18 ліпеня ў гісторыі. Пажар ў Рыме. Уцёкі польскага караля. Перамога Т. Касцюшкі. Путч у Іспаніі. Нараджэнне беларуса «Mr. Nyet», Intel.

64 год. У ноч з 18 на 19 ліпеня, пачаўся жудасны пажар у Рыме.

За тыдзень пажару з 14 раёнаў выгарэла ўшчэнт 4, большай часткай – 7. Мноства цудоўных храмаў, палацаў і грамадскіх збудаванняў ператварылася ў руіны, сотні гараджан загінулі, паўсюль панавала паніка.

Нарадзіліся чуткі, што Рым падпалены па загадзе імператара Нерона, які задумаў “расчысціць” сталіцу для далейшай грандыёзнай перабудовы. Сам Нерон апрануты ў тэатральны касцюм назіраў за пажарам, граў на ліры і дэкламаваў паэму аб гібелі Троі. 

Нерон абвінаваціў у пажары хрысціянскую абшчыну, справакаваўшы, такім чынам, першыя ў Рымскай імперыі ганення на хрысціян.

1574 год. Пабыўшы крыху больш за год польскім каралём і Вялікім князем ВКЛ, Генрых III Валуа ўцёк на радзіму і заняў французскі трон.

Каралём Францыі ён зрабіў занадта шмат саступак пратэстантам і праз 15 гадоў быў зарэзаны манахам-фанатыкам. Смерць нялюбага караля парыжане адсвяткавалі масавымі гуляннямі, а каталіцкія цэрквы – падзячнымі імшамі. 

1613 год. Памёр Іпацій (Адам) Пацей (1541-1613).

Царкоўны і дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, пісьменнік-палеміст, асветнік, фундатар школ.

Прамовы вёў у асноўным на беларускай мове. Абаронца царкоўнай уніі, змагар за канфесійную талерантнасць.

Першым у беларускай літаратуры сфармуляваў ідэю роўнасці грамадзянскіх і палітычных правоў для людзей свецкага і духоўнага станаў.

1792 год. Армія ВКЛ на чале з Т. Касцюшкам разбіла расійскае войска М. Кахоўскага пад Дубенкай.

Касцюшка адбіў атаку праціўніка, які колькасна пераўзыходзіў яго, умела выкарыстоўваючы перашкоды мясцовасці і палявыя ўмацаванні. Маючы толькі 5 300 жаўнераў ён перамог 25 000 рускіх. Перамога паказала геніальнасць Касцюшкі.

1903 год. У Магілёве ўрачыста закладзены Трохсвяціцельскі храм.

Храм у імя Трох Свяціцеляў праваслаўнай царквы Васіля Вялікага, Рыгора Багаслова, Іаана Залатавуста. Архітэктар П.Калнін.

Будаўніцтва было скончана ў 1914 годзе.

Храм, пабудаваны ў формах рускай архітэктуры, мае ў плане форму крыжа і ўвянчаны сямю купаламі, над уваходам – званіца.

У час знаходжання ў Магілёве Стаўкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага сабор часта наведваў расійскі імператар Мікалай II.

З невялікімі перапынкамі царква дзейнічала да 1959 года. У 1961 годзе зачынена і апаганена, будынак быў аддадзены пад клуб завода «Строммашына». Тады ж была знесена званіца, а з будынка знялі купалы і крыжы. Амаль праз 30 гадоў будынак вярнулі вернікам, 25 снежня 1989 года храм зноў быў асвечаны і пачаў дзейнічаць.

1909 год. У в. Старыя Грамыкі Веткаўскага раёна нарадзіўся Андрэй Грамыка (1909-1989).

Савецкі дзяржаўны дзеяч, доктар эканамічных навук, дыпламат. Двойчы Герой Сацыялістычнай працы, старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР.

Ад імя СССР паставіў подпісы пры стварэнні ААН, зацвярджэнні Статута ААН. Кіраўнік дэлегацыі СССР на 22-х сесіях Генеральнай Асамблеі ААН, міністр замежных спраў СССР (1957-1985).

На Захадзе Грамыка атрымаў мянушку «Mr. Nyet» (Містар «Не») за своеасаблівы стыль вядзення перамоў. Грамыка вёў савецка-амерыканскія перамовы падчас Карыбскага крызісу, прадухіліў вайну паміж Індыяй і Пакістанам у 1966 годзе.

Памяць ўшанавана ў Гомелі (бюст, сквер), г. Ветка (вуліца, СШ № 1, помнік).

Памёр 2 ліпеня 1989 года.

1936 год. Адбыўся ваенны путч у Іспаніі. Пачалася грамадзянская вайна.

Вайна (ліпень 1936 – красавік 1939) паміж рэспубліканцамі і дыктатурай Франка. У ёй прымалі ўдзел на баку рэспубліканаў некалькі соцень беларусаў з 2 100 савецкіх “дабраахвотнікаў”.

Першымі Героямі Савецкага Саюза – беларусамі ў 1936 годзе сталі менавіта ўдзельнікі гэтай вайны Мікалай Сяліцкі і Павел Купрыянаў, першым Двойчы Героем у СССР стаў удзельнік вайны ў Іспаніі беларус Сяргей Грыцавец.

1939 год. Нарадзіўся Генадзь Шутаў (1939-2017).

Беларускі мастак-графік. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі, старшыня Віцебскай суполкі мастакоў.

Яго творы знаходзяцца ў калекцыях як Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі, так і самых вялікіх і прадстаўнічых сусветных музеяў, такіх як The Metropolitan Museum of Art у Нью-Ёрку, Траццякоўская галерэя ў Маскве.

1943 год. У баі з карнікамі ў Бялыніцкім раёне загінуў 17-гадовы Леанід Лорчанка (1925-1943).

Падпольшчык і партызан 600-га партызанскага атрада.

Нарадзіўся ў Магілёве.

Падарваў 2 чыгуначныя масты і варожы эшалон.

У ліпені 1943 года яго атрад адбіваў атакі карнікаў. 18 ліпеня каля в. Антонава Буда Бялыніцкага раёна група прыкрыцця, у якую быў уключаны Лорчанка, уступіла ў бой з колькасна праўзыходным праціўнікам. Пасля таго, як скончыліся боепрыпасы, пакінуты адзін у жывых Леанід з апошняй супрацьтанкавай гранатай кінуўся ў гушчу войскаў суперніка.

Герой Савецкага Саюза (1965). У яго гонар у Бялынічах названы вуліца, школа, у Магілёве ўсталявана мемарыяльная дошка.

1968 год. У ЗША зарэгістравана кампанія  “NM Electronics”.

Хутка перайменавана ў Intel. Кампанія – сусветны лідар вытворчасці працэсараў, чыпсетаў, паўправадніковых кампанентаў, сецевага абсталявання.

Кантралюе 75% рынку. Працуе больш за 110 000 чалавек. У 2022 годзе Intel набыла ізраільскага вытворцу чыпаў Tower Semiconductor.

1974 год. У польскім мястэчку Канстанцінаў уведзена ў строй самае высокае ў свеце збудаванне ХХ стагоддзя — мачта Варшаўскага радыё.  

Яе вышыня дасягла 646,38 м. Нажаль мачта вагой 420 (іншыя даныя – 550 тон) абрынулася 8 жніўня 1991 года пад час правядзення рамонтных работ пры парывах моцнага ветру. Нават на сёння толькі два збудаванні большыя за Варшаўскую мачту: Бурдж-Халіфа (828 м, Дубай) і Merdeka 118 (678,9 м, Малайзія).

1979 год. Званне Ганаровы грамадзянін Магілёва прысвоена І.Д. Краснаштанаву (1900-1983).

Савецкі военачальнік, генерал-лейтэнант. Двойчы прадстаўляўся да звання Героя Савецкага Саюза.

У 1927-1932 гадах служыў у пагранатрадах у БССР.

Камандаваў 238-й стралковай дывізіяй, якая 27 верасня 1943 года вызваліла Клімавічы, у чэрвені 1944 года прымала ўдзел у вызваленні Магілёва, Шклова, Быхава.

Удзельнік Парада Перамогі.

11 ліпеня ў гісторыі. Вызваленне Вільні. Полацкая трагедыя. Салтанаўская бітва. Тэракотавае войска. “Народная воля”.

Сусветны дзень шакаладу (World Chocolate Day, з 1995 года).

Першымі навучыліся рабіць шакалад майя. Яны называлі яго “ежай багоў”. Іспанскія канкістадоры, якія ўпершыню даставілі яго ў Еўропу, ахрысцілі ласунак “чорным золатам” і выкарыстоўвалі для ўмацавання фізічных сіл.

Крыху пазней спажыванне шакаладу ў Еўропе абмяжоўвалася толькі арыстакратычнымі коламі. Выбітныя жанчыны лічылі шакалад афрадызіякам. Так, у маці Тэрэзы быў запал да шакаладу, а спадарыня Пампадур была ўпэўненая, што толькі шакалад можа распаліць агонь страсці. 

Толькі ў 1920-я гады са з’яўленнем прамысловай вытворчасці ад шакаладу змаглі атрымаць асалоду і людзі, якія не адносяцца да арыстакратыі.

У шакаладзе ёсць элементы, якія садзейнічаюць адпачынку і псіхалагічнаму аднаўленню. Цёмныя гатункі шакаладу стымулююць выкід эндарфінаў – гармонаў шчасця, якія ўздзейнічаюць на цэнтр задавальнення, паляпшаюць настрой і падтрымліваюць тонус арганізма.

Шакалад валодае “супрацьракавым” эфектам і здольны запавольваць працэсы старэння. Таксама вядома, што шакалад багаты пажыўнымі рэчывамі, у тым ліку тлушчамі, а значыць і калорыямі.

Сусветны дзень народанасельніцтва Зямлі (World Population Day, з 1989 года).

Устаноўлены ААН у гонар таго, што 11 ліпеня 1987 года насельніцтва Зямлі перавысіла  5 мільярдаў чалавек – у гэты дзень югаслаў Мацей Гашпар з харвацкага Заграба стаў 5-мільярдным жыхаром. 

Шасцімільярдны зямлянін нарадзіўся 12 кастрычніка 1999, сямімільярдны – 31 кастрычніка 2011, васьмімільярдны – 15 лістапада 2022 года.

Прагноз насельніцтва на 2050 год – 9,7 мільярдаў.

969 год. Памерла Вольга, княгіня Кіеўская.

У хрышчэнні Алена. Кіравала Руссю пасля гібелі мужа – князя кіеўскага Ігара Рурыкавіча, як рэгент пры сваім сыне, з 945 да 960 год.

У 946 годзе жорстка адпомсціла драўлянам за забойства свайго мужа, аднак устанавіла нормы даніны, час і месцы (пагосты) яе збору.

Першай з правіцеляў Русі прыняла хрысціянства ў 957 годзе ў Канстанцінопалі, да агульнага хрышчэння Русі. Першая на Русі святая. 

1496 год. Горад Гродна атрымаў поўнае магдэбургскае права.

Сёння 358-тысячны горад. Упершыню згадваецца пад 1128 годам. “Каралеўскі” горад. Калісьсці – цэнтр княства, буйны эканамічны цэнтр ВКЛ, цэнтр губерні ў Расійскай імперыі, цэнтр паўстання 1863-1864 гадоў, адна са сталіц БНР. 

Зараз тут працуюць буйныя прадпрыемствы: «Гродна Азот», «Гродна Хімвалакно», «Белкард», «Радыёхваля», «Завод аўтамабільных агрэгатаў», швейна-гандлёвая фабрыка «Элод», пальчаткавая фірма «Акцэнт», абутковая «Нёман», тытунёвая «Нёман», шэраг ВНУ, устаноў культуры. 

Гродна – перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння, лідар у краіне па колькасці помнікаў – тут іх захавалася звыш 400.

1660 год. Войска Міхаіла Казіміра Паца прыступам вызваліла Вільню ад маскоўскага войска.

У перыяд вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 гадоў у ліпені 1655 года пасля жорсткага бою на подступах да горада і зацятай абароны з вулічнымі баямі, сталіца Вялікага Княства Літоўскага была занята расійскімі войскамі. Горад гарэў 17 дзён. 

У сувязі з заключэннем у кастрычніку 1656 года Віленскага перамір’я, вайна скончылася, але не надоўга, летам 1658 года царскія войскі зноў занялі горад. Вызвалены Пацам.

1705 год. У Сафійскім саборы ў Полацку маскоўскі цар Пётр І забіў 5 манахаў-базыльян.

Паводле польскага гісторыка XIX стагоддзя Ф. Духінскага, п’яны Пётр I уварваўся разам з салдатамі ў Сабор, які належаў уніятам, і дзе захоўваліся мошчы Іасафата Кунцэвіча. Цар запатрабаваў ключы ад царскіх варот, а калі базыльяне адмовіліся іх даць, асабіста забіў настаяцеля і чатырох манахаў-базыльян, а целы загадаў утапіць у Дзвіне.

Па іншай версіі, канфлікт адбыўся пасля таго, як на пытанне цара пра тое, хто намаляваны на іконе, манахі адказалі, што гэта святы Іасафат, забіты ератыкамі. Цар загадаў арыштаваць манахаў, але яны аказалі супраціўленне, у выніку чаго адбылося сутыкненне, у якім яны і былі забіты.

1812 год. Адбылася Салтанаўская бітва пад Магілёвам. 

Паміж вёскамі Салтанаўка і Фатава за 12 км на паўднёвы захад ад Магілёва адбылася бітва паміж атрадамі 7-га пяхотнага корпуса пад камандаваннем генерал-лейтэнанта М. Раеўскага, генерала І. Паскевіча  і французскімі войскамі пад камандаваннем маршала Даву. 

У 9-гадзіннай бітве французы страцілі каля 5 000, рускія – 2 500 чалавек.

Гарматная страляніна была чутна ў горадзе. Значная частка корпуса Даву знаходзілася на бівуаках за Віленскай заставай.

1911 год. Нарадзіўся Янка Чабор (Іван Патаповіч, 1911-1943).

Беларускі паэт, публіцыст, удзельнік нацыянальна-вызваленчай барацьбы ў Заходняй Беларусі.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію, вучыўся ў Віленскім універсітэце.

Аўтар вершаў. У 1931 апублікаваў «Адкрыты ліст» з заклікам да заходнебеларускіх пісьменнікаў аб’яднацца ў адзіную пісьменніцкую арганізацыю. Адзін са стваральнікаў Літаратурнага фронту сялянска-рабочых пісьменнікаў Заходняй Беларусі.

У снежні 1933 года на з’ездзе пісьменнікаў абраны рэдактарам-выдаўцом часопіса «Літаратурная старонка», які стаў друкаваным органам Літаратурнага фронту. Першы нумар часопіса выйшаў з друку 25 студзеня 1934 і адразу быў канфіскаваны польскімі ўладамі, а Чабор быў асуджаны на 5 гадоў пазбаўлення волі.

Выйшаў з турмы ў верасні 1936 года. Заняўся арганізацыяй кааператываў у вёсках сваёй ваколіцы. У 1939 годзе браў удзел у арганізацыі работы першых савецкіх устаноў у Заходняй Беларусі. Мяркуецца, што загінуў у ГУЛАГу.

Дом Янкі Чабора ў Рачканах, Ляхавіцкі раён

1918 год. У Маскве адкрыты Беларускі народны ўніверсітэт.

Установа існавала з 11 ліпеня да 12 жніўня 1918 года. Арганізаваны культурна-асветным аддзелам Беларускага нацыянальнага камісарыята. Загадчыкам універсітэта быў П. Урбановіч.

За час існавання ўніверсітэта заняткі наведалі 57 чалавек, пераважна школьныя настаўнікі Беларусі, у тым ліку з тэрыторыі, якая была на той момант акупавана Германіяй. Ім былі зачытаны лекцыі па беларускай гісторыі, літаратуры, мове, эканоміцы, геаграфіі і іншых навуках.

Сярод лектараў былі Дз. Анучын («Да пытання аб беларускай тэрыторыі»), Ул. Пічэта («Гісторыя беларускага народа»), А. Ясінскі («Гісторыя адукацыі на Беларусі»), Зм. Жылуновіч («Агляд беларускай літаратуры») і іншыя.

Слухачы адначасова маглі наведваць лекцыі на Усерасійскіх настаўніцкіх курсах, арганізаваных Наркамасветы РСФСР. Частка прачытаных лекцый была выдадзена пад назвай «Курс беларусазнаўства» (1918-1920).

Зм. Жылуновіч.

1919 год. Скасавана Магілёўская губерня.

Дзевяць яе паветаў увайшлі ў Гомельскую губерню РСФСР, Мсціслаўскі павет быў перададзены Смаленскай, а Сенненскі павет – Віцебскай губерні. 

Магілёўская губерня існавала ў 1772-1919 гадах. Яе плошча складала 42 134 вярсты², а насельніцтва даходзіла да 1,9 млн. чалавек (у 1897 г. – 1,7).  

У снежні 1926 года было абвешчана другое ўзбуйненне тэрыторыі БССР, у выніку якога ў склад яе былі вернуты Рэчыцкі і Гомельскі паветы Гомельскай губерні, перайменаваныя затым у акругі. Клінцоўскі, Навазыбкаўскі і Старадубскі паветы адышлі да Бранскай губерні РСФСР.  Гомельская губерня ў складзе РСФСР была ліквідавана.

1920 год. Армія РСФСР заняла Мінск пасля адступлення польскай арміі.

Пад польскай уладай горад знаходзіўся з 8 жніўня 1919 года, калі бальшавікі здалі Мінск амаль бяз баёў. Тут дзейнічала часовая польская адміністрацыя – Грамадзянская ўправа ўсходніх зямель, а з 15 верасня горад становіцца адміністрацыйным цэнтрам Мінскай акругі. 

Бальшавікі пратрымаліся ў горадзе ў ліпені-кастрычніку 1920 года і потым зноў здалі палякам.

Ю. Пілсудскі ў Мінску, 1919

1932 год. Нарадзіўся Анатоль Анікейчык (1932-1989).

Беларускі скульптар, педагог, народны мастак Беларусі.

Прафесар Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытута. Сярод яго вучняў вядомыя беларускія скульптары некалькіх пакаленняў: Л. Давідзенка, Г. Буралкін, Г. Гаравая, У. Слабодчыкаў, А. Фінскі, А.  Мятліцкі, У. Жбанаў, С. Гумілеўскі, В. Янушкевіч і іншыя.

Шырока вядомы пераважна як скульптар-манументаліст, прымаў удзел у стварэнні вядомых манументальных ансамбляў: помніка Янку Купале ў Мінску, мемарыяльных комплексаў «Прарыў» на Ушаччыне і «Праклён фашызму» ў Докшыцкім раёне, помніка М. Гастэла і яго экіпажу, помніка-бюста Янку Купале ў Араў-парку ў ЗША і іншых.

Рамантычнасць светапогляду аўтара адлюстроўвалася у сімвалісцкай статуарнай пластыцы: «Папараць-кветка», «Вясна», «Бессмяротнасць», «Перамога, якая нясе мір».

Анікейчык – адна з выдатных постацей беларускай скульптуры паваеннага часу, поруч з майстрамі айчыннай пластыкі –  А. Глебавым, А. Бембелем, З. Азгурам, С. Селіханавым.

1974 год. Знойдзена знакамітае кітайскае “Тэракотавае войска”.

У наваколлях горада Сіань на поўначы правінцыі Шэнсі мясцовыя сяляне капалі студню і натыкнуліся на абломкі тэракотавых постацяў ваяроў у поўным баявым рыштунку. Знаходка прыцягнула ўвагу археолагаў, і неўзабаве тут былі разгорнуты маштабныя працы.

Неўзабаве перад даследчыкамі ў поўным баявым рыштунку паўстала тэракотавая армія, якая “ахоўвала” грабніцу легендарнага імператара Цынь Шыхуандзі (259-210 гг. да н. э.), які ў свой час падпарадкаваў сабе ўсе царствы старажытнага Кітая, стварыў у 221 годзе да н. э. першую ў кітайскай гісторыі імперыю і загадаў узвесці Вялікую Кітайскую сцяну.

Усе лучнікі, вершнікі і пяхотнікі глядзелі на ўсход, дзе знаходзіліся царствы, разгромленыя вялікім імператарам. Статуі воінаў выкананы ў поўны рост і з’яўляюцца сапраўднымі творамі мастацтва. Кожны тэракотавы ваяр мае свае ўнікальныя рысы і нават выраз твару.

Статуі вырабляліся ўручную і пакрываліся спецыяльнай глазурай, па якой наносілася фарба. Навукоўцы мяркуюць, што гэта партрэты рэальных ваяроў. Тэракотавае войска з’яўляецца, па ўсёй верагоднасці, толькі часткай грандыёзнага пахавальнага комплексу. Як мяркуецца, у кар’еры знаходзілася каля васьмі тысяч фігур воінаў і коней.

У 1987 годзе комплекс грабніцы Цынь Шыхуандзі быў уключаны ЮНЕСКА ў Рэестр аб’ектаў сусветнага культурнага значэння.

1995 год. Выхад першага нумара газеты «Народная воля».

Беларуская грамадска-палітычная газета на беларускай і рускай мовах. Галоўны рэдактар з моманту заснавання – Іосіф Сярэдзіч.

З 2005 года газета зведала ціск з боку ўлад: выключалася з каталога «Белпошты», не распаўсюджвалася праз  «Белсаюздрук» і «Белпошту», спыняўся выпуск… 17 чэрвеня 2011 года А. Лукашэнка заявіў: “Народная воля” так і нарываецца, яна правакуе ўладу, можа, яшчэ кагосьці. Ёй выгадна ладзіць правакацыі, каб мы неяк рэагавалі па законе на гэта. І каб потым узбуджаны Захад у іх абарону падымаў гвалт і нажываў на гэтым рэйтынг”.

25 жніўня 2020 года Беларускі дом друку адмовіўся друкаваць свежы нумар «Народнай Волі» быццам з-за паломкі станка. Пасля друкавалася некаторы час у Маскве, але 13 лістапада 2020 года ўвесь тыраж быў канфіскаваны невядомымі.

Са студзеня 2021 года не друкуецца.

9 ліпеня ў гісторыі. Карлаў мост. Пераварот Кацярыны II. Адчынены МаАЗ, дзіцячая чыгунка. Нарадзіўся У. Някляеў.

Міжнародны дзень знішчэння стралковай зброі (Small Arms Destruction Day, з 2001 года).

Заснаваны Арганізацыяй Аб’яднаных Нацый каб нагадаць аб пагрозе, якую нясе празмернае і дэстабілізуючае назапашванне і незаконны абарот стралковай зброі і лёгкіх узбраенняў для міру і бяспекі.

Міжнародная супольнасць прызнала неабходнасць скарачэння незаконных патокаў зброі ў якасці ключавой задачы для дасягнення міру, справядлівасці і моцных інстытутаў у якасці мэты ўстойлівага развіцця.

1357 год. У Празе кароль Карл IV (1316-1378) заклаў арачны мост праз Влтаву.

Спраектаваны на 16 магутных апорных быках, пабудаваны ў 1357-1402 гадах чэшскім архітэктарам і скульптарам Пятром Парлержам на месцы старога Юдыфінінага моста, які быў разбураны ў 1342 годзе.

Мост з’яўляецца адной з самых вядомых славутасцяў горада. У 1683 годзе паабапал яго ўсталявалі скульптурныя групы, якія ілюструюць гісторыю Прагі па ўзоры рымскага маста св. Анёла. З канца XIX стагоддзя мост стаў называцца Карлавым.

Працягласць моста 516 м у даўжыню і каля 10 м у шырыню, мае тры вежы, дзве з якіх знаходзяцца ў Старым горадзе. Упрыгожаны 30 статуямі святых і заступнікаў багемскіх скульптараў М. Браун, Я. Брокафа і яго сыноў Юзафа і Фердынанда.

У 1965 годзе ўсё статуі заменены копіямі, а арыгіналы перавезены ў Нацыянальны музей Чэхіі.

У беларускай паэзіі Карлаваму мосту прысвечаны верш В. Болбаса «На Карлавым мосьце музыка іграе на шклянках…».

1762 год. У Пецярбургу ўчынены палацавы пераварот, у выніку якога на сталец узышла Кацярына II.

У ноч на 9 ліпеня, калі расійскі імператар Пётр III знаходзіўся ў Араніенбаўме, яго жонка Кацярына таемна прыбыла ў Пецярбург і ў казармах Ізмайлаўскага палка была абвешчана самадзяржаўнай імператрыцай. Да паўстанцаў далучыліся салдаты іншых палкоў, а сама вестка аб перавароце была з захапленнем сустрэта пецябруржцамі.

Кацярына ўступіла на сталец, маючы цалкам пэўную палітычную праграму, заснаваную, з аднаго боку, на ідэях Асветы і, з другога, яна ўлічвала асаблівасці гістарычнага развіцця Расіі.

У першыя гады свайго валадарання яна ажыццявіла рэформу Сената, правяла секулярызацыю царкоўных зямель, ліквідавала гетманства ва Украіне, заснавала шэраг новых навучальных устаноў. Лічыла неабходным замацавацца на Чорным моры, далучыць Паўночнае Прычарнамор’е, Крым, Прыкубанне, Каўказ, знішчыць Рэч Паспалітую.

1883 год. Нарадзіўся Аляксандр Дубах (1883-1942).

Беларускі навуковец у галіне меліярацыі і гідралогіі, пачынальнік сучаснай гідралесамеліярацыі.

Акадэмік АН БССР, доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар.

Працаваў ва ўпраўленні земляробства і дзяржмаёмасці ў Магілёве, прафесарам Горацкай акадэміі, займаўся асушэннем лясных сельскагаспадарчых земляў. Рэпрэсаваны ў 1930 і 1937 гадах, пазбаўлены звання акадэміка.

Памёр 21 красавіка 1942 года.

1906 год. У наднёманскай в. Мікалаеўшчына на Стаўбцоўшчыне адбыўся нелегальны настаўніцкі з’езд Мінскай губерні.

Разагнаны паліцыяй. На сходзе былі выказаны думкі пра неабходнасць навучання дзяцей на беларускай мове, увядзенне бясплатнага навучання ў пачатковых школах, бяспраўнае становішча народнага настаўніка ва ўмовах царскага рэжыму.

Удзельнікі з’езда былі арыштаваны і пазбаўлены права настаўнічаць, некаторыя, як К. Міцкевіч (Якуб Колас) адсядзелі ў турме. 13 настаўнікаў былі звольнены з працы, у тым ліку І. Фёдараў (Янка Маўр).

На фота сюжэт “праз дваццаць гадоў”, 1926 год. Праз 20 гадоў з’езда. Сядзяць (злева направа) у ніжнім радзе: Сямён Матковіч, Іван Голас, Якуб Колас; у верхнім радзе: Язэп Пашчыцкі, Андрэй Дуб, Янка Яхімовіч, на плячо Якуба Коласа абапіраецца Тарас Гушча.

1935 год. Пачаў працу Магілёўскі аўтарамонтны завод.

Перад вайной перапрафіліраваны ў авіяцыйны, у 1941 годзе эвакуіраваны ў Куйбышаў, дзе асвоіў вытворчасць рухавікоў для штурмавікоў Іл-2 (цяпер Самарскае авіяракетнае аб’яднанне).

Пасля вайны завод вернуты ў Магілёў і выпускаў лакамабілі, парасілавыя ўстаноўкі, маставыя краны і маслазапраўшчыкі на шасі ГАЗ-51.

У 1958 годзе на завод пад’ёмна-транспартнага абсталявання імя С. Кірава ў Магілёве была перададзена вытворчасць аднавосевых цягачоў МАЗ-529.

У 1960 годзе з МАЗа была пераведзена група канструктараў, якая стала асновай тэхнічных службаў завода. З гэтага часу МаАЗ стаў адным з найбуйнейшых вытворцаў землярыйна-транспартнай тэхнікі ў СССР.

У 1966 годзе завод перайменаваны ў аўтамабільны. На ім створаны аднавосевыя цягачы, паўнапрывадныя аўтамабілі МаАЗ-7411, кар’ерныя самазвалы, самазвальныя аўтацягнікі для працы ў падземных шахтах і выпрацоўках.

У 2006 годзе завод стаў філіялам БелАЗа.

Унікальная прадукцыя – магілёўскі скрэпер

1944 год. У Магілёве адбыўся першы агульнагарадскі мітынг прысвечаны вызваленню горада і вобласці і парад партызан і войск гарнізона.

Мерапрыемствы адбыліся на часткова разбуранай Савецкай плошчы (зараз – Славы).

У мітынгу прынялі ўдзел больш за 25 000 чалавек.

А 13:00 мітынг адкрыў старшыня выканкама Магілёўскага абласнога Саветаў дэпутатаў генерал-маёр І. Кардовіч.

Сакратар Магілёўскага абкама і гаркама КП(б)Б І. Макараў адзначыў, што за гады вайны партызаны Магілёўшчыны знішчылі больш за 148 000 варожых салдат і афіцэраў, больш за 1 600 узялі ў палон, разграмілі 133 гарнізона, знішчылі 167 варожых танкаў, 78 бронемашын, 46 самалётаў, 232 гарматы. Народныя мсціўцы знішчылі 1 793 эшалоны з жывой сілай і тэхнікай ворага, узарвалі 53 чыгуначныя масты.

Пасля мітынгу адбыўся парад партызан і воінскіх часцей. Каля трыбуны прайшло каля 9 000 партызан.

Пасля заканчэння парада на плошчы выступіў франтавы ансамбль песні і танца.

1946 год. Нарадзіўся Уладзімір Някляеў.

Беларускі паэт, празаік, эсэіст, грамадска-палітычны дзеяч.

Лідар грамадскай кампаніі «Гавары праўду!», кандыдат на прэзідэнцкіх выбарах 2010 года, палітычны зняволены.

Намінант на Нобелеўскую прэмію (2011).

Някляеў разбурыў стэрэатып, што найлепшыя вершы паэт піша ў маладосці, паколькі эмоцыі ў чалавека больш моцныя ў маладыя гады.

1947 год. Памёр ураджэнец Беларусі Люцыян Жалігоўскі (1865-1947).

Польскі генерал, дзяржаўны і ваенны дзеяч.

Удзельнік руска-японскай, Першай Сусветнай войн. Камандзір 1-й літоўска-беларускай дывізіі (1920). Ваенны міністр Польшчы, інспектар арміі. Член Нацыянальнай рады польскага ўрада ў Вялікай Брытаніі.

1955 год. Адкрыта Мінская дзіцячая чыгунка імя К. Заслонава.

Працуе з 1 мая да канца верасня і на зімовых канікулах па пэўнаму раскладу. Галоўная станцыя «Заслонава». Працуюць два цеплавоза і 12 вагонаў з сістэмай радыёвяшчання для правядзення музычнага суправаджэння і тэматычных экскурсій.

1987 год. Памёр ўраджэнец в. Улукі Слаўгарадскага раёна Іван Цішчанка (1912-1987).

Беларускі хімік, доктар хімічных навук, прафесар, член-карэспандэнт АН БССР, дэкан хімфаку БДУ.

Аўтар прац па арганічнаму сінтэзу і рэакцыйнай здольнасці арганічных рэчываў. Распрацаваў метады сінтэзу поліфункцыянальных арганічных рэчываў, выявіў шэраг заканамернасцей рэакцыйнай здольнасці замешчаных ненасычаных злучэнняў у адносінах да малекулярнага кіслароду, перакісу вадароду і іншых акісляльнікаў. Сінтэзаваў ацыклічныя, карбацыклічныя і гетэрацыклічныя злучэнні з некалькімі функцыянальнымі групамі, некаторыя з іх біялагічна актыўныя.

Аўтар больш 130 навуковых прац, шэраг вынаходніцтваў.

2012 год. Памёр Аляксей Гусак (1927-2012).

Беларускі матэматык, прафесар.

Скончыў БДУ, у якім потым прапрацаваў усё жыццё.

Аўтар звыш 200 навуковых прац. Сярод іх 36 кніг, якія перакладаліся на венгерскую, іспанскую і французскую мовы, у тым ліку манаграфія «Тэорыя набліжэння функцый. Гістарычны нарыс», падручнік «Вышэйшая матэматыка», «Зборнік задач і практыкаванняў па дыферэнцыяльнай геаметрыі».

26 чэрвеня ў гісторыі. Здарэнне ў Гамельне. «Люблю Беларусь!». Статут ААН. Мінск – горад-герой. Нарадзіліся У. Матыль, Ю. Несцярэнка

Міжнародны дзень барацьбы са злоўжываннем наркатычнымі сродкамі і іх незаконным зваротам (International Day Against Drug Abuse and Illicit Trafficking, з 1987 года).

Устаноўлены Генеральнай Асамблеяй ААН для стварэння міжнароднага грамадства, свабоднага ад наркаманіі.

Да 60% насельніцтва Беларусі ва ўзросце да 21 года можа быць аднесена да групы рызыкі.

За апошнія 8-9 гадоў колькасць школьнікаў і студэнтаў, якія ўжываюць наркотыкі, узрасла амаль у 8 разоў. Колькасць смяротных выпадкаў ад ужывання наркотыкаў за апошнія 10 гадоў павялічылася сярод насельніцтва ў Беларусі ў 12 разоў, а сярод дзяцей – у 42 разы.

Рост наркаманіі рэзка абвастрае праблему СНІДу. Колькасць зарэгістраваных у Беларусі ВІЧ-інфіцыраваных штогод падвойваецца. Сярод іх 80% – наркаманы. Колькасць асоб, якія эпізадычна ўжываюць наркатычныя рэчывы дасягае больш за 8,3 тысячы чалавек. Сярэдні ўзрост хворых 20-22 гады.

Міжнародны дзень у падтрымку ахвяр катаванняў (International Day in Support of Victims of Torture, з 1987 года).

Менавіта ў гэты дзень у 1987 годзе ўступіла ў сілу Канвенцыя супраць катаванняў і іншых жорсткіх, бесчалавечных ці прыніжаючых годнасць відаў абыходжання і пакарання.

Нягледзячы на нормы міжнароднага і нацыянальнага права, прынцыпы чалавечнасці і роўнасці, у некаторых краінах працягваюцца катаванні. Прагрэсіўнае чалавецтва асуджае любыя дзеянні, якія прыніжаюць чалавечую годнасць.

Катаванні з’яўляюцца злачынствам у адпаведнасці з прынцыпамі міжнароднага права.

1284 год. У нямецкім Гамельне здарылася маркотнае здарэнне, распачатае са спробы выгнання з горада пацукоў, якія распладзіліся.

Жыхары гатовы былі прапанаваць любыя грошы таму, хто выратуе іх ад пошасці. І вось нечакана з’явіўся незнаёмы. З маёмасці пры ім была толькі дудачка. Але якраз з яе дапамогай ён падахвоціўся вывесці грызуноў з Гамельна за добрую плату.

І сапраўды, зайграў на сваім інструменце і вывеў зачараваных музыкай жывёл. “Як проста!” – закрычалі гараджане і адмовіліся плаціць. 

На наступны дзень на вуліцы зноў пачуліся гукі дудкі. І 130 гамельнскіх хлопчыкаў і дзяўчынак адправіліся ў шлях за “ведзьмаком”, які завёў іх у раку Везер, дзе ўсе патанулі.

Гэта гісторыя добра вядомая з казкі пра “Гамельскіх пацукоў” братоў Грым, напісанай у XIX стагоддзі.  

1863 год. У Вільні створаны Выканаўчы аддзел Літвы (Чырвоны ронд).

Цэнтр кіраўніцтва паўстаннем 1863-1864 гадоў на чале з Якубам Гейштарам і членамі К. Каліноўскім і У. Малахоўскім.

Паролем для вызначэння прыхільнікаў паўстання было: 

-«Каго любіш?» 

-«Люблю Беларусь» 

-«То, узаемна».

Паўстанне выклікала вялікі грамадскі рэзананс у тагачаснай Расіі, прыцягнула ўвагу грамадства да Беларусі як да з’явы з гістарычнымі каранямі, адкрыла «беларускае пытанне».

1909 год. Нарадзіўся Антон Адамовіч (1909-1998)

Беларускі літаратуразнавец, пісьменнік, гісторык, публіцыст, доктар філалогіі, Сябра Рады БНР.

Даследчык творчасці М. Гарэцкага, рэцэнзент кніг, у тым ліку Н. Арсенневай «Сягоння».

Аўтар грунтоўных прадмоў да шматлікіх эмігранцкіх выданняў, у тым ліку У. Дубоўкі, Якуба Коласа, А. Мрыя, аўтар прац па гісторыі, эканоміцы, культуры Беларусі.

Супрацоўнік радыёстанцыі «Свабода».

Пахаваны на Беларусіх могілках у Іст-Брансуіку, штат Нью-Джэрсі.

1923 год. У г. Горкі нарадзіўся Аляксандр Слука (1923–2007).

Сусветна вядомы эканоміка-географ, ганаровы прафесар МДУ імя М.Ламаносава, Ганаровы член Рускага геаграфічнага таварыства, доктар геаграфічных навук.

Выхаванец Горацкай СШ №2. Праз усё сваё жыццё ён пранес сапраўдную любоў, “геаграфічныя пачуцці” да вывучэння праблем насельніцтва, захаваў зусім адмысловае, вельмі цёплае, трапяткое і ўважлівае стаўленне да Беларусі.

Акрамя радзімы, яго другое каханне – Францыя, якую ведаў лепш за большасць французаў.

1927 год. У г. Лепелі нарадзіўся Уладзімір Матыль (1927-2010).

Рэжысёр тэатра і кіно, сцэнарыст. Народны артыст Расіі.

Вядомы значнаму колу гледачоў па фільмах «Жэня, Жэнечка і „кацюша“», «Белае сонца пустыні» (Дзяржаўная прэмія), «Зорка чароўнага шчасця». 

1940 год. Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР “Аб пераходзе на васьмігадзінны працоўны дзень, на сямідзённы працоўны тыдзень і аб забароне самавольнага сыходу з працы”.

Згодна з пастановай, рабочыя і служачыя, якія самавольна пайшлі з дзяржаўных, кааператыўных і грамадскіх прадпрыемстваў або ўстаноў, а таксама самавольна перайшлі з аднаго прадпрыемства на другое, аддаваліся суду і маглі падвяргацца турэмнаму зняволенню тэрмінам ад 2 да 4 месяцаў. За прагул без паважлівай прычыны рабочыя і служачыя караліся папраўча-працоўнымі работамі па месцы працы на тэрмін да 6 месяцаў з утрыманнем з заробку да 25%.

1941 год. Нарадзіўся Уладзімір Куляшоў (1941-1999).

Беларускі акцёр, народны артыст.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут і ўсё жыццё прысвяціў служэнню ў коласаўскім тэатры (Віцебск).

Акрамя тэатральных пастановак, быў задзейнічаны ў кіно – зняўся ў амаль 40 фільмах, у тым ліку “На Чорных Лядах”, “Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях”, “Плач перапёлкі”, “Дуброўскі”, “Знак бяды”, “Палеская хроніка”, “Людзі на балоце”.

Памёр 22 верасня 1999 года.

1941 год. Расстраляны НКУС у лесе пад Мінскам Зэлік Аксельрод (1904-1941).

Беларускі яўрэйскі паэт, перакладчык беларускай паэзіі на ідыш.

Адказны сакратар яўрэйскага часопісу «Беластокер Штэрн» (Зорка), аўтар 4-х кніг вершаў на ідыш.

Выступаў за захаванне школ на мове ідыш. На сходзе яўрэйскіх пісьменнікаў 30 мая 1941 года рэзка пярэчыў кіраўніку Саюза пісьменнікаў Беларусі М. Лынькову, які сцвярджаў, «што яўрэйскія савецкія пісьменнікі… не стварылі вобразы герояў вялікай значнасці». Пасля гэтага здарэння быў арыштаваны.

1945 год. Прадстаўнікі 50 дзяржаў-заснавальніц на канферэнцыі ў Сан-Францыска падпісалі Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

Сярод стран-заснавальніц былі і Беларусь, і Украіна.

Статут уступіў у сілу 24 кастрычніка 1945 года і гэта дата адзначаецца як Дзень Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

1965 год. У в. Прыбар Быхаўскага раёна нарадзіўся Юрый Несцярэнка.

Беларускі кампазітар, музыка, краязнавец, выдавец, педагог.

Стваральнік гуртоў “Рок-транс-аўта” (Мінск),  “White Night Blues” (Бялынічы), удзельнік  мінска-полацкай калабарацыі “Тутэйшыя”, магілёўскіх гуртоў “Рынка”, “Фэт Джон” і іншых.

Аўтар артыкулаў ў “Дзеяслове”, кніг для дзяцей, па гісторыі і культуры Бялыніцкага раёна, выпусціў 7 дыскаў.

Разам з А. Макарэвічам запісаў беларускамоўныя каверы на вядомыя песні “Машыны часу”.

1974 год. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Мінску прысвоена ганаровае званне «Горад-герой».

Да гэтага, у 1966 годзе такіх званняў ўдастоены Масква, Ленінград (цяпер- Санкт-Пецярбург), Сталінград (цяпер Валгаград), Кіеў, Адэса, Севастопаль, Брэсцкая крэпасць (Крэпасць-Герой), у 1973 – Новарасійск, Керч.

У гонар гэтай падзеі ў 1985 годзе ў беларускай сталіцы ўзведзены архітэктурна-скульптурны комплекс. Ён уключае абеліск (45 м вышынёй) і бронзавую скульптуру «Радзіма-маць».

2016 год. Памёр Сяргей Картэс (1935, Сан-Антоніа, Чылі-2016).

Беларускі кампазітар, Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР.

Працаваў у Беларускім тэатры імя Я.Купалы, на  «Беларусьфільм», у Дзяржаўным тэатры оперы і балета Беларусі.

З асобай Картэса звязана адкрыццё беларускага опернага мастацтва для еўрапейскай публікі.

2018 год. Памёр Алесь Зайка (1948-2018).

Беларускі краязнавец. Лаўрэат прэміі імя Тадэвуша Касцюшкі. Ганаровы грамадзянін Івацэвіцкага раёна.

Скончыў філалагічны факультэт Брэсцкага педінстытута. Працаваў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры, загадваў школьным этнаграфічным музеем у роднай в. Заполле Івацэвіцкага раёна.

Збіраў фальклор, запісваў народныя словы і выразы, фатаграфаваў традыцыйную архітэктуру.

Укладальнік выданняў «Дыялектны слоўнік Косаўшчыны», «Населеныя пункты Івацэвіччыны», «Фразеалагічны слоўнік Косаўшчыны», «Прыказкі і прымаўкі, жарты і каламбуры, прыгаворкі і языкаломкі, вясельныя прымаўкі пры дзяльбе каравая, вітанні і зычэнні, ветлівыя і ласкавыя выразы, засцярогі і прысяганні, праклёны і адкляцці, жартоўныя праклёны і дражнілкі-кепікі, зневажанні і параўнанні, прыкметы народнага календара з Косаўшчыны». Аўтар кніг некалькіх кніг прозы, працы «Мікратапаніміка Івацэвіччыны».

Яго клопатам у 25 найбуйнейшых населеных пунктах Івацэвіцкага раёна з’явіліся мемарыяльныя дошкі са звесткамі аб першым згадванні вёскі ці мястэчка.

Фота з адкрытых крыніц.

25 чэрвеня ў гісторыі. Выбух на Месяцы. Самы вялікі банкет. Нарадзіўся П. Броўка. Памёр Майкл Джэксан

Дзень сяброўства, яднання славян.

Славяне – буйная моўная і культурная супольнасць народаў свету. На сёння славян у свеце пад 350 мільёнаў чалавек: заходнія (палякі, чэхі, славакі, кашубы і лужычане), паўднёвыя (балгары, сербы, харваты, баснійцы, македонцы, славенцы, чарнагорцы) і ўсходнія (беларусы, рускія, украінцы, русіны).

Афіцыйна свята адзначаецца з 1969 года, калі ў стыку межаў РСФСР, УССР і БССР прайшоў першы фестываль “Славянскае адзінства”. У 1975 годзе там жа ўзведзены манумент Сяброўства – “Тры сястры”. 

Славянскія братэрскія адносіны разбураны падзеямі ў былой Югаславіі, вайной Расіі супраць Украіны.

У 2019 годзе беларускім бокам праведзена рэканструкцыя манумента Сяброўства. У маі 2022 года ў сувязі з ваеннай агрэсіяй Расіі Чарнігаўская абласная адміністрацыя распачала падрыхтоўку дакументаў па дэмантажу помніка.

31 мая 2023 года на дарозе каля манумента адбыўся выбух. Расійскія ваенныя паблікі ўдакладняюць, што дарога была ўзарвана, каб «не дапусціць мерапрыемствы ўкраінскіх дыверсійна-разведвальных груп у Бранскай вобласці Расіі».

Дзень памяці вялебнага Пятра Афонскага (праваслаўны каляндар).

Пётр у VII стагоддзі служыў ваяводам у імператарскіх войсках, жыў у Канстанцінопалі, а потым стаў манахам. Правёў у пустынных месцах, не бачачы нікога з людзей, 53 гады. Адзенне яго спарахнела, а валасы і барада адраслі і пакрылі цела замест адзення. Вялебны Пётр памёр у 734 годзе.

На Русі Пятра празвалі Сонцаваротам. Лічылася, што з гэтага дня сонца кароціць свой ход: дні становяцца ўсё карацейшымі і карацейшымі, а ночы – даўжэйшымі.

У гэты дзень нашы продкі асабліва славілі сонца: уздымаліся на вяршыню якога-небудзь пагорка, дзе маліліся і дзякавалі Пятру за цяпло і святло.

На Пятра Сонцавароту нельга было класціся спаць раней за паўночы: лічылася, што калі гэтага не зрабіць, то можна забыцца пра свае планы. Акрамя таго, не варта насіць чорныя ці занадта цёмныя рэчы – сонца можа пакрыўдзіцца і пойдзе дождж.

“З Пятра сонца на зіму, а лета на спякоту”.

У Пятроў дзень выпадаюць вялікія росы.

Дзень моладзі і студэнцтва Беларусі.

Свята творчасці і натхнення, энергіі і запалу, спазнання і самасцвярджэння, кахання і рамантыкі.

Сваю гісторыю ён вядзе з часоў існавання СССР, калі «Дзень савецкай моладзі» адзначаўся ў апошнюю нядзелю чэрвеня.

У Беларусі 1,6 мільёнаў жыхароў адносіцца да моладзі (кожны пяты). У 2023 годзе маладзевай сталіцай краіны абраны Наваполацк.

1178 год. Пяцёра кентэрберыйскіх манахаў назіралі нейкі выбух на Месяцы.

Мяркуюць, што гэта было сутыкненне метэора з Месяцам, у выніку якога ўтварыўся кратэр Джардана Бруна.

1652 год. Мястэчка Жыровіцы атрымала магдэбургскае права і герб.

Мястэчка – грэка-каталіцкі цэнтр Літвы. Зараз – аграгарадок з 2,5 тысячамі жыхароў, прадмесце Слоніма.

Цэнтр турызму нацыянальнага значэння, уваходзіць у турыстычныя маршруты «Мураваны летапіс Панямоння», «Мураваны летапіс Слоніма і Жыровіцаў». 

Тут месціцца Свята-Успенскі манастыр (з 1587) з будынкамі і цэрквамі XVII-XVIII стагоддзяў. 

У верасні 1730 года адбылася ўрачыстая каранацыя цудоўнага абраза Маці Божай.    

1730 год. Польскі кароль і вялікі князь ВКЛ Аўгуст II Моцны арганізаваў самы вялікі ў сусветнай гісторыі банкет.

На ім было 30 000 гасцей – ледзь не ўдвая болей за армію краіны. Асаблівай прычыны для папойкі не было.

Пры Аўгусце пачалася крайняя ступень анархіі, з 18 сеймаў 11 былі сарваны (не без расійскіх грошай), армія была паменшана з 80 да 18 тысяч, праводзіліся палітычныя і рэлігійныя рэпрэсіі. Апошнімі словамі Аўгуста ІІ перад смерцю былі: «Усё маё жыццё было адзіным бесперапынным грахом».

1905 год. Нарадзіўся Пятрусь Броўка (1905-1980).

Беларускі грамадскі дзеяч, празаік, паэт і перакладчык. Народны паэт, Герой Сацыялістычнай працы, акадэмік АН БССР. Галоўны рэдактар часопіса “Полымя” і выдавецтва “Беларуская савецкая энцыклапедыя”.

Аўтар 3-х дзясяткаў кніг паэзіі, шматлікіх аповесцей, лібрэта опер, перакладаў.

Яго творы перакладзены на 27 моў, імя прысвоена выдавецтву “Беларуская энцыклапедыя”, вуліцам у Мінску, Віцебску, Полацку, Гомелі, Бешанковічах, Ушачах.

У Мінску працуе літаратурны музей Петруся Броўкі, у  Пуцілкавічах Ушацкага раёна — хата-музей.

Нягледзячы на ўсе яго заслугі, вядомы такія крытычныя радкі Р. Барадуліна:

Пятрусь Броўка піша лоўка,
Піша лоўка і даўно,
Але ўсё, што ён напіша,
Альбо – дрэнь, альбо – …

1911 год. Нарадзіўся Арсень Булаўка (1911-1994).

Беларускі гідролаг, географ, доктар геаграфічных навук.

У 1939-1941 гадах – кіраўнік Магілёўскай гідралагічнай станцыі. Удзельнік абароны Магілёва.

Распрацоўшчык праблем гідралогіі Беларусі, тэорыі воднага балансу. Узначальваў Мінскую гідраметэаралагічную абсерваторыю.

Аўтар і суаўтар шматлікіх навуковых і навукова-папулярных прац, у тым ліку кнігі “Рака Бярэзіна”.

Рака Бярэзіна

1932 год. Нарадзіўся Часлаў Кудаба (1932-1993).

Беларускі і літоўскі географ-краязнавец, эколаг.

Лаўрэат Дзяржпрэміі Літвы. Барацьбіт за незалежнасць Літвы. Кіраўнік праекта па стварэнню геаграфічнага атласа Літвы, аўтар манаграфій, кніг, артыкулаў аб прыродзе, культуры, экалагічным стане Літвы, Беларусі, пра хараство Нарачанскага краю.

Кніга «Па Віліі: падарожныя запісы» прысвечана Беларусі і ўключае гісторыю, этнаграфію, краявіды, культуру, літаратурнае жыццё вёсак, мястэчак і гарадоў, якія мінае р. Вілія.

1946 год. Распачаў сваю дзейнасць Сусветны банк.

Заснаваны ў снежні 1945 года. Галоўнай мэтай яго стварэння была адбудова знішчанай у Другой Сусветнай вайне Еўропы і Японіі, а таксама дапамога ў развіцці краін Азіі, Лацінскай Амерыкі і Афрыкі. Цяпер ён працуе з 124 краінамі з 184 краін-членаў.

Беларусь стала членам Групы Сусветнага банка ў 1992 годзе. За перыяд супрацоўніцтва Сусветны банк інвеставаў у значныя для Беларусі праекты больш за 1,7 мільярдаў долараў, у тым ліку «Развіццё сістэм водазабеспячэння і водаадвядзення», «Павышэнне энергаэфектыўнасці ў Рэспубліцы Беларусь», «Абыходжанне з цвёрдымі бытавымі адходамі ў Рэспубліцы Беларусь», «Рэабілітацыя раёнаў, пацярпелых у выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС», на рэканструкцыю аўтадарогі М6 Мінск-Гродна і іншыя.

1950 год. Армія Паўночнай Карэі напала на Паўднёвую Карэю.

Больш чым 60-тысячная армія Паўночнай Карэі узброеная савецкімі танкамі перайшла дэмаркацыйную лінію ўздоўж 38-й паралелі і ўторглася на тэрыторыю паўднёвай суседкі каб пачаць “нацыянальна-вызвольную вайну” і ашчасцлівіць братоў на камуністычны манер.

У вайне Паўночнай Карэі дапамагалі СССР, 1 мільён кітайцаў, а Паўднёвай – войскі ЗША, якія выступалі пад сцягам ААН.

Вайна завяршылася “ўнічыю” 27 ліпеня 1953 года: захавалася даваеннае тэрытарыяльнае размежаванне. Пры гэтым загінула 9 мільёнаў карэйцаў, 1 мільён кітайцаў, 54 000 амерыканцаў, колькасць савецкіх – невядома. Вядома толькі, што 22 савецкія летчыкі атрымалі званне Героя Савецкага Саюза.

1977 год. Падчас рыбнай лоўлі маланка стукнула рэйнджара нацыянальнага парка Шэнадоа Роя Саллівана і апякла яму грудзі і плечы.

Пацярпелага даставілі ў шпіталь. Гэта было ўжо сёмае пападанне маланкі ў Роя, за што ён трапіў у Кнігу рэкордаў Гінеса. Упершыню маланка ўразіла яго ў 1942 годзе, пазбавіўшы пазногця на вялікім пальцы нагі. 2-гі выпадак адбыўся ў ліпені 1969 – былі спалены бровы. 3-і ў ліпені 1970 – паранена левае плячо. 4-ы 16 красавіка 1972 – запаліліся валасы. 5-ы 7 жніўня 1973 – ізноў згарэлі адрослыя валасы і апякло ногі. 6-ы: 5 чэрвеня 1976 – пашкоджана шчыкалатка.

Смерць знайшла героя ў верасні 1983 года, калі ва ўзросце 71 года ён стрэліў сам у сябе. Кажуць, што “іскрысты рэйнджар” не змог жыць далей з-за непадзеленага кахання.

1992 год. У Беластоку афіцыйна зарэгістрана Праграмная рада тыднёвіка «Ніва».

Рада выдае тыднёвік польскіх беларусаў. Газета заснавана ў 1956 годзе Беларускім грамадска-культурным таварыствам. Беларускамоўны тыднёвік асвятляе жыццё беларусаў у Польшчы, дзейнасць грамадскіх арганізацый, друкуе матэрыялы па краязнаўстве, аб актуальных падзеях на Беларусі.

Выходзіць старонка для дзяцей «Зорка», перыядычна змяшчаюцца тэматычныя ўкладкі.

Газета імкнецца да яднання беларускага насельніцтва ў Польшчы.

1997 год. Памёр Жак-Іў Кусто (1910-1997).

Французскі акіянограф, контр-адмірал, фатограф, рэжысёр, вынаходнік, аўтар мноства кніг і фільмаў, акадэмік, дырэктар Акіянаграфічнага музея ў Манака.

Адзін з вынаходнікаў акваланга, падводных дамоў, апарата «ныраючы сподак».

Займаўся пытаннямі аховы падводнага асяроддзя.

Аўтар кніг і каля 90 дакументальных фільмаў, сярод якіх «Свет маўчання», «Залатая рыба» (прэмія «Оскар») і «Свет бяз сонца» («Оскар»), якія добра вядомы значнай частцы беларускіх гледачоў.

Існуюць звесткі, што знакаміты вучоны і падарожнік мае беларускія карані, што быццам ягоны бацька Даніель Кусто (1878-1969) эміграваў у Францыю з Лынтупаў сённяшняга Пастаўскага раёна, перарабіў свае беларускія імя і прозвішча Даніла Куст на францускі ўзор. Хаця верагодна гэта толькі прыгожая легенда, бо на інтэрактыўным генеалагічным дрэве сям’і Кусто бліжэйшыя продкі Жак Іва Кусто паходзяць выключна з Францыі.

2009 год. Памёр Майкл Джэксан (1958-2009).

Культавы амерыканскі спявак, танцор, аўтар песень.

Кумір соцень мільёнаў меламанаў 1970-х-2020-х гадоў. Дасягнуў міжнароднай вядомасці ва ўзросце 11 гадоў, «Кароль поп-музыкі», «Чалавек Тысячагоддзя», уладальнік 19 прэмій «Грэмі», двойчы занесены ў Залу славы рок-н-рола – у якасці сольнага выканаўцы і як удзельнік гурта “Jackson 5”. Найвялікім прызнаннем у свеце карыстаюцца ягоныя 3 альбомы з 10: «Off the Wall», «Thriller» і «Bad». «Thriller» занесены ў Кнігу рэкордаў Гінэса як дыск-лідар па продажу ў свеце (104 млн копій); ён узначальваў Billboard 200 на працягу 9 месяцаў і не пакідаў чарта больш за 2 гады.  

2011 год. Памёр Раман Тармола-Мірскі (1936-2011).

Беларускі паэт, сцэнарыст.

Скончыў Мінскі педінстытут. Працаваў старшым рэдактарам, загадчыкам літаратурна-мастацкага аддзела, галоўным рэдактарам літаратурна-драматычных праграм, каментатарам па літаратуры і мастацтву Беларускага тэлебачання.

Аўтар 11 кніг паэзіі, двух кніг для дзяцей. Напісаў сцэнарыі да некалькіх дакументальных фільмаў, у тым ліку «Я не самотны… Максім Багдановіч», да  тэлеспектакля «Зачараваны Валерка».

23 чэрвеня ў гісторыі. Алімпійскі і ўдовій дзень. Пішучая машынка. Аперацыя “Баграціён”. Нарадзіўся Ю. Хадыка

Міжнародны Алімпійскі дзень (International Olympic Day, з 1948 года).

Гэтая дата была абрана з мэтай увекавечыць дату стварэння Міжнароднага алімпійскага камітэта (МАК) 23 чэрвеня 1894 года, пасля таго, як энтузіяст адраджэння алімпійскага руху П’ер дэ Кубертэн у Парыжы абвясціў свой гістарычны даклад перад міжнародным атлетычным кангрэсам.

Асноўным мерапрыемствам, якое суправаджае Міжнародны Алімпійскі дзень, з’яўляецца арганізацыя масавых забегаў на доўгія дыстанцыі. МАК рэкамендуе Нацыянальным алімпійскім камітэтам распаўсюджваць алімпійскую канцэпцыю “Спорт для ўсіх”.

Нацыянальны алімпійскі камітэт Беларусі заснаваны ў 1991 годзе, што дало магчымасць беларускім спартсменам выступаць самастойнай камандай на Алімпійскіх гульнях.

Міжнародны дзень удоў (International Widow’s Day, з 2011 года).

У сувязі з неабходнасцю ўдзялення асаблівай увагі становішчу ўдоў усіх узростаў, якія жывуць у розных рэгіёнах і культурным асяроддзі, Генеральная Асамблея ААН устанавіла Міжнародны дзень удоў.

Доля ўдоў у Беларусі, паводле вынікаў перапісу 2019 года, склала 18,9% (па перапісе 2009 г. – 18,4, у 1999 г. – 13,0). Гэта амаль у 5 разоў больш, чым удовых мужчын (3,9%). У краіне больш за 800 тысяч удоў. І іх колькасць толькі расце, паколькі Беларусь – краіна жанчын, у краіне павышаная смяротнасць мужчын (алкагалізм, нізкая стрэсаўстойлівасць, траўматызм, захворванні) і больш нізкая працягласць жыцця «моцнай палавіны» – жывуць на 10 гадоў меней за жанчын.

Дзень дзяржаўнай службы Арганізацыі Аб’яднаных Нацый (United Nations Public Service Day, з 2003 года).

ААН заклікала дзяржавы-члены арганізоўваць у гэты дзень спецыяльныя мерапрыемствы, якія асвятляюць значэнне і ўклад дзяржаўнай службы ў працэсе развіцця грамадства, праводзіць узнагароджанне дзяржаўных служачых, а таксама арыентаваць жыццёвыя інтарэсы моладзі ў напрамку прыняцця рашэнняў аб кар’еры дзяржаўнага служачага.

Аграфена Купальніца (Аграфена Лютыя Карэнні, народны каляндар, народная назва дня памяці Св. пакутніцы Агрыпіны).

Гэтае свята ў славянскіх народаў асацыявалася з пачаткам купальнага сезона. У дзень Аграфены Купальніцы ўпершыню пасля доўгай зімы людзям дазвалялася купацца ў рэках, ручаях, сажалках і азёрах. Нашы продкі верылі, што ў гэты дзень Бог апускае ў ваду цеплыню, а Ян Хрысціцель чысціць вадаёмы ад ведзьмаў, вадзяных, змей і іншага паскуддзя, якое апаганьвае іх. 

Акрамя таго, лічылася, што вада ў гэты дзень атрымлівае ад сонца гаючую сілу, карысную для людзей. Людзі купаліся ў рэках і азёрах аголенымі, мыліся ў лазнях, аблівалі адзін аднаго вадой з студняў. Усё, што было звязана з вадой, лазняй і купаннем, знайшло адлюстраванне ў гэты дзень.

К. Макоўскі. Дзяўчына ў вянку.

1868 год. У ЗША запатэнтавана пішучая машынка.

Крыстафер Шоулз з Вісконсіна прыдумаў апарат для паслядоўнай нумарацыі кніжных старонак. Ад гэтай простай прылады і вядзе свой пачатак пішучая машынка.

Запатэнтаваная машынка была памерам з пісьмовы стол, друкавала толькі вялікімі літарамі, а машыністка не бачыла выніку сваёй працы, таму што папера хавалася ўсярэдзіне. Аднак, менавіта ад гэтай машынкі пайшла па свеце знакамітая раскладка QWERTY – першыя шэсць клавіш у верхнім радзе клавіятуры.

Замест клавішы з лічбай 1 выкарыстоўвалі літару “I”, ды і Shift быў дададзены толькі праз 10 гадоў, але раскладка засталася той жа самай.

Шоулз прадаў правы на машынку Ф. Рэмінгтону і яго інжынеры давялі распрацоўку да розуму і выпусцілі на рынак апарат пад назвай “Remington” 1 сакавіка 1873 года.

Адным з першых пакупнікоў прылады стаў М. Твен. Яго знакаміты раман “Прыгоды Тома Соера” стаў першым у свеце класічным творам, надрукаваным механічным спосабам.

З калекцыі пішучых машынак Клічаўскага краязнаўчага музея

1765 год. Нарадзіўся Ежы Валінскі (1765-1840).

Беларускі і польскі танцоўшчык тэатра. Выкладчык танцаў.

Працаваў у тэатры А. Тызенгауза, у варшаўскай трупе «Таварыства танцоўшчыкаў яго каралеўскай вялікасці», удзельнік спектакляў у каралеўскім замку, у Лазенках, на сцэне Нацыянальнаго тэатра. 

Лазенкі

1933 год. Расстраляны епіскап Слуцкі Мікалай (Шамяціла, 1877-1933).

Беларускі праваслаўны дзеяч.

Падтрымліваў і прапагандаваў сярод вернікаў ідэі беларускага нацыянальнага адраджэння, прыхільнік ідэй аўтакефаліі праваслаўнай царквы Беларусі.

Арыштоўваўся ДПУ у 1926, 1933 гадах.

Па афіцыйнай версіі, памёр ад тыфу ў мінскім шпіталі, па іншых звестках – расстраляны ў Мінскай унутранай турме ДПУ.

1938 год. Нарадзіўся Юрый Хадыка (1938-2016).

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, навуковец, доктар фізіка-матэматычных навук.

У 1969 годзе арганізаваў у АН БССР семінар па вывучэнню старажытнабеларускага мастацтва, прымаў удзел у зборы матэрыялаў і напісанні «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі».

Адкрыў пры АН БССР Музей старажытнабеларускай культуры.

Намеснік старшыні БНФ.

Памёр 11 верасня 2016 года на чужыне, у ЗША, але пахаваны ў Мінску.

1941 год. На другі дзень Вялікай Айчыннай вайны, войскі нацысцкай Германіі занялі беларускія гарады Беласток і Гродна.

Фота. Баі на Беластоцкім выступе 22-25 чэрвеня 1941 года.

1944 год. Пачатак беларускай наступальнай аперацыі “Баграціён” (23 чэрвеня – 29 жніўня 1944).

У ходзе аперацыі савецкая армія нанесла найбуйнейшую паразу нямецкай арміі за ўсю ваенную гісторыю Германіі, разграміўшы групу армій «Цэнтр» Вермахта.

Да чэрвеня 1944 года лінія фронту на ўсходзе падышла да лініі Віцебск – Орша – Магілёў – Жлобін. 

З савецкага боку ў чатырох задзейнічаных франтах на пачатак аперацыі лічылася больш за 1,6 млн чалавек (без тылавых частак). З нямецкага боку, у групе армій “Цэнтр” – 486 тыс. вайскоўцаў (усяго 849 тысяч, уключаючы тылавыя часткі). Да пачатку аперацыі СССР меў перавагу ў танках у 23 разы, у артылерыі ў 9,4, у авіяцыі ў 10,5. Нямецкае камандаванне не чакала савецкага наступу на гэтым участку фронту, замест эшаланаванай мабільнай абароны Гітлер настойваў на абароне фіксаваных геаграфічных кропак-«крэпасцей» Мінск, Віцебск, Бабруйск, Магілёў і іншых. 

У першыя 3 дні савецкія войскі ўзялі 11 з 12 «крэпасцяў». Вялікую ролю ў паслабленні рэзерваў нямецкіх войск адыграла высадка саюзнікаў у Нармандыі.

1944 год. У межах аперацыі “Багрыціён” пачалася магілёўская наступальная аперацыя.

Завяршылася 27 чэрвеня вызваленнем Глуска, 28 чэрвеня – Магілёва, Асіповічаў, 29 чэрвеня – Бабруйска.

1946 год. Заснавана Крывіцкае (Беларускае) навуковае таварыства імя Ф. Скарыны.

Існавала ў 1946-1949 гадах у Германіі, у 1949-1976 – у ЗША.

Заснавана ў лагеры для перамешчаных асоб у г. Рэгенсбург (Германія). Яго старшынямі ў розны час былі Я. Станкевіч, А. Адамовіч  і А. Махноўскі.

Мела на мэце аб’яднаць намаганні вучоных-беларусаў для навуковай працы ў галіне беларусазнаўства.

Таварыства займалася зборам дакументаў, рукапісаў, беларускіх выданняў, якія захоўваліся ў створаным пры ім Беларускім архіве.

Спыніла дзейнасць у 1976 годзе.

Я. Станкевіч

1967 год. У ЗША памёр Мікалай Дзямідаў (1888-1967).

Беларускі грамадска-палітычны і ваенны дзеяч, настаўнік.

Унучаты пляменнік К. Каліноўскага.

Удзельнік Імперыялістычнай вайны, паручнік. Прадстаўнік Рады БНР і камендант Гродна. З уласна сфарміраваным батальёнам ваяваў у складзе арміі С. Булак-Балаховіча. Арганізатар таварыстваў «Беларуская хата» і «Рунь» у Латвіі. Адзін з кіраўнікоў Беларуска-амерыканскай нацыянальнай рады.

 

20 чэрвеня. Дзень у гісторыі. Паўстанне ў Магілёве. “Чортава кола”. Нарадзіліся Жыгімонт ІІІ, мастак Г. Вашчанка.

Сусветны дзень бежанцаў (Word Refugee Day, з 2000 года).

Зацверджаны Генеральнай Асамблеяй ААН. У гэты дзень насельніцтва праяўляе салідарнасць з тымі, каму прыйшлося пакінуць свае дамы па тых ці іншых прычынах.

Калі ў 2014 годзе ў свеце было 43 мільёны бежанцаў (з іх 7 мільёнаў дзяцей), то ўжо ў 2023 годзе статус бежанцаў мелі каля 90 мільёнаў.

З пачаткам агрэсіі Расіі супраць Украіны, колькасць бежанцаў узрасла.

Паводле дадзеных Упраўлення Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў больш за 8 мільёнаў украінцаў пакінулі сваю радзіму (кожны пяты), частка з іх вярнулася да папялішчаў і разбітых хат, у галечу і беспрацоўе. Больш за палову з іх застаецца ў 44 краінах Еўропы.

У Беларусі жыве больш за 9 000 грамадзян Украіны, галоўным чынам з Данецкай (28%), Харкаўскай (17%), Луганскай (14%), Херсонскай абласцей (7%), Кіева і Кіеўскай вобласці (6%).

Сусветны дзень абароны сланоў ў заапарках (Іnternational Day of Action for Elephants in Zoos, з 2009 года).

Гэты дзень закліканы звярнуць увагу грамадскасці на жыццё сланоў, якія ўтрымліваюцца ў заапарках, і ставіць перад сабой канчатковай мэтай вызваленне ўсіх гэтых велічных жывёл з няволі. 

Па дадзеных канадскіх вучоных, іх жыццё доўжыцца ў 3 разы менш, чым у натуральных умовах. Самыя буйныя насельнікі заапаркаў часцей пакутуюць ад хвароб, таўсцеюць ад маларухомасці і перажываюць псіхалагічныя стрэсы.

У гродзенскім, віцебскім, мінскіх заапарках сланоў няма, але плануюцца.

1566 год. Нарадзіўся Жыгімонт ІІІ Ваза (1566-1632).

Кароль польскі і вялікі князь ВКЛ (1587-1632), кароль шведскі (1592-1599). У 1588 годзе зацвердзіў новую рэдакцыю Статута ВКЛ, падтрымаў Берасцейскую унію 1596 года.

Пры ім прыняты пастановы соймаў аб гарантыях правоў праваслаўных. Імкненні да ўвядзення абсалютнай манархію не далі плёну.

Ваяваў са Швецыяй (1600-1629), з Масковіяй (1609-1618), з Асманскай імперыяй (перамога ў Хоцінскай бітве 1621). Шмат у чым яго палітыка спрыяла далейшаму заняпаду Рэчы Паспалітай.

Памёр 30 красавіка 1632 года.

1606 год. У Магілёве выбухнала мяшчанскае паўстанне (1606-1610).

Пачалося пад кіраўніцтвам саладоўніка Стахора Мітковіча (магчыма, поўнае імя – Стахор Міткавіч Рык) на хвалі незадаволенасці злоўжываннямі і хабарніцтвам магістрата.

Пасля ўварвання мяшчан у ратушу (15 ліпеня 1606 года) старая рада была разагнаная і выбраная новая, пераважна з незаможных рамеснікаў. Новая рада кіравала горадам больш за 2 гады, асаблівую ўвагу звяртаючы на інтарэсы гарадскіх нізоў.

Аднак у новай радзе паступова ўтварыўся раскол, і ў жніўні 1608 года частка рады падпісала «ўгодлівы ліст», паводле якога ўлада ў горадзе вярталася да старой рады. Кіраўнік радыкальнага крыла новай рады Хадко Багдановіч быў засуджаны на смерць.

Дзейнасць адноўленага старога магістрата выклікала неаднаразовыя новыя выступленні. Найбольш буйное адбылося ў 1610 годзе, калі гарадскія нізы спрабавалі ўзняць узброенае паўстанне, але яно было задушана войскам, а 5 кіраўнікоў былі пакараны смерцю на Іллінскай горцы.

У далейшым, выступленні мяшчан адбываліся таксама ў 1636 і 1638 гадах.

1740 год. Нарадзіўся Юзаф Сангушка (1740-1781).

Дзяржаўны і вайсковы дзеяч ВКЛ, маршалак надворны.

Абіраўся паслом на вальны сойм. На сойме 1767-1768 гадоў абвясціў «Праект рэформы ўраду», які прадугледжваў прыняцце адзінага кодэксу права для ўсёй Рэчы Паспалітай. Падпісаў акт Кардынальных правоў.

Падтрымаў абранне каралём Станіслава Аўгуста Панятоўскага. У 1771 годзе таемна далучыўся да Барскай канфедэрацыі.

Памёр 12 мая 1781 года.

1893 год. На прамысловай выставе ў Чыкага запрацавала першае ў свеце кола агляду.

Пабудавана інжынерам Дж. Фэрысам. Яго дыяметр складаў 75 метраў, вага – 2 000 тон. Кола прыводзілася ў рух дзвюма паравымі машынамі. На коле было 36 кабін, памерам прыблізна з аўтобус. У кожнай кабіне было 20 сядзячых і 40 стаячых месцаў. Такім чынам, агульная пасажыраўмяшчальнасць атракцыёна складала 2 160 чалавек.

Абарот кола рабіла за 20 хвілін. Атракцыён газетчыкі ахрысцілі “чортавым колам”.

Пасля закрыцця Чыкагскай выставы кола Фэрыса двойчы пераносілі на іншае месца і канчаткова разабралі ў 1904 годзе.

У Беларусі “чортавы колы” раней працавалі ў шматлікіх гарадах, цяпер  – толькі ў Мінску, Гомелі, Брэсце, Гродна, Віцебску і Хоцімску.

Кола агляду ў Хоцімску.

1928 год. Нарадзіўся Гаўрыла Вашчанка (1928- 2014).

Беларускі жывапісец, Народны мастак БССР, Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі, прафесар, Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР.

Працаваў у галіне станковага жывапісу, акварэлі, манументальнай размалёўкі і вітражу. Аўтар станковых і манументальных твораў пра гераізм савецкага народа ў гады Айчыннай вайны і пасляваеннай працы, пра жыццё сучаснага Палесся.

Стварыў партрэты пісьменнікаў, асветнікаў, дзяржаўна-палітычных дзеячаў Беларусі.

Памёр 14 лютага 2014 года.

Гаўрыла Вашчанка. “Радасць быцця”, 1985 г.

1939 год. Нарадзіўся Валерый Раеўскі (1939-2011).

Беларускі тэатральны рэжысёр, Народны артыст Беларусі, Лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР і БССР.

На працягу 35 гадоў – галоўны рэжысёр і мастацкі кіраўнік тэатра імя Янкі Купалы, прафесар акадэміі мастацтваў.

Стварыў амаль паўсотню спектакляў, у тым ліку ў краінах Еўропы паводле твораў А. Дударава, А. Макаёнка, В. Быкава, У. Шэкспіра, Ф. Дастаеўскага і інш. Узнагароджаны ордэнам Францыска Скарыны.

Памёр 19 лістапада 2011 года.

1941 год. Скончылася апошняя перадваенная масавая дэпартацыя.

За 2 дні да пачатку вайны завершаны акт савецкага генацыду народаў, скіраваны супраць «варожых элементаў» і іх сямей у заходніх абласцях Беларусі, а таксама Украіны, Малдовы.

За 19-20 чэрвеня з Беларусі высланыя ў Сібір і Казахстан 22 300 чалавек. Гэтая “чэрвеньская” дэпартацыя – з серыі департацый, з 22 траўня па 20 чэрвеня 1941 года, якія закранулі Эстонію (10 тыс.), Латвію (15,5 тыс.), Літву, Малдову і Беларусь (30 тыс. чалавек). 

Да гэтага, 23 лютага 1940 года з Беларусі былі высланы 33 700 асаднікаў, 17 600 служачых лясной аховы, 13 красавіка 1940 года выселена 26 800 чалавек, галоўным чынам, супрацоўнікаў паліцыі, настаўнікаў, выхавацелей, святароў, грамадскіх дзеячаў. 29 чэрвеня 1940 года дэпартыравана 22 900 чалавек, у тым ліку значную частку бежанцаў з Польшчы, габреяў.

1948 год. У Вязынцы для наведвальнікаў расчыніў дзверы філіял Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы.

Галаўны музей знаходзіцца ў Мінску з 1944 года, на месцы былога дома паэта.

Акрамя філіяла ў Вязынцы яшчэ працуюць філіялы ў вёсках Харужанцы, Вязынка, Ляўкі (недалёка ад Магілёва) і Яхімоўшчына.

У фальварку Вязынка 7 ліпеня (25 чэрвеня) 1882 года нарадзіўся Іван Луцэвіч, будучы творца Янка Купала.

1963 год. У Магілёве нарадзіўся Сяргей Кавалёў.

Беларускі драматург, крытык, паэт, літаратуразнаўца.

Доктар філалагічных навук. Жыве ў Любліне (Польшча).

Даследуе праблемы сучаснай беларускай паэзіі, шматмоўную літаратуру ВКЛ, аўтар п’ес на гістарычныя, фальклорныя тэмы. Шмат піша і для дзяцей.

1963 год. У Мюнхене памёр Пётр Сыч (1912-1963).

Беларускі пісьменнік, мемуарыст, герой Монтэ-Касіна, журналіст «Радыё Свабода».

Трапіў у савецкі палон як польскі жаўнер, вязень турмаў НКУС, лагера ў Комі.

У 1942 годзе ўступіў у армію генерала У. Андэрса. Паручнікам прымаў удзел у шматлікіх баях, у тым ліку пад Монтэ-Касіна.

Актыўны дзеяч эмігранцкіх арганізацый Вялікабрытаніі, ФРГ, супрацоўнік часопіса «Беларус на чужыне», радыё «Свабода», член Рады БНР. Аўтар мемуараў пра Монтэ-Касіна.

Мемарыял у Монтэ-Касіна.

2001 год. Зацверджаны герб г. Горкі.

Герб 29-тысячнага горада, які ўпершыню згадваецца ў 1544 годзе, паўтарае герб 1867 года. 

Тут ў 1840 годзе адкрылася земляробчая школа – сёння сельскагаспадарчая акадэмія. У 1841 годзе з’явілася метэастанцыя, якая працуе і па сёння.

Дзень у гісторыі. 17 чэрвеня. Выратавальнік Еўропы Я. Сабескі. Статуя Свабоды. “Астравы Дулебы”. Акупацыя Латвіі і Эстоніі СССР.

Сусветны дзень барацьбы з апустыньваннем і засухай (World Day to Combat Desertification and Drought, з 1995 года). 

Устаноўлены Генеральнай Асамблеяй ААН у сувязі з гадавінай з дня прыняцця Канвенцыі ААН па барацьбе з апустыньваннем (1994).

Чвэрць сушы на планеце знаходзіцца пад пагрозай апустыньвання. Гэта пагроза для крыніц сродкаў існавання звыш за 1 мільярд чалавек больш як у 100 краінах.

Апустыньванне – адзін з найболей трывожных сусветных працэсаў дэградацыі навакольнага асяроддзя. 

Пад засухай разумеюць працяглы і значны недахоп ападкаў, які адбываецца пры падвышанай тэмпературы і паніжанай вільготнасці паветра. Засуха прыводзіць да памяншэння запасаў вільгаці ў глебе, што, у сваю чаргу, прыводзіць да зніжэння ці гібелі ўраджаю. 

1696 год. Пайшоў з жыцця Ян Сабескі (1629-1696).

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1674-1696).

Скончыў Ягелонскі ўніверсітэт, падарожнічаў па краінах Заходняй Еўропы, ведаў італьянскую, лацінскую, нямецкую, татарскую і французскую мовы.

Удзельнічаў у пасольстве ў Асманскую імперыю, у вайне супраць Маскоўскай дзяржавы, Швецыі, супраць казакоў Б. Хмяльніцкага. Праславіўся перамогай над туркамі і татарамі ў бітве пад Хоцімам (1673).

Правёў радыкальную рэформу ва ўзбраенні і арганізацыі войска.

У 1683 годзе, калі турэцкая армія аблажыла Вену, з 27-тысячным войскам падышоў да горада і ўзначаліў агульнае войска аўстрыйскага імператара і германскіх князёў (агулам 70 000), якое 12 верасня разграміла асманаў.  У выніку гэтага, Польшча вярнула сабе Падолію і крэпасць Камянец. Пры ім Рэч Паспалітая зведала свой апошні ўздым.

Увайшоў у гісторыю як выдатны палкаводзец, мецэнат, апякун навукі і мастацтва ў Рэчы Паспалітай.

1848 год. Памёр Максімільян Станіслаў Рыла (1802-1848).

Філосаф, археолаг, арыенталіст, каталіцкі місіянер на Блізкім Усходзе і ў Паўночнай Афрыцы

Скончыў Полацкую езуіцкую акадэмію, вучыўся ў Віленскім, Грыгарыянскім (Рым) універсітэтах. Прафесар філасофіі. 3 1833 года святар.

Упершыню даследаваў руіны старажытнага Вавілона і ахвяраваў музею Ватыкана багатую калекцыю археалагічных знаходак. У 1837 абраны ў Папскую археалагічную акадэмію і Арыенталагічнае таварыства Францыі. 

Адкрыў у Бейруце Каталіцкую акадэмію, якая была пераўтворана ў Бейруцкі ўніверсітэт Святога Іосіфа. У 1841-1843 гадах на Мальце надрукаваў каментарыі да выдання заснавальніка ордэна езуітаў Ігнація Лаёлы «Духоўныя практыкаванні». 

Быў рэктарам Рымскага калегіума, апостальскім вікарыям Цэнтральнай Афрыкі ў Хартуме (Судан).

1882 год. Нарадзіўся Павел Вент (1882-1971).

Беларускі, чэхаславацкі вайсковы дзеяч

Скончыў Маскоўскі 3-ці кадэцкі корпус, Міхайлаўскае артвучылішча, ваенныя электратэхнічную, аўтамабільную школы, Акадэмію Генеральнага штаба.

Прайшоў шлях ад унтэр-афіцэра да капітана рускай арміі.

З’яўляўся начальнікам штаба арміі БНР, фарміраваў дывізію БНР у Адэсе (1918), генерал-маёр беларускага войска.

У Адэсе перайшоў на бок камуністаў і стаў фарміраваць 1-ю беларускую брыгаду, але ў маі 1919 года пад час антыбальшывіцкага паўстання Н. Грыгор’ева, далучыўся з брыгадай да паўстанцаў.

Пасля Адэсы быў саветнікам місіі БНР у Парыжы, Эстоніі, Латвіі, саветнікам Генеральнага штаба літоўскай арміі, удзельнічаў у распрацоўцы аператыўных планаў для беларускіх часцей.

З ліпеня 1921 года паступіў на службу ў армію Чэхаславакіі. Падпалкоўнік Генштаба.

З 1942 года сябра Беларускага камітэта самапомачы ў Празе.

Памер у 1971 годзе, пахаваны на Вышаградскіх могілках.

1882 год. Нарадзіўся Ігар Стравінскі (1882-1971).

Рускі кампазітар беларускага паходжання, дырыжор і піяніст, адзін з найбуйнейшых прадстаўнікоў сусветнай музычнай культуры XX стагоддзя. Грамадзянін Францыі, ЗША.

Паходзіць з беларускай шляхты Стравінскіх герба «Суліма».

Аўтар шматлікіх музычных твораў: скерца, санаты,  балетаў («Жар-птушка», «Пятрушка», «Вясна святая»), опер, песень. Актыўна гастраляваў па Еўропе, Амерыцы.

Памёр 6 красавіка 1971 года, пахаваны на могілках Сан-Мікеле ў Венецыі.

1885 год. У Нью-Ёрк прыбыў дар французскага народа Злучаным Штатам Амерыкі – статуя Свабоды.

Гэта падарунак да 100-й гадавіны амерыканскай рэвалюцыі. Праўда, прыбыў са спазненнем на 10 гадоў.

Для перавозкі на борце французскага парахода “Ізеры”, статую разабралі на 350 частак і запакавалі ў 214 скрыняў. Яе правая рука з паходняй, што была скончана раней, ужо экспанаваліся на Сусветнай выставе ў Філадэльфіі ў 1876, а затым у Мэдысан-скверы ў Нью-Ёрку.

Статую сабралі на яе новым фундаменце за 4 месяцы. Урачыстае адкрыццё статуі з выступленнем прэзідэнта ЗША Гровера Кліўленда адбылося 28 кастрычніка 1886 года.

1907 год. На з’ездзе ў Вільні створана Краёвая партыя Літвы і Беларусі.

Палітычная партыя ліберальна-кансерватыўнага кірунку, якая сумяшчала ў сваёй праграме «краёвыя» (аўтанамісцкія) і ліберальна-кансерватыўныя лозунгі.

З прапановай стварэння партыі ўпершыню выступіў адзін з ідэолагаў «краёвасці» Раман Скірмунт (1868-1939). Партыя патрабавала ўвядзення ўсіх дэмакратычных свабод і найперш свабоды нацыянальнага жыцця і палітычнае роўнасці нацыянальнасцяў, краёвага самакіравання.

Лозунгам партыі абвяшчаліся словы «Справядлівасць для ўсіх». Заяўлялася, што партыйны клопат пра разьвіццё «краю» не будзе супярэчыць культурна-нацыянальнай працы асобных народаў. Раман Скірмунт выступіў таксама за ўтварэнне ў Дзяржаўнай Думе Расійскай імперыі асобнай фракцыі дэпутатаў ад «Літвы і Русі».

Э. Вайніловіч, 1910.

1938 год. Расстраляны ўраджэнец в. Бацэвічы сённяшняга Клічаўскага раёна Аркадзь Смоліч (1891-1937).

Беларускі навуковец, палітычны і грамадскі дзеяч.

Адзін з заснавальнікаў БНР. Вучоны ў галіне эканомікі, сельскай гаспадаркі, геаграфіі. Першы беларускі прафесар геаграфіі, член Прэзідыума Беларускай акадэміі навук. Суарганізатар Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, тэарэтык беларускай сацыял-дэмакратыі.

Старшыня Таварыства беларускай школы, Цэнтральнага Бюро краязнаўства, загадчык планава-эканамічнага аддзела Наркамата земляробства БССР, намеснік старшыні Інбелкульта.

Пачынальнік беларускай геаграфічнай навукі, аўтар першага акадэмічнага падручніка «Геаграфія Беларусі» (1919; 2-е выд. 1922; 3-е выд. 1923).

Рэпрэсаваны ў 1930 годзе. Расстраляны ў Омскай турме.

1940 год. Савецкія войскі акупавалі Латвію і Эстонію. Дзень савецкай акупацыі.

У ноч на 15 чэрвеня 1940 года савецкія памежныя войскі атакавалі латвійскіх памежнікаў, 17 чэрвеня савецкія войскі ўвайшлі ў Латвію і Эстонію, на талінскім рэйдзе ўсталі караблі Балтыйскага флота. Быў высаджаны марскі дэсант і фактычная ўлада ў краінах перайшла да амбасадаў СССР пад кантролем якіх былі сфарміраваны новыя органы ўлады і забяспечана далучэнне Латвіі і Эстоніі да СССР.

СССР акупавалі дзве незалежныя краіны на падставе нібыта таго, што ўрады Эстоніі і Латвіі быццам бы парушылі пакт аб ненападзе 1932 года і пакт аб узаемнай дапамозе 1939 года, уключыўшы ў эстонска-латвійскі ваенны саюз Літву.

Савецкімі ваеннымі ўладамі былі забаронены народныя сходы, у насельніцтва на працягу 24 гадзін была канфіскавана зброя.

Уваход савецкіх акупацыйных войск у Рыгу.

1954 год. Памёр ураджэнец Бабруйска Барыс Мікуліч (1912-1954).

Беларускі пісьменнік, празаік, крытык.

Член бабруйскага філіяла «Маладняка», працаваў у бабруйскай газеце «Камуніст». У Мінску працаваў у Дзяржвыдавецтве, у газеце «Літаратура і мастацтва», у Інстытуце журналістыкі.

Да 1936 года выдаў 7 мастацкіх кніг, шэраг апавяданняў, аповесцей, рэцэнзій, аглядаў тэатральнага рэпертуару.

Зведаў нападкі на свае творы. Арыштаваны ў лістападзе 1936 года,  асуджаны  за «антысавецкую дзейнасць» да 10 гадоў сібірскіх лагераў.

Пасля вызвалення ў 1946 годзе пераехаў у Ашгабад да сястры, нягледзячы на тое, што яму было забаронена жыць у сталіцах. Тут ён напісаў 1-ю частку рамана «Адвечнае» з задуманай эпапеі пра вайну 1812 года, пісаў пра падзеі Вялікай Айчыннай вайны, аднак апальнага пісьменніка ніхто не друкаваў.

З 1947 года без дазволу ўлад вярнуўся ў Беларусь, жыў у Бабруйску, у Цераховічах на Лагойшчыне. Працаваў у бабруйскай бібліятэцы.

Арыштаваны паўторна 28 красавіка 1949 года, высланы ў Сібір на вечнае пасяленне.

Памёр у с. Машукоўка Краснаярскага края.

Аповесць «Развітанне» прысвечаная М. Багдановічу апублікаваная ў 1959 годзе. Напісаў успаміны пра беларускіх пісьменнікаў, літаратурнае і тэатральнае жыццё Беларусі ў 1920-1950-я, пра сваё жыццё ў лагерах і турмах.

1998 год. У межах Клічаўскага і Бялыніцкага раёнаў створаны рэспубліканскі гідралагічны заказнік “Астравы Дулебы”.

Месціцца на былым ваенным палігоне, плошча ў 26 600 гектар. Мае статус водна-балотнага ўгоддзя міжнароднага значэння.

Назва заказніка нагадвае пра старажытных дулебаў-славян, якія жылі ў VI-X стагоддзях. Ян Длугаш паведамляў легендарную версію паходжання назвы племя ад імя князя Дулеба, чыё племя стала звацца дулебамі. Былі і іншыя  князі, а менавіта Радзім і Вятка, адзін з якіх, Радзім, застаўся на Сожы, другі, Вятка, – асеў на Ацэ, даўшы свае імёны землям і народам: ад Радзіма – радзімічы, ад Вяткі – вяцічы. Славяне, якія аселі па Бугу, назваліся дулебамі, пасля яны сталі звацца валынянамі, лучанамі.

Заказнік уяўляе сабой адзін з нямногіх лесабалотных масіваў на ўсходзе краіны, на водападзеле Друці і Ольсы. Ядро заказніка складаюць балоты Дулебскае і Вялікае, адкуль бярэ пачатак цэлы каскад рэк, месцяцца рэшткавыя азёры.

Лясы займаюць амаль 85% тэрыторыі, пераважаюць хвойнікі. Балоты займаюць 16% тэрыторыі. У заказніку прадстаўлены ўсе асноўныя тыпы балот тайгі. У флоры 705 відаў вышэйшых сасудзістых раслін, з якіх 15 відаў уключаны ў Чырвоную кнігу. Фауна наземных пазваночных жывёл налічвае 192 віды.

2011 год. У Магілёве адчынена мемарыяльная дошка ў гонар Канстанціна Бахановіча (1931-2007).

З’явілася на адміністрацыйным будынку Магілёўскай абласной бальніцы ў памяць аб беларускім ўрачы-гігіенісце, арганізатары сістэмы аховы здароўя, заслужанага ўрача Беларусі, заснавальніку і першым галоўным урачы абласной бальніцы (на працягу 27 гадоў).

Пры яго ўдзеле была ўведзены ў эксплуатацыю бальніца на 1100 ложкаў з 20-цю спецыялізаванымі аддзяленнямі, паліклінікай на 500 наведванняў за змену і арганізацыйна-метадычны цэнтр.

Аўтар дошкі – скульптар А. Вараб’ёў.

Дзень у гісторыі. 1 чэрвеня. Памёр Ягайла. Хваляванні ў Новачаркаску. Нарадзіліся кампазітар М. Глінка, мастакі А. Кузьміч, А. Сувораў, акцёр С. Журавель

Міжнародны дзень дзяцей (International Children’s Day, з 1949 года). Дзень абароны дзяцей.

Прыпадае на першы дзень лета. Адно з самых старых міжнародных святаў. 

1 чэрвеня 1925 года ў Жэневе праходзіла І Міжнародная канферэнцыя, падчас якой абмяркоўваліся праблемы дзяцей. Так выйшла, што Генеральны консул Кітая ў Сан-Францыска сабраў групу кітайскіх дзяцей-сірот, якія прыехалі ў ЗША з Паднябеснай, і арганізаваў для іх урачыстасці з нагоды нацыянальнага кітайскага свята, якое сімвалізуе сабой пачатак лета – Дуань-у цзе (Фестываль лодак-драконаў). 

Задума дыпламата з Кітая вельмі спадабалася сусветнай супольнасці. Лічыцца, што гэтая падзея і спрыяла зараджэнню ідэі заснаваць спецыяльнае свята для дзяцей, дата якога якраз прыпала на 1 чэрвеня. Па шчаслівай выпадковасці, дзень супаў і з часам правядзення “дзіцячай” канферэнцыі ў Жэневе.

У лістападзе 1949 года ў Парыжы адбылася спецыяльная сесія Міжнароднай дэмакратычнай федэрацыі жанчын, на якой і было прынятае рашэнне заснаваць Дзень абароны дзяцей. 

У Міжнароднага дня дзяцей ёсць сцяг. На зялёным фоне, які сімвалізуе рост, гармонію, урадлівасць, вакол знака Зямлі размешчаны стылізаваныя фігуркі – чырвоная, жоўтая, сіняя, белая і чорная, якія сімвалізуюць разнастайнасць. Знак Зямлі – сімвал нашага агульнага дома.

У Беларусі каля 1,9 мільёна дзяцей ва ўзросце да 18 гадоў.

Больш за палову нараджэнняў звязаны з нараджэннем жанчынай другога, трэцяга і наступных дзяцей. Штогод нараджаецца больш хлопчыкаў.

Топ-10 самых папулярных дзіцячых імёнаў у Беларусі: Максім, Міхаіл, Мацвей, Аляксандр, Арцём, Сафія, Марыя, Ганна, Ксенія, Дар’я.

Сусветны дзень малака (World Milk Day, з 2001 года).

Адзначаецца па ініцыятыве Харчовай і сельскагаспадарчай арганізацыі ААН.

Мэта свята – папулярызацыя малака і малочных прадуктаў сярод людзей, а таксама інфармаванне насельніцтва аб дзейнасці, звязанай з малаком і малочнай вытворчасцю.

Цікавыя факты.

Малако – самадастатковы прадукт: не напой, а ежа, у народзе так і кажуць – “паесці малака”.

Вымя каровы здольна змясціць да 23 л малака.

На год чалавеку патрэбна да 300 кг малочных прадуктаў.

У 50% дарослых на планеце малако не засвойваецца з прычыны зніжэння актыўнасці лактозы пры пераходзе на дарослы тып харчавання.

Кабылінае малако ўтрымлівае шмат лактозы і мала бялкоў і тлушчаў, за кошт гэтага яно лягчэй засвойваецца арганізмам. У ім больш вітамінаў А і С, чым у каровіным. Такое малако трэба ўжываць пры гастрытах, язвах, дысбактэрыёзе, розных жаночых захворваннях.

У казінага малака саладзейшы смак, чым у каровінага, у ім вышэй утрыманне вітамінаў, бялкоў. Гэтае малако здольна ўсмоктвацца без удзелу жоўці – гэты працэс адбываецца праз вянозную сетку, абыходзячы лімфатычныя капіляры.

Шклянка цёплага, лепш парнога малака з мёдам, за гадзіну да сну – выдатны сродак ад бяссоння.

Малако кісне падчас навальніцы.

Бялкі каровінага малака здольныя звязваць таксіны ў арганізме: тыя, хто працуе на шкодных вытворчасцях, атрымлівае бясплатнае малако.

Для вытворчасці 1 кг натуральнага сметанковага масла патрабуецца аж 21 л малака. 1 кг сыра атрымліваецца з 10 л малака.

Самае тлустае малако ў цюленяў – больш за 50% і кітоў – каля 50%.

1434 год. Памёр Ягайла Альгердавіч (~1350-1434).

Князь віцебскі, вялікі князь літоўскі (1377-1392), кароль польскі (1386-1434, каранаваны пад імем Уладзіслаў II Ягайла) і вярхоўны князь літоўскі (1392-1434).

У 1410 годзе разам з Вітаўтам кіраваў саюзным войскам у час Грунвальдскай бітвы, пасля якой Тэўтонскі ордэн ужо не здолеў аднавіць сваю былую магутнасць.

Ягайла заклаў падмурак для шматвяковай польска-літоўскай уніі, заснаваў дынастыю Ягелонаў – адну з самых уплывовых у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе.

1804 год. Нарадзіўся Міхаіл Глінка (1804-1857).

Рускі кампазітар, заснавальнік рускай класічнай музыкі. Па выразу У. Стасава Пушкін і Глінка “стварылі новую рускую мову – адзін у паэзіі, другі ў музыцы”.

Яго прадзед, які паходзіў са старажытнага каталіцкага шляхецкага рода гербу Тшаска, пры захопу Смаленска рускімі ў 1654 годзе вымушаны быў прыняць маскоўскае падданства.

Найбольш вядомыя творы: оперы «Жыццё за цара», «Руслан і Людміла», «Вальс-фантазія», скерца для аркестра «Камарынская».

Апошнія гады жыцця правеў у Іспаніі, Аўстрыі і Германіі.

Памёр 15 лютага 1857 года ў Берліне. Перапахаваны ў Пецярбурзе.

У 1982 годзе ў радавой сядзібе кампазітара Наваспаскае ў Смаленскай вобласці адчынены Дом-музей М. Глінкі.

У Беларусі імя Глінкі носяць Мінскі музычны каледж, вуліцы ў Віцебску, Гомелі, Гродна, Бабруйску, завулак у Магілёве.

1838 год. У Магілёве-на-Дняпры пачалі выдавацца “Магілёўскія губернскія ведамасці”.

Першая газета ў рэгіёне. Выходзіла да 1918 года.

Наклад ад некалькіх соцен да 2 000 паасобнікаў. Да сярэдзіны XIX стагоддзя – штотыднёвік, потым друкавалася двойчы, у 1904 годзе – нават тройчы на тыдзень.

Газета друкавала не толькі афіцыйную інфармацыю, навіны, але з выпуску ў выпуск змяшчаліся дадзеныя аб цэнах на асноўныя прадукты харчавання, аб базарных днях, надвор’і, рэпертуары гарадскіх тэатра і кінатэатраў, аб чыноўніках і прыватных асобах, якія прыбылі ў горад, з указаннем гасцініц, дзе яны спыніліся, аб тарыфах на білеты на экіпажы, цягнікі і параходы, якія адпраўляюцца з Магілёва, і шматлікае іншае. Сярэднестатыстычны магілёвец мог адкінуцца на канапу з суботнім нумарам газеты і даведацца не толькі пра чытанні ці вечары ў гарадскіх гімназіях, пра рэальную вучэльню, фельчарскую школу, але як, напрыклад, праходзіць англа-бурская вайна, да якога горада ўжо дамчаўся сфармаваны ў Магілёве мясцовым таварыствам Чырвонага крыжа санітарны цягнік для салдат, параненых на сопках Манчжурыі.

1943 год. Наразіўся Андрэй Майсяёнак.

Беларускі вучоны ў галіне біяхіміі, гісторык медыцыны, вітамінолаг, грамадскі дзеяч, член-карэспандэнт НАНБ, доктар біялагічных навук, прафесар.

Аўтар больш за 450 навуковых прац, 7 манаграфій, 20 патэнтаў і пасведчанняў на вынаходніцтвы. Мае навуковыя працы ў галіне біяхіміі чалавека і жывёл, нутрыцыялогіі, па гісторыі медыцыны на Беларусі.

Адзін з заснавальнікаў беларускага фонду А. Міцкевіча. 3 1991 года актыўна займаецца стварэннем нацыянальнага фонду рукапісаў, старадрукаў, рэдкай кнігі і перыёдыкі імя Я. Храптовіча.

1945 год. Нарадзіўся Аляксей Кузьміч (1945-2013).

Беларускі мастак-жывапісец.

Пісаў навакольны свет, людзей. Займалі праблемы філасофскага плана – аб сэнсе прысутнасці чалавека на Зямлі, пра маральны абавязак, аб прызначэнні жанчыны-маці (Мадонны), аб духоўнай ролі славянскіх народаў у эвалюцыі ўсяго чалавецтва.

Галоўнай гераіняй яго жывапісу заўсёды была Жанчына. Сам мастак характарызаваў сваё крэда наступным дэвізам: «Хто любіць жанчыну, хто любіць свет, хто піша жанчыну, таму дапамагае бог». У стылістыцы твораў на тэму Мадонны стала праступаць некаторая іконная вобразнасць, якая мае значнае мастацкае ўздзеянне.

Напісаў шэраг партрэтаў вядомых дзеячаў культуры, у тым ліку Стэфаніі Станюты, Галіны Макаравай, Здзіслава Стомы, Міхаіла Пташука.

Памёр 31 кастрычніка 2013 года.

А.Кузьміч. Плач Еўфрасінні Полацкай. 1992 год.

1954 год. Нарадзіўся Сяргей Журавель (1954-2015).

Беларускі акцёр тэатра і кіно. Народны артыст Беларусі. Лаўрэат прэміі імя І. Буйніцкага.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут.

Працаваў у Беларускім рэспубліканскім тэатры юнага гледача, Беларускім дзяржаўным моладзевым, Купалаўскім тэатрах.

Быў мастацкім кіраўніком тэатральнага праекта «Нікаля-тэатр», мастацкім кіраўніком «Альфа радыё», вядучым дакументальнага серыяла «Лёс чалавека» на тэлеканале «Лад».

Здымаўся ў фільмах і серыялах: «Батанічны сад», «Зорка Венера», «Каменская», «Гатэль „Выкананне жаданняў“», «Неба і зямля», «Вар’яцкае каханне».

Памёр 14 жніўня 2015 года.

1957 год. Нарадзіўся магілёўскі мастак Аляксандр Сувораў.

Скончыў аддзяленне графічнага дызайну Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута.

Працуе ў станковым жывапісе, графіцы і графічным дызайне, дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.

Для твораў характэрны філасофскае асэнсаванне рэчаіснасці, сувязь з гісторыяй і культурнай спадчынай. Сярод работ: палотны “Адвечнае”, “Метафізічны матыў”, “Зацьменне”, “Узыходжанне”, “Пастараль”, “Крыжовы шлях”, “Міндаўгава кола”, «Мадэль у ружовых танах», «Прастора сімвалаў», «Палёт» (2014), «Вяртанне», «Іра», «Горад сонца», трыпціх «Гармонія і рух» і іншыя); серыя графічных лістоў “Краявіды зямлі маёй”.

Аўтар серыі карцін, якія прысвечаны Магілёву: «Беларускае барока», «Хроніка аднаго горада», «Вячэрні шпацыр у бок Ратушы», «Гульні ў падкіднога», «Вяртанне блуднага сына». Паганскія матывы выявіліся ў творах: “Абуджэнне паганства”, “Вайдалот”, “Лірнік”, “Міфалагічны матыў”.

Выканаў роспіс капліцы мемарыяльнага комплексу «Буйніцкае поле».

А. Сувораў. Горад Сонца. 2017 год.

1962 год. Першы дзень хваляванняў працоўных у г. Новачаркаску Растоўскай вобласці.

Працоўныя пачалі пратэсты супраць павышэння коштаў. Былі выкліканы войскі, пралілася кроў: 24 чалавекі загінулі, 39 паранены. Сямёра расстраляны па пастанове Вярхоўнага суда РСФСР.

Распачата і расследавана 57 крымінальных спраў, па якіх былі асуджаныя 114 чалавек. Герой Савецкага Саюза, франтавік, генерал-лейтэнант танкавых войск М. Шапашнікаў (1906-1994) адмовіўся выконваць злачынны загад: “Не бачу перад сабой такога суперніка, якога варта было б атакаваць нашымі танкамі”. Каб пазбегнуць выпадковых інцыдэнтаў Шапашнікаў загадаў салдатам разрадзіць аўтаматы і карабіны і здаць боепрыпасы. За гэты грамадзянскі подзвіг генерал быў выключаны з КПСС і звольнены з арміі, супраць яго КДБ распачаў крымінальную справу з абвінавачаннямі ў антысавецкай прапагандзе.

На помніку на магіле генерала надпіс: “У кожнага ёсць свая вайна і свой Новачаркаск, але не кожны выходзіць з іх як…” (і ніжэй ініцыялы супругаў Шапашнікавых)

Каб сябе паводзілі так усе вайсковыя камандзіры, як Шапашнікаў, не было б трагедый у Тбілісі, Вільнюсе, у Мінску…

2009 год. Памёр Аляксандр Патупа (1945-2009).

Савецкі, беларускі фізік, філосаф, пісьменнік, папулярызатар навукі.

Скончыў фізічны факультэт МДУ імя М. Ламаносава. Кандыдат фізіка-матэматычных навук, доктар філасофіі, прафесар.

Працаваў у Інстытуце фізікі АН БССР, БДУ, дырэктарам Цэнтра даследаванняў будучыні.

Аўтар прац у вобласці квантавай тэорыі, фізікі высокіх энергій, касмалогіі, электрадынамікі, праблем прагназавання, сацыялогіі, паліталогіі, эканомікі, права, мастацкіх кніг «Фантакрим-CCI», «Ловушка в цейтноте», «Нечто невообразимое», больш за 300 артыкулаў публіцыстыкі.

Арганізатар і генеральны дырэктар выдавецка-паліграфічнай кампаніі «Эридан», найстарэйшага прыватнага выдавецтва Беларусі.

З’яўляўся старшынёй Назіральнага камітэта Беларускай Праваабарончай Канвенцыі і Назіральнага Сойма «Хельсінкі-CCI», прэзідэнтам Беларускага Саюза прадпрымальнікаў, віцэ-старшынёй Беларускай Канфедэрацыі прамыслоўцаў і прадпрымальнікаў і удзельнікам шматлікіх грамадскіх арганізацый і ініцыятыў 3-га сектара.

Дзень у гісторыі. 29 мая. Падзенне Канстантынопаля. Трагедыя ў Бруселі. МТЗ, БелАЗ. Нарадзілася С. Зелянкоўская.

Міжнародны дзень міратворцаў ААН (з 2002 года).

У гэты дзень у 1948 годзе першая міратворчая місія “Орган ААН па назіранні за выкананнем умоў перамір’я” пачала аперацыі ў Палестыне.

У 1988 годзе міратворчым сілам ААН была прысуджана Нобелеўская прэмія міру. 

У Беларусі існуе міратворчая рота. 2 жніўня 2010 года беларускія вайскоўцы былі скіраваны для ўдзелу ў дзейнасці па падтрыманні міжнароднага міра і бяспекі ў Ліванскай Рэспубліцы ў колькасці 9 чалавек.

Аперацыі ААН па падтрыманні міру выкарыстоўваюць гэты Дзень для ўмацавання сувязяў з мясцовым насельніцтвам, інтарэсы якога яны абараняюць. Місіі арганізуюць спартыўныя мерапрыемствы, наведванні школ і прытулкаў, мастацкія і літаратурныя конкурсы, фотавыставы, уборку тэрыторый, пасадку дрэў, праводзяць канцэрты, канферэнцыі і семінары па пытаннях падтрымання міру.

1453 год. Падзенне Канстантынопаля.

Захоплены войскамі султана Асманскай імперыі Мехмеда II. Гэтым быў пакладзены канец 1100-гадовай гісторыі хрысціянскай Візантыйскай імперыі. 

Пра падзеі 1453 года «Хроніка Быхаўца» сціпла паведамляе: “29 мая туркі ўзялі Царград”.

Беларускія летапісы адзначалі, што гэты год выдзяляўся непагаддзю. Хрысціяне звязвалі падзенне Канстанцінопаля з гневам Божым, аднак сучасныя даследчыкі бачаць прычыну таксама і ў прыродных фактарах: у халодныя, неўрадлівыя, галодныя гады абаронцы не мелі дастаткова запасаў збожжа. Сонца на небе над горадам пастаянна мела выражаны бардовы колер – колер крыві. Гэта моцна ўплывала на маральны стан абаронцаў сталіцы Візантыі. Яны не маглі ведаць, што сонца стала чырвоным ад вялікіх мас попелу, якія ўзняліся ў зямную атмасферу пасля выбуху вулкана на другім баку планеты.

1565 год. Памёр Мікалай Радзівіл «Чорны» (1515-1565).

Вялікалітоўскі дзяржаўны, палітычны, культурны і рэлігійны дзеяч, князь Свяшчэннай Рымскай імперыі. Мянушку «Чорны» атрымаў з-за колеру сваёй барады, чым адрозніваўся ад свайго стрыечнага брата Мікалая Радзівіла Рудога.

Удзельнічаў у вайне з Маскоўскай дзяржавай 1534-1537 гадоў. Узначальваў Раду ВКЛ і соймы, канцлер ВКЛ, ваявода Віленскі. Выступаў за суверэннасць ВКЛ у саюзе з Польшчай, спрыяў уключэнню Лівонскага ордэна ў склад ВКЛ, узначальваў правядзенне аграрнай рэформы (валочнай памеры).

Першым з магнатаў прыняў Рэфармацыю, прапагандаваў кальвінізм у ВКЛ, апекваў друкарні ў Нясвіжы, пры Берасцейскім зборы, у якой выйшла ў 1563 годзе «Радзівілаўская Біблія».

Валодаў вялікімі латыфундыямі ў Беларусі.

1920 год. У Навазыбкаве (зараз – Бранская вобласць Расіі) бальшавікамі расстраляны Фабіян Шантыр (1887-1920).

Беларускага літаратар і дзяржаўны дзеяч. Быў жанаты на Зосьцы Верас. 

У 1914-1917 гадах служыў наглядчыкам палявога ваеннага шпіталю ў Бабруйску. 

Лідар левага крыла Беларускай сацыялістычнай грамады, член Беларускіх нацыянальных арганізацый, Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый і партый, загадчык Смаленскага аддзялення Белнацкаму, камісар па нацыянальных справах Часовага ўраду БССР, супрацоўнік Менскага губернскага ваеннага камісарыяту і Асобай харчовай камісіі Заходняга фронту.

Гісторык В. Скалабан распавядае: “Расстралялі яго за тое, што ён нібыта прыпісаў сабе партыйны стаж і не мог даказаць, што сядзеў у царскай турме ў 1905 годзе. І за дыскрэдытацыю савецкай улады. Але, па сутнасці, за тое, што ён – некіравальны беларускі дзеяч”

1933 год. Нарадзіўся Мікола Гайдук (1933-1998).

Беларускі пісьменнік, журналіст, краязнавец, настаўнік. Заслужаны дзеяч культуры Польшчы.

Выкладчык і дырэктар беларускага ліцэя імя Б. Тарашкевіча ў Бельску Падляскім, працаваў у газеце «Ніва» (Беласток).

Аўтар зборніка вершаў на беларускай мове, апавяданняў, аповесцей і гістарычных эсэ, казак. Перакладчык паэзіі з польскай на беларускую мову.

Апублікаваў каля 600 уласных запісаў беларускіх песень з нотамі, краязнаўчы слоўнік.

Сабраў у наваколлі Белавежы і апрацаваў зборнік беларускіх народных казак, легенд і паданняў «Аб чым шуміць Белавежская пушча».

Суаўтар падручнікаў па беларускай мове для 3-5 класаў (1962-1987) і «Граматыкі беларускай мовы для 5-8 класаў беларускай пачатковай школы» (1975).

Памёр 2 верасня 1998 года.

1939 год. Нарадзілася Людміла Пісарава (1939-2011).

Беларуская актрыса, Заслужаная артыстка, кавалер Ордэна Ф. Скарыны.

Скончыла студыю пры Беларускім тэатры імя Я. Коласа, у якім прапрацавала ўсё жыццё.

Іграла ролі ў тэатральных пастаноўках па творах І. Шамякіна, А. Петрашкевіча, А. Дударава, М. Матукоўскага, В. Вольскага, рускіх, замежных класікаў, знялася ў шэрагу кінафільмаў, у тым ліку ”Плач перапёлкі”, “З юбілеем пачакаем”, “Палеская хроніка”, “Людзі на балоце”.

Памерла 23 мая 2011 года.

1945 год. У Копысі нарадзіўся Аляксей Кароль (1945-2015).

Беларускі грамадскі дзеяч, гісторык, кандыдат гістарычных навук, журналіст, рэдактар газеты “Новы час” (2007-2015).

Аўтар манаграфіі пра Ўсевалада Ігнатоўскага, прац пра рэабілітацыю Зміцера Жылуновіча, пра “нацдэмаў”, рэпрэсаваных у 1920-1930-я гады. Сузаснавальнік Партыі народнай згоды. Падчас прэзідэнцкіх выбараў 2006 года быў даверанай асобай А. Казуліна.

Памёр 12 верасня 2015 года ў Сінгапуры.

1946 год. Савет міністраў СССР прыняў Пастанову № 1142 “Аб будаўніцтве Мінскага трактарнага завода”.

У 1990 годзе МТЗ выпускаў 110 000 трактараў (кожны 10-ы у свеце). Зараз у год выпускае каля 30 тысяч колавых, гусенічных трактараў. Працуе каля 15 000 чалавек, магутнасць – 71 000 трактараў ў год.

На экспарт пастаўлена больш за 2,6 мільёнаў трактараў у больш чым 100 краін свету. У лютым 2022 года выпушчаны чатырохмільённы трактар.

1965 год. Прынята рашэнне Савета Міністраў СССР аб пачатку будаўніцтва ў Магілёве камбіната сінтэтычнага валакна.

Першая прадукцыя беларускага лаўсану была атрымана 5 лістапада 1968 года. Першая чарга камбіната пабудавана 9 ліпеня 1971. 

У склад аб’яднання ВА “Хімвалакно”, створанага 21 ліпеня 1975 года, увайшлі Магілёўскі камбінат сінтэтычнага валакна (галаўное прадпрыемства) і Магілёўскі завод штучнага валакна (ліквідаваны ў 2012 годзе). 

У 1980-1990-я гады на аб’яднанні працавала да 25 000 чалавек, зараз менш за 5000. 

Рэзідэнт Вольнай эканамічнай зоны “Магілёў”. Адзіны ў краіне буйны вытворца дыметылтэрэфталату, поліэфірнага грануляту ПЭТ, у тым ліку харчовага прызначэння, поліэфірных валокнаў і нітак і асноўны пастаўшчык сыравіны для лёгкай прамысловасці.

На мінулым тыдні прадпрыемства прайграла чарговы, трэці за апошнія тры месяцы, пазоў у Арбітражным судзе Масквы. Агульная сума грашовых прэтэнзій, запатрабаваная з сакавіка па май 2023 года расійскімі кампаніямі з ААТ “Магілёўхімвалакно”, складае звыш $3,4 млн і каля 23 млн расійскіх рублёў.

Усе тры справы, прайграныя ў першай інстанцыі, звязаны з запазычанасцю перад пастаўшчыкам па кантрактах 2021 і 2022 гадоў. Як вынікае з матэрыялаў спраў, грошы праз суд спрабуюць вярнуць маскоўскія кампаніі “ЛКМ і Тэхналогіі”, “Панамарыкс” і “Афіва”.

1975 год. На Беларускім аўтазаводзе пачалася вытворчасць самага буйнога ў СССР грузавіка.

Ім стаў “БелАЗ-7520” грузападымальнасцю 110 т (на фота).

На сёння, у ТОП-5 сусветных вытворцаў суперсамазвалаў уваходзяць: БелАЗ 75710, 496 т; амерыканскі Terex MT 6300AC, 400 т; нямецкі Liebherr T 284, 400 т; японскі Komatsu 980E-4, 360 т; амерыканскі Caterpillar 797F, 345 т.

1977 год. Нарадзілася Святлана Зелянкоўская.

Беларуская актрыса. Былая жонка спявака Сяргея Міхалка. 

Працавала ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Янкі Купалы. У ліпені 2017 года сышла з тэатру. 

Вядома гледачам па ролях ў фільмах “Казка пра зорнага хлопчыка”, “Ідзі і глядзі”, “Каменская” (тэлесерыял), “Анастасія Слуцкая” (роля княгіні Анастасіі).

1985 год. Трагедыя на брусельскім стадыёне “Эйзель”.

Перад фіналам Кубка еўрапейскіх чэмпіёнаў па футболе паміж англійскім “Ліверпулем” і італьянскім “Ювентусам” фанаты “Ліверпуля” справакавалі бойку з італьянскімі балельшчыкамі. Яшчэ да пачатку гульні паміж італьянскімі і англійскімі фанатамі адбылося сутыкненне, якое перарасло ў крывавую трагедыю. Арганізатары матча дапусцілі небяспечную памылку – балельшчыкі сапернічаючых каманд не былі аддзелены адзін ад аднаго належным чынам.

Хто менавіта пачаў першым бойку засталося нявысветленым. Сярод балельшчыкаў узнікла паніка, яны пабеглі. Пад напорам натоўпу павалілася бетонная сцяна, якая агароджвала сектары, пабудаваная яшчэ ў 1920-я гады. Пад яе абломкамі і ад раненняў падчас бойкі загінулі 39 чалавек, звыш 400 атрымалі траўмы.

Матч пачаўся з затрымкай на 1,5 гадзіны. Яго хацелі нават адмяніць, але, каб пазбегнуць новых інцыдэнтаў, гульня адбылася. З лікам 1:0 выйграў “Ювентус”.

Каб перакрэсліць адну з самых чорных старонак у гісторыі сусветнага футбола, у тым жа годзе стары стадыён знеслі, а на яго месцы пабудавалі сучасны “Кароль Бадуэн”, а ў маі 2005 года быў адкрыты помнік 39 загінуўшым футбольным балельшчыкам. Каля манумента запалілі 39 свечак, і на новай перабудаванай сцяне былі высечаны словы: “У памяць аб 29/05/85”.

1994 год. Памёр магілёўскі скульптар Віктар Байцун (1941-1994).

Сярод яго прац бронзавыя мемарыяльныя шыльды ў гонар М. Крыленкі і генерала М. Раманава на вуліцах, названых іх імёнамі.

2008 год. Памёр ураджэнец в. Красная Кіраўскага раёна Валянцін Рабцэвіч (1934-2008).

Беларускі археолаг і нумізмат. Доктар гістарычных навук, прафесар БДУ. Адзін з заснавальнікаў беларускай нумізматыкі.

Вывучаў гісторыю грашовага звароту ВКЛ і Рэчы Паспалітай, тапаграфію манетных скарбаў на Беларусі.

Аўтар класічных манаграфій «О чем рассказывают монеты», «Нумизматика Беларуси», «Российско-польские монетные эмиссии эпохи Петра I», больш 70 навуковых прац і 300 навукова-папулярных артыкулаў у перыёдыцы і эцыклапедычных выданнях.

На аснове ўласнай калекцыі манет стварыў нумізматычны кабінет БДУ.

Прадстаўляў Беларусь у Нумізматычнай камісіі Нацыянальнага камітэта гісторыкаў СССР.

Дзякуючы яго намаганням на Беларусі засталася частка ўнікальнага грашова-рэчавага скарбу ХV стагоддзя (сярод рэчаў і «пояс Вітаўта»).