У двары крычаўскага цэнтра гігіены і эпідэміялогіі знаходзіцца старая медычная машына, якая выглядае як сапраўдны экспанат. Яна месціцца ў дворыку цэнтра, калі зайсці да будынку з тыльнага боку.
Гэты стары ЗіЛ хутчэй за ўсё выкарыстоўваўся некалі супрацоўнікамі цэнтра эпідэміялогіі, але ўжо даўно перастаў выконваць сваю функцыю. Цяпер машына з’яўляецца проста цікавай ілюстрацыяй якія чынам раней выглядаў спецыяльны медычны ЗіЛ. Аўтамабіль-экспанат стаіць на адкрытым месцы, праўда, пра яго мало хто ведае нават сярод мясцовых жыхароў.
Дарэчы, цэнтр раённы эпідэміялогіі і гігіены знаходзіцца ў старой частцы горада і па адной з версій можа лакалізавацца на месцы былога двухпавярховага драўлянага будынку царкоўна-прыходскай школы.
Нагадаем, што ў іншай частцы Крычава ўжо знаходзіўся тэхнапомнік – грузавая машына-самазвал ЗІЛ-164. Аднак яго не сталі рэстаўраваць і прыбралі з пастамента, замяніўшы на даваенны трактар-пуцілавец, пра што раней пісалі mogilev media. Пагэтаму медычны ЗіЛ у двары крычаўскага раёнага цэнтра эпідэміялогіі і гігіены ледзь не адзіная машына такога кшталту, што засталася ў горадзе.
З прыборкай тэрыторыі ў старой частцы Крычава пад назвай “Забялышан” бяда: кусты на адной з вуліц не даюць бяспечна перасоўвацца мясцовым жыхарам. Больш за тое, недалёка знаходзіцца крыніца, вакол якой непрыбрана і накідана смецце.
Мясцовыя жыхары скардзяцца, што на завулку Белінскага каля яра ў старой частцы горада Забялышан шпацыраваць або проста бяспечна ісці сёлета проста немагчыма. Уздоўж дарогі разрасліся вялізныя кусты, і калі едзе машына, то размінуцца з ёй немагчыма.
Увечары па завулку наогул страшна прайсці тут, бо невядома ці не выскача хто-небудзь з гэтых кустоў. Пагэтаму дарослыя сваім дзецям і ўнукам не дазваляюць тут поздна гуляць, бо па просту небяспечна. Жыхары вакольных вуліц звярталіся неаднаразова ў «Камунальнік», але рэакцыі няма — паведамляе раённая газета “Крычаўскае жыццё”.
У мінулым годзе ўлетку «Камунальнік» тут павыразаў усё кутоўе, было прыгожа і бяспечна, але сёлета просьбы мясцовых жыхароў ігнаруюцца. Між іншым зусім недалека знаходзіцца Забялышанская крыніца, каля якой валяецца шмат смецця, паваленыя дрэвы і драўляны плот, пра што раней пісаліmogilev media. Там раней павесілі таблічку “свалка муора запрещена”, але смецце вакол воднага аб’екта так і не прыбралі.
У першым эпізодзе падкаста распавядаецца пра лёсы помнікаў архітэктуры падчас акупацыі і вызвалення горада ў часы Другой сусветнай вайны. Інфармацыя падкастаў дае магчымасць паглядзець на час вайны з іншай прызмы.
Аўтар падкаста распавядае пра трагічны лёс праваслаўных цэркваў, які напаткаў помнікі сакральнай архітэктуры падчас вайны: у Іллінскую царкву трапіў артылерыйскі снарад, а Свята-Мікалаеўскую царкву падпаліў мясцовы жыхар, які быў камуністам-фанатыкам.
У першым эпізодзе “Невядомага Крычава” расказваецца таксама, што ваенны час быў неадназначным і для перліны Крычава – палаца Пацёмкіна-Галынскіх, які быў замініраваны немцамі, але дзякуючы савецкім сапёрам, архітэктурны помнік захаваўся да сёння. Прычым падчас акупацыі горада (ліпень 1941- верасень 1943) у помніку ХVIII стагоддзя знаходзіліся нямецкія казармы.
Многія факты, што агучваюцца ў падкасце, гучаць практычна ўпершыню, хоць эпізод невялікі па часе. Адметна, што прыводзяцца таксама і ўспаміны мясцовага жыхара, якія згадвае адметныя падзеі мінуўшчыны Крычава часоў вайны. Напрыклад:
“Пацёмкіна замініравалі немцы, кагда атступалі. Восем мін была. Еслі б нашы не размініравалі, у воздух клочья пашлі. Восем процітанкавых мін замініравана была. Сапёры вынялі восем мін”.
Паслухаць першы эпізод падкаста “Невядомы Крычаў” можна па гэтай спасылцы:
Першы падрабязны план горада з’явіўся ў 1778 годзе, пасля таго, калі Крычаў разам з іншымі ўсходнімі землямі па першаму падзелу Рэчы Паспалітай сталі часткай Расісйкай імперыі.
Гэта адбылося ўжо за часамі Расійскай імперыі, калі новая адміністрацыя, што прыйшла на ўходнія землі былой Рэчы Паспалітай, стала ствараць падрабязныя планы гарадоў і мястэчак. Крычаў не стаўся выключэннем, хоць на той час быў невялікім паселішчам, у якім не жыло нават трох тысяч чалавек. Між іншым пра невялікія памеры тагачаснага мястэчка якраз сведчыць гэты план.
Мапа страворана была ў той час, калі Крычаў і ваколіцы былі ўладаннем князя Рыгора Пацёмкіна, хоць неўзабаве Крычаўшчынай завалодае мясцовы шляхціч Галынскі.
На сённяшні час план старадаўняга Крычава дасяжны на прасторах інтэрнета, але арыгінал яго знаходзіцца ў Расійскім дзяржаўным ваенным архіве. Адметна, што план 1778 года размешчаны нават на сайце крычаўскага райвыканкама ў раздзеле “История Кричева в старых фотографиях”.
Паўнагадовы крычаўлянін здзекаваўся з 9-гадовай сястры, наносячы пабоі. Пракуратура ініцыявала адміністрацыйны працэс, а бацькі да ўчынкаў сына не маюць прэтэнзій.
У жніўні ў сацсетках з’явілася відэа агіднага зместу: хлопец здзекуецца над маленькай дзяўчынай, якая плача, б’е яе па твары тапком, рукамі па галаве, цягае за валасы, у той час, як яго сябар здымае гэта на камеру і смяецца. Відэа хутка было выдаленае, але супрацоўнікі міліцыі ім зацікавіліся і пачалі высвятляць абставіны.
Як аказалася, 18-хлопец вырашыў паздзекавацца з сваёй 9-гадовай сястры: наносіў пабоі, прычыняў боль, фізічныя і псіхічныя пакуты.
Пракуратура Крычаўскага раёна ініцыявала адміністрацыйны працэс у дачыненні да маладога чалавека. На дадзены момант справа перададзена ў суд, хоць бацькі хлопца прыцягваць хлопца да нейкай адказнасці не пажадалі і патлумачылі, што прэтэнзій да яго не маюць, заяву пісаць адмовіліся —паведамляе раённая газета “Крычаўскае жыццё”.
Таксама поўнагадовы хлопец разам з бацькамі быў выкліканы на прафілактычную размову з пракурорам раёна Станіславам Прахарэнкам, дзе апошні ўшчуваў бацькоў за іх раўнадушша, а 18-гадовага “байца” за недапушчальныя і нізкія ўчынкі ў дачыненні да блізкага чалавека.
З нагоды навучальнага году варта прыгадаць сумную падзею, а менавіта ціхае і незаўважна знікненне некалі слаўнай і моцнай адукацыйнай установы Крычава – “Магілёўскага абласнога ліцэя № 4”. Прычым шыльда “Добро пожаловать” на ўваходных дзвярах у галоўны будынак вісіць дагэтуль.
Месціўся абласны ліцэй па вуліцы Савецкай, 102 і ўключаў у сябе двухпавярховы вучэбны корпус, а таксама пяціпавярховы інтэрнат для іншагародніх навучэнцаў. З’явілася навучальная ўстанова ў 1996 годзе, хоць навучальны комплекс быў пабудаваны яшчэ ў 1970-м годзе. Аднак да гэтага часу тут размяшчалася мясцовая ПТВ-112 (прафесіянальна-тэхнічная вучэльня), пра што нагадвае аўтадром – асобна агароджаная тэрыторыя ад вучэбнага корпуса. Якраз з моманту заснавання да першай паловы 2000-х гг. з’яўляецца часам росвіту навучальнай установы, калі самыя моцныя навучэнцы наведвалі менавіта абласны ліцэй Крычава. Вучні ліцэя паказывалі вельмі высокія вынікі па розных дысцыплінах. Высокі ўзровень ведаў вучняў быў з-за таго, што школьнікі паступалі ў ліцэй на конкурснай аснове, пагэтаму вучыліся ў ёй тыя, хто лепш здаваў уступныя іспыты. Больш за тое, вучні прыязджалі з розных раёнаў і школ, што стварала сярод жадаючых паступіць у ліцэй сур’ёзную канкурэнцыю і адпаведна натуральным чынам стваралася высокая планка ведаў.
Абласны ліцэй Крычава быў самай моцнай установай у горадзе па падбору настаўніцкіх кадраў і вынікаў, якія паказвалі вучні на алімпіядах і конкурсах.
З цягам часу ўзровень вучняў стаў падаць, а ліцэй перастаў быць непераможным канкурэнтам у навучальным працэсе, скарацілася фінансаванне. Пэўныя вынікі ўстанова паказвала і ў другой палове 2000-х, аднак у гэтыя часы ёй практычна не саступала тагачасная Гімназія №6. Апошнія ж гады абласны ліцэй знаходзіўся ў закаце сваёй слаўнай гісторыі.
Важна заўважыць, што практычна заўсёды дырэктарам абласнога ліцэя Крычава быў Міхайлаў Міхаіл Мікалаевіч. Ён характарызаваўся з боку супрацоўнікаў навучальнай установы часта з негатыўнага боку і быў перадусім чыноўнікам, які не цураўся хабару, не надта заахвочваў іншадумства, нязгодных са сваім стылем кіравання імкнуўся выціснуць з установы. Відавочна, што менавіта яму варта адрасаваць шэраг пытанняў, якія тычацца зніжэння ўзроўню ліцэя і ўрэшце яго поўнай ліквідацыі. Апошнія гады некалі славуты ліцэй з’яўляўся ўжо бясслаўнай установай з кучай праблем, якую было прасцей зачыніць чымся ўкласці шмат намаганняў у яе адраджэнне.
Пытанне пра канчатковае закрыццё ліцэя ў Крычаве вырашалася на ўзроўні абласнога аддзела адукацыі пры некаторым удзеле мясцовага крычаўскага чынавенства. Урэшце рэшт у 2018 годзе было прынята рашэнне аб ліквідацыі навучальнай установы, пагэтаму навучальны год 2018/2019 стаў апошнім. Апошні дзень працы ліцэя прыпаў на 31 ліпеня 2019 года.
Цяпер ганак былога ліцэя выглядае недагледжаным, якія патрабуе капітальнага рамонту, як і некаторыя элементы прылеглай тэрыторыі. Інтэрнат ліцэя на сёння закансерваваны, а ў сталовай вучэбнага корпуса адкрыты швейны цэх. Што чакае ў далейшым комплекс будынкаў былога ліцэя незразумела, аднак відавочна што знікненне перадавой навучальнай установы – гэта ўдар па адукацыі ў Крычаве.
Пракуратура Крычаўскага раёна выявіла вялікая колькасць дэфектаў будаўнічых работ шматкватэрных новабудаў горада, з-за чаго іх эксплуатацыя абцяжарана. Адзін такі новы дом №37 знаходзіцца па вуліцы Шчорса, а дамы №43 і 44 на мікрараёне Камсамольскім.
Так, у ходзе праверкі выяўлена: тынкоўка фасада і пад’ездаў, адмостка дома №44 разбураюцца, фарба фасада часткова адпластавалася, плітка на ўваходах у пад’езды і сутарэнні, а таксама паблізу іх часткова адсутнічае або асела. Тратуарная плітка на момант праверкі разабрана, з-за чаго немагчыма перамяшчэнне па ходніку, вакол дома раскідана будаўнічае смецце. Улічваючы, што побач з домам знаходзіцца дзіцячая пляцоўка, гэтае смецце і тратуарная плітка могуць стаць прычынамі траўміравання дзяцей.
Пакрыццё бетоннай дарогі каля дома таксама разбурылася і ўтварыліся шматлікія ямы. У некаторых кватэрах працякаюць столі, з-за чаго ўтвараецца цвіль, а з-за недастатковага ўцяплення вокнаў у кватэрах частыя скразнякі.
Падобная сітуацыя склалася са станам адмосткі, тратуара, пад’ездаў і іншай архітэктуры дома №43.
Не лепшая сітуацыя з говабудам у раёне чыгуначнага вакзала. Выяўлена, што прыступкі дома №37 па уліцы Шчорса, якія вядуць у сутарэнні, разбураны. Плітка на ўваходзе ў пад’езд і на лесвічных пляцоўках адпластавалася або часткова адсутнічае, адмостка запэцканая тынкоўкай і фарбай, таксама часткова адсутнічае або разбурылася.
Агароджа ўнутрыдваравога праезду не замацавана належным чынам і хістаецца ў бакі, з фасада дома каля ўваходных дзвярэй у пад’езды звісаюць электрычныя правады, дамафоны пад’ездаў з унутранага боку ўваходных дзвярэй практычна не прыкрытыя, эстэтычны выгляд жудасны. Акрамя гэтага, сцены лесвічных пляцовак маюць падцёкі, абшыўка труб інжынерных сетак, якія праходзяць праз лесвічныя пляцоўкі, часткова адсутнічае.
Выяўлены дэфекты і ў асобных кватэрах: напрыклад, уваходныя дзверы кватэры №4 цалкам не адчыняеюцца, бо ніжняя частка дзвярэй упіраецца ў падлогу, а ў кватэры №38 працякаюць столі, з-за чаго на сценах утварылася цвіль і шпалеры адышлі ад сцяны –паведамляе раённая газета “Крычаўскае жыццё”.
Нягледзячы на тое, што гарантыйны тэрмін на збудаваныя аб’екты яшчэ не прайшоў, але належных мер па выпраўленні шматлікіх дэфектаў у новабудах з боку крычаўскага камунальнага прадпрыемства па капітальным будаўніцтве так і не здзейснена.
Фантан у жылым квартале “Цэмзавод” застыў часе – ужо даўно не працуе, нібы з такой задумай і будаваўся. Знаходзіцца ён побач з Домам культуры чыгуначнікаў.
Амаль тры месяцы таму mogilev media пісаліпра тое, як працуе фантан у цэнтры Крычава – струмяні яго б’юць зусім крыва, утвараючы лужыны вакол яго. Падыйсці блізка да фантана не атрымаецца, бо ў такім выпадку вада абавязкова абалье чалавека, а ў ім самім накідана рознае смецце.
І вось чарговы фантан “для людзей” у Крычаве, які ўжо даўным-даўно не працуе і не выконвае сваю непасрэдную функцыю. Каля яго ёсць лавачкі і зялёная зона, але асабліва няма на што глядзець, бо вада з фантана не б’е, а сама малая архітэктурная форма развальваецца пад уздзеяннем часу і зусім не рамантуецца.
Выглядае фантан такім жа застылым у часе савецкім аб’ектам, як і будынак Дома культуры чыгуначнікаў, які не адпавядае часу і ўспрымаецца як нешта не зусім прывабнае. Застыласць гэтага месца адчуваецца і праз тое, што не так далёка ад фантана знаходзіцца паркавая зона, дзе лакалізуецца пляцоўка з помнікам Леніну ў яго сапраўдны рост. Дарэчы, з павольнай дэленіназацыяй у Крычаве, пра якую таксама пісалі mogilev media, гэта адзіны Ленін горада, што застаўся стаяць на сваім месцы.
23 жніўня 1633 года Крычаў атрымаў права на самакіраванне і гарадскі герб, якая сёння з’яўляецца афіцыйнай сімволікай горада. Крычаў з’яўляўся усходнім фарпостам Рэчы Паспалітай і атрымаў Магдэбурскае права за тое, што з гонарам змагаўся з захопнікамі з Усходу – маскавіцкімі войскамі.
Нададзена Крычаву Магдэбурскага права было 23 жніўня 1633 года прывелеем князя Вялікага княства Літоўскага і караля Польскага Уладзіслава IV Вазы. Права на самакіраванне горад атрымаў за гераічнае змаганне з маскоўскімі войскамі, бо Крычаў доўгі час выконваў функцыю ўсходняга фарпоста дзяржавы. На працягу XVI-XVII стагоддзя горад неаднаразова асаджаўся варожымі атрадамі. У 1614 годзе маскоўскія захопнікі спалілі Крычаў і разрабавалі староства.
Але самым трагічным для горада аказаўся лютаўскі паход маскавітаў на Крычаў, які датуецца 1633 годам. Дзве тысячы жыхароў (жанчын і мужчын з дзецьмі) былі ўзяты ў аблогу (гэта ледзь не ўсе крычаўляне), а сам горад быў спалены. Але пакутамі і мужнасцю людзей замак выстаяў перад варожымі атрадамі. Менавіта за гераізм і адданасць радзіме кароль і вялікі князь Уладзіслаў IV Ваза надаў Крычаву Магдэбургскае права і герб: «у чырвоным полі залаты крыж, побач зь якім срэбны меч». Сення старадаўні герб з’яўляецца афіцыйнай сімволікай, што атрымала такі статус 18 лютага 2002 года.
Што цікава, згадак пра гэтую важную і нават эпахальную падзею ў гісторыі горада няма ні ў мясцовай прэсе, ні на сайце мясцовага музея, хоць раней у Крычаве нават праводзіўся круглы стол, прысвечаны пытанню Магдэбурскага права і была ідэя закласці ратушны сквер. Пра гэта ў свой час актыўна распавядаў начальнік аддзела ідэалагічнай працы, культуры і па справах моладзі Крычаўскага райвыканкама Вадзім Рыськоў.
Непрыбраная яма каля крамы прывёў на няшчаснага выпадку — моцнага расцяжэння з накладаннем гіпса. Неўпарадкаваныя падыходы і разваленыя прыступкі ў Крычаве нерэдкасць.
Каля ўваходу ў краму «Ласунак», якая размешчана на адрасе мікрараён Камсамольскай, 1, утварылася вялікая яма. Мая дачка там спатыкнулася і атрымала моцнае расцяжэнне звязкаў, наклалі гіпс, атрымалі бальнічны. Вось такі нечаканы і непрыемны вынік паходу ў краму.
Мясцовыя жыхары звярнулася да прадаўцоў з просьбай паведаміць уладальніку прадуктовай крамы аб праблеме, каб той ухіліў небяспечны падыход да гандлёвага аб’екта. Аднак апісаная праблема пакуль што не вырашана — паведамляе раённая газета “Крычаўскае жыццё”.
Гэта ўжо не першы выпадак у Крычаве з неўпарадкаванымі падыходамі ла гандлёвых аб’ектаў. Раней mogilev media ужо пісалі пра прыступкі друхпавярховага будынка з вялікай колькасцю крамаў, якія рассыпаліся на вачах. Будынак, дарэчы, таксама знаходзіўся ў цэнтры горада, на тэрыторыі мікрараёна Камсамольскі.
