Дзень у гісторыі. 9 мая. Свята Перамогі. Нарадзіўся графік Л. Асецкі. Наступ на беларушчыну. Часопіс «Маладосць». Мсціслаўскі музей. Буйніцкі заасад.

Дзень Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гадоў.

Вялікая Айчынная вайна – частка Другой сусветнай вайны 1939–1945 гадоў, пачалася досвіткам 22 чэрвеня 1941 года, калі фашысцкая Германія напала на СССР. На баку Нямеччыны выступілі Румынія, Італія, 23 чэрвеня да іх далучылася Славакія, 25 чэрвеня – Фінляндыя, 27 чэрвеня – Венгрыя, 16 жніўня – Нарвегія.

Вайна доўжылася амаль чатыры гады і стала самым буйным узброеным сутыкненнем у гісторыі чалавецтва. На фронце, які распасціраўся ад Баранцава да Чорнага мораў, абапал у розныя перыяды вайны адначасова ваявалі ад 8 мільёнаў да 13 мільёнаў чалавек, ужывалася ад 6 тысяч да 20 тысяч танкаў, ад 85 да 165 тысяч гармат і мінамётаў, ад 7 тысяч да 19 тысяч самалётаў.

Падчас вайны ў Беларусі загінула больш за 2,3 мільёны жыхароў, былі разбураны і разрабаваны 209 з 270 гарадоў і раённых цэнтраў (на 80-90% былі разбураны Мінск, Гомель, Віцебск), 9200 вёсак.

Улада і апазіцыя адзіны ў тым, што свята – усенароднае. Іх пазіцыі, аднак, адрозніваюцца ў падыходах да “напаўнення” свята, да таго, хто павінен быць у калонах на парадах. Так, 9 мая 1994 года АМАП не прапусціў на мінскую плошчу Перамогі народнага пісьменніка, франтавіка, пісьменніка Васіля Быкава.

У Дзень Перамогі выйшаў Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР аб заснаванні медаля “За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.” на георгіеўскай стужцы. Ён стаў самым масавым медалём: 14,9 млн. узнагароджаных. Асобы, якія атрымалі медаль, мелі права на ўзнагароды юбілейнымі медалямі да 20, 30, 40, 50, 60, 65, 70, 75 год Перамогі.

1878 год. У сям’і беларуса – выхадца з Чавускага павета нарадзіўся сын, географ Міхаіл Самбікін (1878–1968).

Вядомы савецкі  фізіка-географ, метэаролаг, прафесар, член-карэспандэнт Галоўнай геафізічнай абсерваторыі Пецярбургскай акадэміі навук.

У 1934–1941 гадах працаваў прафесар і загадчыкам кафедры метэаралогіі  Беларускай сельгасакадэміі, прафесарам кафедры фізічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута.

1913 год. Нарадзіўся Васіль Івашын (1913–2009).

Беларускі літаратуразнаўца, акадэмік НАНБ, АПН СССР, Расійкай акадэміі адукацыі, доктар філалагічных навук, прафесар, даследчык літаратурнай спадчыны Янкі Купалы.

Скончыў Мінскі педінстытут. Працаваў у Віцебскім педвучылішчы, у Інстытуце літаратуры АН БССР, дырэктарам НДІ педагогікі Міністэрства адукацыі БССР (зараз – Нацыянальны інстытут адукацыі).

Аўтар навуковых прац па пытаннях тэорыі і гісторыі беларускай літаратуры, літаратурных сувязей, метадалогіі і методыкі выкладання літаратуры ў школе. Аўтар падручніка па беларускай літаратуры для 8-9 класаў.

1929 год. У в. Продзвіна Бабруйскага раёна нарадзіўся Людвіг Асецкі (1929–2005).

Беларускі графік, заслужаны дзеяч мастацтваў. Узнагароджаны медалём Ф. Скарыны.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Выкладаў у ім, быў старшынём Мастацкага фонду БССР.

Працаваў у галіне станковай і кніжнай графікі, манументальнага жывапісу, графіцы.

Стварыў ілюстрацыі да кніг «Мы раскажам пра Мінск», «Людзі на балоце» і «Подых навальніцы» І. Мележа і іншыя.

Да 90-годдзя з дня нараджэння Максіма Багдановіча падрыхтаваў серыю «Ад родных ніў».

Творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі, Літаратурным музеі імя Я. Купалы, Беларускім музеі Вялікай Айчыннай вайны, музей сучаснага выяўленчага мастацтва ў Мінску, Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя П. Масленікава.

1929 год. Пачала працу камісія ЦК ВКП(б) па вывучэнні практыкі правядзення новай нацыянальнай палітыкі ў БССР.

Камісія 27 чэрвеня 1929 года зрабіла крытычны даклад на адрас беларускай творчай інтэлігенцыі. Апагеем барацьбы з нацыянал-дэмакратызмам стала сфабрыкаваная прысланым з Масквы старшынём ДПУ БССР Р. Рапапортам справа так званага “Саюза вызвалення Беларусі”, па якой увясну-ўлетку 1930 былі арыштаваныя больш за 110 дзеячаў навукі і культуры Беларусі, у 1931 многія з іх былі асуджаны. 

З гэтага часу пачалася палітыка абмежавання мовы тытульнай нацыі, працягам якой стала рэформа беларускага правапісу 1933 года, якая штучна наблізіла беларускую мову да рускай.

1953 год. У Мінску выйшаў першы нумар часопісу «Маладосць».

Штомесячны літаратурна-мастацкі і грамадска-палітычны ілюстраваны часопіс Саюза пісьменнікаў Беларусі на беларускай мове.

Публікуе прозу, паэзію, публіцыстыку, крытычныя і літаратуразнаўчыя артыкулы, рэцэнзіі і пераклады. Тыраж на канец 2022 года склаў 460 экзэмпляраў.

Выйшла больш за 830 нумароў.

У 2002-2012 гадах уваходзіў у склад рэдакцыйна-выдавецкай установы “Літаратура і Мастацтва”, затым у складзе рэдакцыйна-выдавецкай установы “Выдавецкі дом “Звязда”. З 2021 года ўваходзіць у склад выдавецтва “Мастацкая літаратура”.

У часопісе друкаваліся В. Быкаў – “Жураўліны крык”, “Трэцяя ракета”, “Альпійская балада”, “Мёртвым не баліць”, “Круглянскі мост”, У. Караткевіч – “Дзікае паляванне караля Стаха”, “Чорны замак Альшанскі”, І. Шамякін – “Ах, Міхаліна, Міхаліна”, І. Чыгрынаў – «Плач перапёлкі» і іншыя.

1986 год. У Мсціславе адкрыты мемарыяльны комплекс Курган Славы.

Прысвечаны землякам, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

1995 год. Адчынены Мціслаўскі гістарычна-археалагічны музей – адзіны ў Магілеўскай вобласці гісторыка-археалагічны.

Створаны ў чэрвені 1988 года. Значная частка экспанатаў была атрымана падчас археалагічных раскопак Л. Аляксеева, М. Ткачова, А. Трусава.

Пастаянная экспазіцыя займае тры залы: “Духоўныя крыніцы зямлі Мсціслаўскай”, “З гісторыі Мсціслаўшчыны ад старажытнасці да канца XVIII стагоддзя”, “Павятовы горад Мсціслаў”. Колькасць экспанатаў музея перавышае 20 000, з іх болей за 12 000 уваходзіць у асноўны фонд.

Найбольш цікавай калекцыяй з’яўляецца “Археалогія”.

З 2007 года музей прымае ўдзел у арганізацыі і правядзенні свята сярэднявечнай культуры “Рыцарскі фэст. Мсціслаў”.

2002 год. Апублікаваны канчатковы варыянт Рамкавай канвэнцыі ААН па змене клімату.

Сярэднія тэмпературы на Беларусі павялічаліся амаль на 1С, клімат памякчэў, стаў менш кантынентальным, зіма ў сярэднім стала цяплей на 5-6С у параўнанні з 1960-мі  гадамі.

2005 год. У Магілёве на плошчы Славы адкрыта першая чарга Алеі Славы “Гонар і слава Магілёўшчыны”.

На ёй 137 дошак з імёнамі Герояў Савецкага Саюза – ураджэнцаў Магілёўскай вобласці.

Першым Героем Савецкага Саюза стаў акадэмік О. Шміт ў 1937 годзе, апошнім – воін-“афганец” А. Мельнікаў у 1988 годзе пасмяротна.

2005 год. У Буйнічах Магілёўскага раёна адчыніўся заасад.

Заснаваны ў 2004 годзе пры Магілёўскім агралесатэхнічным каледжы імя К. Арлоўскага яго дырэктарам Г. Маліноўскім.

Размяшчаецца на правым беразе Дняпра на плошчы ў 124 га. Асноўную частку заасада займаюць прасторныя вальеры, у якіх жывуць насельнікі беларускіх лясоў і экзатычныя для Беларусі звяры.

Да заасаду прымыкае стылізаваная «Этнаграфічная беларуская вёска» – музей пад адкрытым небам. Тут можна наведаць дом каваля, ганчара, азнаёміцца з побытам беларускага народа пачатку ХХ стагоддзя. У маёнтку памешчыка размясціліся кафэ і гасцініца, у сялянскіх хатах – майстэрні рамеснікаў і сувенірныя крамы.

2009 год. Свой першы рэйс здзейсніў цягнік на чыгуначнай міні-дарозе ў заасадзе ў Буйнічах.

Першымі пасажырамі сталі ветэраны вайны і школьнікі Буйніцкай школы.

Цягнік можа развіваць хуткасць да 10 км/г. Працягласць дарогі складае 2 км і дазваляе пазнаёміцца бліжэй з насельнікамі заасада: зубрамі, еўрапейскай ланню і плямістым аленем, казулямі.

Падарожнічаючы па чыгунцы, можна назіраць разгалінаваную сістэму каньёнаў, якія ўтварыліся на тэрыторыі заасаду ў ледніковы перыяд. У зоне інтэнсіўнага наведвання заасада частка каньёна ператворана ў штучны вадаём, на якім жывуць прадстаўнікі вадаплаўнай фаўны краіны – качкі і лебедзі.

Фота з адкрытых крыніц

Дзень у гісторыі. 8 мая. Дні памяці і прымірэння. Магілёў – сталіца БССР. Расправа партызан у Налібаках. Капітуляцыя Германіі. Брэсцкая крэпасць – герой. Буйніцкі мемарыял.

Сусветны Дзень Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца (з 1953 года).

Святкуецца ў дзень нараджэння заснавальніка міжнароднага таварыства “Чырвонага Крыжа”, швейцарскага гуманіста, грамадскага дзеяча, лаўрэата Нобелеўскай прэміі Анры Дзюнана.

У 1859 годзе ён арганізаваў аказанне дапамогі параненым у бітве пры Сальферына падчас аўстра-італа-французскай вайны, ахвярамі якой сталі 40 000 чалавек. Афіцыйна назва Міжнародны Чырвоны Крыж была зацверджана ў 1928 годзе на 13-й міжнароднай канферэнцыі ў Гаазе, дзе быў прыняты статут арганізацыі. У 1986 годзе была зацверджана новая назва арганізацыі – Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца.

Задача арганізацыі – аказанне дапамогі параненым, хворым і ваеннапалонным падчас узброеных канфліктаў, дапамога ахвярам стыхійных бедстваў. Асноўныя прынцыпы дзейнасці руху – гуманнасць, бесстароннасць, добраахвотнасць, адзінства, універсальнасць.

У 1872 годзе было створана Мінскае мясцовае ўпраўленне Расійскага таварыства апекі аб параненых і хворых воінах, пасля чаго былі адкрыты Віцебскае, Магілёўскае, Віленскае і Полацкае ўпраўленні.

Зараз структуры Беларускага Чырвонага крыжа працуюць ва ўсіх гарадах і раёнах Беларусі.

Дні памяці і прымірэння (8 і 9 мая).

Прысвечаны памяці ахвяр і загінуўшых у Другой сусветнай вайне. Абвешчаны 22 лістапада 2004 года Генеральнай Асамблеей ААН.

Адзначаюцца з 2005 года.

У Другой сусветнай вайне загінула 71,2 мільёны чалавек, у тым ліку: у СССР – 26,6 (у БССР – 2, 22), Кітаі – 15,5, Германіі – 8,4, Польшчы – 6,2, Інданзэзіі – 4,0, Індыі – 3,0, Японіі – 2,5, у Філіпінах, Югаславіі, Бірме (М’янма) – больш як па мільёну жыхароў. 

1243 год. Памерла Еўфрасіння Пскоўская (Еўпраксія, 1170-я – 1243).

Князёўна полацкая, княгіня пскоўская, святая праваслаўнай царквы. Ігумення пскоўскага Спаса-Прадцечанскага манастыра.

Дачка князя Рагвалода-Васіля, унучка вялікага князя кіеўскага Ізяслава Мсціславіча, сястра князя Глеба Рагвалодавіча.

Выхоўвалася ў полацкім Спаскім манастыры. Выйшла замуж за пскоўскага князя Яраслава Уладзіміравіча.

Фундавала пабудову Прадцечанскай царквы ў Пскове, заснаванне  манастыра Іаана Хрысціцеля. Прыняла манаскі пострыг, стала ігуменняй.

Забіта пасынкам князя Яраслава. Пахавана ў Спаса-Прадцечанскім манастыры.

1551 год. Памерла Барбара Радзівіл (1520-1551).

Каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта II Аўгуста. “Чорная панна Нясвіжскага палаца”, “Джульета беларускага сярэднявечча”, “сярэднявечная Алена Прыгожая”.

Пачуцці Жыгімонта II Аўгуста да Барбары імкнуліся выкарыстаць для ўмацавання ўласных пазіцый яе браты Мікалай Радзівіл Руды і Мікалай Радзівіл Чорны. Супраць шлюбу выступілі магнаты і шматлікая шляхта, незадаволеныя ростам уплывовасці Радзівілаў, а таксама свякроў – каралева Бона Сфорца.

Насуперак ўсім апанентам, Барбара была каранавана 7 снежня 1550 года, але ў хуткім часе, 8 мая 1551 года, памерла. Верагодна, што яе атруцілі, але ёсць меркаванні, што прычынай яе смерці была анкалагічная хвароба.

Гісторыі рамантычнага кахання Барбары з Жыгімонтам Аўгустам прысвечаны шматлікія мастацкія творы.

1883 год. У фальварку Данілаўка Бабруйскага павету (зараз – Светалагорскі раён) нарадзіўся Сцяпан Некрашэвіч (1883-1937).

Адзін з бацькоў-заснавальнікаў, разам з Я. Карскім і І. Воўк-Левановічам, сучаснай беларускай дзяржаўнасці, ініцыятар стварэння і першы старшыня Інстытуту беларускай культуры, акадэмік, дырэктар Інстытуту мовазнаўства. 

Адзін з кіраўнікоў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў, працаваў у наркамасветы БССР, старшынёй Навукова-тэрміналагічнай камісіі. Удзельнік арганізацыі Інбелкульта, акадэміі навук, яе віцэ-прэзідэнт, дырэктар Інстытута мовазнаўства, старшыня камісіі па ўкладанні слоўніка жывой беларускай мовы.

Распрацаваў тэарэтычныя асновы і прынцыпы стварэння дыялекталагічных слоўнікаў беларускай мовы. Аўтар даследаванняў па гісторыі беларускай мовы, правапісу спрэчных дзеяслоўных форм.

У 1930 годзе арыштаваны ДПУ, у 1931 годзе прыгавораны да высылкі ў Удмурцію. Зноў арыштаваны ў 1937 годзе, 19 снежня 1937 года прыгавораны да расстрэлу, расстраляны на наступны дзень.

1939 год. Пачала працаваць урадавая камісія па пераводзе сталіцы БССР у Магілёў.

Камісію ачоліў намеснік старшыні СНК БССР І. Захараў. 

У першы дзень працы былі разгледжаны каляндарны план работ па будаўніцтве Дома ўрада і праект размяшчэння наркаматаў і цэнтральных устаноў, якія пераводзяцца з Мінска, заслухана інфармацыя аб забеспячэнні Магілёўскага будтрэста рабочай сілай.

Праект рэканструкцыі пл. Славы (тады – Савецкай).

1943 год. Савецкія партызаны ўчынілі расправу над жыхарамі в. Налібакі.

У вёсцы, якая находзіцца ў Налібоцкай пушчы былі забіты 128 чалавек, у тым ліку 3 жанчыны, некалькі падлеткаў і 10-гадовы хлопчык. Прычына нападу –  супрацоўніцтва вяскоўцаў з польскай Арміяй Краёвай (АК).

Мясцовай ячэйцы АК ва ўльтыматыўнай форме была прапанавана падпарадкавацца партызанскаму цэнтру ў Маскве, але яна адмовіліся. Адказам стаў карны рэйд. Пасля масавага забойства партызаны выкралі з вёскі 100 кароў і 70 коней.

У справаздачы савецкіх партызан было ўказана, што ў баі ў Налібаках разбіты нямецкі гарнізон.

Трагічныя падзеі ў Налібаках прыцягнулі ўвагу грамадскай думкі ў пачатку XXI стагоддзя ў сувязі са стварэннем галівудскага фільма “Выклік” (2008) пра яўрэйскіх партызанаў Бельскіх, якіх падазравалі ў расправе над мірнымі жыхарамі.

Помнік ахварям ад эмігрантаў.

1945 год. У прадмесці Берліна Карлсхорсце падпісаны канчатковы Акт аб безумоўнай капітуляцыі Германіі і яе ўзброеных сіл. 

Гэта адбылося 8 мая а 22:43 па цэнтральна-еўрапейскаму, а 23:43 па мінскаму часу, 9 мая а 0:43 па маскоўскаму. У Берліне не знайшлося ніводнага ацалелалага будынка, дзе б можна было годна правесці падпісанне капітуляцыі.

Дзень афіцыйнай аб’явы капітуляцыі – 8 траўня ў Еўропе і Амерыцы, 9 траўня ў СССР – стаў святкавацца як Дзень Перамогі.

Акт аб капітуляцыі ад імя германскага вермахта падпісалі генерал- фельдмаршал У. Кейтель, галоўнакамандуючы ВМС адмірал Фон Фрыдэбург, генерал-палкоўнік авіяцыі Г. Штумпф. СССР прадстаўляў намеснік Вярхоўнага галоўнакамандуючага маршал Савецкага Саюза Г. Жукаў, саюзнікаў – галоўны маршал авіяцыі Вялікабрытаніі А. Тэдэр. У якасці сведкаў прысутнічалі генерал арміі ЗША Спаатс і галоўнакамандуючы французскай арміяй генерал Тасіньі.

1949 год. На тэрыторыі Трэптаў-парка ў Берліне адбылося ўрачыстае адкрыццё помніка “Воінам Савецкай Арміі, якія загінулі ў баях з фашызмам”. 

Там пахавана каля 5 000 тысяч савецкіх воінаў, у тым ліку некалькі сотняў ураджэнцаў Беларусі.

У сутарэннях помніка размешчаны маўзалей. Агульная вышыня манумента складае каля 30 м. Перад помнікам – мемарыяльнае поле з брацкімі магіламі, сімвалічнымі саркафагамі, чарамі для вечнага агню, двума чырвонымі сцягамі з граніту, скульптурамі укленчаных салдат.

Для будаўніцтва выкарыстоўвалі граніт з рэйхсканцылярыі Гітлера. Фігуру Воіна-вызваліцеля вырабілі ў Ленінградзе – 13-метровы помнік адлілі з бронзы вагой 72 тоны. У Берлін яго перапраўлялі часткамі водным шляхам.

1965 год. Магілёўскаму падпольшчыку, партызану атрада №600 Леаніду Лорчанка пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Падарваў 2 чыгуначныя масты і варожы эшалон. 18 ліпеня 1943 года каля в. Антонава Буда пры выхадзе з акружэння застаўся ў групе прыкрыцця, якая раніцай ўступіла ў бой з пераўзыходзячымі сіламі праціўніка каля р. Рудня. Застаўшыся ў жывых адзін, калі скончыліся боепрыпасы, падарваў сябе і ворагаў гранатай. Пахаваны каля в. Антонава Буда Бялыніцкага раёна.

У гонар героя ўстаноўлены бюст у г. Бялынічы, названы вуліцы ў Бялынічах і Магілёве.

1965 год. Прысвоена званне крэпасць-герой Брэсцкай крэпасці.

Да 22 чэрвеня 1941 года ў крэпасці дыслакавалася 8 стралковых батальёнаў,  разведвальны, артылерыйскі палкі і 2 артылерыйскіх дывізіёна, некаторыя спецпадраздзяленні – усяго каля 9 000 чалавек, не лічачы членаў сем’яў.

Штурмавала крэпасць з 4:45, пасля артпадрыхтоўкі, 22 чэрвеня 45-я пяхотная дывізія (да 16 тысяч чалавек), якой было даведзена авалодаць аб’ектам да 12:00 у першы дзень вайны.

Моцнае супраціўленне немцы сустрэлі на Валынскім і Кобрынскім умацаваннях.

Да 7:00 22 чэрвеня некаторыя падраздзяленні 42 і 6-й савецкіх стралковай дывізіі змаглі з баямі пакінуць крэпасць і горад Брэст і з вялікімі стратамі перадыслакавацца.

Да вечара 24 чэрвеня немцы авалодалі Валынскім і Цярэспальскім умацаваннем, а рэшткі гарнізона пераправіліся ў Цытадэль. Штодня абаронцам крэпасці прыходзілася адбіваць 7-8 атак. 29 чэрвеня арганізаваная абарона крэпасці скончылася – заставаліся толькі ізаляваныя групы і адзіночныя байцы.  Да 7 000 абаронцаў трапіла ў нямецкі палон.

Адзін з надпісаў у крэпасці абвяшчае: «Я паміраю, але не здаюся. Бывай, Радзіма. 20/VII-41».

23 ліпеня 1941 года, на 32-гі дзень вайны, у палон быў узяты камандуючы абаронай Усходняга форта маёр П. Гаўрылаў, паводле афіцыйных звестак, апошні абаронца Брэсцкай крэпасці.

1995 год. На Буйніцкім полі адкрыта першая чарга мемарыяльнага комплекса.

Адкрыты капліца (27 м вышынёй), мемарыяальная алея і Возера Слез.

Комплекс прысвечаны геараічнай абароне Магілёва. Баі тут адбываліся з 10 да 22 ліпеня 1941 года.

13-14 ліпеня на Буйніцкім полі знаходзіліся карэспандэнт газеты «Известия» К. Сіманаў і фотакарэспандэнт П. Трошкін, які сфатаграфаваў падбітыя на Буйніцкім полі нямецкія танкі

Падзеі на полі знайшлі адлюстраванне ў рамане Сіманава «Жывыя і мёртвыя» і дзённіку «Розныя дні вайны».

«Буйніцкае поле» – гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі (з 2002 г.). Аўтар праекта архітэктар У. Чаленка.

Над Буйніцкім полем, паводле завяшчання пісьменніка, у верасні 1979 года развеяны прах К. Сіманава.

2005 год. Памёр Пятро Драчоў (1937-2005).

Беларуск і графік.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. 

Працаваў мастацкім рэдактарам часопісу «Бярозка», у «Беларускім гістарычным часопісе». Працаваў у кніжнай станковай графіцы. Сярод яго шматлікіх твораў: «Францыск Скарына трымае экзамэн перад прафэсарамі ў Падуанскі ўнівэрсытэце», «Да 500-годдзя Міколы Гусоўскага», панарама «Пажар г. Магілёва ў 1700-1721 гг.», серыі акварэляў «Помнікі архітэктуры Беларусі», «Бярэзінскі запаведнік», «Асветнікі», ілюстрацыі да кніг У. Дубоўкі, П. Броўкі, У. Караткевіча і іншыя.

Фота з адкрытых крыніц

Дзень у гісторыі. 2 мая. Прывілей Ягелончыка. Захоп Берліна. Музей У. Мулявіна. Нарадзіўся паўстанец Л. Акінчыц. Сышоў Тытан Адраджэння.

Сусветны дзень тунца (World Tuna Day, з 2016 года).

Абвешчаны рэзалюцыяй Генеральнай Асамблеі ААН з мэтай павышэння дасведчанасці насельніцтва планеты аб каштоўнасці гэтай разнавіднасці рыб, аб пагрозах, з якімі сутыкаюцца тунцавыя папуляцыі, і аб эканамічных і сацыяльных перавагах устойлівага кіравання тунцавымі запасамі. 

Тунцы – група марскіх рыб сямейства скумбрыевых. Налічваецца каля 40 разнавіднасцяў тунца. Самы буйны прадстаўнік роду – звычайны тунец – вырастае да 4,5 м і можа важыць больш за 600 кг.

Жывуць тунцы ў трапічных і субтрапічных водах.

Тунцы – важны прамысловы аб’ект. Каля 100 краін заняты ў тунцавой прамысловасці. Штогод вылоўліваецца каля 7 мільёнаў тон тунцавых.

Мяса гэтай рыбы шануецца за далікатны густ, поўную адсутнасць старонніх пахаў, высокае ўтрыманне бялку і велізарны спектр карысных уласцівасцяў.

1447 год. Пашырэнне праў баяр і закабаленне сялян.

Вялікі князь ВКЛ Казімір ІV Ягелончык выдаў прывілей, які замацаваў шырокія правы баяраў. 

Адзін з першых актаў аб увядзенні прыгоннай залежнасці сялян ад феадалаў. Прывілей гарантаваў права ўласнасці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад феадалаў людзей. 

Прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя феадалы.

1519 год. Памёр Леанарда да Вінчы (1452–1519).

Сусветна вядома мастак, музыка, пісьменнік, архітэктар, анатам, інжынер, вынаходнік. Тытан Адраджэння.

З усяго ім зробленага да нас дайшло толькі 15% – а гэта не толькі карціны, але і праекты танка, лятальных апаратаў, калькулятара, выкарыстання сонечнай энергіі, тэорыя тэктанічных пліт, план «ідэальнага горада» і іншае.

З’яўляўся пачынальнікам Высокага Адраджэння. Спалучаючы распрацоўку новых сродкаў мастацкай мовы з тэарэтычнымі абагульненнямі, стварыў гарманічны вобраз чалавека, які адпавядае гуманістычным ідэалам эпохі Адраджэння – поўны жыцця, духоўнай прыгажосці і фізічнай дасканаласці.

«Геній ад Бога». Наблізіўся да стварэння геліяцэнтрычнай сістэмы, аспрэчваў ідэю аб тым, што Зямля знаходзіцца ў цэнтры Сусвету.

Ставіў навуковае пазнанне вышэй хрысціянскай веры, хаця верыў у Бога як стваральніка ўсяго Сусвету.

Яго асоба – рэальнае ўвасабленне гуманістычнага ідэалу ўсебакова развітай асобы, універсальнага генія.

Леанарда да Вінчы. Дабравешчанне

1835 год. Нарадзіўся Людвік Акінчыц (1835–1903).

Лекар, паўстанец 1863 года, адзін с заснавальнікаў курортнай медыцыны.

Скончыў медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта. Займаўся лекарскай практыкай у Свіслачы Гродзенскай губерні.

За ўдзел ў паўстанні сасланы на Урал, дзе працаваў земскім урачом, стаў адным з заснавальнікаў курортнай медыцыны.

Памёр у 1903 годзе, пахаваны ў Пермі на Егашыхінскіх «польскіх» могілках.

Яго сын Людвік Акінчыц (1874–1941) стаў вядомым расійскім хірургам-гінеколагам, эндакрынолагам.

1888 год. Нарадзіўся Іван Віткоўскі (1888–1937).

Беларускі гісторык, прафесар.

Скончыў Пецярбургскую каталіцкую духоўную семінарыю, Петраградскую духоўную акадэмію. Быў вікарыям у Мазыры, выкладчыкам у школах Растова-на-Доне, чырвонаармейцам.

У 1920-1930-х гадах працаваў у савецкіх і партыйных органах у Оршы і Сянно, прарэктарам Віцебскага ветэрынарнага інстытута, выкладчыкам Камуністычнага ўніверсітэта, намеснікам загадчыка польскага аддзела Інбелкульта, дырэктарам Інстытута польскай пралетарскай культуры акадэміі навук, загадчыкам кафедры гісторыі Мінскага педінстытута.

Аўтар прац па гісторыі нацыянальна-вызваленчага і рэвалюцыйна-дэмакратычнага руху, паўстання 1863–1864 гадоў.

Рэпрэсаваны ў 1933 і 1937 гадах. Расстраляны.

Будынак Інбелкульта

1900 год. Памёр Іван Айвазоўскі (Аванэс Айвазян, 1817–1900).

Украінскі і расійскі мастак-марыніст армянскага паходжання.

Шматлікія палотны марыніста складаюць свайго роду энцыклапедыю пра мора.

Яго творы дэманструюць рамантычнае, эмацыянальнае ўспрыманне прыроды, амаль заўсёды перадаюць моцныя пачуцці, яркія перажыванні.

Некалькі яго палоцен, што захоўваюцца у музеях Пецярбурга і Феадосіі, прысвечаны подзвігу камандзіра брыга “Меркурый” беларуса А. Казарскага (1798–1833).

І. Айвазоўскі. Брыг “Меркурый” атакуе турэцкую эскадру.

1920 год. У  Менску выйшаў першы нумар часопіса “Рунь”.

Штотыднёвы ілюстраваны літаратурна-мастацкі часопіс. Выходзіў з 2 мая да 4 ліпеня 1920 года на беларускай мове. Рэдактар Я. Луцэвіч, выдавец В. Іваноўскі. Лічыўся пераемнікам выдання «Беларускае жыццё».

Выступаў за нацыянальнае самавызначэнне беларускага народа, усебаковае развіццё яго эканомікі і культуры. Актыўны ўдзел у выданні прымалі Л. Родзевіч, М. Кудзелька, мастак Я. Драздовіч, супрацоўнікі беларускага тэатра і грамадскіх культурна-асветніцкіх устаноў. 

Апублікаваў шэраг мастацкіх твораў, артыкулаў, у тым ліку А. Гаруна, М. Чарота, К. Буйло, У. Жылкі, А. Петрашкевіча, М. Краўцова, М. Багдановіча, 3. Бядулі, І. Піліпава, Л. Родзевіча, Я. Карскага, Ф. Аляхновіча, У. Ігнатоўскага, І. Гердэра.

У № 5–8 часопіса была ўпершыню надрукаваная п’еса Янкі Купалы «Прымакі».

1922 год. Памерла Ганна Місуна (1868–1922).

Беларускі, польскі, літоўскі і расійскі геолаг. Першая ў Беларусі і адна з першых у Расіі жанчын-геолагаў, якая праводзіла палявыя геалагічныя даследванні. Геамарфолог, дацэнт Маскоўскага ўніверсітэта, дала навуковае тлумачэнне ледавіковаму рэльефу Беларусі.

У 1899 годзе пачалі выходзіць яе навуковыя артыкулы пра ледавіковыя адкладанні і рэльеф Беларусі, Літвы і Польшчы. 

Асаблівую вядомасць набылі працы па геалогіі Гродзенскай і Мінскай  губерняў, карта-даведнік будаўнічых матэрыялаў заходніх раёнаў. Распрацавала методыку вывучэння канцавых марэн.

Падчас яе працы дацэнтам Маскоўскага ўніверсітэта, арганізавала геалагічны пакой (1919), які паступова ператварыўся ў музей.

У яе гонар названа вуліца і ўсталяваны помнік у г.п. Ветрына Полацкага раёна.

1945 год. Савецкія войскі цалкам авалодалі сталіцай Германіі Берлінам.

Аперацыю здзейснілі войскі 1-га Беларускага фронта пад кіраўніцтва маршала М. Жукава пры садзейнічанні войск 1-га Украінскага фронта.

Усяго ў аперацыі, якая пачалася 24 красавіка, было задзейнічана 464 тысячы чалавек, 12,7 тысяч гармат, 2100 установак реактыўнай артылерыі, 1500 танкаў супраць 120 тысяч чалавек нямецкіх войск, якія мелі 3 тысячы гармат і 60 танкаў.

Савецкая бронетэхніка ў Берліне.

1997 год. Загінуў у дарожна-транспартным здарэнні Валерый Шаблюк (1953–1997).

Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук.

Скончыў БДУ. Працаваў настаўнікам гісторыі ў Мінску, навуковым супрацоўнікам Інстытута гісторыі акадэміі навук.

Распрацоўваў новы накірунак у Беларусі – археалогія сярэднявечных сельскіх паселішчаў і мястэчак. Аўтар прац “Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння XIV–XVIII ст.ст.”, “Двор у Туганавічах”, публікацый па гісторыі і археалогіі Беларусі, каля 100 артыкулаў у Энцыклапедыі гісторыі Беларусі.

На Койданаўшчыне даследваў археалагічныя помнікі ў вёсках Вялікія Навасёлкі, Клыпаўшчына, Машчонае, Павуссе.

З 1994 года быў генеральным сакратаром Беларускай Хрысціянска-Дэмакратычнай Партыі.

2009 год. Памёр Фёдар Шмакаў (1917–2009).

Беларускі акцёр, рэжысёр. Народны артыст Беларусі і СССР. Ганаровы грамадзянін Віцебска.

Пасля заканчэння Ленініградскага тэатральнага інстытута, з 1939 года працаваў у Дзяржаўным рускім драматычным тэатры Беларусі ў Магілёве (адчынены Ул. Кумельскім). Больш за 60 год працаваў у трупе Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа. На яго творчым рахунку каля 200 роляў у тэатры і каля 30 роляў у кіно.

Узнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй БССР, прэміяй «За духоўнае адраджэнне», прызам «Крыштальная Паўлінка».

Самыя запамінальныя яго ролі ў тэатральных пастаноўках – «Несцерка», «Пяюць жаваранкі», «Сэрца на далоні», “Кастусь Каліноўскі», «А досвіткі тут ціхія…», «Гамлет», «Сямнаццаць імгненняў вясны». Сярод фільмаў трэба выдзеліць «Узнятая цаліна», «Мора ў вагні», «Доўгія вёрсты вайны», «Час выбраў нас»,  «Людзі на балоце», «Подых навальніцы», «Дзяржаўная мяжа. Год сорак першы», «Плач перапёлкі».

2005 год. Адкрыты музей памяці Уладзіміра Мулявіна.

Ён размешчаны ў Беларускай дзяржаўнай філармоніі на бульвары Уладзіміра Мулявіна.

У ім экспануюцца асабістыя рэчы, музычныя інструменты, сцэнічныя касцюмы кіраўніка і ўдзельнікаў ансамбля “Песняры”. Музейныя прадметы даюць магчымасць наведвальніку дакрануцца да творчасці, акунуцца ў атмасферу тых гадоў і пражыць маленькі адрэзак жыцця разам з У Мулявіным і яго знакамітым калектывам.

Дзень у гісторыі. 23 красавіка. Святы Юры. Стварэнне Мінскай губерні, тэлеканала “Белсат”. Беларуска – першая ледзі Тайваня. Нарадзіўся Змітрок Бядуля.

Дзень англійскай мовы ААН (English Language Day UN, з 2010 года, у гонар дня нараджэння У. Шэкспіра, 23 красавіка 1564 г.).

Мова, якая ўжывалася толькі трыма плямёнамі ўсяго 1500 гадоў таму назад, сёння стала сродкам камунікацыі для амаль 2 мільярдаў людзей. Прычым на англійскай кажа ўтрая менш носьбітаў мовы, чым прадстаўнікоў іншых народаў.

Англійская мова з’яўляецца афіцыйным сродкам зносін у 70 краінах планеты. На ім гавораць на кожным кантыненце. Гэта мова Інтэрнэту, авіяцыі, міжнароднага бізнесу і навукі. Яна існуе ў тысячах дыялектаў, у слэнгу і вулічных формах.

Оксфардскі слоўнік англійскай мовы налічвае больш за 1 мільён слоў.

Англійская, нароўні з французскай, з’яўляецца адной з двух працоўных моў сакратарыята Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, а таксама адной з шасці яе афіцыйных сродкаў камунікацыі.

Свята стала вынікам ініцыятывы Дэпартамента грамадскай інфармацыі ААН. Мэта яго стварэння – адзначыць шматмоўе і культурную разнастайнасць. Менавіта таму ў 2010 годзе было прынята рашэнне аб заснаванні адразу 6 святаў, кожнае з якіх прысвечана адной з афіцыйных моў.

Дзень арабскай мовы – 18 снежня, кітайскай – 20 красавіка, французскай – 20 сакавіка, рускай – 6 чэрвеня, іспанскай – 12 кастрычніка.

Міжнародны дзень кнігі і аўтарскага права (World Book and Copyright Day, з 1995 года).

Устаноўлены ЮНЭСКА ў памяць аб памерлых 16 красавіка 1616 года Мігеля дэ Сервантэса, Вільяма Шэкспіра, Інка Гарсіласа дэ ла Вегі, аб нарадзіўшыхся ў розныя гады пісьменнікаў У. Набокава, М. Друона, Х. Лакснэса, М. Вальехі.

Традыцыя святкавання Дня кнігі нарадзілася ў Каталоніі, дзе ў 1923 годзе кнігагандляры вырашылі зладзіць грандыёзны кніжны кірмаш, каб ушанаваць памяць Сервантэса, Вегі і Шэкспіра. Таксама ў Каталоніі ёсць яшчэ адна традыцыя – тым, хто купіў 23 красавіка (у Дзень Святога Георгія) кнігу, дораць ружу. У сярэднявеччы Святы Георгій быў абвешчаны апекуном Каталоніі.

ЮНЭСКА пераняла гэтую традыцыю і стварыла сваю праграму “Падары кнігу, падары ружу”.

Мэтай святкавання Дня стала прыцягненне ўвагі да кніг як да крыніц атрымання ведаў, сродкаў выказвання і камунікацыі, якія застаюцца асновай актыўнай адукацыі і крытычнага мыслення, нягледзячы на хуткае развіццё больш складаных крыніц інфармацыі.

Адначасова гэта яшчэ і буйное прафесійнае свята для ўсіх, хто працуе ў кнігавыдавецкай, кнігагандлёвай, бібліяграфічнай і бібліятэчнай справе. Традыцыйна ў гэты дзень у многіх краінах арганізуюцца кніжныя кірмашы і выставы.

У Касцёле адзначаецца ўспамін аднаго з найбольш вядомых і легендарных святых – святога Юрыя.

Паводле падання, святы быў рымскім воінам, які паходзіў з Лідды (Лод, Ізраіль) і быў хрысціянінам. Каля 300 года ён уступіў у войска цэзара Дыяклетыяна і дасягнуў вялікіх поспехаў у службе. Аднак з-за сваёй веры ў Хрыста быў арыштаваны і аддадзены на катаванні. Ён прыняў пакутніцкую смерць у Нікамедыі паміж 304 і 305 гадамі.

Паступова культ святога распаўсюдзіўся ва ўсім хрысціянскім свеце. У XV стагоддзі ў Германіі ён быў залічаны да чатырнаццаці святых памочнікаў, а таксама абвешчаны апекуном Англіі.

З яго імем звязаная вельмі папулярная ў Сярэднявеччы легенда пра тое, як Юрый (Георгій), калі быў рымскім афіцэрам, выратаваў дачку Кападоцкага цара, якую аддалі на разарванне цмоку. У гэты момант з’явіўся святы Юрый, які паразіў цмока дзідай і, скаванага ланцугамі, але яшчэ жывога, кінуў перад натоўпам. Ён паабяцаў забіць цмока, калі ўсе жыхары ахрысцяцца. Кароль і падданыя згадзіліся, і цмок быў забіты, а 1500 чалавек прынялі хрост.

Святы Юрый быў надзвычай папулярны таксама і на нашых землях і асабліва ўшаноўваўся земляробамі. 

Выява святога Юрыя, які паражае цмока – адзін з самых папулярных сюжэтаў у іканапісе і сакральнай скульптуры. 

Святы Юрый (Юргіс) з’яўляецца таксама адным з апекуноў Літвы, яго выява месціцца на гербе Масквы, ён апякун ваенных, у тым ліку Бабруйскай крэпасці. У Бабруйску працуе царква св. Георгія (Юрыя), дзейнічае Геогіеўскі (Фандокаўскі) мост праз Бярэзіну, узведзена капліца на Мінскіх могілках.

1586 год. Кароль і вялікі князь ВКЛ Стэфан Баторы надаў Нясвіжу Магдэбурскае права і герб.

Першыя ў ВКЛ магдэбургскія гарады (на Беларусі больш за 50): Вільня (1387), Брэст (1390), Гродна (1391), Слуцк (1441), Кіеў (1494-1497), Полацк (1498), Мінск (1499), Магілёў (1577). Калі браць Расію, то было толькі 5 гарадоў з такім правам і то падчас знаходжання ў ВКЛ: Смаленск (1611), Невель, Себеж (1623), Дарагабуж (1625), бранскі Погар (1666).

Нясвіж – 16-тысячны старажытны горад, цэнтр (з 1547 года) Нясвіжскага княства, уладанне Радзівілаў, буйны цэнтр кальвінізму, кнігавыдання, культурнага, тэатральнага, музычнага жыцця, падрыхтоўкі сухапутных і флоцкіх афіцэраў, вытворчасці зброі, уладальнік помніка Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА – Нясвіжскага замка (з Фарным касцёлам).

Зараз у горадзе працуюць прадпрыемствы медыцынскай, харчовай, швейнай прамысловасці, рыбгас. Гэта – перспектыўны цэнтр турызму міжнароднага значэння, цэнтр гісторыка-культурнага музея-запаведніка, сталіца фэсту «Музы Нясвіжа».

1793 год. У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай цэнтральная частка беларускіх зямель далучана да Расіі, створана Мінская губерня.

Мела плошчу ў 91,2 тысяч км². Праіснавала да 1921 года.

1886 год. Нарадзіўся Змітрок Бядуля (Самуіл Плаўнік, 1886–1941).

Беларускі пісьменнік, мовазнаўца. Удзельнік беларускага нацыянальна-вызваленчага руху пачатку XX стагоддзя, беларусізацыі.

Працаваў загадчыкам аддзела газеты «Савецкая Беларусь», рэдактарам дзіцячага часопіса «Зоркі», першым рэдактарам часопіса «Наш край», у Інстытуце беларускай культуры.

У беларускую літаратуру ён прынёс адзнаку інтэлігентнасці, культ пачуцця, замілаванасць ад прыгажосці, разлітай у навакольным свеце. 

Аўтар шматлікіх кніг паэзіі, нарысаў, зборнікаў апавяданняў, кніг для дзяцей, паэм, ваяцкіх песень, артыкулаў па этнаграфіі і фальклору, суаўтар кішэннага «Яўрэйска-беларускага слоўнічка».

Пераклаў з ідыша на беларускую мову Шолам-Алейхема, С. Годынера, С. Каган, з украінскай – Ю. Будзяка, Т. Шаўчэнку.

У жніўні 1936 года падпісаў зварот да «роднага, любага» Сталіна з заклікам знішчыць «бандыцкіх вылюдкаў» з «контррэвалюцыйнай трацкісцка-зіноўеўскай хеўры».

Памёр ад інфаркту ў эвакуацыі каля казахстанскага Уральска. У яго пахаванні ўдзельнічаў Другі Беларускі Дзяржаўны тэатр, які ў гэты час гастраляваў ва Уральску.

У лютым 2020 года адбылася эксгумацыя парэшткаў З. Бядулі. Праз жаданне сваякоў парэшткі захоўваліся з бласлаўлення мітрапаліта ў Ільінскай царкве ў Бабруйску, нягледзячы на тое што ён быў іўдзеем. 3 лістапада 2020 года парэшткі даставілі ў Мінск і ўрачыста перапахавалі на Усходніх могілках, паніхіду адслужылі праваслаўны святар і іўдзейскі рабін, на магіле ўсталявалі праваслаўны крыж з надпісам на рускай мове.

Літаратурнае аб’яднанне «Узвышша». 1 рад (злева направа): В. Шашалевіч, П. Глебка, У. Дубоўка, М. Лужанін, К. Чорны, К. Крапіва; 2 рад: А. Адамовіч, У. Жылка, З. Бядуля, А. Бабарэка, Я. Пушча, С. Дарожны, Т. Кляшторны. 1929 г.

1917 год. Спектаклямі «Паўлінка» Янкі Купалы і «У зімовы вечар» паводле Э. Ажэшкі ў Мінскім гарадскім тэатры адкрылася Першае беларускае таварыства драмы і камедыі (1917–1920).

Таварыства адыграла важную ролю ў культурным жыцці Беларусі, у станаўленні беларускага прафесійнага тэатральнага мастацтва.

Узнікла з ініцыятывы Ф. Ждановіча, І. Буйніцкага, У. Фальскага і іншых дзеячаў нацыянальнай сцэны. Кіраўнік і рэжысёр Ф. Ждановіч. У трупе працавалі: У. Галубок, Г. Грыгоніс, А. Ільінскі, А. Крыніца, Л. Ржэцкая, К. Міронава, М. Міцкевіч і іншыя. Тэатр гастраляваў па Беларусі.

У рэпертуары тэатра былі пастаноўкі па творах Я. Купалы, Я. Коласа, В. Дуніна-Марцінкевіча, Э. Ажэшкі, К. Каганца, К. Буйло, У. Галубка, М. Крапіўніцкага і іншых.

У 1920 годзе на аснове творчага калектыву былі створаныя 1-ы Беларускі дзяржаўны драматычны тэатр (БДТ-1, з 1945 года тэатр імя Я. Купалы) і перасоўны тэатр пад кіраўніцтвам У. Галубка (з 1932 года – 3-і Беларускі дзяржаўны драматычны тэатр).

1950 год. Войска Чан Кайшы поўнасцю эвакуявалася з кантынэнтальнага Кітаю, пакінуўшы краіну пад уладаю камуністаў на чале з Мао Цзэ-дунам.

 

Нявесткай генералісімуса і першага прэзідэнта Кітайскай Рэспублікі (Тайвань), жонкай прэзідэнта Цзян Цзінга (1978–1988) з’яўлялася Цзян Фанлян, або Фаіна Вахрава (1916–2004) – беларуска, якая нарадзілася пад беларускай Оршай у сям’і пуцявога абходчыка.

У Свярдлоўску ва ўзросце 16 гадоў на “Уралмашы” яна пазнаёмілася з Цзян Цзінго – сынам Чан Кайшы. Яны пажаніліся ў 1935 годзе і праз год пераехалі ў Кітай.

Пахавана ў прысутнасці прэзідэнта і іншых афіцыйных асоб Рэспублікі Кітай (Тайваня).

2007 год. Заснаваны беларускамоўны тэлеканал спадарожнікавага тэлебачання “Белсат”.

Канал з трансляцыямі на беларускай і рускай мовах , структурная частка Польскага тэлебачання.

Канал быў адказам на выказаную ў беларускіх дэмакратычных колах патрэбу ў незалежнай ад уладаў Беларусі тэлестанцыі.

Дырэктарам канала стала аўтарка ідэі – Агнешка Рамашэўская-Гузы. У канцы 2008 года сфарміравалася грамадская Назіральная рада канала. У яе склад увайшлі такія прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі, як В. Акудовіч, М. Анемпадыстаў, З. Бандарэнка, Г.  Бураўкін, А. Гуляеў, С. Калінкіна, У. Колас (старшыня), А. Трусаў, Ю. Хашчавацкі.

Каманда налічвае амаль 300 штатных і пазаштатных работнікаў з Польшчы, Беларусі, Расіі, Украіны, Казахстана і іншых краін.

«Белсат» транслюе ў сярэднім 19 гадзінаў на дзень.

1975 год. Званне “Ганаровы грамадзянін Магілёва” нададзена ўдзельнікам вызвалення Магілёва (1944) генерал-маёрам І. Кірылаву, А. Навумаву, Герою Сацыялістычнай Працы, заслужанаму будаўніку БССР П. Цімашэнку.

Пры ўдзеле І. Кірылава (1905–1993) распрацоўваліся і праводзіліся баявыя аперацыі па вызваленню Магілёўшчыны пад в. Леніна Горацкага раёна (у кастрычніку 1943), у Чавускім раёне (сакавік-чэрвень 1944), на чале 139-й стралковай дывізіі ён вызваляў г. Магілёў і Магілёўскую вобласць.

62-гі стралковы корпус пад камандаваннем А. Навумава (1905–1992) знаходзіўся на напрамку галоўнага ўдару падчас Магілёўскай аперацыі 1944 года.

П. Цімашэнка (1913–2009), Заслужаны будаўнік БССР, у 1953–1978 гадах працаваў у г. Магілёве ўпраўляючым будтрэстамі № 78, 12, 17 «Лаўсанбуд». Званне Героя Сацыялістычнай Працы атрымаў за поспехі ў будаўніцтве Магілёўскага камбіната сінтэтычнага валакна (1974). Зорка ў яго гонар закладзена на Зорнай плошчы Магілёва.

2015 год. Памёр Алег Салтук (1946–2015).

Беларускі паэт і перакладчык. Лаўрэат літаратурных прэмій Ленінскага камсамола Віцебшчыны, імя Уладзіміра Караткевіча, «Сузор’е муз», «Залаты купідон», часопіса «Маладосць»,

Скончыў філфак Магілёўскага педінстытута.

Працаваў у СМІ Віцебскай вобласці, сакратаром Віцебскага абласнога аддзялення Саюза беларускіх пісьменнікаў.

Першы верш надрукаваў у 1965 годзе ў «Магілёўскай праўдзе» з адабрэння А. Пысіна, які быў яго першым літаратурным настаўнікам. Асноўныя матывы паэзіі А. Салтука – любоў да Радзімы, роднай зямлі, гераічная памяць беларускага народа, клопаты і трывогі нашых дзён, пачуцці сяброўства і кахання, няпростыя чалавечыя адносіны.

Аўтар шматлікіх зборнікаў паэзіі, перакладаў на беларускую мову вершы рускіх і ўкраінскіх паэтаў.

Яго творы перакладаліся на ўкраінскую, польскую, рускую, балгарскую, нямецкую, асецінскую мовы.

 

Дзень у гісторыі. 20 красавіка. Выгнанне С. Собаля з Масквы. Музей старажытнасцяў. Разгон “афганцамі” Гукання вясны. Загінуў літаратар С. Палуян.

Акуліна (народны каляндар). 

Усходнія славяне лічылі, што ў гэты дзень прачынаюцца русалкі, з вады яны паднімаюцца зірнуць на белае святло і просяць у людзей палатна – атуліць голае цела. Яшчэ да зары некаторыя сялянкі прыносілі паношаную чыстую кашулю, ручнік ці кавалак палатніны, бо верылі, што гэты клопат адгукнецца дабром: русалкі засцерагуць ад глыбокай вады і іх, і мужа, і дзяцей.

Дзень кітайскай мовы ў ААН.

Кітайская мова была прызнана афіцыйнай мовай ААН у 1946 годзе, у 1973 годзе яна была ўключана ў лік шасці працоўных моў ААН. У свеце, паводле статыстыкі, на кітайскай гавораць 1,3 мільярды чалавек.

Дата святкавання абрана не выпадкова. Па легендзе, стваральнікам кітайскага пісьменства лічыцца прыдворны гістарыёграф Цан Цзэ і менавіта ў гэты дзень, які супадае з пачаткам сезона “гуюй” (“дождж проса”), нябесныя сілы аддзячылі Цан Цзэ за стварэнне кітайскага пісьменства, паслаўшы жыхарам Паднябеснай дождж з хлебных зерняў, які выратаваў многіх людзей ад голаду.

Пісьмовая кітайская мова лічыцца адной з самых складаных у свеце, у ёй выкарыстоўваецца каля 80 000 іерогліфаў. Пры гэтым у паўсядзённым жыцці кітайцы звычайна карыстаюцца 2000–5000 іерогліфаў.

1626 год. Вечарам загарэўся Магілёў.

Згарэлі цэнтр разам з недабудаванай ратушай, умацаванні Бліжняга Вала.

1639 год. Магілёўскі друкар Спірыдон Собаль быў выгнаны з Маскоўскай дзяржавы.

У 1637–1639 гадах Собаль займаўся асветніцкай дзейнасцю, прадаў маскоўскаму выдаўцу Бурцаву-Пратапопаву шрыфты, планаваў адкрыццё друкарні і школы друкароў.

1660 год. Нарадзіўся Крыштоф Завіша (1660–1721).

Дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, пісьменнік-мемуарыст. Ваявода менскі, староста менскі і чачэрскі.

Навучаўся ў Віленскай акадэміі, потым у Кракаве.

Браў актыўны ўдзел у палітычным жыцці: некалькі разоў абіраўся дэпутатам на соймы, маршалак.

Адзін з асноўных фундатараў капліцы Святога Феліцыяна ў касцёле Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі пры калегіуме езуітаў у Мінску.

Аўтар пераробкі італьянскага раману «Любасць бяз зменаў», шэрагу прамоваў на соймах, сабраных ягонай дачкой Барбарай Радзівіл у кнізе «Водгук прыемных мелодыяў» і іншых.

Найбольш значнае з літаратурнай спадчыны К. С. Завішы – яго мемуары, у якіх апісваюцца палітычныя падзеі і шляхецкі побыт Рэчы Паспалітай XVII–XVIII стагоддзяў.

1855 год. Яўстах Тышкевіч заклаў Музей старажытнасцяў у будынку бібліятэкі Віленскага ўніверсітэту.

Музейныя прадметы былі сістэматызаваны паводле калекцыйнага прынцыпу, што адпавядала дасягненням экспазіцыйнай практыкі тагачаснай Еўропы. На момант адкрыцця экспазіцыя выглядала наступным чынам: калекцыя манет і медалёў, гравюр, геаграфічных карт і атласаў, карцін, партрэтаў і скульптур, дыпломаў, рукапісаў, аўтографаў гістарычных дзеячаў; мемарыяльная калекцыя, у складзе якой меліся скарбы мясцовых шляхецкіх родаў; археалагічная калекцыя; бібліятэка.

1895 год. Нарадзіўся Ежы Петэрбурскі (1895–1979).

Польскі, беларускі дырыжор і кампазітар. Вядомы як аўтар музыкі танга “Стомленае сонца” і вальса “Сіняя хустачка”.

Вучыўся ў Варшаўскай кансерваторыі, Венскай акадэміі музыкі. Імрэ Кальман высока цаніў яго талент. Працаваў у аркестры варшаўскага тэатра-кабарэ «Qui Pro Quo».

Аўтар аперэт, музыкі да многіх польскіх кінафільмаў 1930-х гадоў, песень. Найбольшую вядомасць Петэрбурскаму прынеслі яго танга. Сярод самых знакамітых танга «Апошняя нядзеля».

У верасні 1939 года атрымаў савецкае грамадзянства і ўзначаліў Дзяржаўны джаз-аркестр БССР. Для свайго калектыву напісаў вальс «Сіняя хустачка». У 1942 годзе ўступіў у польскую армію Андэрса.

Пасля вайны з’ехаў у Лацінскую Амерыку, з 1949 па 1967 жыў у Аргентыне і працаваў у Teatro El Nacional у Буэнас-Айрэсе капельмайстрам. Разам з паэтам А. Шэвахам напісаў вядомую калыханку на ідышы, якая ўваходзіла ў рэпертуар Сары Горбі. У 1967 годзе вярнуўся ў Польшчу.

Памёр 7 кастрычніка 1979 года. Пахаваны на варшаўскіх могілках Старыя Павонзкі.

1906 год. Адна з першых сцэнічных пастановак на беларускай мове адбылася ў маёнтку Пятроўшчына (цяпер у межах Мінска).

Арганізатары А. Бурбіс, А. Уласаў, С. Кукель і іншыя. Была пастаўлена камедыя М. Крапіўніцкага «Па рэвізіі». 

“Па рэвізіі” – аднаактавая п’еса-вадэвіль, напісаная Маркам Крапіўніцкім у 1882 годзе, апублікаваная ў 1885, папулярная ў беларускіх тэатрах пачатку XX стагоддзя. 

Сцэну абсталявалі на падворку. Прысутнічала больш за 300 гледачоў. Прадстаўленне ішло ў музычным суправаджэнні цымбалаў, скрыпак і бубнаў. Прагучалі таксама вершы Янкі Купалы ў выкананні Бурбіса.

Марк Крапіўніцкі

1910 год. Загінуў Сяргей Палуян (1890–1910).

Беларускі публіцыст, празаік, літаратуразнавец, адзін з кіраўнікоў Беларускай сацыялістычнай грамады.

Аўтар апавяданняў, вершаваных і драматычных твораў, рэцэнзій, першага ў беларускай крытыцы агляднага артыкула «Беларуская літаратура ў 1909 г.», першага гістарычнага нарыса новай беларускай літаратуры «Беларуская паэзія ў яе тыповых прадстаўніках».

Даследаваў украінскую культуру і літаратуру, беларуска-ўкраінскія літаратурныя сувязі.

Адстойваў правы беларусаў на развіццё сваёй мовы і культуры.

Сябраваў з Янкам Купалам, Якубам Коласам, М. Багдановічам, Цішкам Гартным, Ядвігіным Ш. і іншымі.

Скончыў жыццё самагубствам у 1910 годзе, у 20 гадовым узросце.

Памяці Сяргея Палуяна Янка Купала прысвяціў паэму «Курган» і верш, Максім Багдановіч —зборнік  «Вянок»  і верш, Ядвігін Ш. — верш у прозе «Раны».

1918 год. “Менскае беларускае прадстаўніцтва” дамаглося згоды германскага камандавання на стварэнне груп беларускіх саветнікаў пры акупацыйнай адміністрацыі – губернскіх і павятовых камендантаў.

Раман Скірмунт – лідар прадстаўніцтва.

1939 год. На другі дзень пасля ўхвалення ЦК ВКП(б) і Саўнаркамам СССР пераноса сталіцы з Мінска,  ЦК КП(б)Б вызначыла тэрмін пераноса сталіцы ў Магілёў –  лістапад 1939 года.

Мары магілёўцаў не ажыццявіліся. Планы пераносу былі скасаваны пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР у верасні 1939 года. 

1957 год. Нарадзілася Людка Сільнова.

Беларуская паэтэса. Скончыла БДУ.

Працавала на Маладзечанскай фабрыцы мастацкіх вырабаў, БДУ, ва ўстановах асветы Уздзенскага раёна і Мінска, у Нацыянальнай бібліятэцы.

Вершы паэтэсы перакладзены на польскую, украінскую, славацкую мовы. Аўтар 6 кніг і зборнікаў паэзіі.

1960 год. Створана першае ў БССР Магілёўскае абласное аддзяленне Саюза пісьменнікаў Беларусі на чале з Пятром Шасцярыкавым.

1986 год. У Мінску на Траецкім прадмесці некалькі дзясяткаў удзельнікаў Афганскай вайны, нацкаваных камсамолам і КДБ, напалі на падлеткаў, што святкавалі Гуканне вясны.

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 19 красавіка. Панамскі канал і Галынскі. Магілёў – сталіца. Фота Нэсі. ВАЗ-“капейка”. Рэкордны ўзровень Дняпра. Нарадзіўся гісторык У. Ігнатоўскі.

Міжнародны Дзень пралескі (International Snowdrop Day, з 1984 года).

Радзіма свята – Вялікабрытанія. У паўночным паўшар’і, у залежнасці ад кліматычнай зоны, пралескі зацвітаюць ад студзеня да красавіка.

Лацінская назва пралескі – “галянтус” – “малочная кветка”. Расліна вядома з 1 тысячагоддзя, у сярэдявеччы яе шанавалі як сімвал бязгрэшнасці.

У розных краінах кветку называюць па-рознаму: ангельцы – снежная кропля, снежная завушніца, чэхі – сняжынка, немцы – снежны званочак, у нас – пралеска.

Адна старажытная легенда абвяшчае, што калі Адам і Ева былі выгнаныя з раю, то пайшоў снег. Ева змерзла і стала плакаць, успамінаючы аб цёплых райскіх садах Эдэма. Каб суцешыць яе, Бог ператварыў некалькі сняжынак у кветкі пралескі. Убачыўшы кветкі, Ева павесялела і ў яе з’явілася надзея на лепшае. 

Пралеска – сімвал надзеі.

Пралеска – сваячніца нарцыса, належаць да сямейства амарылісавых.

1655 год. Пад час вайны Расіі з Рэччу Паспалітай (1654–1667) магілёўцы, якія перайшлі на бок Масквы, вытрымалі аблогу войскаў гетмана Радзівіла быццам бы дзякуючы іконе Магілёўскага Богаяўленскага храма.

Штурмы горада адбываліся 28 лютага, 18-19 сакавіка, 19, 23 красавіка, 11 мая 1655 года.

Першы раз ікону выкарысталі ў мэтах абароны горада ў 1655 годзе, у тым ліку 19 сакавіка (1 красавіка) 1655 года, у дзень святых мучанікаў Хрысанфа і Дарыі.

З гэтага часу Магілёва-Брацкая ікона Божай Маці прызнаецца цудатворнай. Захоўвалася ў Брацкім Богаяўленскім мужчынскім манастыры да пачатку XX стагоддзя.

Потым Божая Маці праславіла свой абраз у 1708 годзе, калі князь Меньшыкаў, будучы ў Магілёве, задумаў адпомсціць жыхарам горада за забойства «маскавіцян» у 1661 годзе падчас паўстання гараджан супраць маскоўскага гарнізона. Паводле падання, стоячы ў Богаяўленскім храме перад цудатворным абразом, ён раптам быў павалены на зямлю невядомай сілай і пасля гэтага, застрашаны і збянтэжаны гневам Божым, больш не адважваўся ні ўваходзіць у царкву, ні задумваць спусташэння непакорлівага горада над Дняпром.

А ў 1910 годзе Божая Маці выратавала ўвесь горад ад знішчэння агнём. Тады загарэлася прадмесце Лупалава, пажар з-за ветру перайшоў у горад і пагражаў Васкрасенскай царкве і Богаяўленскаму манастыру. Магілёўцы вынеслі цудатворны абраз на агорнутыя полымем вуліцы – і вецер, раптам павярнуўшы, пагнаў агонь у зваротным напрамку ад цэнтра горада.

Пасля бязбожнага ліхалецця XX стагоддзя лёс цудатворнай Магілёва-Брацкай святыні невядомы.

У Трохсвяціцельскім кафедральным саборы Магілёва знаходзіцца старажытны спіс (рэпліка) абраза.

1734 год. Справаводам Магілёўскага магістрата абраны Юры (Рыгор, Ежы) Трубніцкі (1680–1747).

Адзін з аўтараў “Магілёўскай хронікі». Вёў запісы за 1701–1747 гады. Пісаў на польскай мове. Член магістрата з 1725 года, рэгент гарадской канцылярыі з 1734 года.

Працягнуў працу свайго папярэдніка Трафіма Сурты. Першы запіс, зроблены яго рукой адносіцца да восені 1709 года, апошні – да 1746 года.

У якасці крыніц інфармацыі выкарыстоўваў успаміны сучаснікаў і сведкаў падзей, дакументальныя матэрыялы магілёўскага архіва, гісторыка-летапісныя крыніцы і ўласныя назіранні. У рукапіс хронікі ўнёс алегарычную сатыру «Карнавал іншаземны ў Польшчы», зроблены ім пераказ падзей з кніг па гісторыі Даніі і Швецыі.

Пасля смерці Юрыя напісанне Магілёўскай хронікі працягнуў яго сын Аляксандр, магілёўскі купец і дарадца магістрата, які вёў хроніку з 1747 па 1788 год. Справу Юрыя і Аляксандра працягнуў сын апошняга Міхаіл, які давёў змест летапісу да 1856 года.

1773 год. У Варшаве распачалася праца Вальнага сойму, які зацвердзіў першы падзел Рэчы Паспалітай (адбыўся ў 1772 годзе).

Да Расіі адыйшлі беларускія землі ў 92 тысяч км² з 1 мільёнам 300 тысяч чалавек – па Дзвіне, Друці, Дняпру, уключаючы Віцебск, Полацк, Мсціслаў, Магілёў, Гомель.

1850 год. Вялікабрытанія і ЗША падпісалі дамову аб сумесным будаўніцтве Панамскага канала (пазней ЗША вырашылі будаваць канал саматугам).

Панамскі канал – суднаходны канал, які злучае Панамскі заліў Ціхага акіяна з Карыбскім морам і Атлантычным акіянам, размешчаны на Панамскім перашыйку на тэрыторыі дзяржавы Панама.

Канал аказаў неацэнны ўплыў на развіццё суднаходства і эканомікі ў цэлым у Заходнім паўшар’і і ва ўсім свеце, што абумовіла яго надзвычай высокае геапалітычнае значэнне.

Дзякуючы Панамскаму каналу марскі шлях з Нью-Ёрка ў Сан-Францыска скараціўся з 22 500 да 9 500 км.

Ідэю будаўніцтва Панамскага канала падаў ураджэнец Крычава Аляксандр Галынскі (1816–1893) – журналіст, падарожнік, аўтар падрабязнай карты Каліфорніі.

1881 год. Нарадзіўся Валянцін Волкаў (1881–1964).

Народны мастак БССР, прафесар, аўтар выяў герба БССР (1927, 1938), мадыфікацыя якіх з’яўляецца цяперашнім афіцыйным гербам Беларусі.

З 1919 года жыў на Беларусі. Выкладаў у Віцебскім мастацкім тэхнікуме, Мінскім мастацкім вучылішчы, тэатральна-мастацкім інстытуце, кіраваў мастацкімі студыямі Саюза архітэктараў БССР, юных талентаў пры Доме народнай творчасці ў Мінску.

Бацька Анатоля Волкава і дзед Сяргея Волкава, таксама мастакоў.

Працаваў у жанрах тэматычнай карціны, пісаў пейзажы, нацюрморты. Ствараў сюжэтна-тэматычныя карціны, прысвечаныя гісторыі Беларусі, партрэты.

У 1918 годзе ў Петраградзе ён займаўся ўбраннем горада да 1-й гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі – працы захоўваюцца ў Дзяржаўным Рускім музеі. Адзін з першых беларускіх жывапісцаў стварыў вобраз Леніна.

Ілюстраваў і аформіў шэраг кніг для Дзяржаўнага выдавецтва БССР.

Сярод яго шматлікіх работ – «Кастусь Каліноўскі», «Барыкады», партрэты М. Багдановіча,  М. Гусева, дзеячаў тэатра імя Я. Купалы. Шырокую вядомасць мае велізарная кампазіцыя «Мінск 3-га ліпеня 1944 года» (фота).

1881 год. Нарадзіўся Усевалад Ігнатоўскі (1881–1931).

Беларускі грамадскі дзеяч, гісторык, першы прэзідэнт Беларускай акадэміі навук (1928–1931), яе акадэмік і акадэмік Усеўкраінскай акадэміі навук.

Займаўся рэвалюцыйнай дзейнасцю. Працаваў Членам Часовага ваенна-рэвалюцыйнага камітэта ССРБ, наркамам земляробства, асветы, членам Прэзідыума ЦВК БССР (1920–1930), прафесарам БДУ, старшынёй Інбелкульта, першым прэзідэнтам Акадэміі навук і дырэктарам Інстытута гісторыі.

Актыўны распрацоўшчык палітыкі беларусізацыі, барацьбіт за ўзбуйненне БССР. Увёў новую перыядызацыю гісторыі Беларусі.

У 1930 годзе патрапіў пад рэпрэсіі, зняты з пасады Прэзідэнта Акадэміі навук. Выклікаўся на допыты ў ДПУ. Пасля аднаго з іх скончыў жыццё самагубствам. Паводле другой версіі быў застрэлены супрацоўнікамі ДПУ ў сваім доме 4 лютага 1931 года.

Яго імя носіць Камянецкая цэнтральная раённая бібліятэка, на будынку якой устаноўлена мемарыяльная дошка.

1908 год. Нарадзіўся Вільгельм Гараўскі.

Беларускі празаік. Брат літаратара Адама Гракала-Гараўскага, унук мастака Гілярыя Гараўскага.

Максім Гарэцкі адгукаўся пра яго так: «Змалку, як і ўсе сялянскія дзеці, быў пастухом, пасля вучыўся, але пашкодзіла вайна і акупацыя»,  «пад уплывам польскага патрыятызму» ў 1921 годзе, у 13 гадоў, выехаў у Польшчу, але праз два месяцы вярнуўся ў БССР. Трапіў у Інстытут сацыяльнага перавыхавання (дзіцячы прытулак) у Мінску, адкуль потым уцёк і як беспрытульнік вандраваў па Украіне і Каўказе. 

Скончыў польскі педтэхнікум. Выкладаў у польскіх школах у Беларусі. Пісаў на польскай і беларускай, друкаваўся ва «Узвышшы» і «Маладняку», у мінскіх і бабруйскіх выданнях. Ягоная лірычная імпрэсія «Скрыпка», аповесць «На ўздыме» выклікалі рэзананс.

У 1931 годзе браў удзел у І Усесаюзным з’ездзе польскіх пралетарскіх пісьменнікаў. Арыштаваны ў пачатку 1937 года. Расстраляны НКУС 27 жніўня 1937 года.

Гракала-Гараўскія належылі да старажытнага герба «Кораб», які вядомы з XIII стагоддзя

1926 год. Нарадзіўся Барыс Аракчэеў (1926–2013).

Беларускі мастак, педагог. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працаваў у станковым жывапісе, у жанрах пейзажа, нацюрморта, тэматычных карцін і батальных сцэн. Пад час вайны служыў у Бабруйску, Мінску.

Скончыў Мінскае мастацкае вучылішча, Тэатральна-мастацкі інстытут (першы выпуск, разам з будучымі народнымі мастакамі А. Анікейчыкам, В. Грамыкам, А. Кашкурэвічам i Л. Шчамялёвым).

Сярод яго твораў – пейзажы, нацюрморты, серыя партрэтаў сучаснікаў і знакамітых людзей. З’яўляўся адным з чатырох стваральнікаў дыярамы «Мінскі кацёл» у Музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.

Выкладаў у Мінскім мастацкім вучылішчы, Акадэміі мастацтваў, з’яўляўся настаўнікам многіх вядомых беларускіх мастакоў.

Творы мастака знаходзяцца ў шматлікіх  музеях: у Нацыянальным мастацкім музеі, Фондзе Саюза Мастакоў, Магілёўскім мастацкім музеі і іншых, галерэях Гомеля, Светлагорска, Полацка, Крупак, Баранавічаў, у прыватных калекцыях замежных краін.

Імя мастака носіць галерэя ў г. Крупкі.

Мемарыяльная дошка на доме, дзе працаваў Б. Аракчэеў.

1934 год. Гістарычнае фота лохнескай пачвары, нэсі.

Палкоўнік медыцынскай службы хірург Кенэт Уілсан ішоў з прыяцелем па беразе возера Лох-Нес. Таварыш Уілсана раптам застыў на месцы, узіраючыся ў возера, і выклікнуў: “Божа, ды гэта ж пачвара!”. Уілсан павярнуўся і ўбачыў у вадзе, прыкладна за 200 метраў ад берага, дзіўную жывёліну. Хірург спешна схапіў фотаапарат і зрабіў чатыры здымкі. Праз пару хвілін пачвара пагрузілася ў водную роўнядзь і знікла з выгляду. З чатырох здымкаў толькі адзін захаваў профіль невядомай свету істоты.

Гэты здымак зрабіў фурор ва ўсім свеце. Ён быў надрукаваны ў “Дэйлі мэйл”. Экспертыза пацвердзіла сапраўднасць здымка. 

Было вызначана, што на ім адлюстраваны старажытны плезіязаўр. Навукоўцы даказалі, што плезіязаўр цалкам мог ацалець у возеры Лох-Нес, калі яно аддзялілася ад мора. Асяроддзе пасялення цалкам падыходзіла яму. Глыбіня возера складае да 330 метраў, што глыбей Паўночнага мора, дно рассечана расколінамі, дзе можна схавацца, а рыбы для пражытка плезіязаўра там дастаткова.

Лічыцца, што першая пісьмовая згадка аб пачвары зроблена абатам шатландскага Аёнскага манастыра Адамнанам, каля 700 года.

1939 год. Прынята пастанова ЦК ВКП(б) і Саўнаркама СССР “Аб гарадскім будаўніцтве ў Магілёве ў сувязі з пераводам сталіцы БССР».

Пытанне аб пераносе сталіцы было пастаўлена яшчэ 16 снежня 1937 года Пратаколам палітбюро № 56 ЦК ВКП(б) за 11 снежня 1937 – 21 студзеня 1938 года, дзе ў пункце 114 запісана: “Прыняць прапанову… аб пераводзе сталіцы…”.

Мары магілёўцаў стаць сталічнымі жыхарамі не ажыццявіліся. Планы пераносу былі скасаваны пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР у верасні 1939 года. Верагодна, дзякуючы гэтаму, цэнтр Магілёва, у пэўнай ступені, захаваў свой аўтэнтычны выгляд.

1970 год. На Волжскім аўтазаводзе (пабудаваны італьянцамі) на базе “Fiat” быў сабраны першы ВАЗ-2101 – у народзе “капейка”.

Гэта адбылося а 7:00. Першы аўтамабіль звёў з канвеера італьянскі шэф-інструктар. Рытмічная праца галоўнага канвеера пачалася толькі ў жніўні.

У розных мадыфікацыях было выраблена ў 1970-1988 гадах 4,85 мільёнаў “капеек”. Апошні аўтамабіль на базе ВАЗ-2101 выраблены 17 верасня 2012 года.

2013 год. Узровень Дняпра у Магілёве дасягнуў абсалютнага максімума 661 см. Найвялікшы паказчык за ХХІ стагоддзе.

Крытычным з’яўляецца ўзровень у 610, а небяспечным – 620 см.

У гэтым, 2023 годзе, максімуму вышыня вады ў Дняпры ў Магілёве дасягнула 7 красавіка – 570 см.

Гістарычны максімальны пад’ём вады рэгістраваўся 24 красавіка 1931 года – 853 см, калі вада пералівалася праз Пушкінскі праспект. Блізкі пад’ём быў у 1956 годзе – 834.

Дзень у гісторыі. 11 красавіка. Выбух у мінскім метро. Нарадзіліся старшыня Рады БНР І. Сурвіла, архіепіскап Сафроній, алімпіец І. Басінскі, “афганец” А. Мельнікаў. Загінуў Цішка Гартны

Міжнародны дзень вызвалення вязняў канцэнтрацыйных лагераў (International Day for the Liberation of Concentration Camp Prisoners).

Уведзены паводле рашэння ААН у памяць пра міжнароднае паўстанне вязняў канцэнтрацыйнага лагера “Бухенвальд”.

Падчас Другой сусветнай вайны на тэрыторыі Нямеччыны і акупаваных ёй краінах было больш за 14 000 канцлагераў. Праз іх прайшло звыш 20 мільёнаў чалавек.

На тэрыторыі Беларусі ў 1944 годзе налічвалася больш за 260 канцлагераў. Самыя вялікія знаходзіліся ў Мінску, Гомелі, Бабруйску і Полацку. У іх было знішчана звыш 1,5 мільёна чалавек.

Сусветны дзень барацьбы з хваробай Паркінсана (World Parkinson’s Day).

Устаноўлены Сусветнай арганізацыяй аховы здароўя.

Паркінсан – адно з самых жахлівых прозвішчаў, якое можна пачуць у кабінеце неўролага. Яго насіў ангельскі лекар, які падрабязна апісаў загадкавую хваробу. У дзень нараджэння Джэймса Паркінсана ўстаноўлены гэты Сусветны дзень.

Сусветным сімвалам хваробы стаў Чырвоны цюльпан. Справа ў тым, што ў 1980 годзе галандскі садоўнік Ван дэр Веральд, які пакутаваў на хваробу Паркінсана, вывеў новы эфектны гатунак цюльпана ў чырвона-белых танах і назваў яго «Цюльпан доктара Паркінсана».

Хвароба ўзнікае з-за парушэння выпрацоўкі дофаміна – аднаго з нейрамедыятараў (рэчываў, якія служаць для перадачы імпульсаў у галаўным мозгу). Гэта вядзе да парушэння функцый клетак у аддзелах мозгу, якія адказваюць за рухі чалавека. З-за гэтага парушаецца рэгуляцыя рухаў і тонус, што выяўляецца характэрным трэмарам (дрыготкай), агульнай скаванасцю і парушэннем паставы і рухаў.

1927 год. Прынята Канстытуцыя БССР – другая з чатырох.

Першая канстытуцыя БССР была прынята ў 1919 годзе, трэцяя і чацвёртая – у 1937 і 1978 гадах. 

Канстытуцыя развіла агульныя палажэнні Канстытуцыі 1919 года, разам з гэтым яна ўтрымлівала шэраг нормаў простай дзейнасці. Было прызнана за ўсімі грамадзянамі права карыстання роднай мовай, нацыянальным меншасцям забяспечвалася рэальнае права адукацыі ў школе на роднай мове, усталёўвалася поўнае раўнапраўе беларускай, польскай, яўрэйскай (ідыш) і рускай моў. 

На тэрыторыі ВКЛ Статуты 1529, 1566, 1588 гадоў фактычна з’яўляліся канстытуцыяй і на большай частцы Вялікага Княства Літоўскага Статут меў юрыдычную сілу да 1831 года, а ў Гродзенскай, Мінскай i Вiленскай губернях Расійскай імперыі – да 1840 года.

Акрамя таго, 3 мая 1791 года Вялікі сойм прыняў першую канстытуцыю ў Еўропе.

Ян Матэйка, Канстытуцыя 3 мая. 1891 год

1936 год. Нарадзілася Івонка Сурвіла (Шыманец).

Беларуская грамадска-палітычная дзеячка ў эміграцыі, мовазнавец, мастак, старшыня (з 1997) Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.

На эміграцыі з 1944 года – Данія, Францыя, Іспанія, Канада.

Скончыла філалагічны факультэт Сарбоны. Працавала ў Беларускай рэдакцыі Іспанскага нацыянальнага радыё, выкладала французскую мову ў школах Іспаніі, была перакладчыцай у Канадскім федэральным бюро перакладаў.

У Канадзе ўзначальвала Беларускі інстытут навукі і мастацтва, Каардынацыйны камітэт беларусаў Канады, уваходзіла ў склад праўлення Канадскай этнакультурнай рады, сузаснавальніца «Канадскага фонда дапамогі ахвярам Чарнобыля ў Беларусі».

Удзельнічала ў мастацкіх выстаўках як жывапісец.

1937 год. У магілёўскай псіхлячэбніцы загінуў Цішка Гартны (Зміцер Жылуновіч, 1887–1937).

Беларускі грамадскі і дзяржаўны дзеяч, кіраўнік ураду ССРБ (1919), пісьменнік, паэт, перакладчык, Акадэмік АН БССР.

Удзельнік рэвалюцыйных падзей 1905–1907 гадоў, культурна-выдавецкай суполкі «Знание» у Пецярбургу.

Быў сакратаром Беларускага нацыянальнага камісарыята (1918), рэдактарам бальшавіцкіх газет «Дзянніца»,«Савецкая Беларусь», аўтарам маніфеста аб утварэнні Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь. Першы кіраўнік БССР (1 студзеня – 3 лютага 1919), удзельнік грамадзянскай вайны.

Узначальваў Дзяржвыдавецтва,  выдавецтва «Адраджэнне», Цэнтральны архіў БССР, працаваў намеснікам наркама асветы і старшынёй Галоўмастацтва БССР, членам прэзідыума Інбелкульта, рэдактарам часопіса «Полымя», у Інстытуце гісторыі Акадэміі навук.

У 1922 годзе пры наведванні Берліна наладзіў там выданне беларускіх падручнікаў і мастацкіх кніг.  Удзельнік Другой Усебеларускай канферэнцыі (1925 год, Берлін). У 1927 годзе разам з Купалам, Чаротам і Зарэцкім наведаў Польшчу і Чэхію, выступіў перад беларусамі Варшавы.

Выключаны з ВКП(б) у студзені 1931 года «за сувязь з <…> нацдэмаўскімі і фашысцкімі элементамі». Арыштаваны ў 1936 годзе, у красавіку 1937 пераведзены ў Магілёўскую псіхіятрычную лячэбніцу.

Пахаваны на ўскрайку Пячэрскага лесапарку ў Магілёве. Тут яму пастаўлены сціплы помнік (1989).

1951 год. Нарадзіўся архіепіскап Магілёўскі і Мсціслаўскі (з 2002 года) Сафроній (Юшчук).

Скончыў Ленінградскую духоўную акадэмію. У 1987 годзе пастрыжаны ў манахі ў Жыровіцкім манастыры.

Служыў пры Жыровіцкім, Лядзенскім манастырах.

У 2000 годзе стаў біскупам Брэсцкім і Кобрынскім, у 2002 годзе – біскупам Магілёўскім і Мсціслаўскім.

23 жніўня 2009 года на біскупа Сафронія быў учынены напад перад пачаткам літургіі ў кафедральным саборы ў імя Трох Свяціцеляў у Магілёве.

1 лютага 2018 года ўзведзены ў сан арцыбіскупа.

1963 год. Нарадзіўся Ігар Басінскі.

Беларускі спартсмен па стральбе з пісталета. Заслужаны майстар спорту СССР.

Уладальнік Кубка свету, шматразовы чэмпіён свету, чэмпіён і прызёр чэмпіянатаў Еўропы, СССР і Беларусі ў асабістым і камандным заліках, бронзавы прызёр у складзе зборнай СССР на Алімпіядзе-88 у Сеуле, сярэбраны прызёр алімпіяды-96 у Атланце, сярэбраны і бронзавы – алімпіяды 2000 года ў Сіднеі.

Лепшы спартсмен БССР 1986 і 1987, Беларусі ў 2000 годзе.

1968 год.  У Магілёве нарадзіўся Андрэй Мельнікаў (1968–1988).

Герой Савецкага Саюза, гвардыі радавы 9-й парашутна-дэсантнай роты 345 палка. Загінуў у  Афганістане ў баі на «вышыні 3234» у правінцыі Хост.

Да арміі працаваў трактарыстам у саўгасе “Дняпроўскі”.

Удзельнічаў у шасці баявых аперацыях у Афганістане.

У Магілёве яго імем названа вуліца, СШ №28, у музеі вайсковай часці экспануецца яго кулямёт. На магіле на Польскіх могілках усталяваны помнік з бронзавым бюстам.

Мельнікаў стаў прататыпам аднаго з герояў фільма “9-я рота”.

1986 год. Памёр Міхаіл Ганчарык (1899–1986).

Беларускі навуковец у галіне фізіялогіі раслін і фотасінтэзу, пісьменнік. Доктар біялагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт АН БССР. Заслужаны дзеяч навукі.

Скончыў Горацкі сельскагаспадарчы інстытут (1924), дзе ўзначальваў Беларускую секцыю студэнтаў. Кіраўнік Аршанскага філіяла «Маладняка».

Працаваў у Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, намеснікам дырэктара Інстытута біялогіі, дырэктарам Ігарскай доследнай станцыі Інстытута сельскай гаспадаркі Крайняй Поўначы, Інстытута эксперыментальнай батанікі АН БССР.

Арыштоўваўся (1933, 1949). Вязень ГУЛАГ, ссыльны ў Сібіры.

Распрацоўваў навуковыя асновы палярнага земляробства. Устанавіў розную патрабавальнасць бульбы да вільготнасці глебы ў антагенезе, даследаваў фотасінтэз у бульбе, адток асімілятаў, уплыў іонаў хлору і хлорзмяшчальных калійных угнаенняў на фізіялагічныя працэсы раслін.

1995 год. Дэпутаты Апазыцыі БНФ у парламенце Беларусі абвясцілі галадоўку, пратэстуючы супраць ініцыянаванага А. Лукашэнкам рэферэндуму па змене дзяржаўнай сімволікі і статусу беларускай мовы.

У ноч з 11 на 12 красавіка людзі ў чорных масках – падраздзяленне КДБ «Альфа» – збілі 19 дэпутатаў ад фракцыі БНФ «Адраджэньне» і выцягнулі іх з будынка.

2011 год. У 17:56 адбыўся выбух у мінскім метрапалітэне на станцыі «Кастрычніцкая».

Падчас выбуху на станцыі знаходзілася каля 300 чалавек. Непасрэдна ў выніку выбуху загінула 11 чалавек, пазней ад атрыманых траўм яшчэ два чалавекі памерлі ў бальніцы. За медыцынскай дапамогай звярнуліся 204 чалавекі.

Выбух быў прызнаны тэрактам.

Акцыі шанавання ахвяр выбуху ў мінскім метро прайшлі  ў шматлікіх беларускіх гарадах. У Магілёве такая акцыя адбылася 13 красавіка на пл. Леніна каля знака «нулявога кіламетра» і каля Вечнага агню на пл. Савецкай (зараз – Славы).

 

Дзень у гісторыі. 5 красавіка. Хрыстос уваскрос. Адкрыты востраў Вялікадня. Нарадзіліся мецэнат К. Радзівіл, пісьменнік Д. Пінскі, геолаг З. Гарэлік.

Міжнародны дзень маральнасці (International Day of Conscience, з  2019 года). 

Усталяваны Генеральнай асамблеяй ААН.

ААН звязвае з «маральнасцю» – мірнае суіснаванне ў свеце, цярпімасць, негвалтоўнасць у аднаведнасці з уласнымі культурнымі традыцыямі, нацыянальнымі або рэгіянальнымі звычаямі.

Задача ААН пазбавіць зямлян ад страшных войнаў, перайсці да культуры міру.

На фоне вайны ва Ўкраіне гэты дзень з’яўляецца нагодай, каб нам усім паразважаць над праблемамі сучаснай гуманітарнай катастрофы.

Міжнародны дзень супу (International soup day).

Першапачаткова, як лічаць навукоўцы, суп не варылі, бо не было адпаведнага посуду, а гатавалі ў выглядзе поліўкі з таўчонага зерня, зеляніны. Традыцыя замочваць кавалачкі хлеба ў гарачым адвары вядомая са старажытнасці ў самых розных народаў. Крыху пазней у поліўку сталі дадаваць разнастайныя інгрэдыенты.

Суп як страва ў сённяшнім разуменні, стала штодзённай ежай больш за 500 гадоў таму, калі ў людзей з’явіўся посуд, здольны вытрымаць працэс прыгатавання.

На нашых землях вадкія стравы называлі поліўкамі. Французскае слова “суп” з’явілася пазней.

У залежнасці ад інгрэдыентаў стравы, супы падаюць на сняданак, абед ці вячэру. Напрыклад, малочны суп падыходзіць і для ранішняга прыёму ежы, а суп з агародніны і мяса часцей падаюць днём ці ўвечары.

Супы стымулююць працу страўніка, спрыяючы выпрацоўцы ферментаў і страўнікавага соку. Супы валодаюць здольнасцю змяншаць рызыку з’яўлення рака і сардэчных захворванняў.

Сёння практычна любая кухня свету можа пахваліцца дзясяткамі рэцэптаў супаў, агульная колькасць якіх і не паддаецца рахунку.

У кожнай краіне ёсць нацыянальныя супы – у Вялікабрытаніі гэта празрысты суп з хвастоў кароў, у ЗША – суп з мідый, у Італіі – мінестроне. Смузі – той жа суп, толькі з садавіны. У Нямеччыне – айнтопфы – густыя супы, у якія дадаюць сардэлькі, каўбаскі, фасолю, гародніну. Вядомыя андалузскі гаспачча, дацкі гарохавы суп з вэнджанінай, індыйскі курыны суп з кары, японскі суп міса, кітайскі хога і в’етнамскі фо, венгерскі суп-гуляш, украінскі боршч, грузінскі суп-харчо. У Чэхіі і Бельгіі шануюць супы, якія гатуюцца на піве. Фінскія супы больш экзатычныя нават за японскія.

На 1-м месцы па спажыванню супоў знаходзяцца кітайцы. Заходнееўрапейцы ўжываюць супы ў меншай ступені, але Францыя – гастранамічная мека: лукавы, вішысуаз, кансамэ, крэм-пюрэ-суп.

Каляндарная змена сезонаў для прыхільнікаў смачнага і здаровага харчавання нясе з сабой і некаторыя кулінарныя перамены. На месца сытных, сагравальных і наварыстых зімовых страў прыходзіць прасцейшая і лёгкая кухня.

Беларусь, Польшча, Україна уваходзяць у дзясятку краін свету, дзе не ўяўляюць харчаванне без супу. У нас папулярнымі з’яўляюцца малочныя клёцкі, боршч чырвоны і белы, пахлёбкі, журы, поліўкі, заціркі, крупнікі, грыжанкі, юшкі, супы грыбныя, гарбузовыя, са шчаўя, фасолі, цыбулевыя.

33 год. Уваскрос Ісус Хрыстос (1 год да н. э. – 33 год н.э.). Першы Вялікдзень.

Навукоўцы лічаць, што Хрыстос памёр у 15:00 у пятніцу, 3 красавіка 33 года, а ўваскрос а 4:00 раніцы ў нядзелю, 5 красавіка 33 года.

1585 год. Кароль Стэфан Баторый задаволіў просьбу гараджан Магілёва і забараніў габрэям набываць землі і нерухомасць у горадзе.

1722 год. Галандская экспедыцыя адмірала Якаба Рагевена адкрыла востраў Вялікадня (Рапануі).

Назва ад свята Вялікадня, у якое і быў адкрыты востраў. Невялікая тэрыторыя ў прасторах Ціхага акіяна, трохкутнай формы з памерамі 18 на 16 і на 24 км. Знакамітасць ва ўсім свеце востраў атрымаў дзякуючы вялізным каменным статуям – моаі.

1793 год. Нарадзіўся Канстанцін Радзівіл

Палітычны дзеяч, мецэнат, адзін з першых беларускіх фалькларыстаў. Навагрудскі павятовы маршалак.

У сваім маёнтку пабудаваў Паланэчкаўскі палац, побач з якім быў разбіты парк у французскім стылі.

Член Віленскай адукацыйнай камісіі, тайнай арганізацыі «Нацыянальнае масонства», Патрыятычнага таварыства. Пасля задушэння паўстання дзекабрыстаў (1825) быў арыштаваны расійскай уладай, але пасля адпушчаны.

Быў камергерам расійскага імператарскага двара, хаця і не імкнуўся зрабіць службовую кар’еру. З’яўляўся куратарам і апякуном асветы ў Мінскай і Гродзенскай губернях, часопіса «Народ і час».

Сабраў у Паланечцы значную бібліятэку (4 000 тамоў), архіў, калекцыю твораў мастацтва, у якой былі партрэты прадстаўнікоў роду Радзівілаў, карціны Ю. Пешкі, Я. Рустэма, гравюры, габелены, медалі. У яго палацы ў Паланечцы бывалі многія знакамітыя ў мясцовым краі дзеячы культуры, у тым ліку паэт У. Сыракомля.

У 1850-х гадах даслаў у Рускае геаграфічнае таварыства «Статыстычны нарыс Навагрудскага павета» і «Этнаграфічныя звесткі пра жыхароў Навагрудскага павета». Ахарактарызаваў беларускую мову («кривицкое наречие»), склаў слоўнічак мясцовых слоў, апісаў адзенне сялян Навагрудскага павета, мясцовыя сялянскія абрады на Купалле, Дзяды, куццю, вяселле навагрудскіх сялян. Запісаў 84 прыказкі, калядную, 2 купальскія і 27 вясельных песень.

У снежні ў 1863 годзе ён прасіў у віленскага генерал-губернатара М. Мураўёва аб замене смяротнага прысуду З. Чаховічу – аднаму з лідараў паўстання 1863-1864 гадоў. Чаховіча саслалі ў Сібір. Пазней бібліятэкай Чаховіча, вернутага з сібірскай ссылкі ў Віленскую губерню, будзе карыстацца малады Янка Купала.

1872 год. У Магілёве нарадзіўся Давід Пінскі (1872–1959).

Амерыканскі і яўрэйскі пісьменнік, пісаў на ідышы.

Пісаў на розныя тэмы, найбольшай вядомасцю карысталася яго «трагедыя пра адзінага і апошняга яўрэя», «Дзі прозвішча Цві», напісаная пасля Кішынёўскага пагрому 1903 года. У ёй аўтар у рамантычна-сімвалічнай форме спрабаваў адлюстраваць трагічную гібель старога патрыярхальнага яўрэйства ў яго барацьбе за дарагія яму ідэалы.

Аўтар многіх драм, некаторыя з якіх былі пастаўлены нават ў берлінскім “Deutsches Theater” (1910). Даследчык яўрэйскай драмы. У Нью-Ёрку выйшаў яго двухтомавік апавяданняў, у Варшаве – том драм.

Жыў у ЗША (1899–1949), потым пераехаў у Ізраіль, у Хайфу.

1889 год. У Друцку Магілёўскай губерні (зараз – Талачынскі раён) нарадзіўся Іосіф Кардовіч (1889–1967). 

Беларускі дзяржаўны і палітычны дзеяч.

Працаваў загадчыкам Мсціслаўскага аддзела адукацыі, намеснікам старшыні Мсціслаўскага райвыканкама, старшынёй Горацкага райвыканкама, намеснікам старшыні Магілёўскага аблвыканкама (1940–1941). 

Пад час вайны быў сакратаром Бабруйскага падпольнага міжраённага камітэта КП(б)Беларусі, упаўнаважаным ЦК КП(б)Б па арганізацыі партызанскага руху ў Магілёўскай вобласці.

Адзін з кіраўнікоў партызанскага руху на Магілёўшчыне, генерал-маёр, старшыня Магілёўскага (1943–1948), Віцебскага (1949–1953) аблвыканкамаў.

1908 год. У Бабруйску нарадзіўся Залман Гарэлік (1908–1987).

Беларуск геолаг, тэктаніст, арганізатар геалагічнай службы Беларусі, адзін з адкрывальнікаў першых радовішчаў калійных і каменнай солі, нафты. Доктар геолага-мінералагічных навук.

Працаваў у Інстытуце геалагічных навук, начальнікам Беларускага геалагічнага ўпраўлення, дацэнтам кафедры геалогіі БДУ, галоўным геолагам Беларускага інстытута прамысловага праектавання, у Беларускім навукова-даследчым геолагаразведачным інстытуце.

Стварыў геатэктанічны кірунак у вывучэнні нетраў і мінеральных рэсурсаў. Упершыню выканаў тэктанічнае раянаванне тэрыторыі Беларусі і абгрунтаваў структурныя крытэрыі прагназавання радовішчаў соляў і нафты ў Прыпяцкім прагіне.

1914 год. У в. Пустынкі пад Мсціславам нарадзіўся Васіль Луцкін (1914–1981).

Беларускі дзяржаўны дзеяч. Выхаванец Мсціслаўскага педтэхнікума.

Выкладаў у школах Мсціслаўскага раёна, у Лепельскім артылерыйска-мінамётным вучылішчы, быў дырэктарам Мсціслаўскай СШ № 1, знаходзіўся на партыйнай рабоце ў Магілёве і Брэсце. 

У 1964–1974 гадах быў старшынёй Магілёўскага аблвыканкама. Пры яго кіраўніцтве ў вобласці з’явіліся многія прамысловыя гіганты, у тым ліку “Хімвалакно”, “Белшына“, “Магатэкс”.

1936 год. У Пінску адкрыты Музей Беларускага Палесся.

Размешчаны ў будынку езуіцкага калегіума.

У музеі працуюць часовыя экспазіцыі: «Гісторыя Піншчыны», «Прырода Палесся», «Піншчына ў гады Вялікай Айчыннай вайны» «Рускае мастацтва XIX–XX стст.», «Партрэтны жывапіс XVIII–XIX стст.», «Беларускі жывапіс 1950–1980-х гг.», «Промыслы і рамёствы Палесся», «Гарадскі побыт пачатку XX ст.», галерэя партызанскай славы.

У фондах музея налічваецца каля 70 000 адзінак асноўнага фонду.

1937 год. Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР зацвердзіў новы малюнак гербу БССР.

З 1995 году кіраўніцтва А. Лукашэнкі выкарыстоўвае мадыфікацыю гербу БССР – афіцыйны герб Беларусі ўсталяваны ў якасці дзяржаўнага гербу  ўказам Лукашэнкі ад 12 чэрвеня 1995 году.

1972 год. Заснаванне ў в. Вязынка Маладзечанскага раёна Купалаўскага мемарыяльнага запаведніка.

Займае плошчу ў  21 гектар. У запаведніку захаваны натуральны ландшафт і планіроўка былой сядзібы, а таксама найбольш старыя дрэвы. Акрамя хаты, ў якой нарадзіўся Янка Купала, захаваныя хатка дваровых, сажалка, крыніца, частка фруктовага саду, ліпавая алея, валуны з высечанымі на іх радкамі з твораў паэта. 

Ёсць дуброва, пасаджаная беларускімі пісьменнікамі да 100-годдзя з дня нараджэння песняра, жывая альтанка з ліпаў, канцэртная эстрада, вялікая пляцоўка для правядзення паэтычных святаў, выстаў народных майстроў і масавых гулянняў. У цэнтры запаведніка стаіць бронзавы бюст Янкі Купалы.

У адноўленым будынку свірна дзейнічае этнаграфічная экспазыцыя.

Штогод на тэрыторыі запаведніка ў дзень нараджэньня паэта (7 ліпеня) праводзяцца святы паэзіі, песні і народных рамёстваў, традыцыйныя злёты студэнтаў-філолагаў БДУ.

Штогод «Вязынку» наведвае каля 100 тысяч чалавек.

Хата, у якой нарадзіўся паэт Янка Купала

1990 год. Вярхоўны Савет БССР аб’явіў 26 красавіка днём Чарнобыльскай трагедыі.

Дзень устаноўлены у памяць аб аварыі на ЧАЭС – самай вялікай тэхнагеннай катастрофе ў гісторыі чалавецтва.

Для Беларусі наступствы аварыі аказаліся найбольш цяжкімі. На тэрыторыю краіны прыпала 70% усяго радыеактыўнага забруджвання (эквівалент 100 атамных бомб, як пры бамбардзіроўцы Хірасімы). На землях забруджаных радыяцыяй  апынулася каля 2,1 мільёна чалавек – кожны пяты жыхар.

У памяць аб аварыі на ЧАЭС на 26 красавіка ў гарадах Беларусі ладзіліся мерапрыемствы “Чарнобыльскі шлях” у 1989, 1996-2020 гадах.

2015 год. Памёр Сергіуш Плева (1940–2015).

Польскі грамадскі і палітычны дзеяч, актыўны дзеяч беларускай дыяспары ў Польшчы, дэпутат Сейму, сенатар.

Прымаў актыўны ўдзел у фінансаванні дзіцячых дамоў, фонду “Młoda Polonia” і іншых дзіцячых арганізацыяў. З асабістых грашовых сродкаў аплаціў знаходжанне ў Польшчы больш за 100 дзяцей польскага паходжання з Украіны.

2022 год. Прайшло пасяджэнне Савета Бяспекі ААН па Украіне.

На пасяджэнні У. Зяленскі расказаў аб ваенных злачынствах Расіі ва Украіне, у Бучы пад Кіевам.

Прэзідэнт Украіны падкрэсліў, што злачынствы здзяйсняе “краіна, якая ператварае права вета ў Свеце Бяспекі ААН у права на забойства”, “падрывае ўсю архітэктуру глабальнай бяспекі, дазваляе злу быць беспакараным і распаўсюджвацца па свеце, знішчаючы ўсё, што толькі можа працаваць на мір і бяспеку”.

Расійскі бок назваў відэакадры з Бучы “пастаноўкай” і даў украінцам здзеклівы адказ: “Мы прыйшлі да Вас не з-за ўкраінскіх земляў. Мы прыйшлі, каб прынесці доўгачаканы мір”.

Зварот У. Зяленскага да Савета Бяспекі ААН

2022 год. Памёр ураджэнец в. Равячына Горацкага раёна  Яфрэм Сакалоў (1926–2022).

Выхаванец Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі. Апошні кіраўнік ЦК КПБ, Герой Сацыялістычнай працы, дэпутат Вярхоўнага савета СССР (1979–1989), Народны дэпутат СССР (1989–1991).

А. Фядута некалі пра яго напісаў наступнае: “Сакалоў – амаль ідэал кіраўніка. Ніхто ніколі не чуў, каб ён узвысіў голас на падначаленага. Ніхто не бачыў яго нецвярозым. Ніхто не мог падазраваць яго ў хабарніцтве”.

У Горках на алее Славы Герояў у яго гонар устаноўлены мемарыяльны знак, пасаджаны імянны каштан.

Дзень у гісторыі. 24 сакавіка. Пачатак паўстання Касцюшкі. Патоплены рускі ваенны карабль “Саратаў”. Нарадзіліся палітык скульптар А. Глебаў, акцёр М. Кірычэнка.

Сусветны дзень барацьбы з сухотамі (туберкулёзам).

24 сакавіка 1882 года ў Берліне нямецкі вучоны Р. Кох аб’явіў аб адкрыцці ўзбуджальніка сухотаў, а праз год ён выявіў і ўзбуджальніка халеры. У 1905 годзе Кох быў ушанаваны Нобелеўскай прэміяй па фізіялогіі і медыцыне.

Кветка белага рамонка абрана эмблемай барацьбы з сухотамі, сімвалам здароўя і чыстага дыхання лёгкіх.

2023 год праходзіць пад лозунгам «Так! Мы можам ліквідаваць сухоты!».

Сухоты – адно з самых небяспечных інфекцыйных захворванняў, вядомае са старажытнасці. Нягледзячы на вялікія поспехі медыцыны ў дыягностыцы і лячэнні туберкулёзу, ён займае першае месца па смяротнасці сярод інфекцыйных захворванняў у свеце. Прагназуецца, што смяротнасць ад сухотаў можа павялічыцца на 13%, што можа даць дадатковыя 1 400 000 ахвяр да 2025 года.

Сусветны дзень барацьбы з туберкулёзам прадастаўляе платформу для пацыентаў, членаў іх сем’яў, неабыякавых да гэтай праблемы грамадзян, арганізацый грамадзянскай супольнасці, медыцынскіх работнікаў, уцягнутых у аказанне медыцынскай дапамогі пацыентам з туберкулёзам, асоб, якія фарміруюць палітыку ў галіне аховы здароўя, партнёраў у галіне развіцця і іншых зацікаўленых бакоў і абмеркаваць найбольш актуальныя пытанні ў арганізацыі дыягностыкі і лячэння туберкулёзу.

Міжнародны дзень барацьбы з дэпрэсіяй (International Depression Day).

Дэпрэсія – адзін з магчымых сімптомаў парушэння абмену рэчываў у мозгу. Яна заключаецца ў пачуцці абыякавасці, дрэнным настроі, прыгнечанасці, нізкай самаацэнцы, адсутнасці накіраванасцяў.

Па дадзеных Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, больш за 350 мільёнаў чалавек у розных краінах свету пакутуюць ад дэпрэсіі. 

Па статыстыцы, кожны дзясяты пасля 40 гадоў сутыкаецца з рознымі формамі дэпрэсіўнага засмучэнні псіхікі, пры гэтым большую частку з іх складаюць жанчыны. Захворванне сустракаецца ў 5% дзяцей і падлеткаў ва ўзросце ад 10 да 16 гадоў, а большая доля суіцыдаў здараецца ў перыяд юнацкай дэпрэсіі. Кожная пятая жанчына пакутуе ад дэпрэсіі пасля нараджэння дзіцяці. Развіццё хваробы могуць справакаваць некаторыя групы лекавых прэпаратаў, сардэчна-сасудзістыя і эндакрынныя захворванні.

Дэпрэсія – гэта хвароба, якая паддаецца лячэнню, але патрабуе кваліфікаванай дапамогі спецыялістаў. Адсутнасць своечасовага тэрапеўтычнага ўмяшання можа прывесці да цяжкіх наступстваў для здароўя.

1794 год.  Пачатак паўстання пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі.

Касцюшка ўрачыста абвясціў у Кракаве пачатак антырускага вызвольнага паўстання, і тады ж быў апублікаваны Акт паўстання, які абвясціў лозунгі аднаўлення ў поўным аб’ёме суверэнітэту Рэчы Паспалітай, вяртання анэксаваных тэрыторый. Акт аб’яўляў, што паўстанне будзе змагацца за непарушнасць межаў Рэчы Паспалітай, устанаўленне народнай улады і ўсеагульнай свабоды.

У кастрычніку 1794 года паўстанне было задушана. Параненага Касцюшку змясцілі ў Петрапаўлаўскую крэпасць, адкуль яго вызвалілі па загадзе імператара Паўла I у 1796 годзе.

1889 год. Нарадзіўся Алесь Сташэўскі (Сташэўскі-Стасевіч). 

Беларускі савецкі палітык.

Скончыў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю. 

Удзельнік Першай сусветнай вайны, падпаручнік, служыў у Чырвонай арміі.

Удзельнік беларускага нацыянальнага руху, сябра Яраслаўскай арганізацыі бежанцаў «Маладая Беларусь», сакратар прэзідыума педагагічнай рады Мінскага педінстытута. У 1920-я гады быў сакратар ЦВК і СНК БССР, старшынёй Полацкага акруговага выканкама, народным камісарам унутраных спраў, юстыцыі, пракурорам БССР.

Садзейнічаў правядзенню беларусізацыі на далучаных да БССР усходніх беларускіх тэрыторыях.

У канцы 1930 года быў неабгрунтавана абвінавачаны як удзельнік «антыпартыйнай» групы Ігнатоўскага – Жылуновіча, зняты з пасады. Працаваў старшынёй Бабруйскага райвыканкама, загадчыкам рабфака БДУ, дырэктарам Гомельскага сельскагаспадарчага педагагічнага інстытута.

Арыштаваны ў 1937 годзе. Расстраляны 11 снежня 1938 года.

1891 год. Нарадзіўся Сяргей Вавілаў.

Савецкі фізік, заснавальнік навуковай школы фізічнай оптыкі ў СССР, акадэмік і прэзідэнт Акадэміі навук СССР, лаўрэат чатырох Сталінскіх прэмій. Ганаровы акадэмік АН БССР, Пражскай, Балгарскай, Харвацкай, Індыйскай і іншых акадэмій навук. Малодшы брат М.  Вавілава, рускага вучонага-генетыка.

Папулярызатар навукі, ініцыятар стварэння Усесаюзнага таварыства «Знание» і першы яго старшыня праўлення.

Яго імя носяць Мінскі механічны завод  у складзе “БелОМА”, вуліцы ў шматлікіх гарадах, у тым ліку ў Магілёве (паміж 2-м Кузнецкім завулкам і вул. Касманаўтаў, паралельна вул. Лазарэнка, перасякааецца з вуліцай імя Лысенка), пастаўлены помнік на тэрыторыі Мінскага механічнага завода.

Памёр 25 студзеня 1951 года

1896 год. Нарадзілася Вера Маслоўская (Матэйчук).

Беларускі грамадска-палітычны і культурны дзеяч, паэтэса.

Арганізатар беларускай школьнай працы ў Заходняй Беларусі, настаўнічала на Міншчыне, была школьным інструктарам Барысаўскага, Дзісенскага паветаў. Сузаснавальніца і старшыня Цэнтральнага саюза беларусак (1920).

У 1920–1921 гадах стварала падпольныя паўстанцкія арганізацыі на Беласточчыне і Гродзеншчыне. Удзельніца І Усебеларускай канферэнцыі (Прага). 

Арыштавана ў 1923 годзе, цэнтральная фігура «Працэсу 45-ці», прыгаворана да 6 гадоў турмы.

Пры прыходзе Саветаў, займалася школьнай справай на радзіме, у Агароднічках, якую працягвала і пры нямецкай акупацыі. У 1946 годзе у Сілезіі арганізавала дзіцячы сад, у 1951–1958 гадах працавала у Супраслі загадчыцай гарадской бібліятэкі, у Лізе жанчын, у беластоцкай Павятовай радзе. Аўтар вершаў.

Памерла 23 студзеня  1981 года.

Вера Маслоўская сярод членаў фракцыі Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў на І Усебеларускай палітычнай канфэрэнцыі ў Празе, 1921.

1908 год. Нарадзіўся Аляксей Глебаў.

Беларускі скульптар, народны мастак, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі.

Вучыўся ў Віцебскім мастацкім тэхнікуме. Адзін з арганізатараў у Віцебску Аб’яднання моладзі Асацыяцыі мастакоў рэвалюцыі.

З 1955 года выкладаў у Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Працаваў у галіне партрэтнай, сюжэтна-кампазіцыйнай і манументальнай пластыкі. Лепшыя работы адметныя тонкай мадэліроўкай формаў, пластычнасцю і эмацыйнай выразнасцю, майстэрствам выканання ў матэрыяле.

Удзельнічаў у афармленні Дома ўраду БССР, Дома Чырвонай Арміі і Палаца піянераў і школьнікаў у Мінску, скульптуры «Лявоніха» і «Крыжачок» для будынка Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўкі ў Маскве.

Шмат гадоў працаваў над помнікам Ф. Скарыну для Полацка (Дзяржаўная прэмія), але адліць з бронзы скульптуру не паспеў, што зрабілі за яго яго вучні – скульптары І. Глебаў і А. Заспіцкі.

Аўтар, суаўтар твораў: Манумент Перамогі ў Мінску, конная статуя Л. Даватара, партрэт У. Уладамірскага, помнікі Сталіну ў Мінску, Якубу Коласу ў Мікалаеўшчыне, «Максім Горкі і Янка Купала», «Пасля працы. Улікоўшчыца», група «Сустрэча У. Леніна на Фінляндскім вакзале ў красавіку 1917», рэльеф «Партызаны Беларусі» для помніка воінам Савецкай Арміі і партызанам у Мінску, статуі «Юнацтва», «Плаўчыха».

Памёр 2 кастрычніка 1968 года.

А. Глебаў. Вяртанне з працы. 1957.

1943 год. Пачала выдавацца газета падпольнага Магілёўскага абкама КП(б)Б “За Радзіму”.

Пад гэтай назвай яна выходзіла да 1956 года. З 12 жніўня 1956 года выходзіць пад назвай “Магілёўская праўда”.

Газета «Магілёўская праўда» адлічвае сваю гісторыю з 23 студзеня 1918 года, калі сталі выходзіць «Весткі Магілёўскай Рады… дэпутатаў». У 1918-1941 гадах 6 разоў мяняла сваю назву, у тым ліку выходзіла як “Соха і молат” (1919-1925), ” Магілёўскі селянін” (1925-1929), “Камунар Магілёўшчыны” (1929-1941). З 1984 г. выходзіць дадатак «Дняпроўскі тыдзень».

1946 год. Нарадзіўся Мікалай Кірычэнка.

Беларускі акцёр тэатра і кіно. Народны артыст. Лаўрэат прэміі імя І. Буйніцкага.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Працаваў акцёрам у Брэсцкім тэатры, акцёрам і генеральным дырэктарам тэатра імя Янкі Купалы, прафесарам Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтва.

Сыграў галоўныя ролі ў шматлікіх спектаклях, у тым ліку «Ажаніцца не журыцца» М. Чарота, «Дзвон – не малітва» І. Чыгрынава, «Гамлет» У. Шэкспіра, «Князь Вітаўт», «Чорная панна Нясвіжа», «Вечар», «Ядвіга» А. Дударава, «Сны аб Беларусі» У. Караткевіча, «Тутэйшыя» Янкі Купалы, «Пан Тадэвуш» А. Міцкевіча, «Дзве душы» М.  Гарэцкага, «Не мой» А. Адамовіча.

Зняўся ў больш за 40 фільмах. Прызёр і лаўрэат міжнародных тэатральных і кінафестываляў.

Памёр 14 жніўня 2018 года.

1980 год. Памёр Пятрусь Броўка (1905-1980).

Беларускі грамадскі дзеяч, празаік, паэт і перакладчык. Народны паэт, Герой Сацыялістычнай працы, акадэмік АН БССР.

Галоўны рэдактар часопіса “Полымя” і выдавецтва “Беларуская савецкая энцыклапедыя”. Аўтар 3-х дзясяткаў кніг паэзіі, шматлікіх аповесцей, лібрэта опер, перакладаў.

Яго творы перакладзены на 27 моў, імя прысвоена выдавецтву “Беларуская энцыклапедыя”, вуліцам у Мінску, Віцебску, Полацку, Гомелі, Бешанковічах, Ушачах.

У Мінску працуе літаратурны музей Петруся Броўкі, у  Пуцілкавічах Ушацкага раёна — хата-музей.

2001 год. Памёр ураджэнец в. Шчаглоўка Касцюковіцкага раёна Антон Бархаткоў (1917–2001).

Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Прымаў удзел у арганізацыі і правядзенні першай выстаўкі беларускага мастацтва ў Маскве, прысвечанай 25-годдзю ўтварэння БССР, у арганізацыі Дзяржаўнага мастацкага музея БССР.

Вучань і прадаўжальнік традыцый В. Бялыніцкага-Бірулі. Сыны А. Бархаткова – Вітольд (у гонар Бялыніцкага-Бірулі) і Ігар – таксама сталі прафесійнымі мастакамі-рэалістамі.

Аўтар шырокавядомых карцін «Партрэт В. Бялыніцкага-Бірулі», «Ганачак», «Першая песенька», «Вясна на Нёмане», «Любімыя дубы Якуба Коласа. Мікалаеўшчына» і шматлікіх іншых. Удзельнік выставак у СССР, Бельгіі, Італіі, Нідэрландах.

Творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва ў Мінску, музеях Магілёва, Гродна, Гомеля, Бялынічаў, Касцюковічаў, Траццякоўскай галерэі ў Маскве і іншых.

Памёр 24 сакавіка 2001 года ў Мінску.

2022 год. Узброеныя сілы Украіны патапілі расійскі вялікі дэсантны карабель “Саратаў”.

Патоплены ў порце Бердзянск пасля ўдару ракетай  “Кропка-У”. Кошт карабля 75 мільёнаў долараў. «Саратаў» удзельнічаў у анэксіі Крыма ў 2014 годзе. Падняты з дна 1 ліпеня 2022 года.

Дзень у гісторыі. 13 сакавіка. Памёр Аляксандр Македонскі. “Дзядзечка Сэм”. Першае ўзбуйненне БССР. Пачатак татальнай русіфікацыі. Сель у Кіеве. Вынайдзены www. Фінал Варшаўскага Дагавора

323 да н.э. Памёр  Аляксандр Македонскі (356 год да н.э. – 323 год да н.э.).

Цар македонскі, адзін з найвядомейшых военачальнікаў і заваёўнікаў антычнасці.

Створаная ім у выніку ваенных паходаў дзяржава была самай вялікай у старажытным свеце, яе межы працягваліся ад Дуная да Інду. Пасля смерці Аляксандра яна хутка развалілася і на яе тэрыторыі ўзнік шэраг эліністычных дзяржаў.

Незвычайны вобраз Аляксандра Македонскага яшчэ ў старажытнасці паслужыў пісьменнікам для розных гісторыка-прыгодніцкіх твораў, якія былі шырока распаўсюджаныя ў літаратуры Грэцыі, Рыма, Блізкага Усходу. Сярод іх асаблівым захапленнем карыстаўся раман «Александрыя», які быў вельмі папулярны і на нашых землях, яго чыталі ўсе адукаваныя людзі таго часу, у тым ліку і Ф. Скарына. Пры гэтым беларускі першадрукар рэкамендаваў чытаць не «Александрыю», а біблейскую кнігу Макавеяў, дзе ўзгадваецца Аляксандр.

У ВКЛ былі вядомы розныя варыянты «Александрыі» – і пераклад з лацінскай мовы, які нёс адбітак еўрапейскага рыцарскага раману, і пераклад з грэчаскай мовы, захаваны ў Візантыі. Некаторыя сюжэты з жыцця Аляксандра трапілі ў беларускія народныя казкі і ў рэпертуар батлейкі.

1852 год. Нью-Ёркская газета “NY Lantern Weekly” апублікавала першую выяву дзядзечкі Сэма. 

Аднак папулярнай гэтая графічная выява стала ў 1860–1870-х гадах, калі дзядзю Сэма стаў адлюстроўваць карыкатурыст Томас Наст.

“Дзядзечка Сэм” стаў абазначэннем персаніфікаванай выявы ЗША і яго ўрада, быў упершыню згаданы ў амерыканскай прэсе на старонках штотыднёвіка “The Troy Post” горада Троя штата Нью-Ёрк у артыкуле аб вайне ЗША з Англіяй 7 верасня 1813 года.

Менавіта ў выкананні мастака Т. Наста Дзядзечка Сэм здабыў белую бараду і гарнітур, упрыгожаны палоскамі і зоркамі. Лічыцца, што выраз “Дзядзечкаа Сэм” – гэта жартаўлівая расшыфроўка скарочанай назвы краіны: Uncle SАm – USА.

Існуе версія, што выраз увайшоў ва ўжыванне ў 1812 годзе як вытворнае ад імя мясніка з Троі. Сэм Уілсан пастаўляў мяса ў амерыканскае войска ў скрынках з надпісам U.S., што азначала скарочаную назву краіны. Гэтыя літары супадалі з ініцыяламі Ўілсана, таму салдаты жартам пачалі казаць, што мяса да іх прыбыла ад Дзядзечкі Сэма.

1720 год. Памёр Казімір Ян Павел Сапега (1637/1642-1720).

Дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага, князь. Чашнік, падстолі вялікі літоўскі, падскарбі дворны літоўскі, гетман польны і вялікі літоўскі, ваявода полацкі, маршалак Трыбунала ВКЛ.

Валодаў шматлікімі беларускімі гарадамі і мястэчкамі, у тым ліку Старым і Новым Быхавам.

Удзельнічаў у выправах супраць туркаў у 1673 г. (камандаваў 3 харугвамі конніцы і 1 пяхоты, набранымі за кошт Сапегаў), 1674, 1683 (камандаваў 10-тысячным войскам), 1689, 1691, 1694 гадах (нанёс паражэнне каля Днястра).

На пачатку Вялікай Паўночнай вайны (1700-1721) быў на баку шведаў, на пераломе 1709–1710 перайшоў на бок Аўгуста Моцнага, застаўся ваяводай віленскім.

Памёр у Гродна. Пахаваны ў Бярозе-Картузскай.

1922 год. Нарадзіўся Лявон Луцкевіч.

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, педагог, мемуарыст. Сын прэм’ер-міністра БНР А. Луцкевіча.

У Другую сусветную вайну настаўнічаў у Радашковічах і Баранавічах, прымаў удзел у нацыянальным падполлі, далучыўся да Беларускай Краёвай Абароны.

Арыштаваны савецкай дзяржбяспекай у Польшчы ў канцы 1945 года. Рэпрэсаваны па справе кіраўніцтва Беларускай Незалежніцкай Партыі, сасланы на Калыму.

Пасля вызвалення жыў у Вільні, дзе ў 1988 годзе стварыў беларускае культурнае таварыства, удзельнічаў у беларускім адраджэнскім руху.

Аўтар кнігі “Вандроўкі па Вільні”.

Памёр 28 ліпеня 1997 года.

Браты Юрка і Лявон Луцкевічы.

1924 год. Рэзалюцыяй VI Усебеларускага надзвычайнага з’езда Саветаў БССР і згодна з пастановай ЦВК РСФСР ад 3 сакавіка 1924 года, адбылося «першае ўзбуйненне» БССР.

У склад Беларусі былі вернуты шэраг паветаў Віцебскай, Гомельскай і Смаленскай губерняў, якія была прыхапіла РСФСР у 1919 годзе, у тым ліку Аршанскі, Быхаўскі, Горацкі, Калінінскі (Клімавіцкі), Магілёўскі, Мсціслаўскі, Чавускі, Чэрыкаўскі і сам горад Магілёў. 

Тэрыторыя БССР павялічылася ўдвая, з 52,4 да 110 тыс. км², а насельніцтва з 1,5 да 4,2 мільёна чалавек.  70,4 % насельніцтва БССР складалі беларусы. 

Аднак Гомельскі і Рэчыцкі паветы заставаліся па-за межамі БССР (да 1926 года).

1935 год. Памёр Ян Міхал Развадоўскі (1867-1935).

Польскі мовазнавец-індаеўрапеіст, этнограф, тапаніміст. Член Кракаўскай, член-карэспандэнт Пецярбургскай акадэмій навук.

Прафесар Ягелонскага універсітэта, прэзідэнт Польскай Акадэміі навук.

Аўтар многіх прац па агульным, індаеўрапейскім, польскім мовазнаўстве, анамастыцы, этымалогіі, у тым ліку «Адносіны польскай мовы да іншых славянскіх», «Пра з’явы і развіццё мовы», «Даследаванні назваў славянскіх рэк».

1938 год. Руская мова ўведзена як абавязковы прадмет для вывучэння ва ўсіх школах СССР. Пачатак татальнай русіфікацыі.

З 1917 года савецкія грамадзяне абавязаны былі навучыцца пісьменнасці, але ў іх было права выбару мовы навучання. Развіваліся нацыянальныя школы: пікам стаў 1932 год, калі ў савецкіх школах выкладанне вялося на 104 мовах, у тым ліку некаторых сусветных.

Пад сцягам барацьбы з «вялікадзяржаўным шавінізмам» і «буржуазным нацыяналізмам», які загароджваў, паводле фармулёўкі Н. Крупскай, доступ беднякоў да рускай мовы, выкладанне родных моў сталі скарачаць.

Савецкія ўлады адштурхоўваліся ад трох асноўных прычын для ўвядзення абавязковага вывучэння мовы – руская мова ўвасабляла адзіны сродак зносін для шматнацыянальнай краіны, “садзейнічала гаспадарчаму і культурнаму росту народаў”, а таксама «веды рускай мовы забяспечвалі неабходныя ўмовы для паспяховага нясення ўсімі грамадзянамі СССР вайсковай службы».

Руская мова выступала як мова-«старэйшы брат» у сям’і савецкіх народаў. Тады як родныя мовы лічыліся “вясковымі”.

1940 год. Спектаклем «Каварства і каханне» Ф. Шылера ў Гродне адкрыўся Дзяржаўны польскі тэатр БССР.

З лістапада 1939 года працаваў у Беластоку, потым у 1940-1941 гадах – у Гродна.

Заснавальнік і мастацкі кіраўнік А. Вянгерка (1893–1941). Сярод пастановак: «Мараль пані Дульскай» Г. Запольскай, «Пажыццёвая рэнта» і «Помста» А. Фрэдры, «Пігмаліён» Б. Шоу, «Аптымістычная трагедыя» У. Вішнеўскага, «Жаніцьба Фігаро» П. Бамаршэ.

А. Вянгерка.

1961 год. У Кіеве здарылася самая буйная да Чарнобыля тэхнагенная катастрофа: сотні людзей былі забітыя селевым патокам з плаціны.

Па неафіцыйных толькі загінула каля 1500 чалавек.

У пачатку 1950-х гадоў у сумна вядомы Бабіны Яр вырашана было звозіць адыходы ад вытворчасці цэглы. Гэтыя адыходы змешвалі з вадой, а затым змывалі па трубах. Надзейныя здавалася б земляныя дамбы павінны былі заступаць шлях назапашанаму бруду.

А 8:45 13 сакавіка, у гадзіну пік, калі людзі ішлі на працу, дамбу прарвала. Гразевы паток, які дасягаў у вышыню 14 м, з хуткасцю да 60 км/г, рынуўся на горад, хаваючы пад сабой усё жывое. 

Ён змыў трамвайнае дэпо, некалькі вуліц, стадыён, завод, бальніцу, 80 жылых дамоў раёна Куранёўкі. З-за ўзніклых з прычыны аварыі электрычных замыканняў тут і там узнікалі ўзгаранні. 

Праз некаторы час вада, змяшаная з глінай, пачала застываць. Яшчэ нядаўна рухомы паток ператвараўся ў камень. Людзей, жыўцом пахаваных пад пластом пульпы, даводзілася літаральна выкалупваць з яе. Каўшы экскаватараў, якія ліквідавалі наступствы трагедыі, разрывалі трупы на кавалкі. Плошча каля 30 гектараў аказалася пакрытай 3-х метровым каменным пластом.

1989 год. Вынайдзена Сусветная павуціна (World Wide Web, WWW ці www), больш вядомая як Інтэрнэт.

Вынаходнік Інтэрнэту англійскі вучоны Цім Бернерс-Лі з калегамі з Еўрапейскага савета па ядзерных даследаваннях (CERN) у гэты дзень перадалі начальніку свайго аддзела дакумент, які называўся «Інфармацыйны менеджмент: некаторыя прапановы», у якім былі закладзены асноўныя прынцыпы www.

1991 год. Фармальна спынена дзейнасць Аб’яднаных узброеных сіл дзяржаў-удзельніц Варшаўскага Дагавора і іх органаў кіравання.

Варшаўскі дагавор аб сяброўстве, супрацоўніцтве і ўзаемнай дапамозе паміж Албаніяй, Балгарыяй, Венгрыяй, ГДР, Польшчай, Румыніяй, СССР і Чэхаславакіяй быў падпісаны на Варшаўскай нарадзе 14 красавіка 1955 года. Варшаўская Дамова – ваенна-палітычны абарончы саюз еўрапейскіх сацыялістычных дзяржаў. Ён быў заключаны на 20 гадоў з аўтаматычным падаўжэннем на наступныя 10 гадоў для тых дзяржаў, якія не дэнансуюць Дагавор за год да заканчэння гэтага тэрміну.

Зараз усе былыя краіны Варшаўскага Дагавора, акрамя правапрыемніцы СССР – Расіі, з’яўляюцца членамі НАТА. Лагічны вынік эвалюцыі.

У 1967–1976 гадах Галоўнакамандуючым Аб’яднаных узброеных сіл краін-удзельніц Варшаўскага дагавора быў ураджэнец Горацкага раёна Маршал Савецкага Саюза І. Якубоўскі, а начальнікам  штаба ў 1955-1962 гадах – ураджэнец Гродна, генерал арміі, кавалер ордэна Перамогі А. Антонаў (1896-1962).

генерал арміі А. Антонаў.