Tag: витебск

Дзень у гісторыі. 30 сакавіка. Сусанін і беларусы. Пакараны К. Лышчынскі. Пачатак метрычнай сістэмы. “Белае сонца пустыні”. Полк «Пагоня». Нарадзіліся пісьменнікі К. Станюковіч, С. Квяткоўскі, дырыжор І. Гітгарц.

Навіна ад

Дзень абароны Зямлі (Earth Protection Day, з 1976 года). 

Упершыню святкаваўся ў Іарданіі 30 сакавіка 1976 года.

Галоўная мэта – прыцягненне ўвагі людзей да глабальных экалагічных праблем. У гэты дзень усе жыхары планеты робяць добрыя справы: чысцяць ад смецця свой двор, вуліцу, горад, ствараюць газоны, садзяць дрэвы ў скверах і парках. Гэтыя вельмі простыя дзеянні дораць Зямлі многія тысячы гадоў здаровага жыцця.

Лепшым падарункам нашай планеце, роднаму краю будзе жыццё пад дэвізам: “Кожны дзень – дзень абароны Зямлі!”.

Дзень шпацыру па парку (Walking day in the park).

Актуальнае свята для людзей, якія жывуць у мегаполісах.

На думку ўрачоў, знаходжанне на прыродзе аказвае на арганізм чалавека ўзнаўляльнае дзеянне, якое немагчыма параўнаць з шопінгам або паходам у кіно. Шпацыры ў парку, удалечыні ад пылу і шумных магістраляў, могуць палепшыць настрой і знізіць стрэс. Даследаванні паказалі, што людзі, якія ходзяць пешшу або гуляюць у зялёных зонах, як правіла, больш шчаслівыя.

1613 год. Іван Сусанін завёў беларусаў у багну.

Прыгонны кастрамскі селянін Іван Сусанін, сын нейкай Сусанны – народны рускі герой, сімвал “мужыцкай” адданасці цару.

У сакавіку 1613 года ён быў узяты ў якасці правадніка атрадам шляхты з Рэчы Паспалітай да вёскі Домніна – вотчыны Раманавых, дзе хаваўся са сваёй маці толькі што абраны на пасад цар Міхаіл Фёдаравіч. Сусанін наўмысна завёў атрад у непраходны багністы лес, за што і быў забіты.

Подзвіг Сусаніна адлюстраваны ў мастацкай літаратуры і ў оперы беларуса М. Глінкі “Жыццё за цара” (“Іван Сусанін”).

У рускіх крыніцах сцвярджаецца, што Сусанін завеў у багну палякаў-каталікоў. Але  ў той час каля Кастрамы былі два палкі праваслаўных літвінаў-беларусаў з Віцебска і Полацка, вайскоўцаў на службе караля польскага, вялікага князя літоўскага, маскоўскага цара Уладзіслава IV Вазы. 

1689 год. На плошчы Старога Мяста ў Варшаве абезгалоўлены і спалены на вогнішчы за атэізм Казімір Лышчынскі (1634–1689).

Вялікалітоўскі філосаф, мысліцель-атэіст, педагог і грамадскі дзеяч Рэчы Паспалітай. Упершыню ўжыў тэрмін «атэіст».

Скончыў Віленскую акадэмію. Прымаў удзел у маскоўскай, шведскай, турэцкай ваенных кампаніях. Выкладаў у Львове, Берасці. Працаваў настаўнікам, меў юрыдычную практыку.

У 1666 годзе выйшаў з ордэна езуітаў, ажаніўся, пераехаў у свой родавы маёнтак Лышчыцы на Берасцейшчыне. Карыстаўся аўтарытэтам сярод шляхты. Шмат судовых спраў правёў на карысць мяшчан і шляхты, якія судзіліся з езуітамі за захопленыя землі, даўгі. Меў сваю школу, вучыў дзяцей шляхты і сялян.

Напісаў трактат «Аб неіснаванні Бога». Рукапіс кнігі выкраў агент езуітаў Ян Бжоска.

У 1687 годзе царкоўны суд за цяжкае злачынства –  атэізм – пастанавіў спаліць яго жывога на вогнішчы. Па ўласнай просьбе асуджанага кара была заменена на адсячэнне галавы.

1791 год. Нацыянальны сход Францыі ўвёў азначэнне метра: адна саракамільённая частка даўжыні парыжскага мерыдыяна. Пачатак метрычнай сістэмы.

Метрычная сістэма – агульная назва міжнароднай дзесятковай сістэмы адзінак, заснаванай на выкарыстанні метра і кілаграма. На працягу двух апошніх стагоддзяў існавалі розныя варыянты метрычнай сістэмы, якія адрозніваюцца выбарам асноўных адзінак. Цяпер паўсюдна прызнанай з’яўляецца Міжнародная сістэма адзінак (СІ). Пры некаторых адрозненнях у дэталях, элементы сістэмы аднолькавыя ва ўсім свеце. Метрычныя адзінкі шырока выкарыстоўваюцца па ўсім свеце як у навуковых мэтах, так і ў паўсядзённым жыцці. Цяпер метрычная сістэма афіцыйна прынята ва ўсіх дзяржавах свету, акрамя ЗША, Ліберыі і М’янмы.

Эталон меры вагі у 1 кг.

1843 год. Нарадзіўся Канстанцін Станюковіч.

Пісьменнік на тэмы з жыцця ваенна-марскога флота. Выхадзец з беларуска-літоўскага роду Станьковічаў. Марскі афіцэр, сын адмірала, каменданта порта і губернатара Севастопаля Міхаіла Станюковіча.

У рускай літаратуры гэта імя непарыўна звязана з жанрам марыністыкі. Стала амаль банальнасцю сцвярджэнне, што ў рускім мастацтве ёсць два непераўзыдзеных спевака марской стыхіі, роўных па таленце: у жывапісе – Айвазоўскі, у літаратуры – Станюковіч.

Бібліяграфія налічвае больш за 100 апавяданняў, аповесцей, некаторыя з іх экранізаваны – “У далёкім плаванні”, “Максімка”, “Матрос Чыжык”, “Пасажырка”. Яго творы выданы Зборамі ў 6, 10 і 12 тамах.

Памёр у Неапалі 20 мая 1903 года.

У яго гонар устаноўлены Мемарыяльная дошка ў Севастопалі, названы вуліцы ва Уладзівастоку, Крандштаце, шэраг бібліятэк.

1856 год. Скончылася Крымская вайна (1853–1856).

Вайна скончылася падпісаннем мірнай дамовы на Парыжскім кангрэсе, які адкрыўся 25 лютага 1856 года ў сталіцы Францыі прадстаўнікамі Расіі, Вялікабрытаніі, Францыі, Турцыі, Сардзініі, Аўстрыі і Прусіі.

Расія страціла ўмацаванні Аландскіх астравоў, кантроль над суднаходствам па Дунаі, адмаўлялася ад пратэктарата над Валахіяй, Малдавіяй і Сербіяй і ад часткі паўднёвай Бесарабіі; саступала Малдавіі свае ўладанні ў вусцях Дуная і частку Паўднёвай Бесарабіі, вяртала заняты ў Турцыі Карс, але захоўвала Севастопаль, Балаклаву, Камыш, Керч-Енікале, Кінбурн.

За імперскія расійскія інтарэсы ў гэтай вайне, толькі ў Крыме загінула больш за 6 000 беларусаў з Мінскага, Брэсцкага. Беластоцкага, Магілёўскага пяхотных, Віцебскага і Полацкага егерскіх палкоў.

1890 год. У Іркуцку памёр  Іасафат Агрызка (1826–1890).

Беларускі выдавец, журналіст, грамадска-палітычны дзеяч.

Скончыў Лепельскае павятовае вучылішча, Мінскую гімназію, Пецярбургскі  ўніверсітэт. У Пецярбургу заснаваў друкарню і выдаваў на польскай мове газету «Słowo» і альманах «Pismo zbiorowe», выдаў першы збор твораў М. Дабралюбава, перавыдаў старажытныя законы ВКЛ і Польшчы «Volumina Legum».

Падчас паўстання 1863–1864 гадоў быў галоўным прадстаўніком паўстанцкага варшаўскага ўрада у Пецярбургу.

Арыштаваны ў лістападзе 1864 года, прыгавораны да смяротнага пакарання, замененага на 20 гадоў катаргі, якую адбываў у Сібіры. У 1877 годзе вызвалены з забаронаю вяртацца на тэрыторыю Беларусі, Літвы, Польшчы.

1893 год. Нарадзіўся Ілья Гітгарц.

Беларускі дырыжор і педагог, заслужаны дзеяч мастацтваў.

Скончыў Петраградскую кансерваторыю. Працаваў у Палтаўскім оперным тэатры, Народным доме ў Петраградзе, загадчыкам музычнай часткай Другога Беларускага тэатра ў Віцебску, быў адным з арганізатараў і дырыжораў Беларускай студыі оперы і балета, дырыжорам Беларускага тэатра оперы і балета. Выкладаў у Беларускай кансерваторыі. 

Ажыццявіў пастаноўку оперы «Кастусь Каліноўскі» Лукаса, балета «Князь-возера» Залатарова і іншых твораў.

Аўтар музыкі да драматычных пастановак тэатра імя Я. Коласа «Каля тэрасы» М. Грамыкі, «Калі спяваюць пеўні» Ю. Юр’іна, «Качагары» І. Гурскага.

Памёр 3 лютага 1966 года ў Мінску.

1970 год. На экраны выйшаў фільм ураджэнца Лепеля Уладзіміра Матыля (1927–2010) “Белае сонца пустыні”.

У пракат фільм выпусцілі дастаткова вялікім тыражом – 1 410 копій. Нараўне з камедыямі Леаніда Гайдая і серыялам “Семнаццаць імгненняў вясны”, “Белае сонца пустыні” стаў чэмпіёнам па колькасці паказаў на тэлебачанні.

Па традыцыі фільм “Белае сонца пустыні” перад стартам глядзелі савецкія касманаўты.

1907 год. Нарадзілася Надзея Абрамава.

Беларуская пісьменніца, журналістка, адна з кіраўнікоў беларускага маладзёжнага руху ў 1943–1944 гадах.

Скончыла Беларускі вышэйшы педагагічны і Мінскі медыцынскі інстытуты. Падчас акупацыі Беларусі нямецкімі войскамі працавала ўрачом-псіхіятрам у Мінскай інфекцыйнай бальніцы, з 1942 года ўзначальвала дзіцячы сектар Беларускай народнай самапомачы, з 1943 – службу юначак Саюза беларускай моладзі. Супрацоўнік  часопіса «Жыве Беларусь!», член Беларускай цэнтральнай рады. Удзельніца 2-га Усебеларускага кангрэса (1944, Мінск).

Яе высілкамі было выратавана шмат яўрэйскіх дзяцей, адну дзяўчынку яна ўдачарыла.

У 1944 годзе эмігравала ў Германію, працавала ў адноўленым Кіраўнічым штабе Саюза Беларускай моладзі ў Чэхіі, выдавала бюлетэнь «Вучэбны лісток», працавала ў Інстытуце вывучэння СССР (Мюнхен), займалася пытаннямі рэлігіі і атэізму.

Памерла 18 лютага 1978 года.

1956 год. Нарадзілася Хрысціна Лялько.

Беларуская пісьменніца, перакладчыца і журналістка.

Працавала ў Літаратурным музеі Янкі Купалы, штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва», часопісе «Беларусь». Галоўны рэдактар каталіцкіх часопісаў «Наша Вера» і «Ave Maria».

Аўтар вершаў, кніг прозы, паэзіі, зборніка казак «Хітрэй свету не будзеш».

Пераклала на беларускую мову нарыс У. Сыракомлі «Мінск», шэраг кніг, энцыклікаў Папы Яна Паўла II, творы Я. Твардоўскага і іншыя тэалагічныя творы.

1973 год. Нарадзіўся Северын Квяткоўскі.

Беларускі пісьменнік,  журналіст, грамадскі дзеяч, аўтар кнігі «Каларадская пушча» (2019).

Працаваў журналістам на «Radio 101,2 FM», у газетах «Имя» і «Наша Ніва», у беларускай рэдакцыі «Польскага радыё», на «Радыё Рацыя» і Радыё «Свабода». Быў рэдактарам грамадзкага блогу budzma.org. Уваходзіў у склад Партыі аматараў піва.

Аўтар імпрэсій, апавяданняў, эсэ, мініяцюр, нарысаў, фрашкаў.

Напачатку 2022 года затрымліваўся сілавікамі пасля вяртання з-за мяжы.

2021 год. Памёр Канстанцін Красоўскі (1958–2021).

Беларускі географ, дэмограф. Доктар геаграфічных навук, прафесар.

Скончыў Брэсцкі педінстытут. Усё жыццё аддаў прыцы ў Брэсцкім дзяржаўным універсітэце імя А. Пушкіна: прайшоў шлях ад асістэнта да прафесара, дэкана геаграфічнага факультэта (1995–2000), загадчыка кафедры, прарэктара па навуковай рабоце, першага прарэктара (2009–2011).

Займаўся пытаннямі дэмаграфіі, рассялення насельніцтва і яго структур, міграцый.

Аўтар і сааўтар больш за 160 навуковых прац, у тым ліку 3 манаграфій. Пад яго кіраўніцтвам абаронены 3 кандыдацкія дысертацыі.

2017 год. Памёр Мікола Рыжы (1953–2017).

Беларускі ілюстратар і мастак філатэлістычнай прадукцыі.

Афарміцель больш за 60 кніг, сярод якіх «Блікі сонца» Максіма Танка, «Рэпартаж з пятлей на шыі» Ю. Фучыка, «Маўглі» Кіплінга, «Вужовы кароль» Ул. Ягоўдзіка, «Вялікія і славутыя людзі беларускай зямлі» Ул. Бутрамеева, казак, дзіцячых падручнікаў.

Працаваў у галіне кніжнай графікі, нацюрморта, станковай графікі малых форм і экслібрыса. Мастак падараваў мінскаму Музею сучаснага выяўленчага мастацтва 40 сваіх экслібрысаў.

Сапраўдны майстар паштовай мініяцюры. Распрацаваў больш за 200 арыгінал-макетаў паштовых марак, мастацкіх капэрт і картак.

Аўтар серый марак, якія прысвечаны паўстанню 1794 года, 480-годдзю Беларускага друку, 120 і 125-годдзю з дня нараджэння Янкi Купалы i Якуба Коласа.

Намаляваў графічную серыю партрэтаў землякоў-адраджэнцаў 1920–1930-х гадоў: К. Езавітаў, А. Бярозка, А. Калубовіч, А. Смоліч, В. Захарка, В. Ластоўскі, Р. Астроўскі, Я. Кіпель.

2022 год. Распачата фармаванне беларускага нацыянальнага палка «Пагоня» ў складзе Узброеных Сіл Украіны.

Ён сфарміраваны на базе атрада «Пагоня», які браў удзел у баях на усходзе Украіны ў 2014–2022 гадах.

Ва Украіне дзейнічае некалькі беларускіх груп, якія ваююць супраць расійскіх войскаў, у тым ліку полк імя Кастуся Каліноўскага.

Дзень у гісторыі. 29 сакавіка. Стаў Ніягарскі Вадаспад. Тэракотавая армія Шыхуандзі. Расійская армія ўвайшла ў Прыднястроўе. Памёрлі паэт Н. Гілевіч, “беларускі Пеле” А. Пракапенка.

Навіна ад

168 год. Гэтым днём датаваны адзіны захаваны нумар старажытнарымскай газеты “Акта папулі рамані дыурна” (“Штодзённыя дзеі рымскага народа”).

Газета ўяўляла сабой драўляную дошку, на якой мелам запісваліся падзеі, якія адбыліся за дзень.

Назва «газета» паходзіць ад наймення дробнай італьянскай манеты gazzetta.

Першая друкаваная газета стала выходзіць з 911 года ў Кітаі – “Цзінь бао” (“Сталічны веснік”). А першай еўрапейскай газетай стаў страсбургскі “Зборнік усіх выдатных і памятных навін” (Relation aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien), якую пачаў друкаваць у 1605 годзе Ёган Каролус.

Першай газетай, якая выходзіла на тэрыторыі сучаснай Беларусі, стала “Gazeta Grodzieńska» (травень 1776–1783) – штотыднёвік  на польскай мове.

Першая легальная газета на беларускай мове – штотыднёвік “Наша доля” выдавалася ў Вільні групай дзеячаў Беларускай сацыялістычнай грамады з 1 верасня 1906 года. Услед за ёй, з 23 лістапада 1906 года стала выдавацца «Наша ніва» (1906–1915).

1848 год. Ніягарскі Вадаспад спыніўся больш чым на 30 гадзін.

На рацэ Ніягара ўтварыліся ледзяныя заторы. Тыя, каму пашчасціла пабываць у гэты час на Ніягарскім вадаспадзе, былі ўзрушаны велічным відовішчам.

1931 год. Нарадзіўся Вікенцій Дзмітрыеў.

Савецкі і беларускі трэнер па спартыўнай гімнастыцы. Заслужаны трэнер СССР, Заслужаны настаўнік Беларусі. Ганаровы грамадзянін Віцебска і Чыкага. Трэнер зборнай СССР па спартыўнай гімнастыцы на Алімпійскіх гульнях 1968 і 1972 года. Чэмпіён Ленінграда.

Скончыў Віцебскі тэхнікум фізкультуры. Працаваў у спартыўным клубе “Дынама” (Віцебск).

У 1964 годзе яго падапечная Л. Петрык перамагла на ўсесаюзных спаборніцтвах дзевяціразовую алімпійскую чэмпіёнку Л. Латыніну, на  Алімпіядзе-68 у Мехіка ўзяла золата і бронзу. Яго выхаванкі Т.  Лазаковіч і Т. Аржанікава – чэмпіёнкі свету.

Пад час турнэ па ЗША, дэлегацыю спартсменаў прыняў прэзідэнт Р. Ніксан (прыхільнік гімнасткі-беларускі Вольгі Корбут), які падарыў трэнеру залатыя запанкі.

Памёр 4 кастрычніка 2019 года ў Віцебску.

1963 год. Нарадзіўся Сяргей Гумілеўскі.

Беларускі скульптар. Сын скульптара, народнага мастака Льва Гумілеўскага.

Скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут, стажыраваўся ў творчых акадэмічных майстэрнях: вучыўся ў Л. Давідзенкі, Л. Гумілеўскага, А. Арцімовіча, М. Савіцкага.

Працуе ў манументальнай і станкавай скульптуры. Вядомы яго творы: «Галубка» (Цэнтральны батанічны сад, Мінск), «Юнацтва» (Мінск), станковыя працы «Добравешчанне», «Еўфрасіння Полацкая», «Францыск Скарына», «Зорка Венера», «Кветка-лілея» і іншыя.

Разам з бацькам стварыў помнікі Кірылу Тураўскаму ў Гомелі, Янку Купале ў Маскве, Францішку Багушэвічу ў Смаргоні і іншыя.

С. Гумілеўскі. Бюст Дж. Бернардоні ў Нясвіжскім парку, 1993.

1974 год. У правінцыі Шэньсі знойдзена тэракотавая армія імператара Цынь Шыхуандзі.

Выяўлена сялянамі падчас свідравання артэзіянскай свідравіны каля гары Лішань.

Тэракотавыя статуі былі пахаваны разам з першым імператарам дынастыі Цынь – Шы Хуандзі (ён аб’яднаў Кітай і злучыў усе звёны Вялікай сцяны) у 210–209 гадах да н.э.

Армія гліняных воінаў у баявой пабудове стаіць у паралельных скляпах за 1,5 км ад грабніцы імператара непадалёк ад старажытнакітайскай сталіцы – Сіань.

Каля 8 000 скульптур пяхотнікаў, лучнікаў і коннікаў былі схаваныя пад зямлёй. Фігуры воінаў з’яўляюцца сапраўднымі творамі мастацтва, паколькі выконваліся ў індывідуальным парадку, уручную і з выкарыстаннем розных методык. Кожная асобная статуя мае свае ўнікальныя рысы і нават выразы асобы.

Спачатку тэракотавых воінаў забяспечылі сапраўднай баявой зброяй, але, калі праз чатыры гады пасля смерці Шыхуандзі ў краіне ўспыхнула паўстанне, бунтаўшчыкі выявілі некропаль і забралі зброю, замяніўшы яе бронзавымі і алавянымі муляжамі.

Будаўніцтва арміі запатрабавала намаганняў больш за 700 000 працоўных і рамеснікаў і доўжылася 38 гадоў. Перыметр знешняй сцяны пахавання роўны 6 км.

З глінянымі воінамі таксама былі закапаныя жыўцом да 70 000 працоўных разам з іх сем’ямі.

На сённяшні дзень са склепа вынята больш за 500 тэракотавых статуй воінаў, 100 фігур коней і 18 калясніц.

1981 год. Нарадзіўся Дзмітры Гулецкі.

Сучасны беларускі даследчык нумізматыкі і матэрыяльнай культуры.

Дэлегат ад Беларусі на нумізматычных канфэрэнцыях 2005–2007 гадоў.

Друкаваў працы па нумізматыцы ў «Банкаўскім весніку» (Мінск), «Svensk Numismatisk Tidskrift» (Стакгольм), «Bialoruskie Zeszyty Historyczne» (Беласток), «Numizmatika» (Вільня), газэтах. 

Аўтар і суаўтар кніг «Манеты беларускай даўніны»,«Манеты Беларусі да 1707 года», «Калекцыйная Спадчына Вялікага Княства», энцыклапедый.

1989 год. Памёр ураджэнец Бабруйска Аляксандр Пракапенка (1953–1989).

Беларускі футбаліст, паўабаронца. Майстар спорту міжнароднага класа. “Народны” футбаліст, герой шматлікіх футбольных анекдотаў. “Пракоп”, “беларускі Пеле”.

Лепшыя гады футбольнай кар’еры прайшлі ў складзе «Дынама» (Мінск, 1972–1983).

Чэмпіён СССР (1982). Бронзавы прызёр Алімпійскіх гульняў (1980).

Гуляў таксама за «Дняпро» (Магілёў), «Нефтчы» (Баку).

У чэмпіянатах СССР (вышэйшая ліга) правёў 168 матчаў, забіў 52 гола, у тым ліку за «Дынама» (Мінск) – 163 матча, 51 гол.

Пахаваны на могілках у в. Такары Бабруйскага раёна.

У 2015 годзе ў Бабруйске адкрыты стадыён імя А. Пракапенкі.

1992 год. 14-я расійская армія ўвайшла ў Прыднястроўе.

У 1991 годзе армія, апроч фармаванняў «армейскага камплекта» і кіравання, аб’ядноўвала 59-ю і 180-ю мотастралковыя дывізіі, дыслакаваныя ў малдаўскім Ціраспалі і Белгарад-Днястроўскім Адэскай вобласці Ўкраіны. Армія складала каля 30 000 ваенных, мела  229 танкаў, 305 бронемашын, 328 гармат, мінамётаў і РСЗА, 43 баявых і 31 транспартны верталёт.

1 красавіка 1992 года па ўказу Б. Ельцына армія перайшла пад юрысдыкцыю Расіі.

Вайскоўцы ўдзельнічалі у канфлікце Прыднястроўя з Малдовай.

14-я армія на 1990 год.

2004 год. Абылося пятае пашырэнне блока НАТА.  Да НАТА далучыліся Балгарыя, Латвія, Літва, Румынія, Славакія, Славенія і Эстонія.

Перад гэтым у 1999 годзе далучыліся Чэхія, Венгрыя і Польшча – першы выпадак уступлення былых сацыялістычных краін, былых членаў Варшаўскай дамовы 1955–1991 гадоў.

Да НАТА ў 2009 годзе далучыліся Албанія, Харватыя, у 2017 – Чарнагорыя, у 2020 годзе – Паўночная Македонія.

Перамовы аб магчымым далучэнні вядуцца з Грузіяй, Сербіяй, Босніяй і Герцэгавінай, Украінай. Імкнецца ў НАТА і Малдова.

18 мая 2022 года прадстаўнікі Фінляндыі і Швецыі перадалі ў штаб-кватэру НАТА афіцыйныя заяўкі на далучэнне да Альянсу.

Беларусь удзельнічае ў Савеце еўра-атлантычнага партнёрства з 1992 года, у праграме «Партнёрства дзеля міру» – з 1995 года. Пастаяннае прадстаўніцтва Беларусі пры НАТА адкрыта ў 1998 годзе. Адносіны Беларусі з НАТА застаюцца складанымі. Першае сур’ёзнае абвастрэнне адбылося пасля прэзідэнцкіх выбараў 2006 года. Наступны віток супрацьстаяння адбыўся ў 2020–2021 гадах на фоне беларускіх пратэстаў, інцыдэнта з самалётам Ryanair.

У сувязі з уварваннем Расіі ва Украіну ў 2022 годзе, у Беларусі нечакана заявілі аб гатоўнасці супрацоўнічаць з НАТА. Але заявы А. Лукашэнкі і У. Пуціна ў сакавіку 2023 годзе аб размяшчэнні расійскай тактычнай ядзернай зброі на Беларусі робіць немагчымым весці цывілізаваны дыялог з НАТА.

2016 год. Памёр Ніл Гілевіч (1931–2016).

Дзеяч беларускай культуры, пісьменнік, літаратуразнавец, перакладчык, фалькларыст, адзін з заснавальнікаў Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны і яго старшыня. Народны пісьменнік.

Кіраўнік працоўнай групы Вярхоўнага Савета па падрыхтоўцы праекту Закона Беларускай ССР аб мовах у БССР (1990).

Аўтар некалькіх дзясяткаў кніг паэзіі, п’ес, прац па літаратуразнаўстве і фалькларыстыцы, укладальнік і навуковы рэдактар многіх фальклорных зборнікаў.

Аўтар ананімнай паэмы «Сказ пра Лысую Гару», падпісаную «Францішак Вядзьмак-Лысагорскі». Пераклаў на беларускую мову творы звыш 400 славянскіх паэтаў і пісьменнікаў

У 2003–2013 гадах выйшаў яго 23-томны збор твораў.

Творы Н. Гілевіча перакладаліся на шматлікія мовы. На яго вершы напісалі музыку М. Аладаў, А. Багатыроў, Я. Глебаў, Э. Зарыцкі, Л. Захлеўны, І. Лучанок і іншыя.

Узнагароджаны медалямі і ордэнамі СССР, Беларусі, Балгарыі, Югаславіі, Украіны. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы і Міжнароднай прэміі імя Х. Боцева.

Ганаровы грамадзянін балгарскага горада Враца.

У гонар паэта названы прыватны Універсітэт з беларускай мовай выкладання.

Дзень у гісторыі. 28 сакавіка. Аварыя на АЭС “Тры-Майл-Айленд”. Нарадзіліся “бацька педагогікі” Я.-А. Каменскі, акцёр І. Смактуноўскі, паэт К. Цвірка. Памёр Марк Шагал.

Навіна ад

1584 год. Памёр Іван IV Грозны (Жахлівы, Тыран, 1530–1584).

Першы вянчаны цар усяе Русі. Маці ягоная Алена Глінская з беларуска-літоўскага роду.

У 1572 годзе прыняў удзел у каралеўскіх выбарах у Рэчы Паспалітай, але пасля адмовіўся ад стальца. Войскамі Івана Грознага падчас Лівонскай вайны 1558–1583 гадоў былі спустошаны многія беларускія гарады, у тым ліку амаль 100-тысячны (паводле звестак У. Арлова) Полацк.

1592 год. Нарадзіўся Ян Амос Каменскі (1592–1670).

Чэшскі мысліцель-гуманіст, педагог, грамадскі дзеяч, заснавальнік педагогікі, сістэматызатар і папулярызатар класна-ўрочнай сістэмы.

Каменскі пры наведванні Беларусі мог азнаёміцца са “Статутам Слуцкай школы” (адкрыта ў 1617 годзе Янушам VI Радзівілам), які, верагодна, скарэкціраваў яго погляды, што адлюстраваныя ў пазнейшым трактаце “Вялікая дыдактыка” (напісана паміж 1627 і 1638 гадамі).

1611 год. Пачатак аблогі гарнізона Рэчы Паспалітай у Маскоўскім Крамлі рускім апалчэннем пад кіраўніцтвам атамана Заруцкага, Трубяцкога і Ляпунова.

27 жніўня 1610 года Масква цалавала крыж Уладзіславу, які стаў Маскоўскім царом, а ў ноч на 21 верасня у Маскву увайшлі войскі Рэчы Паспалітай, быў сфарміраваны гарнізон у Крамлі. Камандуючымі гарнізона былі Жалкеўскі, А. Гансеўскі.

Першае апалчэнне пад кіраўніцтвам Дз. Трубяцкога, казакоў І. Заруцкага і П. Ляпунова было падтрымана маскоўскімі паўстанцамі Дз. Пажарскага. Паўстанне было задушана, унутраная розніца паміж казакамі і дваранамі, якая завяршылася забойствам Ляпунова, прывяла да ўцёкаў дваран і фактычнага распаду апалчэння.

1902 год. У в. Расохавічы Касцюковіцкага раёна нарадзіўся Сцяпан Маргелаў.

Беларускі эканаміст, географ. Кандыдат эканамічных навук, прафесар.

Скончыў Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію. Падчас вучобы ў аспірантуры НДІ сельскай і лясной гаспадаркі ўваходзіў у Прэзідыум Савета, дзе працаваў разам са А. Смолічам і Г. Гарэцкім.

З 1931 працаваў у Інстытуце эканомікі АН БССР: вучоны сакратар інстытута, загадчык секцыі эканамічнай геаграфіі. Адначасова выкладаў у Інстытуце народнай гаспадаркі.

Распрацоўваў тэорыю размяшчэння ў БССР тэхнічных сельскагаспадарчых культур і перапрацоўчай прамысловасці. Адзін з кіраўнікоў групы па складанні Вялікага атласа БССР.

Арыштаваны ў студзені 1937 года. Расстраляны 29 кастрычніка 1937 або 16 чэрвеня 1938 года.

1925 год. Нарадзіўся Інакенцій Смактуноўскі (Смактуновіч).

Рускі акцёр беларускага паходжання. Народны артыст СССР. Герой Сацыялістычнай працы.  

Нарадзіўся ў с. Таццянаўка Томскай вобласці ў сям’і беларуса М. Смактуновіча. Ягонага дзеда-егера Белавежскай пушчы ў 1861 годзе саслалі з сям’ёй у Сібір.

Выявы, створаныя Смактуноўскім на сцэне – князь Мышкін у Вялікім драматычным тэатры, цар Фёдар Іаанавіч у Малым, чэхаўскі Іваноў і Парфіры Галаўлёў – увайшлі ў «залаты фонд» тэатральнага мастацтва.

Яго звалі першым інтэлектуальным акцёрам савецкага кінематографа; лепшыя свае ролі ён сыграў у фільмах «Салдаты», «Дзевяць дзён аднаго года», «Гамлет», «Чайкоўскі», «Дамскі кравец» і ў лірычнай камедыі Э. Разанава «Сцеражыся аўтамабіля».

Памёр 3 жніўня 1994 года.

1934 год. Нарадзіўся Кастусь Цвірка.

Беларускі паэт, перакладчык, фалькларыст, этнограф, мовазнавец, гісторык. Кандыдат гістарычных навук. Сустваральнік, кіраўнік і галоўны рэдактар праекта «Беларускі кнігазбор».

Скончыў БДУ. Настаўнічаў Капыльскім раёне, працаваў у газеце «Рудзенская праўда», на Беларускім радыё, у Доме народнай творчасці, у Міністэрстве сувязі, Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР , у выдавецтве «Юнацтва», часопісе «Полымя».

Аўтар шматлікіх зборнікаў паэзіі , кнігі «Слова пра Сыракомлю: Быт і культура беларусаў у творчасці „вясковага лірніка“», кніг вершаў і казак для дзяцей, мастацкіх нарысаў, звязаных з літаратурнымі мясцінамі Беларусі, манаграфіі «Слова пра Сыракомлю». Суаўтар кнігі «Беларуская фалькларыстыка эпохі феадалізму», складальнік тома «Вяселле. Абрад», кнігі ўспамінаў пра З.Бядулю, зборніка твораў Я.Чачота, «Філаматы і філарэты».

1940 год. Нарадзіўся Уладзімір Мархель.

Беларускі літаратуразнавец і паэт, перакладчык. Кандыдат філалагічных навук.

Скончыў БДУ. Працаваў у калгасе, на шахце ў Растоўскай вобласці, настаўнічаў, працаваў у газеце «Мінская праўда», у Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа АН БССР, у Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР.

Аўтар вершаў, літаратуразнаўчых прац.

Даследаваў беларускую літаратуру ХІХ стагоддзя, беларуска-польскія літаратурныя ўзаемасувязі.

Аўтар кніг «Лірнік вясковы: Сыракомля ў беларуска-польскім літаратурным узаемадзеянні», «Вяшчун славы і волі», «Крыніцы памяці: Старонкі беларуска-польскага літаратурнага сумежжа»,  “«Ты як здароўе…»: Адам Міцкевіч і тэндэнцыі адраджэння беларускай літаратуры” і іншых.

Укладальнік кніг твораў В. Каратынскага, Я. Лучыны, А. Міцкевіча, С. Манюшкі, анталагічнага зборніка «Раса нябёсаў на зямлі тутэйшай: Беларуская польскамоўная паэзія XIX ст.», дзе сабраны творы больш як 70 паэтаў, якія апявалі нашу Бацькаўшчыну па-польску.

Выдаў кнігу выбраных перакладаў з польскай мовы «Водгулле» (2000), зборнік санетаў «Згадкі Нясвіжа» У. Сыракомлі і «Зніч любові» Я. Купалы (абедзве 2002).

Памёр 26 жніўня 2013 года.

1972 год. Памёр ураджэнец Магілёва Рувім Фраерман (1891–1972).

Савецкі дзіцячы пісьменнік. Удзельнік Грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войн, ваенны карэспандэнт на Заходнім фронце.

Працаваў карэспандэнтам на Далёкім Усходзе, на Каўказе, Маскве.

Аўтар многіх аповесцей, пераважна для дзяцей, раманаў.

Найбольш вядомы твор – «Дзікі сабака дзінга, або Аповесць пра першае каханне» (1939), па якім пастаўлены мастацкі фільм (1962) і радыёспектакль (1971).

1979 год. Адбылася самая цяжкая аварыя ў дачарнобыльскай гісторыі ядзернай энергетыкі – аварыя на амерыканскай АЭС “Тры-Майл-Айленд”.

Была сур’ёзна пашкоджана актыўная зона рэактара, частка ядзернага паліва расплавілася.

Насельніцтва не эвакуіравалася, але было прапанавана пакінуць пяцімільную (8 км) зону цяжарным жанчынам і дзецям дашкольнага ўзросту. Работы па ліквідацыі наступстваў аварыі вяліся ў 1979–1993 гадах і абышліся ў 975 мільёнаў долараў ЗША. Была праведзена дэзактывацыя тэрыторыі станцыі, паліва было выгружана з рэактара. Аднак частка радыеактыўнай вады ўвабралася ў бетон ахоўнай абалонкі, і гэтую радыеактыўнасць практычна немагчыма выдаліць.

1982 год. У Крычаве нарадзілася Аксана Мянькова.

Беларуская лёгкаатлетка.

На Летніх Алімпійскіх гульнях 2008 у Пекіне атрымала залаты медаль у кіданні молату. Але, у 2016 годзе пазбаўлена гэтага медаля па прычыне ўжывання допінгу.

Пераможца нацыянальнага адкрытага публічнага конкурсу «Трыумф. Героям спорту 2008» у Беларусі ў намінацыі «Спартсменка года».

Падпісала адкрыты ліст спартыўных дзеячаў краіны, якія выступаюць за дзеючую ўладу Беларусі пасля жорсткіх падаўленняў народных пратэстаў у 2020 годзе.

1985 год. Памёр уражэнец Лёзна Марк Шагал (1887–1985).

Сусветна вядомы беларускі, расійскі і французскі мастак.

Існуе версія, што яго продкі Сегалы жылі на Школішчы ў Магілёве, а прадзед мастак Хаім Сегал распісаў драўляную Халодную сінагогу ў Магілёве.

Стваральнік Віцебскай народнай мастацкай школы, афарміцель спектакляў маскоўскага Камернага яўрэйскага тэатра. Жыў у Парыжы, ЗША.

У Віцебску працуе мемарыяльны Дом-музей Марка Шагала, ёсць вуліца і праезд яго імя, у Іерусаліме названа плошча.

1991 год. У Магілёве зноў асвечана Ануфрыеўская царква (1798) у Свята-Мікольскім манастыры.

Будаўніцтва храма было распачата ў 1793 годзе пры Георгіі Каніскім.

У гады савецкай улады царква выкарыстоўвалася пад кніжны склад.

5 жніўня 1993 года ў храме адбылося паседжанне Сінода, на якім было вырашана прылічыць да ліку мясцовашанаваных святых свяціцеля Георгія Каніскага, арцыбіскупа Магілёўскага і Беларускага.

У царкве знаходзіцца спіс Баркалабаўскай іконы Божай Маці.

 

Дзень у гісторыі. 27 сакавіка. Другі падзел Рэчы Паспалітай. Загінуў Ю. Гагарын. Нарадзіліся літаратар В. Маракоў, гісторык П. Урбан.

Навіна ад

Міжнародны дзень тэатра (International Theater Day, з 1962 года).

Прафесійнае свята дзеячаў тэатральнага мастацтва і мільёнаў гледачоў. Заснаванае ў 1961 годзе ў Вене на IX кангрэсе Міжнароднага інстытута тэатра пры ЮНЕСКА.

Згадка аб першай тэатральнай пастаноўцы датуецца 2500 годам да нашай эры. Першая тэатральная ігра адбылася ў Егіпце, сюжэтам паслужылі вобразы егіпецкай міфалогіі – гісторыі бога Асірыса.

У старажытнай Грэцыі тэатр стаў фармавацца як мастацтва, усталёўваліся выразныя азначэнні трагедыі і камедыі, а таксама іншых тэатральных формаў.

Традыцыйна ў тэатры іграюць два найбольш папулярныя жанры – камедыя і трагедыя, сімваламі якіх сталі тэатральныя маскі.

Мэта свята – папулярызаваць відовішчнае мастацтва, умацаваць і наладзіць культурныя сувязі. Дэвіз урачыстасці: “Тэатр як сродак узаемаразумення і ўмацавання міру паміж народамі”.

Вытокі беларускага тэатральнага мастацтва – у народных абрадах і гульнях, творчасці вандроўных акцёраў-скамарохаў. У ХVI стагоддзі ўзнік лялечны тэатр батлейка. У XVI-XVIII стагоддзях шырокае распаўсюджванне атрымаў школьны тэатр, у XVI–XX – народная драма. У XVIII – 1-й палове XIX стагоддзя ў нашых гарадах і маёнтках працавалі магнацкія і сядзібныя тэатры.

Сярод іх асабліва шырокую вядомасць атрымалі Нясвіжскі і Слуцкі тэатры Радзівілаў, Шклоўскі тэатр Зорыча, Гродзенскі тэатр Тызенгаўза, Ружанскі тэатр Сапегаў, тэатры Чарнышова ў Магілёве і Чачэрску, Слонімскі тэатр Агінскага, Свіслацкі тэатр Тышкевіча.

Цяпер дзейнічаюць 28 дзяржаўных тэатраў, з іх 27 – сістэмы Міністэрства культуры ( 2 музычных, 18 драматычных, 7 лялечных), 1 – сістэмы Міністэрства абароны – Драматычны тэатр Беларускай Арміі. 

1111 год. Аб’яднанае войска рускіх князёў пад камандаваннем Уладзіміра Манамаха атрымала верх над полаўцамі ў бітве на рацэ Салніца.

Дакладнае месцазнаходжанне Салніцы не ўстаноўлена, мяркуюць, што каля горада Ізюм на мяжы Харкаўскай і Данецкай абласцей Украіны.

Пачалася бітва яшчэ 24 сакавіка са спусташэння палавецкіх стойбішчаў пад Сугравым. І ніколі яшчэ з часоў паходаў Святаслава (X стагоддзе) старажытнарускія ваяры не заходзілі так далёка ва ўсходнія стэпавыя раёны. Гэтая перамога спрыяла росту папулярнасці Уладзіміра Манамаха, вестка аб якім, як пісаў С.М. Салаўёў, “дайшла нават да Рыма”.

1793 год. Расія і Прусія абвясцілі акты аб ІІ падзеле Рэчы Паспалітай.

Абвешчаны на падставе заключанай 23 студзеня 1793 года ў Пецярбургу таемнай канвенцыі аб ліквідацыі Канстытуцыі 3 мая і аб сумесным падаўленні ўзброенага супраціўлення з боку Рэчы Паспалітай.

Да Прусіі адышлі землі, населеныя этнічнымі палякамі: Данцыг, Торунь, Вялікая Польшча, Куявія і Мазовія, за выключэннем Мазавецкага ваяводства. 

Расія атрымала літоўскія землі да лініі Дзвінск – Пінск – Збруч, усходнюю частку Палесся, украінскія Падолле і Валынь. На далучаных да Расіі беларускіх землях  была ўтворана Мінская губернія.

З 23 на 24 верасня 1793 года гэтае рашэнне было праведзенае праз сабраны канфэдэратамі сойм у гарадзенскім замку.

У другім падзеле не брала ўдзелу Аўстрыйская імпэрыя, занятая вайной з рэвалюцыйнай Францыяй.

1909 год. Нарадзіўся Валеры Маракоў.

Беларускі паэт, перакладчык. Яго хросным бацькам быў Янка Купала.

Працаваў у  часопісах «Піянер Беларусі», «Маладосць», «Чырвоная Беларусь», газетах  «Чырвоная Полаччына», «Савецкая Беларусь», «Літаратура і мастацтва».  Член «Маладняка».

У сакавіку 1935 году і лістападзе 1936 года арыштоўваўся ДПУ. Паводле Загада Галоўліта БССР 1937 года №33, «усе кнігі» Маракова прадугледжвалася «спальваць».

Расстраляны 29 кастрычніка 1937 года разам з 22 іншымі беларускімі літаратарамі.

Аўтар вершаў, зборнікаў вершаў «Пялёсткі» (у 17 гадовым узросце), «На залатым пакосе», «Вяршыні жаданняў», «Права на зброю», нізкі вершаў «Мая паэма», паэм, кнігі «Лірыка».

Пераклаў на беларускую мову асобныя творы М. Галоднага, А. Новікава-Прыбоя, П. Тычыны, кітайскага паэта Эмі Сяо, польскага паэта В. Бранеўскага.

1923 год. Нарадзіўся Алесь Рылько.

Беларускі празаік, драматург, публіцыст.

Настаўнічаў на Аршаншчыне, Пастаўшчыне, быў разведчыкам, мінёрам у партызанскай брыгадзе К. Заслонава.

Працаваў у газетах «Савецкі селянін», «Літаратура і мастацтва», часопісах «Вожык», «Полымя», літаратурным кансультантам праўлення Саюза пісьменнікаў.  

Аўтар апавяданняў, нарысаў, аповесцей для дзяцей, п’ес, камедый, сцэнак, раманаў, кнігі «Выбранае».

Яго творы перакладзены на балгарскую, польскую, рускую, чэшскую і іншыя мовы.

Галоўнае ў творчасці А. Рылько – лірычны роздум пра жыццё і працу, любоў да сціплых людзей і працаўнікоў, іх барацьба з захопнікамі, выяўленне рамантыкі будняў беларускай вёскі, паказ пошукаў чалавекам свайго месца ў жыцці.

Рылько распавядаў Янку Брылю, што ў 1930-я гады ён, «начытаўшыся ды наслухаўшыся пра подзвіг Паўліка Марозава, пачаў сачыць за сваім бацькам». Калгасны конюх прыносіў часам кішэню аўса, з якога, растоўкшы ў ступе, маці варыла нейкую поліўку. І вось аднойчы, прыйшоўшы са школы, малы сеў пісаць на бацьку заяву. «Думаў, думаў, — успамінаў ён потым, у пяцідзясятых, — а пасля як стала мне страшна, як расплакаўся я за сталом!..»

Загінуў ад няшчаснага выпадку 16 красавіка 1967 года.

Фота С. Плыткевіча. Краявіды Рыдамлі. Радзіма А. Рылько.

1924 год. Нарадзіўся Павал Урбан.

Беларускі гісторык, грамадскі дзеяч. Абараніў дысертацыю «Вялікае Княства Літоўскае ў часы вялікага князя Аляксандра (1492–1506)».

Шматдзетная сям’я Урбанаў нацярпелася падчас калектывізацыі, вайны, і ад немцаў і ад партызанаў. Каб уратавацца ад вывазу ў Германію, вымушаны быў служыць у беларускай паліцыі, патрапіў у Германію.

Скончыў беларускую гімназію імя Я. Купалы ў Рэгенсбургу, Лёвенскі ўніверсітэт. Жыў на эміграцыі ў Вялікабрытаніі, Бельгіі, Італіі, Германіі. Удзельнік студэнцкіх арганізацый, Саюза Беларусаў Бельгіі.

Сябраваў з А. Надсанам, спеваком П. Конюхам, айцом П. Татарыновічам.

Працаваў у Мюнхенскім Інстытуце вывучэння СССР, на радыё «Свабода». Рыхтаваў матэрыялы і пісаў артыкулы для газеты «Бацькаўшчына»,  адміністраваў выдавецтва «Бацькаўшчына».

Аўтар многіх гістарычных прац, сярод якіх, «Кастусь Каліноўскі й «Мужыцкая Праўда», «Пра нацыянальны характар Вялікага Княства Літоўскага й гістарычны тэрмін «Літва», «Ці імкнецца беларускі народ (беларусы ў БССР) да незалежнасці?», «Да пытання этнічнай прыналежнасці старажытных ліцьвінаў» (Мінск, 1994), «Старажытныя ліцьвіны: Мова. Паходжаньне. Этнічная прыналежнасьць» (Мінск, 2001,  2003).

Памёр 31 студзеня 2011 года ў Мюнхене.

1927 год. Нарадзілася Аляксандра Данілава.

Беларускі архітэктар. Заслужаны архітэктар.

Жыла і працавала ў Віцебску. Сярод асноўных работы ў Віцебску: забудова вуліцы Кірава, плошчы Перамогі, цэнтральных і паўднёвых раёнаў, плошчы Тысячагоддзя Віцебска. Прымала ўдзел у забудове жылых мікрараёнаў у Наваполацку, Оршы. Адзін з аўтараў генпланаў Полацка, Наваполацка, Віцебска, Оршы.

Памерла 11 студзеня 2001 года.

1968 год. Загінуў Юрый Гагарын (1934–1968).

Савецкі лётчык-касманаўт, першы чалавек, які здзейсніў арбітальны касмічны палёт.

Загінуў падчас трэніровачнага палёта сумесна з лётчыкам-інструктарам У. Сярогіным.

Самалёт МіГ-15 УТІ і наземны комплекс назірання былі старанна падрыхтаваны да палёту, медыцынскі кантроль абодва лётчыкі прайшлі паспяхова. 

У заключэнні Урадавай камісіі гаварылася, што пры выкананні навучальнага палёту самалёт сарваўся ў штопар і, здзейсніўшы некалькі віткоў пры выхадзе з крутога пікіравання, урэзаўся ў зямлю. Але з-за чаго МіГ-15, пілатуемы такім дасведчаным лётчыкам, як Сярогін, зваліўся ў штопар, дагэтуль невядома.

У юнага Гагарына любімым творам быў верш Янкі Купалы “Хлопчык і лётчык”, які, верагодна, абумовіў выбар прафесіі.

У Магілёве ў гонар першага касманаўта Зямлі названа вуліца ў Задняпроўі.

1979 год. У ЗША памёр Рыгор Крушына (1907–1979).

Беларускі паэт, празаік, крытык.

Скончыў Маскоўскі інстытут кінематаграфіі. Сябра літаб’яднання «Маладняк». Арыштоўваўся ДПУ у 1925 годзе.

У даваенны час выдаў тры паэтычных зборнікі, у тым ліку «Паэзія чырвонаармейца».

У пачатку Вялікай Айчыннай вайны застаўся на акупаванай тэрыторыі. З 1944 жыў у Германіі, працаваў у Мюнхене ў беларускай рэдакцыі радыё «Свабода», потым выехаў у ЗША.

Адзін з заснавальнікаў Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку. Рэдагаваў часопіс «Конадні».

Пісаў паэмы, апавяданні, крытычныя артыкулы («Барыс Мікуліч», «Сымон Будны», «Паўлюк Шукайла»), склаў 8 зборнікаў паэзіі, кнігу «Паэзія геолагаў» (пра рэпрасаваных беларускіх аўтараў).

Займаўся форматворчасцю, упершыню ўвёў у беларускую літаратуру такія віды верша як паліндром, туюг, газэлі, канцона, японскія танкі, пісаў санеты, трыялеты, рандо, актавы, тэрцыны, працягваючы пачатае М. Багдановічам, У. Дубоўкам, Я. Пушчам.

Стаў першым беларускім пісьменнікам, якога прынялі ў сябры Міжнароднага ПЭН-клуба.

2011 год. Беларусь услед за Расіяй перайшла на пастаянны летні час з адменай пераходу на зімовы. 

Краіна стала жыць па маскоўскім часе, хоць наш гадзінны пояс – пояс Хельсінкі, Таліна, Вільнюса, Рыгі, Кіева, Кішынёва, Анкары, Каіра, Кейптаўна.

Дзень у гісторыі. 23 сакавіка. Дзень метэаролага. Нараджэнне выраза “О.К.” Другі З’езд БНФ. У Самалі збіты беларускі Іл-76.

Навіна ад

Сусветны метэаралагічны дзень (World Meteorological Day, з 1950 года). Дзень працаўнікоў гідраметэаралагічнай службы Беларусі.

Метэаралогія – навука аб будове і ўласцівасцях зямной атмасферы, фізічных працэсах у ёй.

Сусветная метэаралагічная арганізацыя (СМА) бярэ свой пачатак ад Міжнароднай метэаралагічнай арганізацыі, якая была створана ў 1873 годзе. У 1951 годзе СМА стала спецыялізаванай установай ААН у галіне метэаралогіі (надвор’е і клімат), аператыўнай гідралогіі і сумежных геафізічных навук.

Асноўны напрамак дзейнасці СМА – аказанне краінам падтрымкі ў прадастаўленні метэаралагічных і гідралагічных паслуг.

Сусветны метэаралагічны дзень праводзіцца з мэтай павышэння дасведчанасці шырокай грамадскасці аб магчымых наступствах змены клімату. Бо сёння хуткая змена клімату – адна з самых сур’ёзных экалагічных праблем, з якімі сутыкаецца чалавецтва.

Дзень нараджэння выраза “O.K.” – “о’кей”.

ОК упершыню з’явіўся 23 сакавіка 1839 года на старонках газеты “Бостан монінг пост”. Гэта быў час, калі амерыканцы захапляліся абрэвіятурамі і скарачалі ўсё што можна. Сэнсам жарту была насмешка над непісьменнасцю аматараў скарачэнняў.

Словы “all correct” ператварыліся ў ОК, бо людзі часта пісалі “oll korrect”.

Газетай былі дапушчаны адразу дзве наўмысным арфаграфічныя памылкі. Такім чынам, правільным было б утварыць ангельскую абрэвіятуру “А.С.”, адпаведна, у беларускай транскрыпцыі – “эй сі”.

1662 год. Памёр Адам Саковіч.

Вялікалітоўскі дзяржаўны і ваенны дзеяч, з роду герба Корвін. Падваявода віленскі, староста ашмянскi, ваявода смаленскі (1658-1662). Маршалак Трыбунала ВКЛ.

Удзельнік вайны 1654-1667 гадоў, быў паручнікам у гусарскай харугве Вінцэнта Гасеўскага. Адзін з героеў у рамане Г. Сянкевіча «Патоп».

Фота. Герб Корвін.

1895 год. Нарадзіўся Васіль Сташэўскі.

Беларускі драматург, перакладчык, празаік.

Скончыў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю.

Удзельнічаў у Першай сусветнай, польска-савецкай вайне, настаўнічаў, працаваў сакратаром Нясвіжскага павятовага ваенкамата, загадчыкам  Менскага павятовага аддзела народнай асветы, адказным сакратаром аб’яднанняў «Маладняк», «Полымя», у газеце «Савецкая Беларусь».

Аўтар больш чым 20 п’ес, некаторыя з якіх ставіліся ў тэатрах, 5 кніг нарысаў, перакладаў на  беларускую мову творы І. Мікітэнкі, М. Ірчана, А. Афінагенава, А. Карнейчука, І. Качаргі, І. Ле, І. Сенчанкі і іншых.

Арыштаваны НКУС у 1936 годзе, расстраляны 29 лістапада 1937 года.

1903 год. У Віцебску нарадзілася Алена Кабішчар-Якерсон (1903-1990).

Савецкі жывапісец і графік.

Вучылася ў мастацкай студыі Ю. Пэна, Віцебскім мастацкім вучылішчы, у Вышэйшых мастацка-тэхнічных майстэрнях у Маскве.

Працавала ў Дзяржаўным Цэнтральным музеі народазнаўства, фальклорным кабінеце Дзяржаўнай акадэміі мастацтваў, у Маскоўскім аддзяленні Мастацкага фонду СССР.

Выконвала скульптурныя, жывапісныя і манекенавыя працы для розных устаноў.

Будынак Віцебскага народнага мастацкага вучылішча

1906 год.  У г. Чэрыкаве нарадзіўся Ісак Любан.

Беларускі кампазітар, грамадскі дзеяч. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Мастацкі кіраўнік Беларускага радыё (1928–1936), Ансамбля песні і танца Беларускай філармоніі (1937–1941), старшыня Саюза кампазітараў БССР.  Сталінская прэмія за музыку да спектакля «Несцерка».

У пасляваенны час працаваў у Маскве: мастацкі кіраўнік Ансамбля песні і танца Цэнтральнага Дома культуры чыгуначнікаў.

Складальнік зборніку «Беларускія народныя і рэвалюцыйныя песні для харавога і сольнага выканання» (1938).

Аўтар шматлікіх музычных твораў – сюіт, музыкі для сімфанічнага аркестра, для салістаў, хору і аркестра народных інструментаў, п’ес, песен, у тым ліку на словы Я. Купалы, Я. Коласа, П. Броўкі, К. Крапівы, М. Рудэрмана, А. Астрэйкі, А. Сафронава, Л. Ашаніна, А. Жарава,  Я. Далматоўскага, А. Бачылы,  М. Андронава,  М. Лужаніна, А. Русака (у тым ліку «Бывайце здаровы»), музыкі да драматычных спектакляў, да фільмаў, у тым ліку «Гадзіннік спыніўся апоўначы».

У 1942 годзе, калі знаходзіўся пасля ранення ў шпіталі, напісаў музыку да песні «Наш тост». Яе выконвала народная артыстка СССР Л. Александроўская і з той пары «Наш тост» уключылі ў свой рэпертуар шматлікія вядомыя артысты і франтавыя ансамблі.

Памёр 7 лістапада 1975 года.

1948 год. Нарадзіўся Генадзь Пашкоў.

Беларускі паэт, перакладчык, публіцыст.

Скончыў БДУ. Пацаваў на Беларускім радыё, у часопісах «Полымя», «Тэатральная Беларусь», у «Цэнтральнай газеце»,  у апараце ЦК КПБ, дырэктарам (1996–2008) выдавецтва «Беларуская энцыклапедыя» імя П. Броўкі, першым сакратаром Саюза пісьменнікаў Беларусі.

Аўтар 9 зборнікаў  паэзіі, 3 зборнікаў паэзіі для дзяцей, 2 кніг нарысаў, суаўтар  дакументальнага фільма «Я зямлю люблю так…». 

Пад яго кіраўніцтвам ажыццёўлена выданне шматлікіх энцыклапедый, у тым ліку 18-томная “Беларуская энцыклапедыя”, 2-х томная “Энцыклапедыя ВКЛ”.

1942 год. Памёр у ГУЛАГу Антон Луцкевіч (1884–1942).

Беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, публіцыст, навуковец, выдавец. Адзін з заснавальнікаў Беларускай сацыялістычнай грамады, сябра рэдакцый газет “Наша доля” і “Наша ніва”, адзін з выдаўцоў газеты “Гоман”. Старшыня Віленскай беларускай рады, сябра Рады БНР.

Ініцыятар абвяшчэння і аўтар праекта Трэцяй Устаўной граматы, паводле якой Беларуская Народная Рэспубліка абвешчаная незалежнай дзяржавай. З кастрычніка 1918 года старшыня Народнага сакратарыята БНР, з лістапада – старшыня Рады Народных Міністраў (прэм’ер-міністр) і міністр замежных спраў.

У снежні 1919 – лютым 1920 года старшыня Рады Міністраў Найвышэйшай Рады БНР.

Грамадска-палітычны дзеяч ў Заходняй Беларусі. Арыштоўваўся польскімі ўладамі ў 1927, 1928 гадах, абвінавачваўся ў супрацоўніцтве з нямецкай і савецкай выведкай.

Арыштаваны НКУС 30 верасня 1939 года ў Вільні, перавезены ў мінскую турму, 14 чэрвеня 1941 года прыгавораны да 8 гадоў лагераў.

Памёр у лагеры ў Аткарску Свярдлоўскай вобласці.

1942 год. Загінуў у ГУЛАГу Сяргей Ракіта (Законнікаў, 1909–1942).

У 1920-я гады быў камсамольскім актывістам, працаваў у гомельскай абласной газеце «Палеская праўда», у рэдакцыях мінскіх газет, на радыё, у Дзяржвыдавецтве БССР. Арыштаваны НКУС у 1936 годзе, асуджаны да 10 гадоў лагераў.

Аўтар допісаў у аршанскую акруговую газету «Камуністычны шлях», нарысаў, вершаў, двух зборнікаў паэзіі.

1978 год. Пайшоў з жыцця Рыгор Шырма (1892–1978).

Беларускі харавы дырыжор, кампазітар, педагог, фалькларыст, грамадскі дзеяч, публіцыст, літаратуразнавец. Народны артыст БССР і СССР, Герой Сацыялістычнай Працы.

Дзеяч беларускага культурнага і палітычнага руху ў Заходняй Беларусі, арганізатар беларускіх хораў у Пружанах, Вільні, Беластоку. Мастацкі кіраўнік і галоўны дырыжор Дзяржаўнай акадэмічнай харавой капэлы БССР (1939–1970).

Сабраў больш за 2 000 беларускіх народных песень. Выдаў першыя зборнікі М. Васілька, М. Танка, С. Крыўца. Прапагандаваў творчасць сваіх вучняў-гімназістаў А. Салагуба і В.Таўлая.

Неаднаразова арыштоўваўся польскімі ўладамі, сядзеў у Лукішскай турме. У час нападу Германіі на СССР калектыў знаходзіўся на гастролях у РСФСР, адкуль паехалі на Каўказ, а пасля ў Краснаярск. Тут ён быў арыштаваны НКУС і сядзеў у турме да сакавіка 1942 года. Пасля перавезены на Лубянку, дзе допыты ладзіліся да жніўня. Вызвалены паводле хадайніцтва Якуба Коласа перад П. Панамарэнкам і высланы пад нагляд органаў НКУС у Паўночны Казахстан.

Ён прыцягнуў да мастацкай апрацоўкі народных песень беларускіх кампазітараў М. Аладава, А. Багатырова, Я. Цікоцкага, П. Падкавырава, Р. Пукста, У. Алоўнікава і шматлікіх іншых.

Адзін з заснавальнікаў Беларускага таварыства па сувязях з суайчыннікамі за рубяжом (1964). Па ўспамінах Зянона Пазняка, у сярэдзіне 1970-х Шырма пагадзіўся падпісаць зварот да Л. Брэжнева ў абарону ад зруйнавання старога Мінска і руйнаванне спынілася.

Памёр 23 сакавіка 1978 года.

1990 год. Заснаванне Музея гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Беларусі ў Мінску.

Музей мае 10 экспазіцыйных і адну выставачную залу, два філіялы: «Музей гісторыі беларускага кіно» і «Гасцёўня Уладзіслава Галубка».

Спачатку музей змяшчаўся ў будынку па  вуліцы Старавіленская (сёння там знаходзіцца «Гасцёўня Уладзіслава Галубка»). У 2001 годзе пераехаў ў адрэстаўраваны будынак, так званы «Дом масонаў», у Музычным завулку.

Музей ладзіць лялечны спектакль у батлейцы, музычныя вечарыны.

1991 год. У Мінску пачаўся II з’езд Беларускага Народнага Фронту «Адраджэнне» (23-24 сакавіка).

У палітычным спавешчанні, з якім выступіў З. Пазняк, было падкрэслена, што савецкая імперыя вычарпала свае рэсурсы, і альтэрнатывы незалежнасці няма. Камуністычны рэжым не паддаецца рэфармаванню, таму рух за два гады прайшоў шлях ад спадзяванняў на супрацоўніцтва з «лепшымі сіламі КПСС» да прынцыповага антыкамунізму. 

Праца БНФ мусіць скіроўвацца на інтэграцыю грамадства рэспублікі, на адраджэнне нацыянальнай і грамадзянскай супольнасці.

Базай для дэмакратыі з’яўляецца прыватная ўласнасць, культурны, свядомы і свабодны чалавек. З’езд прыняў Праграмную заяву «Свабода – Незалежнасць – Адраджэнне». 3 назвы руху скасаваныя словы «за перабудову». Падкрэслена, што праз здабыццё суверэнітэту рэспубліка зможа вярнуцца ў сям’ю еўрапейскіх народаў, аднавіць маральныя, культурныя і сацыяльныя каштоўнасці.

Дэкларавана, што БНФ застаецца шырокім грамадска-палітычным рухам, што апора БНФ – мільён жыхароў рэспублікі, якія адказалі на пытанне рэферэндуму па захаванню СССР «не».

Вызначаны статус сяброў і прыхільнікаў БНФ. У БНФ арганізацыйна ўвайшлі Нацыянальна-дэмакратычная партыя Беларусі, Ліга жанчын Беларусі, Мінскі гарадскі бацькоўскі камітэт беларускамоўных класаў.

Старшынёй БНФ быў выбраны З. Пазняк, яго намеснікамі – В. Голубеў, У. Заблоцкі, Ю. Хадыка.

Мітынг БНФ супраць эканамічнай палітыкі савецкай улады. Мінск, красавік 1991

2007 год. У Самалі збіты самалёт Іл-76 беларускай авіякампаніі «ТрансАвіяЭкспарт». 

Загінулі 11 лётчыкаў і авіятэхнікаў, якія дэмантавалі авіяцыйнае абсталяванне Іл-76, абстралянага 9 сакавіка.

9 сакавіка іншы Іл-76, які перавозіў два БТР з Уганды ў Самалі, пры заходзе на пасадку ў Магадзіша, быў абстраляны з перанаснога зенітна-ракетнага комплекса. На борце паўстаў моцны пажар, аднак пілотам удалося пасадзіць самалёт і пазбегнуць ахвяр. Самалёт атрымаў сур’ёзныя пашкоджанні.

Борт, якi пацярпеў крушэнне 23 сакавіка, перавозіў абсталяванне, дэмантаванае з пацярпелага 9 сакавіка самалёта.

Самалійскія ўлады заявілі, што аварыя адбылася ў выніку няшчаснага выпадку, адмаўляючы iнфармацыю аб атацы з боку радыкалаў.

З красавіка 2007 года Федэральнае авіяцыйнае ўпраўленне ЗША забараніла амерыканскiм авіякампаніям лятаць над самалійскай паветранай прасторай ніжэй за 7900 м, з-за магчымай пагрозы з боку гранатамётаў і зенітна-ракетных комплексаў.

Дзень у гісторыі. 21 сакавіка. Дзень раўнадзенства. Вывяржэнне Эяф’ядлаёкюдль. Нарадзіліся класік літаратуры Ф. Багушэвіч, мітрапаліт Філарэт, фізік А. Патупа. Памёр паэт-песеннік А. Русак.

Навіна ад

Сусветны дзень паэзіі (World Poetry Day, з 1999 года).

Устаноўлены ЮНЕСКА.

Паэзія аб’ядноўвае краіны, народы, культуры і дапамагае людзям зразумець адзін аднаго. На працягу стагоддзяў думкі і пачуцці, надзеленыя ў паэтычную форму, пранікаюць у сэрцы людзей, нагадваючы, што мы ўсе адна вялікая сям’я і што мы, такія розныя, насамрэч вельмі падобныя.

Асноўная мэта Дня паэзіі заключаецца ў падтрымцы моўнай разнастайнасці сродкамі паэтычнага самавыяўлення. Гэты дзень закліканы садзейнічаць развіццю паэзіі, вяртанню да вуснай традыцыі паэтычных чытанняў, выкладанню паэзіі, аднаўленню дыялогу паміж паэзіяй і іншымі відамі мастацтва, даць магчымасць маладым талентам заявіць аб сабе.

У гэты дзень таленавітым аўтарам прысуджаюць узнагароды, уручаюць прэміі. Праводзяцца літаратурныя чытанні. Праводзяцца прэзентацыі кніг, паэтычныя вечары.

У навучальных установах ладзяцца тэматычныя вечары. Навучэнцы выступаюць з дакладамі аб жыцці літаратурных дзеячаў, чытаюць на памяць рыфмаваныя радкі.

Міжнародны дзень лялечніка (International Puppetry Day, з 2003 года).

Лялечны тэатр любяць гледачы ўсіх узростаў. Мова лялек універсальная, яе разумеюць без слоў жыхары ўсіх кантынентаў і краін. Лялькі выступаюць сёння не толькі на сцэне, але і на экранах. Мастацтва артыстаў лялечнікаў, нажаль, амаль заўсёды ананімна.

Ініцыятарам прафесійнага свята выступіў вядомы іранскі тэатральны дзеяч Джывад Золфагарыха. У 2000 годзе на XVIII Кангрэсе Міжнароднага саюза дзеячаў тэатра лялек у Магдэбургу ён вынес дадзеную прапанову на абмеркаванне. Дзень зацверджаны ў 2003 годзе.

Дзень лялечніка – выдатная нагода для правядзення лялечных фестываляў, на якія з’язджаюцца лепшыя артысты жанру з усёй планеты, каб паказаць калегам і гледачам новыя творчыя знаходкі. І натуральна, прыхільнікі лялечнага тэатра заўсёды 21 сакавіка прыходзяць павіншаваць акцёраў.

У Беларусі працуюць лялечныя тэатры ў Мінску, Віцебску, Брэсце, Гомелі, Гродна, Магілёве, Докшыцкая батлейка Патупчыка, Мінскі абласны тэатр лялек «Батлейка».

Дзень Зямлі (Earth Day)

Назва, якая выкарыстоўваецца ў дачыненні да розных мерапрыемстваў, якія праводзяцца ўвесну і закліканы заахвоціць людзей быць больш уважлівымі да далікатнага навакольнага асяроддзя на планеце Зямля. Сімвалам дня з’яўляецца зялёная грэчаская літара Θ на белым фоне.

Дні Зямлі праводзяцца ў сакавіку, на дзень вясновага раўнадзенства і 22 красавіка.

Дзень Сусветнага раўнадзенства ў 2023 годзе прыпаў на 21 сакавіка. Раўнадзенства па Мінску фіксуецца а 05:24:21. Натуральны год для планеты доўжыцца не 365 сутак, а 365,24, таму дата заўсёды крыху зрушваецца і надыходзіць крыху раней ці пазней.

1562 год. Гомель атрымаў Магдэбургскае права і  герб “у чырвоным полі сярэбраны кавалерскі крыж”.

Горад бярэ пачатак ад 1142 года як цэнтр радзімічаў. Уваходзіў у ВКЛ (1335–1772), меў замак, быў цэнтрам староства. Пад час знаходжання ў Расійскай імперыі – павятовы цэнтр Магілёўскай губерні. 

У 1919–1926 гадах быў у складзе РСФСР. Цэнтр вобласці ад 1938 года. 

Моцна пацярпеў ад катастрофы на Чарнобыльскай АЭС. 

Зараз – другі ў краіне па насельніцтву (504 тысячы чалавек), адзін з самых зяленых, буйны культурны, прамысловы цэнтр. Працуюць знакамітыя сваёй прадукцыяй заводы і фабрыкі “Гомсельмаш”, ліцейны,  хімічны, шпалерны, «Камінтэрн», кандытарская «Спартак». Дзейнічаюць цырк, 3 тэатры, 7 вну, палацава-паркавы ансамбль Румянцавых-Паскевічаў.

1840 год. Нарадзіўся Францішак Багушэвіч.

Беларускі грамадскі дзеяч, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры, яе класік.

Яго літаратурная творчасць і грамадская дзейнасць стала падмуркам ідэалогіі беларускага нацыянальна-вызваленчага руху пачатку XX стагоддзя.

Карыстаўся псеўданімамі Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава.

Скончыў Віленскай гімназію. Выключаны з Пецярбургскага ўніверсітэта за ўдзел у студэнцкіх хваляваннях. Актыўны ўдзельнік паўстання 1863-1864 гадоў, быў паранены ў баі ў Аўгустоўскіх лясах.

Служыў Чарнігаве, на  Сумшчыне, у Валагодскай губерні, Вільні ў судовых палатах.

Пасля звальнення са службы ў 1898 годзе жыў у Кушлянах (цяпер Смаргонскі раён), дзе і памёр.

Аўтар вершаў, апавяданняў, баек  на польскай, беларускай мове, публіцыстычных артыкулаў, зборнікаў «Дудка беларуская», «Смык беларускі», «Скрыпачка беларуская» і «Беларускія апавяданні Бурачка».

У яго творчасці таленавіта спалучаны гісторыка-філасофскае і мастацкае асэнсаванне лёсу беларускага народа, моцныя матывы нацыянальнага адраджэння.

Творчасць Багушэвіча ў значнай ступені садзейнічала працэсу развіцця беларускай мовы.

Пры жыцці яго творы ў Расійская імперыі былі забаронены. Яны выдадзены асобнымі кнігамі і лістоўкамі ў час рэвалюцыі 1905-1907 гадоў, аднак у 1908 на іх накладзены арышт.

У БССР былі ўпершыню выдадзены ў 1922 годзе («Дудка беларуская»). Аднак у 1930-я гады ў БССР творчасць Багушэвіча была абвешчана буржуазна-кулацкай, нацыяналістычнай, да 1940 года яго кнігі не друкаваліся. 

3 чэрвеня 1937 года Галоўліт БССР выдаў загад № 33, згодна з якім усе выданні твораў Францішка Багушэвіча павінны былі спальвацца.

Памёр 15 красавіка 1900 года.

1935 год. Нарадзіўся  Філарэт (Кірыл Вахрамееў).

Праваслаўны царкоўны дзеяч Беларусі, іерарх Рускай праваслаўнай царквы, прадстаяцель Беларускай Праваслаўнай Царквы, мітрапаліт, патрыяршы экзарх усяе Беларусі (1989–2013). Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР і Вярхоўнага Савета Беларусі (1990–1995). Герой Беларусі, кавалер Ордэна Ф. Скарыны.

Прыняў манаства ў 1959 годзе. З 1978 года служыў на Беларусі. Падчас дэпутатства апекаваўся праграмамі дапамогі ахвярам Чарнобыльскай катастрофы.

З 1989 года займаўся стварэннем і разбудовай Беларускай Праваслаўнай Царквы, пры ім былі адроджаны ўсе гістарычна існаваўшыя епархіі, аднавілі дзейнасць мужчынскія і жаночыя манастыры, брацтвы і сястрыцтвы, Мінская духоўная семінарыя, былі заснаваны Мінская духоўная акадэмія, духоўнае вучылішча, школа катэхізатараў, адноўлены  Крыж Еўфрасінні Полацкай. 

Па яго ініцыятыве ў царкоўны каляндар унесена новае свята «Сабор Беларускіх святых» і ўстаноўлены агульнацаркоўныя святы ўсіх беларускіх святых, сярод якіх імёны прападобнай Еўфрасінні Полацкай, свяціцеляў Кірылы Тураўскага, Георгія Каніскага і іншых. 

Арганізаваў пераклад кніг Свяшчэннага Пісання на сучасную беларускую мову.

Памёр 12 студзеня 2021 года. Пахаваны ў Жыровіцкім манастыры.

1945 год. Нарадзіўся Аляксандр Патупа.

Савецкі, беларускі фізік, філосаф, пісьменнік, папулярызатар навукі.

Скончыў фізічны факультэт МДУ імя М. В. Ламаносава. Кандыдат фізіка-матэматычных навук, доктар філасофіі, прафесар.

Працаваў у Інстытуце фізікі АН БССР, БДУ, дырэктарам Цэнтра даследаванняў будучыні.

Аўтар прац у вобласці квантавай тэорыі, фізікі высокіх энергій, касмалогіі, электрадынамікі, праблем прагназавання, сацыялогіі, паліталогіі, эканомікі, права, мастацкіх кнігі «Фантакрим-CCI», «Ловушка в цейтноте», «Нечто невообразимое», больш за 300 артыкулаў публіцыстыкі.

Арганізатар і генеральны дырэктар выдавецка-паліграфічнай кампаніі «Эридан», найстарэйшага прыватнага выдавецтва Беларусі.

З’яўляўся старшынёй Назіральнага камітэта Беларускай Праваабарончай Канвенцыі і Назіральнага Сойма «Хельсінкі-CCI», прэзідэнтам Беларускага Саюза прадпрымальнікаў, віцэ-старшынёй Беларускай Канфедэрацыі прамыслоўцаў і прадпрымальнікаў і удзельнікам шматлікіх грамадскіх арганізацый і ініцыятыў 3-га сектара.

Памёр 1 чэрвеня 2009 года.

1959 год. Памёр Павел Растаргуеў (1881–1959).

Беларускі мовазнаўца. Правадзейны член Інбелкульта, доктар філалагічных навук, прафесар.

У 1918 г. чытаў курс лекцый беларускай мовы ў Беларускім народным універсітэце ў Маскве. Вывучаў беларускія гаворкі, гаворкі расійска-беларуска-ўкраінскага памежжа, праблемы беларускай літаратурнай мовы.

У 1934 годзе арыштаваны ДПУ, асуджаны, высланы ў Караганду.

Пасля Другой сусветнай вайны, у 1947-1948 гадах па запрашэнні Якуба Коласа працаваў у Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва АН БССР.

1987 год. Памёр Адам Русак (1904-1987).

Беларускі паэт-песеннік. Заслужаны дзеяч культуры.

Скончыў Беларускі музычны тэхнікум  і Ленінградскую кансерваторыю.

Быў салістам аркестра Ленінградскага Малога опернага тэатра, Белдзяржфілармоніі.

Аўтар вершаў,  вершаў для дзяцей, больш за 10 зборнікаў паэзіі. 

На тэксты яго вершаў напісана каля 300 песень. З іх найбольш вядомымі сталі песні: «Бывайце здаровы», «Лясная песня», «Толькі з табою», «Не шукай», «Не за вочы чорныя», «Як правёў мяне Цімох».

2010 год. Пачалося буйное вывяржэнне вулкана Эяф’ядлаёкюдль на Ісландыі.

Вывяржэнне прывяло да закрыцця паветранай прасторы часткі Еўропы і адмены авіярэйсаў у сакавіку – красавіку 2010 года. Вулкан лічыўся нядзейсным, бо папярэдняе вывяржэнне было зарэгістравана ў 1821 годзе.

Вышыня вулкана 1666 м, дыяметр кратара – каля 4 км. Знаходзіцца за 200 км на ўсход ад Рэйк’явіка.

Дзень у гісторыі. 17 сакавіка. Нашэсце мышэй. Скончана «Хроніка Магілёва». Запрыгоньванне сялян у СССР. Нарадзіўся кампазітар Я. Голанд.

Навіна ад

Герасім-гракоўнік (народны каляндар). Герасім гракоў прыгнаў.

Калі гракі прыляцелі, то праз тры тыдні можна будзе пачынаць пасяўную.

Калі гракі “гуляюць”, гэта значыць, што добрае надвор’е будзе.

Калі гракі крычаць, значыць надвор’е хутка сапсуецца (хутчэй за ўсё будзе дождж).

Калі на Герасіма прыляцяць гракі, то гэта да неўраджаю, а калі пасля, то ўраджай будзе добры.

Даўней, у дзень Герасіма Гракоўніка сяляне выпякалі хлеб у выглядзе гракоў.

1233 год. Мільёны мышэй запаўняюць баварскі горад Фрэйзінг, змушаючы жыхароў пакінуць месца.

Як жыхары горада перамаглі мышэй, дакладна невядома. А вось самай вядомай і найбольш часта цытаванай еўрапейскай легендай часоў Сярэднявечча на тэму пазбаўлення ад грызуноў з’яўляецца гісторыя з іншага месца. Аднойчы ў нямецкім горадзе Хамельн зніклі без вестак амаль усе дзеці старэйшыя за чатыры гады, усяго – 130 хлопчыкаў і дзяўчынак.

Незадоўга да гэтага здарэння нейкі вандроўны Пацукалоў з дапамогай сваёй чароўнай дудачкі ўтапіў у тутэйшай рацэ Везер цэлае полчышча пацукоў, пазбавіўшы ад нашэсця грызуноў гарадскія дамы і сутарэнні. Аднак, нягледзячы на дамову і выкананую паслугу, абяцаную ўзнагароду пацукалову так і не заплацілі.

Бяспраўны валацуга пакінуў горад без належных яму залатых гульдэнаў – сышоў, каб неўзабаве вярнуцца і адпомсціць. Пераапрануўшыся паляўнічым, ён пад гукі свайго чарадзейнага інструмента сярод белага дня, калі дарослыя знаходзіліся на богаслужэнні ў царкве, павёў за сабой амаль усіх юных жыхароў Хамельна – за выключэннем двух-трох хлопцаў і кульгавага хлопчыка на мыліцах. Пацукалоў выкраў у горада самае каштоўнае – яго будучыню. А сёння легенда пра яго і пацукоў прыносіць гораду вялікую карысць ад турыстаў.

 

1597 год. Кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў Віцебску магдэбургскае права і герб  «у блакітным полі пагрудная выява Ісуса Хрыста, пад якой чырвоны меч».

Пасля Віцебскага паўстання (1623) горад быў пазбаўлены магдэбургскага права. Яно было адноўлена ў 1644 годзе.

Гісторыя горада бярэ пачатак ад 974 года. Атрымаў назву ад р. Віцьба. У свой час быў цэнтрам Віцебскага княства (з 1101), Віцебскага ваяводства ў ВКЛ, губерні (1772–1919), цяпер – вобласці (з 1938). 

Быў у ліку 15 найбуйнейшых гарадоў ВКЛ. Падчас войнаў  неаднаразова спалены і зруйнаваны. 

Сёння мае 360 тысяч насельнікаў. Горад мастакоў, “Славянскага базара”, цэнтр падрыхтоўкі медыкаў, ветэрынараў, тэхнолагаў, настаўнікаў, абутковая сталіца і сталіца дэсантнікаў. 

Буйны прамысловы цэнтр, вядомы прадукцыяй станкабудавання, завода “Віцязь”, кандытарскай фабрыкі „Віцьба“, вогнетушыцеляў, дываноў, футра.

1633 год. Кароль і вялікі князь ВКЛ Уладзіслаў IV падпісаў прывілей «Магілёўскім мяшчанам на набыццё плошчы, на пабудову царквы, на фармаванне законаў і брацтва, але не змешчанага ва Уніі».

Была гарантавана свабода выканання праваслаўных абрадаў.

1711 год. Пётр I афіцыйна аб’яўляе Марту Скаўронскую (1684–1727, будучую Кацярыну I) сваёй жонкай.

Стала расійская імператрыцай у  1721 годзе як жонка дзейнага імператара, з 1725 як кіруючая гасударыня. Другая жонка Пятра I, маці імпэратрыцы Лізаветы Пятроўны.

Ёсць звесткі аб тым, што паходзілі Скаўронскія з-пад Мінска. Марта была захоплена ў палон расейскімі войскамі ў Прыбалтыцы. У чэрвені 1706 года яе прывез у Магілёў А. Меншыкаў.  

1746 год. Нарадзіўся Ян Давід Голанд.

Нямецкі кампазітар і дырыжор, кіраўнік нясвіжскай капэлы, выкладчык музыкі ў Віленскім універсітэце.

Ужо ў 1760-х гадах быў дастаткова аўтарытэтным кампазітарам у Германіі.

На пачатку 1780-х гадоў Караль Станіслаў «Пане Каханку» Радзівіл запрасіў кампазітара на пасаду дырыжора нясвіжскай капэлы. Менавіта тут Голанд упершыню звярнуўся да оперна-балетных жанраў.

17 верасня 1784 года адбылася прэм’ера яго оперы «Агатка, або Прыезд пана» – адна з першых опер, створаных і пастаўленых у Беларусі ў XVIII стагоддзі. Пасля гэтага яна  больш за 40 год ішла на сцэнах тэатраў Рэчы Паспалітай.

У Нясвіжы кампазітар напісаў і іншыя творы – оперу «Чужое багацце нікому не служыць» і балет «Арфей і Эўрыдыка» («Арфей у пекле»), а таксама кантату, прысвечаную Каралю Радзівілу.

Амаль 20 год працаваў Я. Голанд у Нясвіжы. У пачатку XIX ст. ён пераехаў у Вільню, дзе на працягу 23 год выкладаў музыку ў Віленскім універсітэце, кіраваў універсітэцкім хорам і аркестрам, працягваў пісаць музыку. Тут ён напісаў і сваё самае значнае тэарэтычнае даследаванне – падручнік «Акадэмічны трактат аб сапраўдным мастацтве музыкі», у свой час шырока вядомы і папулярны сярод музыкантаў.

Творчасць Голанда  аказала значны ўплыў на развіццё беларускай музычнай школы эпохі класіцызму.

Памёр 26 снежня 1827 года.

Несвіжскі тэатр Радзвілаў.

1807 год. Памёр Казімір Нарбут (1738–1807).

Мысліцель-асветнік, прадстаўнік эклектычнага кірунку ў філасофіі эпохі Асветніцтва ў Беларусі і Літве, член ордэна піяраў. Прафесар філасофіі.

Працаваў прафесарам і прэфектам піярскіх калегіумаў, прэфектам піярскай друкарні, пробашчам у розных гарадах.

Аўтар падручніка «Логіка, або Навука разважання і меркавання пра прадметы навукі», курса «Эклектычная філасофія».

Пераклаў з французскай мовы на польскую кнігу «Ваенная навука прускага караля для яго генералаў». У прадмове да яе выказаў сваё захапленне грамадскімі мерапрыемствамі, што ажыццяўляліся ў тагачаснай Беларусі, у прыватнасці будаўніцтвам Пінскага канала. Як член Адукацыйнай камісіі, займаўся рэформай школьнага навучання ў Беларусі і Літве, лічыў свецкую этыку адной з асноўных адукацыйных дысцыплін.

Выступаў за вызваленне філасофіі ад схаластыкі і багаслоўя, за развіццё навукі.

Памёр 17 сакавіка 1807 года.

1808 год. Нарадзіўся Шыман Канарскі.

Дзеяч нацыянальна-вызваленчага руху ў Польшчы, Літве і на Беларусі.

Удзельнік паўстання 1830-1831 гадоў, быў у эміграцыі ў Францыі. У 1835 годзе нелегальна вярнуўся з эміграцыі ў Расію і стварыў падпольную арганізацыю «Садружнасць польскага народа».

Фактычна рыхтаваў новае паўстанне. У Беларусі ён знайшоў немалую колькасць прыхільнікаў, а яго арганізацыя пачала разрастацца, быў нават створаны філіял «Жаночае таварыства».

Памёр у вязьніцы 11 сакавіка 1839 года.

Малюнак Яна Матэйкі. Шыман Канарскі ў турме, Вільня.

1837 год. У Мазыры нарадзіўся Эдуард Каверскі.

Расійскі ваенны дзеяч, генерал ад інфантэрыі, картограф, пад кіраўніцтвам якога ўпершыню была складзена карта Азіяцкай часткі Расійскай Імперыі, фундатар касцёла святога Аляксея у Івянцы.

Член-заснавальнік Рускага астранамічнага таварыства, член Пецярбургскага мінералагічнага, Рускага геаграфічнага таварыства – памочнік старшыні Аддзялення геаграфічнай матэматыкі. Удастоены Малога залатога медаля Геаграфічнага таварыства за складанне карт. Начальнік Трыянгуляцыі Заходняй памежнай прасторы.

Памёр 30 студзеня 1916 года. Пахаванне ў г. Івянец у крыпце касцёла Св. Аляксея.

У 2022 годзе каля касцёла ўсталявана мемарыяльная дошка.

1864 год. Летапісец Іван Трубніцкі зрабіў адзіны ў гэты дзень і апошні запіс у знакамітай «Хроніцы горада Магілёва». 

Гэта была згадка аб вялікай навальніцы ўвечары ў горадзе. На гэтым Хроніка скончылася.

А вось у ХХ стагоддзі самая ранняя навальніца ў Магілёўскай вобласці адбылася 18 сакавіка 1938 года.

Магілёўская хроніка – летапісны звод, помнік беларускага гарадскога летапісання. Складалася на працягу ХVІІІ-ХІХ стагоддзяў купецкім старостам і лаўнікам Трафімам Суртой (да 1701) і рэгентам канцылярыі Юрыем Трубніцкім (1709-1747),  яго сынам Аляксандрам (1747-1788), унукам Міхаілам (1812-1857), праўнукам Іванам (1857-1864).

Пэўны час лічылася згубленай. Магілёўскі краязнавец Геранім Філіповіч адшукаў страчаны арыгінал летапіса ў Салтыкоўскай бібліятэцы ў падмаскоўнай Балашыхе.

1922 год. У Магілёве нарадзіўся Ілля Клаз.

Савецкі беларускі пісьменнік. Пісаў на беларускай і рускай мовах.

Працаваў у рэдакцыях газет, у “Літаратуры і мастацтва”, у бюлетэні “Помнікі гісторыі і культуры Беларусі”.

Працаваў пераважна ў гістарычным жанры. Ім напісаны гістарычныя аповесці «Жарцы» (пра 1812 год у Беларусі), «Пралескі» (пра К. Каліноўскага), «Прасталюдзін з Крычава», раман “Белая Русь”, у якім адлюстроўваецца сумесная барацьба беларускіх сялян і казакоў супраць панскага прыгнёту ў ХVII стагоддзі, а таксама «Разбег», «По Двине на вёслах», «Потомству в пример».

Памёр 22 снежня 1980 года.

1937 год. У СССР прыняты закон, які пазбавіў сялян свабоды перамяшчэння.

Была ўведзена пашпартная сістэма, якая не распаўсюджвалася на сялян. Пашпарты ўводзіліся толькі для жыхароў гарадоў, працоўных новабудоўляў і саўгасаў. Сяляне, як і ў часы прыгоннага права, аказаліся намёртва прывязанымі да месца свайго пражывання. Яны павінны былі напаўняць засекі сацыялістычнай Радзімы за так званыя працадні і фактычна бясплатна, бо іншага выбару ў іх проста не было.

Закон дзейнічаў да 1974 года, калі 28 жніўня Пастановай Саўміна СССР № 677 «Аб зацвярджэнні палажэння аб пашпартнай сістэме ў СССР» былі адмененыя абмежаванні.

1951 год. Памёр Альберт Паўловіч (1875–1951).

Беларускі паэт-гумарыст, драматург, перакладчык і мастак. Найбольш значная постаць беларускай гумарыстыкі пачатку XX стагоддзя.

У яго доме ў Мінску бывалі Б. Эпімах-Шыпіла, Янка Купала, Якуб Колас, Цётка, Цішка Гартны, Змітрок Бядуля, М.Багдановіч і іншыя.

Вышываў ваўнянымі ніткамі вялікія дываны з адлюстраваньнем розных краявідаў, два з якіх дэманстраваліся на мастацкай выставе ў 1914 годзе.

Калекцыянер манет, пёраў, паштовак з пейзажамі, марак.

Друкавацца пачаў у «Нашай Ніве». Аўтар 175 гумарыстычных, 120 лірычных вершаў.

Перакладаў творы А. Пушкіна, Т. Шаўчэнкі, М. Канапніцкай, У. Сыракомлі і іншых.

Распрацоўшчык беларуска-польскага слоўніка.

Аўтар шматлікіх копіяў карцін Левітана, Шышкіна і іншых расійскіх мастакоў.

1969 год. 70-гадовая Голда Мэір уступае на пасаду прэм’ер-міністра Ізраілю. 

Першая і адзіная жанчына – прэм’ер-міністр Ізраіля, трэцяя ў свеце, 4-ты прэм’ер-міністр Ізраіля (1969-1974).

Голда Мэір (Мабовіч, 1898-1978) нарадзілася ў Кіеве ў сям’і выхадцаў з Пінска Мабовічаў. З канца 1920-х па 1948 год – дзеяч сацыялістычнага сіянізму, функцыянер Гістадрута і Габрэйскага агенцтва, член Нацыянальнай рады. Адна з заснавальнікаў Дзяржавы Ізраіль. Працавала паслом Ізраіля ў СССР (1948–1949), міністрам працы і сацыяльнай абароны, міністрам замежных спраў, міністрам унутраных спраў Ізраіля.

У 1903-1906 гадах выхоўвалася ў дзеда з бабай у Пінску, потым з бацькамі выехала ў ЗША.

1991 год. У СССР адбыўся першы і апошні за ўсю гісторыю яго існавання рэферэндум.

Было вынесена толькі адно пытанне: «Ці лічыце Вы неабходным захаванне Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік як абноўленай федэрацыі раўнапраўных суверэнных рэспублік, у якой будуць у поўнай меры гарантавацца правы і свабоды чалавека любой нацыянальнасці ?».

Адмовіліся праводзіць рэферэндум 6 з 15 рэспублік: Латвійская, Літоўская, Эстонская, Малдаўская, Армянская і Грузінская ССР.

З 185,6 мільёна галасуючых грамадзян СССР у рэферэндуме прынялі ўдзел 148,5 мільёна, або 79,5%. З іх 113,5 мільёна, або 76,43%, выказаліся за захаванне СССР, але фактычна меркаванне ўдзельнікаў рэферэндуму ўжо нічога не вырашала, тым больш, што рэферэндум насіў “апытальны і рэкамендацыйны характар”.

Дзень у гісторыі. 15 сакавіка. Дзень Канстытуцыі. Маршы свабоды, недармаедаў і ”Хаўер”. Нарадзіліся выдавец Ю. Завадскі, пісьменнік А. Мрый, гісторык В. Мялешка, Нобелевец Ж. Алфёраў

Навіна ад

Сусветны дзень правоў спажыўца (World Consumer Rights Daу, з 1983 года).

Устаноўлены па рашэнні Генасамблеі ААН. 

15 сакавіка 1962 года прэзідэнт ЗША Дж. Кенэдзі, выступаючы ў Кангрэсе, сказаў: “Спажыўцы, па азначэнні, гэта ўсе мы. Спажыўцы – гэта найбуйны эканамічны пласт… Але гэта адзіны голас, якога часцяком не чуваць”.

Амерыканскі прэзідэнт назваў тады чатыры асноўныя і неад’емныя правы спажыўца: на бяспеку, на інфармацыю, на выбар і права быць пачутым.

9 красавіка 1985 года Генасамблея ААН прыняла Кіруючыя прынцыпы для абароны інтарэсаў спажыўцоў.

Дзень Канстытуцыі.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь была прынята 15 сакавіка 1994 года на сесіі Вярхоўнага Савета. Набыла сілу 30 красавіка 1994 з моманту яе апублікавання.

Тагачасны старшыня Вярхоўнага Савета М. Грыб узгадвае, што асноўны закон краіны прымаўся вельмі цяжка і складана – па главах, па раздзелах, літаральна па радках – неабходна было, каб прагаласавалі дзве траціны дэпутатаў.

24 лістапада 1996 года па ініцыятыве А. Лукашэнкі быў праведзены рэферэндум, на падставе якога ўнесены істотныя змяненні і дапаўненні ў Канстытуцыю Рэспублікі Беларусь. Абноўлены тэкст Канстытуцыі набыў сілу 27 лістапада 1996 года. Дадатковыя змены былі ўнесены ў Канстытуцыю пасля рэферэндуму 2004 года.

У гэты ж дзень у 2022 годзе, год таму назад, уступае ў дзеянне новая Канстытуцыя, прынятая на “рэферэндуме” 27 лютага 2022 года.

Самы першы збор законаў канстытуцыйнага характару – Статут ВКЛ (1529). Статут быў удасканалены ў 1566 і 1588 гадах. Выданне 1588 года захоўваецца ў Музеі гісторыі Магілёва.

У Беларусі было да 2022 года некалькі канстытуцый: 1918 (часовая, БНР), 1919, 1927, 1937, 1978 і 1994 года.

1781 год. Нарадзіўся Юзаф Завадскі.

Віленскі друкар і выдавец.

Вучыўся выдавецкай справе ва Уроцлаве і Лейпцыгу. У 1803 годзе адкрыў друкарню ў Вільні. Калі ў 1805 годзе да яго перайшла ўніверсітэцкая друкарня, ён злучыў дзве друкарні і заснаваў выдавецтва. Быў сябрам масонскай ложы «Гарлівы Літвін».

Яго сыны Адамі і Фелікс, таксама былі выдаўцамі.

Памёр 5 снежня 1838 года. Пахаваны ў Вільні на Антокальскіх могілках.

Абеліск на магіле Ю. Завадскага

1789 год. У губернскіх Магілёве і Полацку адкрыты рускія галоўныя народныя вучылішчы.

Створаны расійскімі ўладамі на анэксіраванай па І Раздзелу тэрыторыі ВКЛ. Адзначаліся нізкім узроўнем адукацыі і русіфікатарскай скіраванасцю. Галоўныя, губернскія, вучылішчы былі 4-х класнымі.

Адкрыццё вучылішча ў Магілёве адбывалася з вялікай помпай: архіяпіскап Г. Каніскі правёў урачыстую службу і ўзначаліў хросны ход з царквы ў вучэльню. 

Па першым часе ў вучылішчах працавалі толькі прысланыя з цэнтральных расійскіх губерняў настаўнікі. 

У 1809 годзе вучылішча пераўтворана ў мужчынскую гімназію.

1881 год. Нарадзіўся Аляксей Назарэўскі.

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, дзейнічаў у Заходняй Беларусі.

У 1922 годзе быў абраны ў польскі Сенат, быў членам Беларускага пасольскага клуба. Працаваў у магістраце г. Баранавічы.

Арыштаваны НКУС 2 студзеня 1940 года, асуджаны на 8 гадоў лагераў. У верасні 1941 года быў вызвалены з Сіблага і накіраваны ў Паўладарскую вобласць.

Далейшы лёс невядомы.

1893 год. У в. Палуж (зараз Краснапольскі раён) нарадзіўся Андрэй Мрый (Шашалевіч).

Беларускі празаік, журналіст, перакладчык. Вязень ГУЛАГу.

Настаўнічаў у Краснаполлі, разам з братам і шваграм стварыў першы ў раёне народны тэатр, выдаваў рукапісны часопіс «Пралеска», збіраў народную лексіку, дасылаў яе ў Слоўнікавую камісію Інбелкульта.

Найбольш вядомы сваім сатырычным раманам на савецкую рэчаіснасць «Запіскі Самсона Самасуя».

Супрацоўнік часопіса «Наш край», інспектар Цэнтральнага бюро краязнаўства, член літаратурнага аб’яднання «Узвышша», стылістычны рэдактар у газеце «Звязда».

У 1934 годзе арыштаваны НКУС па «справе краснапольскіх настаўнікаў». Асуджаны да лагераў. Зноў арыштаваны ў чэрвені 1940 года, асуджаны і адпраўлены ва Усць-Вымскі канцлагер Комі АССР.

Медкамісіяй прызнаны інвалідам і 23 верасня 1943 года быў вызвалены і адпраўлены паміраць дадому.

Паводле некаторых звесткак 8 кастрычніка 1943 года забіты рэцэдывістамі ў цягніку.

У Магілёве яго імя носіць бульвар.

1921 год. Нарадзіўся Васіль Мялешка.

Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар. Аўтар манаграфіі «Могилев в XVI-XVII вв.», даследчык гісторыі Магілёва. 

Працаваў у Інстытуце гісторыі АН БССР, старшынёй камісіі Акадэміі навук па гісторыі сельскай гаспадаркі і сялянства Беларусі.

Вывучаў праблемы класавай барацьбы ў беларускай вёсцы, прааналізаваў тры формы сялянскіх выступленняў: пасіўнае супраціўленне (скаргі, адмова ад выканання павіннасцей, уцёкі), узброеныя акцыі (напады на маёнткі, сутычкі з узброенымі атрадамі і інш.), паўстанні  – на Каменшчыне, 1736-1754 і Крычаўскім старостве, 1740-1744.

Памёр 5 верасня 2004 года.

1927 год. Закладзены ДнепраГЭС.

На беразе Дняпра, на скале “Каханне”, каля Запарожжа з’явіўся сцяг з надпісам “Днепрабуд пачаты”. 

Першая чарга ГЭС была пабудавана ў 1932 годзе. Узровень у Дняпры, у тым ліку ў Магілёве, павысіўся, былі затоплены Кабяляцкія парогі (з 2000 г. – помнік прыроды мясцовага значэння) у Оршы.

1930 год. У Віцебску нарадзіўся Жарэс Алфёраў.

Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы за распрацоўку паўправадніковых гетэраструктур і стварэнне хуткіх опта- і мікраэлектронных кампанентаў. Яго даследаванні адыгралі вялікую ролю ў інфарматыцы. Акадэмік АН СССР, Расійскай акадэміі, НАН Беларусі. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар. Віцэ-прэзідэнт АН СССР.

Працаваў у Фізіка-тэхнічным інстытуце імя А. Іофэ, старшынёй Навукова-адукацыйнага комплекса «Санкт-Пецярбургскі фізіка-тэхнічны навукова-адукацыйны цэнтр» РАН.

Аўтар больш як 500 навуковых прац, трох манаграфій і каля 50 вынаходніцтваў.

Памёр 1 сакавіка 2019 года.

1938 год. Расстраляны ўраджэнец Магілёва Мікалай Красцінскі (1883–1938).

Рэвалюцыянер, дыпламат.

Вучыўся ў Магілёўскай, Віленскай гімназіях, на юрыдычным факультэце Пецярбургскага ўніверсітэта. 

Усё жыцце, з 1903 года, быў на службе бальшавікоў, якія яго і расстралялі. За партыйную работу ў Вільна, Віцебску неаднаразова арыштоўваўся. У 1914-1917 гадах быў сасланы на Урал, быў старшынёй Екацярынбургскага рэвалюцыйнага камітэта.

У першыя месяцы Савецкай улады прызначаны намеснікам галоўнага камісара Дзяржаўнага банка. Яго рукой былі падпісаны першыя савецкія грошы.

Пасол у Германіі (1921-1930), удзельнічаў у Генуэзскай канферэнцыі. У 1930 годзе прызначаны першым намеснікам народнага камісара замежных спраў СССР.

У 1937 годзе арыштаваны, прыгавораны да вышэйшай меры пакарання.

У яго гонар названа вуліца ў Екацярынбургу.

2000 год. У Мінску прайшоў «Марш свабоды».

Масавая вулічная акцыя ў абарону незалежнасці Беларусі, правоў чалавека і дэмакратыі, супраць паглыблення беларуска-расійскай інтэграцыі.

Намер прэзідэнтаў Б. Ельцына і А. Лукашэнкі стварыць Саюзную дзяржаву быў сустрэты масавымі вулічнымі акцыямі пратэсту. 

Першы «Марш свабоды», арганізаваны апазіцыяй 17 кастрычніка 1999 года, адзначыўся брутальнымі сутыкненнямі ўдзельнікаў з міліцыяй і АМАПам.

Другі «Марш свабоды» 2000 года быў  прымеркаваны да дня прыняцця Канстытуцыі Беларусі. Міжнародная супольнасць салідарызавалася ў падтрымку беларускіх дэмакратычных сілаў, што стрымала А. Лукашэнку, які за суткі да пачатку маршу пагражаў, што ад удзельнікаў акцыі «паляціць шмаццё».

У вулічнай акцыі ў Мінску ўзялі ўдзел да 40 000 чалавек, у тым ліку ў маршы – 15 000.

У Магілёве на марш выйшла каля 150 чалавек.

2013 год. 10 год таму назад на Беларусь абрынуўся цыклон «Хаўер».

Ад стыхіі таксама пацярпелі Венгрыя, поўнач Украіны і захад Расіі.

«Хаўер» – наймацнейшы падобны прыродны катаклізм у гісторыі Беларусі. 

Падчас цыклону пачаўся вялікі снегапад пры моцным ветры да 28 м/с. Па ўсёй краіне стаў транспарт, прыкметна павялічылася колькасць аварый, адбыўся транспартны калапс (аўтазаторы дасягалі 20 км), без святла засталіся 1728 трансфарматарных падстанцый, 558 населеных пунктаў, было перанесена святкаванне Масленіцы, скарэктаваны расклад заняткаў у навучальных установах.

12 сакавіка Белгідрамет спрагназаваў пагаршэнне надвор’я, 14 сакавіка быў абвешчаны чырвоны ўзровень небяспекі і штармавое папярэджанне. Але інфармацыя аб шкале ўзроўняў небяспекі да «Хаўера» давалася Белгідраметам толькі ў МНС, і шырокія слаі насельніцтва не маглі ацаніць ступень рэальнай небяспекі ўмоў надвор’я.

Па збегу абставінаў напярэдадні катаклізму кіраўнікі дзяржавы адбылі на пасяджэнні ў Пецярбург і Маскву. З вышэйшых асоб застаўся толькі другі намеснік прэм’ера А. Калінін.

Месцамі таўшчыня снежнага покрыва склала 57 см, а ў выніку моцнай завеі, што актыўна пераносіла снежныя масы, у многіх месцах гурбы дасягалі 1 м і вышэй. У Слаўгарадскім раёне выпала 26 мм ападкаў.

Для барацьбы са снегам у Мінску і іншых гарадах 19 сакавіка былі праведзены суботнікі.

2017 год. У Мінску, абласных цэнтрах, буйных гарадах прайшлі масавыя маршы пратэсту вядомыя як “Маршы недармаедаў” у адказ на Дэкрет №3. 

Дзень 15 сакавіка аб’яўлены нацыянальным днём барацьбы з падаткам на беспрацоўе.

Гэта быў 8-ы пратэст недармаедаў з пачатку года. Першы адбыўся 17 лютага. Усяго за год адбылося 22 маршы, апошні – 21 кастрычніка.

Дэкрэт № 3 “Аб папярэджанні сацыяльнага ўтрыманства” быў падпісаны 2 красавіка 2015 года. Самі акцыі пратэсту выліліся толькі пасля атрымання грамадзянамі «ліста шчасця» – ліста ад падатковай інспекцыі з прад’яўленнем аб выплаце «падатку на дармаедства».

Усяго падатковыя органы разаслалі каля 470 000 апавяшчэнняў на выплату падатку. 20 лютага 2017 года павінен быў скончыцца апошні тэрмін выплаты гэтага збору.

Дзень у гісторыі. 9 сакавіка. Абвяшчэнне БНР. Крывавае пахаванне Сталіна. Першая Barbie. Нарадзіліся Т. Шаўчэнка, Ф. Аляхновіч, Ю. Гагарын

Навіна ад

Міжнародны дзень ды-джэя (International DJ Day, з 2001 года) святкуецца па пастанове ЮНЕСКА.

Арганізатары фонду World DJ Day Foundation заклікаюць ды-джэяў ахвяраваць усе заробленыя ў гэтую ноч грошы дзіцячым дамам і дабрачынным арганізацыям.

Свята па маштабах гучней за ўсіх адзначаецца ў Вялікабрытаніі. Вядучыя ды-джэі і клубы на працягу тыдня бесперапынна іграюць музыку. Усе сабраныя сродкі пасля такога маштабнага свята паступаюць дзецям-сіротам.

Штогод у акцыі бяруць удзел не менш за 3 000 ды-джэяў з 82 краін свету.

Стварэнне клубнай музыкі – цэлая навука. Ёсць нават школы ды-джэяў. Проста ставіць кампазіцыю – гэтага ўжо мала. Ды-джэю трэба зрабіць рытм, пад які будуць танчыць сотні людзей.

1497 год. Польскі манах Мікалай Капернік (1473-1543) зрабіў першае са сваіх 27 планетарных назіранняў.

Вынікі яго назіранняў былі скарыстаны ў трактаце “Аб зваротах нябесных сфер”, які змяніў карціну свету. Ён з’яўляецца стваральнікам геліяцэнтрычнай сістэмы.

Навуковыя доследы Каперніка былі падтрыманы кардыналам М. Шэнбергам, нашчадак якога, Гергард Шэнберг (1875-1954) працаваў прафесарам і загадчыкам кафедры геаграфіі (1946-1954) Магілёўскага педінстытута.

1652 год. Дэпутат ад ВКЛ Уладзіслаў Сіцінскі ўпершыню выкарыстаў права liberum veto у Сейме Рэчы Паспалітай і спыніў працу сейма.

«Вольнае вета», Liberum veto – прынцып парламенцкага ладу ў Рэчы Паспалітай, які дазваляў любому дэпутату сейма спыніць абмеркаваньне пытання ў сейме і працу сейма наогул, выступіўшы супраць.

1814 год. Нарадзіўся Тарас Шаўчэнка (1814-1861).

Вядомы ўкраінскі мастак і літаратар. Нацыянальны герой Украіны.

Праехаў па Беларусі ў 1829 годзе, у час прыезду свайго ўладніка П. Энгельгарта ў Вільню.

У 1843 годзе, здабыўшы волю, Шаўчэнка па дарозе з Пецярбурга да Украіны наведаў Віцебск, Магілёў, Гомель. Гэтым жа шляхам вяртаўся ў Пецярбург у 1847 годзе. Падрымліваў сувязі са многімі беларускімі літаратарамі, удзельнікамі вызваленчага руху.

У 1863 годзе ў Вільні быў выдадзены «Кабзар» Шаўчэнкі на польскай мове ў перакладзе У. Сыракомлі.

Да пачатку XX стагоддзя адносяцца пераклады Шаўчэнкі на беларускую мову, якія зрабілі зрабілі Янка Купала, А. Гурло, А. Паўловіч. Першым даследчыкам паэтыкі Т. Шаўчэнкі ў Беларусі быў М. Багдановіч. У аснове паэмы Янкі Купалы “Тарасава доля” адлюстраваны жыццёвы шлях вялікага Кабзара.

Перакладалі Шаўчэнку і беларускія паэты міжваеннага і паваеннага часу, у іхнім ліку – Рыгор Барадулін.

У яго гонар у Беларусі усталяваны помнікі ў Брэсце, Слуцку, Гомелі, Мінску, Магілёве (2005). У 2015 годзе помнік у Магілёве быў пашкоджаны вандаламі.

Выява Шаўчэнкі разам з Гогалем і Пушкіным размешчана на мемарыяльнай дошцы на будынку па Ленінскай, 33 у Магілёве.

У Беларусі вуліцы Шаўчэнкі ёсць у шматлікіх гарадах, у тым ліку Бабруйску, Магілёве.

1831 год. У Алжыры заснаваны Французскі замежны легіён.

Ваеннае фарміраванне, якое спачатку прыцягвала замежных наймітаў. Першапачаткова фармаванне прызначалася для аперацый у афрыканскіх уладаннях Францыі. Салдаты кляліся “служыць не Францыі, але Легіёну”, і лацінская формула “Legio patria nostra” (“Легіён – наша Айчына”) была іх неафіцыйным дэвізам.

Сёння Замежны легіён – высокапрафесійны і дысцыплінаваны наёмны спецназ, які здолеў захаваць свой рамантычны арэол для шукальнікаў прыгод. Яго афіцэрамі з’яўляюцца толькі французы. Іншаземцы ж, якія добрасумленна адслужылі радавымі не менш за адзін пяцігадовы тэрмін, могуць прэтэндаваць на французскае грамадзянства.

Да 1 000 беларусаў і выхадцаў з Беларусі, не менш за 30 магіляўчан, служылі ў шэрагах Легіёна.

1838 год. Памёр Іасафат Булгак (1758-1838).

Грэка-каталіцкі царкоўны дзеяч.

Яго смерць зняла апошнюю перашкоду для скасавання Берасцейскай уніі 1596 года.

Вучыўся ў школе пры Жыровіцкім манастыры і ў Рыме.

Член ордэна базыльян. Доктар тэалогіі і кананічнага права. Выкладаў у манастырскіх школах у Беразвеччы, Жыровічах.

Падчас царавання Паўла I садзейнічаў вяртанню ў унію прыходаў, якія былі пераведзены ў праваслаўе.

Епіскап брэсцкі, архіепіскап полацкі, мітрапаліт грэка-каталіцкай царквы (1817-1838).

У канцы жыцця яго акружалі епіскапы, прыхільнікі аб’яднання з праваслаўнай царквой – І. Сямашка, А. 3убко, В. Лужынскі і іншыя, што вяло да змяншэння яго ўплыву.

1858 год. У амерыканскай Філадэльфіі выдадзены патэнт на вулічную паштовую скрыню.

У Рэчы Паспалітай паштовыя скрыні вядомы з 1633 года. На радзіму паштовай скрыні прэтэндуе Легніца. 

1883 год. Нарадзіўся Францішак Аляхновіч.

Беларускі драматург, празаік, паэт, публіцыст.

Яго аповесць «У капцюрох ГПУ» ёсць адным з ранніх твораў сусветнай літаратуры, які апісвае жыццё ў сталінскім канцэнтрацыйным лагеры непасрэдна з погляду арыштанта.

Яго п’есы (17) актыўна ставіліся калектывамі Беларусі, Латвіі, Чэхіі і найбольш трупай У. Галубка. За плённую працу Францішка Аляхновіча на ніве тэатра яшчэ пры жыцці яму прысвоілі званне «бацькі найноўшай беларускай драматургіі».

Супрацоўнічаў з «Нашай Нівай», удзельнічаў у беларускім нацыянальным руху, у тэатральных пастаноўках, арганізаваў віленскі тэатральны гурток Беларуская драматычная дружына, стварыў і паставіў дзіцячыя п’есы, ставіў пастаноўкі ў Менску, Вільні, меў сваю мінскую ўласную трупу, працаваў дырэктарам Беларускага савецкага тэатра, у Другім дзяржаўным тэатры ў Віцебску.

1 студзеня 1927 года арыштаваны, атрымаў 10 гадоў катаргі на Салавецкіх астравах.

У пачатку восені 1933 года быў абмяняны на арыштаванага ў Польшчы беларускага палітыка і філолага Б. Тарашкевіча.

Пад час вайны быў рэдактарам віленскай газеты «Беларускі голас», уваходзіў у Цэнтральны Камітэт Беларускай незалежніцкай партыі, ставіў у Мінску п’есы.

Увечары 3 сакавіка 1944 года быў застрэлены на сваёй кватэры. Яго забойства ўскалыхнула беларусаў Вільні. Яго застрэліць маглі і байцы Арміі Краёвай, і савецкія партызаны, і немцы.

З вялікаю ўрачыстасцю пахаваны на Кальвінскіх могілках у цэнтры Вільні, у 1989 годзе перапахаваны на могілках Росы, дзе пастаўлены помнік.

Творы Ф. Аляхновіча зноў пачалі ставіць на беларускай сцэне ў 1990-х гадах.

1918 год. Выканаўчы камітэт Рады Усебеларускага з’езда прымае Другую Устаўную грамату, абвешчана Беларуская Народная Рэспубліка ў этнічных межах.

Першая Грамата была выдадзена 21 лютага, у якой Выканкам аб’явіў сябе часовай уладай у Беларусі. Спасылаючыся на права народаў на самавызначэнне, Рада . Яназаяўляла, што ўлада ў краіне павінна фармавацца згодна з воляй народаў, якія насяляюць краіну, шляхам дэмакратычных выбараў ва Усебеларускі Устаноўчы Сойм.

Трэцяя Статутная грамата была выдадзена 25 сакавіка 1918 года а 8:00 у будынку мінскага сялянскага пазямельнага банка на вуліцы Серпухоўскай (цяпер – Валадарскага, 9). Яна аб’явіла аб абвяшчэнні незалежнай Беларускай Народнай Рэспублікі.

БНР мела тэрыторыю 300 000 квадратных кіламетраў.

1934 год. Нарадзіўся Юрый Гагарын (1934-1968).

Першы ў свеце касманаўт, Герой Савецкага Саюза.

У юнага Гагарына любімым творам быў верш Янкі Купалы “Хлопчык і лётчык”, які, верагодна, абумовіў выбар прафесіі.

У Магілёве ў гонар першага касманаўта Зямлі названа вуліца ў Задняпроўі.

1953 год. У бяльгійскім Лёвене памёр Мікола Равенскі (1886-1953).

Беларускі кампазітар, дырыжор, музычны крытык.

Працаваў рэгентам у Навагрудку, Чэрвені, хормайстрам мінскага гарадскога тэатра, выкладчыкам у музычным тэхнікуме, Беларускай кансерваторыі.

3 1944 года на эміграцыі ў Германіі, Бельгіі. Працаваў у Лёвенскі універсітэце, дзе стварыў студэнцкі ансамбль беларускай музыкі, кіраваў хорам беларускіх студэнтаў Бельгіі, з якім гастраляваў па Еўропе. Супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва.

Музычная і кампазітарская творчасць цесна звязана з беларускім фальклорам.

Аўтар апрацовак беларускіх народных песень і песень на вершы М. Багдановіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, К. Буйло, Ц. Гартнага, З. Бядулі, оперы «Браніслава» (лібрэта У. Дубоўкі; у 1930 годзе канфіскавана), першай беларускай аперэты на словы В. Дуніна-Марцінкевіча «Залёты», музыкі для «Пагоні», на тэксты царкоўных малітваў, у тым ліку «Магутны Божа» (на словы Н. Арсенневай).

Аўтар даследавання «Характэрныя рысы беларускай народнай песні».

1953 год. Пахаванне І. Сталіна і тысячы загінулых. 

Цела Сталіна хаваюць у Маўзалеі, над галоўным уваходам якога змяшчаецца вялізны маналіт чорнага лабрадора са словамі: Ленін, Сталін.

Пазней цела Сталіна будзе вынесена з Маўзалея.

Сталін памёр 5 сакавіка. На чатыры дні ў СССР была аб’яўлена ўсенародная дзяржаўная жалоба. Тры дні запар жывая шматкіламетровая чалавечая рака, выгінаючыся па вуліцах Масквы, накіроўвалася да Калоннай залы Дома Саюзаў, да труны з целам нябожчыка.

З-за шматтысячнай вялікай колькасці людзей утвараліся цісканіны. Многія памерлі далёка на подступах. Па сведчаннях відавочцаў, усе раздушаныя целы складалі на грузавікі і вывозілі за горад. Сярод раздушаных былі такія, якія прыходзілі ў сябе, прасілі дапамогі. Але хуткая медыцынская дапамога практычна не працавала: па цэнтральных вуліцах забаранялася ездзіць. Параненыя нікога не цікавілі. На многіх вуліцах разыгрываліся сапраўдныя трагедыі. Цісканіна была такой моцнай, што людзей проста ўціскалі ў сцены дамоў. Абвальваліся платы, ламаліся брамы, разбіваліся вітрыны крам. Людзі залазілі на жалезныя ліхтарныя слупы і, не ўтрымаўшыся, падалі адтуль, каб ужо ніколі не падняцца. Некаторыя ў роспачы наадварот спрабавалі пралезці пад грузавікамі, але іх туды не пускалі. Па іх тапталіся, напіралі ззаду. Натоўп гушкаў хвалямі то ў адзін бок, то ў другі. Аб колькасці загінуўшых у тым страшным гармідары забаранялася нават казаць. І толькі праз некалькі гадоў, ужо ў гады выкрыцця культу асобы, сталі з’яўляцца сведчанні ўдзельнікаў тых падзей аб тысячах загінуўшых.

Колькасць ахвяр магчыма была куды большая за Хадынскую трагедыю, калі 30 траўня 1896 года ў дні ўрачыстасцяў з нагоды каранацыі Мікалая II загінула ад 1 389 да 4 000 чалавек.

1959 год. У продаж паступаюць першыя лялькі Барбі па 3 долары.

Амерыканская фірма “Матэл” прадставіла на выставе цацак у Нью-Йорку сваю ляльку “Барбі”, якая стала кумірам дзяцей ва ўсім свеце.

Барбі – самая папулярная ў свеце цацка. Кожны тыдзень у свеце прадаецца каля мільёна лялек, кожную секунду – дзве лялькі. У амерыканскай дзяўчынкі ва ўзросце 3-10 гадоў у сярэднім 8 такіх лялек, у італьянкі – 7, у францужанкі, немкі і англічанкі – па 5.

Адна з лялек, набытых у 1959 годзе за 3 долары, у 2004 годзе была прададзена на аўкцыёне eBay за 3 552 долары, а ў 2006 на аўкцыёне Christie’s у Лондане яе кошт вырас да 17 000.

1992 год. Памёр ураджэнец Брэста Менахем Бегін (Мечыслаў Бягун, 1913–1992).

Шосты прэм’ер-міністр Ізраіля, лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру.

20 верасня 1940 года ў Вільні быў арыштаваны НКУС і заключаны ў Лукішскую турму як «агент брытанскага імперыялізму», быў этапаваны ў лагер у Комі АССР. У 1941 годзе ўступіў у войска Андэрса і ў траўні 1942 года апынуўся ў Палестыне.

Бегін – актыўны ўдзельнік Вайны за незалежнасць Ізраіля. Рэфарматар.

Аўтар артыкулаў і трох кніг мемуарнага характару, у тым ліку пра савецкую турму і лагер.

У Брэсце ў яго гонар усталяваны бюст.

Магілёў рыхтуецца ў жніўні прыняць другія гульні краін СНД

Навіна ад

У жніўні шэраг беларускіх гарадоў прымуць II гульні краін СНД. Плануецца, што ў Магілёве пройдуць спаборніцтвы ў двух відах: каратысты будуць змагацца ў спарткомплексу “Алімпіец”, а лучнікі адстраляюцца на стадыёне “Спартак”.

Упершыню падобныя гульні прыняла Казань у верасні 2021 года. А сёлета з 3 па 15 жніўня спартыўныя спаборніцтвы запланаваны ў Мінску, Барысаве, Брэсце, Віцебску, Гомелі, Гродна, Жлобіне, Маладзечна, Оршы, Салігорску і Магілёве. 

Удзельнічаць у гульнях будуць спартсмены Беларусі, Расіі, Казахстану, краін Сярэдняй Азіі і Каўказу. Прапрацоўваецца магчымасць удзелу ў некаторых відах дэлегацый з Манголіі, Кітая, Кубы, Ірана, Амана і Саудаўскай Аравіі.

У сувязі з будучымі спаборніцтвамі рэканструкцыя чакае магілёўскі стадыён “Спартак”. Да лета тут плануюць абнавіць бегавыя дарожкі ў крузе на 400 метраў, якія зараз знаходзяцца ў непрыдатным стане, а таксама сектары для скачкоў і для кідання. Акрамя таго, плануецца замяніць святлодыёднае табло, абнавіць агароджы і цалкам замяніць сядзенні на заходняй трыбуне.

Улады спадзяюцца, што правядзенне II гульняў краін СНД у розных рэгіёнах Беларусі, у тым ліку і ў Магілёве, адкрые іх турыстычны патэнцыял. 

Фота ілюстрацыйнае.