10 ліпеня ў гісторыі. Паланенне Усяслава. Першы ўпамін Оршы. Пажар у Магілёве, таран пад Магілёвам. Абранне Лукашэнкі.

1067 год. Кіеўскія Яраславічы падманам узялі ў палон Усяслава Чарадзея.

Праз 4 месяцы пасля бітвы на Нямізе (3 сакавіка), на рацэ Ршы (Аршыца) кіеўскія Яраславічы ўзялі ў палон Усяслава Брачыславіча і двух яго сыноў. Пры запрашэнні на перамовы Яраславічы цалавалі крыж, што не зробяць благога. Усяслава з сынамі адвезлі ў Кіеў і кінулі ў земляную турму – «поруб», дзе ён прабыў больш за 14 месяцаў, пакуль у 1068 г. яго не вызвалілі кіяне і не паставілі яго князем.

У сувязі з падзеямі на Ршы звязана першае ўпамінанне пра Оршу.

1781 год. Нарадзіўся Антон Марціноўскі (1781-1855).

Беларускі выдавец і публіцыст, апякун здольнай моладзі.

Адзін з арганізатараў Віленскага друкарскага таварыства, літаратурна-грамадскага аб’яднання шрубаўцаў, рэдактар «Вулічных навін», «Dziennik Wileński», уладальнік друкарні, у якой друкаваліся «Статут ВКЛ» (1819), літаратурныя творы. 

Сакратар Камісіі Часовага ўрада ВКЛ (1812). Марціноўскі стаў узорам новага тыпу патрыёта Беларусі: будучы палякам, любіць Беларусь, а будучы беларусам, любіць Польшчу.

1782 год. Здарыўся вялікі пажар ў Магілёве.

У вялікім пажары за Дняпром згарэла 70 дамоў «хрысціянскіх», 5 габрэйскіх, разбурана каля 40 будынкаў.

1857 год. Нарадзіўся Анатоль Бонч-Асмалоўскі (1857-1930).

Рэвалюцыянер-народнік. Грамадска-палітычны дзеяч, публіцыст, мемуарыст, член арганізацый «Зямля і воля» і «Чорны перадзел», член ЦК партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў.

У высылцы ў бацькоўскім маёнтку Блонь Ігуменскага павета пры ўдзеле А. Багдановіча арганізаваў сялянскі гурток самаадукацыі.

Неаднаразова арыштоўваўся, быў у ссылцы, у тым ліку ў Сібіры. Удзельнік рэвалюцыі 1905-1907 гадоў.

У час 1-й сусветнай вайны працаваў у арганізацыях дапамогі бежанцам-беларусам. Дэлегат 1-га Усебеларускага з’езда (1917). З 1918 года ў Мінску, удзельнічаў у кааператыўным руху.

З 1926 года жыў у Маскве, член Усесаюзнага таварыства паліткатаржан і ссыльнапасяленцаў. Пісаў успаміны.

Яго драўляная сядзіба Блонь існуе і зараз у якасці раённага краязнаўчага музея.

1871 год. У Магілёве нарадзіўся Барыс Казановіч (1871-1943).

Вайсковец, генерал-лейтэнант. 

Выхаванец Магілёўскай гімназіі. Удзельнік руска-японскай, Першай сусветнай, грамадзянскай войн.

Адзін з кіраўнікоў Белага Руху. Старшыня Таварыстваў – афіцэраў Генштаба ў Югаславіі, вывучэння Грамадзянскай вайны.

1895 год. У Глыбокім нарадзіўся  Павел Сухі (1895-1975).

Сусветна вядома авіяканструктар самалётаў Су.

Лаўрэат Ленінскай, Дзяржаўнай прэмій, двойчы Герой Сацыялістычнай Працы, доктар тэхнічных навук. Аўтар больш як 50 самалётаў. Яго называлі «квінтэсэнцыя нашай авіяцыі». У Гомелі імем Сухога названы вуліца, тэхнічны ўніверсітэт, устаноўлены бюст. У Глыбоцкай СШ № 1 створаны яго музей. 

1900 год. Нарадзіўся Пётра Сергіевіч (1900-1984).

Беларускі мастак, актыўны дзеяч беларускага адраджэння. Заслужаны дзеяч мастацтваў Літвы (1965). 

Яго палотны прысвечаны гістарычным асобам, у тым ліку Усяславу Чарадзею, Ф. Скарыне, К. Каліноўскаму, Р. Шырме, Ф. Багушэвічу, прадстаўнікам розных прафесій. 

Значнае месца ў творчасці мастака займалі купалаўская тэма, тэма жыцця ў Заходняй Беларусі.

Сергіевіч П. Кастусь Каліноўскі сярод паўстанцаў 1863 года, 1955 г.

1917 год.  Першае беларускае таварыства драмы і камедыі дало прэм’ерную пастаноўку п’есы Я. Купалы «Раскіданае гняздо».

Разумеючы сацыяльную і палітычную вастрыню п’есы, была пастаўлена толькі пасля падзення царызму. Была пастаўлена Ф. Ждановічам у Мінску Першым беларускім таварыствам драмы і камедыі ў памяшканні гарадскога тэатра.

«Раскіданае гняздо» шмат ставілі аматарскія тэатральныя калектывы, нават аматарскі гурток у Глуску.

Новае сцэнічнае жыццё «Раскіданаму гнязду» даў Беларускі тэатр імя Я. Коласа. Прэм’ера спектакля адбылася ў Віцебску 13 снежня 1951 года.

1932 год. У Быхаве нарадзіўся Аркадзь Мацвееў.

Беларускі вучоны ў галіне інфекцыйных захворванняў.

Скончыў Віцебскі медінстытут.

Працаваў галоўным урачом Віцебскай раённай санэпідстанцыі, затым намеснікам галоўнага ўрача па лячэбнай рабоце ў Віцебскім раёне.

З 1963 года асістэнт, дацэнт, прафесар, дэкан факультэта Віцебскага медыцынскага інстытута.

Апублікавана больш за 70 яго навуковых прац.

1937 год. Нарадзіўся Леанід Дземідовіч (1937-1999).

Беларускі навуковец-геолаг. Доктар геолага-мінералагічных навук, прафесар.

З 1959 года працаваў ў Беларускім геолага-разведачным НДІ, з 1970 года намеснік дырэктара, у 1975-1983 дырэктар інстытута. З 1983 года ў БДУ.

Навуковыя працы ў галіне геалогіі, пошуку і разведкі нафтавых і газавых радовішчаў.

Стварыў схемы класіфікацыі парод-калектараў, стадый і этапаў літагенезу.

1941 год. Пад Магілёвам правёў паветраны таран Мікалай Цярохін (1916-1942).

Лётчык-знішчальнік. Адзін з двух савецкіх лётчыкаў (разам з А. Хлабыставым), якія тройчы ўчынілі паветраны таран, прычым у Цярохіна два тараны – у адным баі.

У баі, растраціўшы ўсе боепрыпасы, таранам збіў «Юнкерс-88» і ўжо пашкоджанай сваёй машынай другім таранам збіў яшчэ адзін «Юнкерс-88».

Загінуў у паветраным баі 30 снежня 1942 года ў Наўгародскай вобласці.

Яго імя носіць адна з вуліц Магілёва. Яго подзвігу прысвечаны верш К. Сіманава.

1942 год. Нарадзіўся Пётр Клімук.

Другі беларускі касманаўт (у космасе ў 1973, 1975, 1978) пасля В. Церашковай, палітычны дзеяч.

Генерал-палкоўнік авіяцыі, кандыдат тэхнічных навук. Двойчы Герой Савецкага Саюза. Апошні трэці палёт 1978 г. здзейсніў разам з польскім касманаўтам Міраславам Гермашэўскім.

1944 год. 21-й вайсковай часці, якія вызначыліся пры вызваленні Магілёва 28 чэрвеня 1944 года надалі найменні “Магілёўскіх”.

У горадзе адноўлена праца радыё, абласной санэпідэмстанцыі, створаны рамонтны завод.

Вуліца Першамайская ў Магілёве, 1944 год

1994 год. Аляксандр Лукашэнка абраны першым прэзідэнтам Беларусі.

Дзень у гісторыі. 23 красавіка. Святы Юры. Стварэнне Мінскай губерні, тэлеканала “Белсат”. Беларуска – першая ледзі Тайваня. Нарадзіўся Змітрок Бядуля.

Дзень англійскай мовы ААН (English Language Day UN, з 2010 года, у гонар дня нараджэння У. Шэкспіра, 23 красавіка 1564 г.).

Мова, якая ўжывалася толькі трыма плямёнамі ўсяго 1500 гадоў таму назад, сёння стала сродкам камунікацыі для амаль 2 мільярдаў людзей. Прычым на англійскай кажа ўтрая менш носьбітаў мовы, чым прадстаўнікоў іншых народаў.

Англійская мова з’яўляецца афіцыйным сродкам зносін у 70 краінах планеты. На ім гавораць на кожным кантыненце. Гэта мова Інтэрнэту, авіяцыі, міжнароднага бізнесу і навукі. Яна існуе ў тысячах дыялектаў, у слэнгу і вулічных формах.

Оксфардскі слоўнік англійскай мовы налічвае больш за 1 мільён слоў.

Англійская, нароўні з французскай, з’яўляецца адной з двух працоўных моў сакратарыята Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, а таксама адной з шасці яе афіцыйных сродкаў камунікацыі.

Свята стала вынікам ініцыятывы Дэпартамента грамадскай інфармацыі ААН. Мэта яго стварэння – адзначыць шматмоўе і культурную разнастайнасць. Менавіта таму ў 2010 годзе было прынята рашэнне аб заснаванні адразу 6 святаў, кожнае з якіх прысвечана адной з афіцыйных моў.

Дзень арабскай мовы – 18 снежня, кітайскай – 20 красавіка, французскай – 20 сакавіка, рускай – 6 чэрвеня, іспанскай – 12 кастрычніка.

Міжнародны дзень кнігі і аўтарскага права (World Book and Copyright Day, з 1995 года).

Устаноўлены ЮНЭСКА ў памяць аб памерлых 16 красавіка 1616 года Мігеля дэ Сервантэса, Вільяма Шэкспіра, Інка Гарсіласа дэ ла Вегі, аб нарадзіўшыхся ў розныя гады пісьменнікаў У. Набокава, М. Друона, Х. Лакснэса, М. Вальехі.

Традыцыя святкавання Дня кнігі нарадзілася ў Каталоніі, дзе ў 1923 годзе кнігагандляры вырашылі зладзіць грандыёзны кніжны кірмаш, каб ушанаваць памяць Сервантэса, Вегі і Шэкспіра. Таксама ў Каталоніі ёсць яшчэ адна традыцыя – тым, хто купіў 23 красавіка (у Дзень Святога Георгія) кнігу, дораць ружу. У сярэднявеччы Святы Георгій быў абвешчаны апекуном Каталоніі.

ЮНЭСКА пераняла гэтую традыцыю і стварыла сваю праграму “Падары кнігу, падары ружу”.

Мэтай святкавання Дня стала прыцягненне ўвагі да кніг як да крыніц атрымання ведаў, сродкаў выказвання і камунікацыі, якія застаюцца асновай актыўнай адукацыі і крытычнага мыслення, нягледзячы на хуткае развіццё больш складаных крыніц інфармацыі.

Адначасова гэта яшчэ і буйное прафесійнае свята для ўсіх, хто працуе ў кнігавыдавецкай, кнігагандлёвай, бібліяграфічнай і бібліятэчнай справе. Традыцыйна ў гэты дзень у многіх краінах арганізуюцца кніжныя кірмашы і выставы.

У Касцёле адзначаецца ўспамін аднаго з найбольш вядомых і легендарных святых – святога Юрыя.

Паводле падання, святы быў рымскім воінам, які паходзіў з Лідды (Лод, Ізраіль) і быў хрысціянінам. Каля 300 года ён уступіў у войска цэзара Дыяклетыяна і дасягнуў вялікіх поспехаў у службе. Аднак з-за сваёй веры ў Хрыста быў арыштаваны і аддадзены на катаванні. Ён прыняў пакутніцкую смерць у Нікамедыі паміж 304 і 305 гадамі.

Паступова культ святога распаўсюдзіўся ва ўсім хрысціянскім свеце. У XV стагоддзі ў Германіі ён быў залічаны да чатырнаццаці святых памочнікаў, а таксама абвешчаны апекуном Англіі.

З яго імем звязаная вельмі папулярная ў Сярэднявеччы легенда пра тое, як Юрый (Георгій), калі быў рымскім афіцэрам, выратаваў дачку Кападоцкага цара, якую аддалі на разарванне цмоку. У гэты момант з’явіўся святы Юрый, які паразіў цмока дзідай і, скаванага ланцугамі, але яшчэ жывога, кінуў перад натоўпам. Ён паабяцаў забіць цмока, калі ўсе жыхары ахрысцяцца. Кароль і падданыя згадзіліся, і цмок быў забіты, а 1500 чалавек прынялі хрост.

Святы Юрый быў надзвычай папулярны таксама і на нашых землях і асабліва ўшаноўваўся земляробамі. 

Выява святога Юрыя, які паражае цмока – адзін з самых папулярных сюжэтаў у іканапісе і сакральнай скульптуры. 

Святы Юрый (Юргіс) з’яўляецца таксама адным з апекуноў Літвы, яго выява месціцца на гербе Масквы, ён апякун ваенных, у тым ліку Бабруйскай крэпасці. У Бабруйску працуе царква св. Георгія (Юрыя), дзейнічае Геогіеўскі (Фандокаўскі) мост праз Бярэзіну, узведзена капліца на Мінскіх могілках.

1586 год. Кароль і вялікі князь ВКЛ Стэфан Баторы надаў Нясвіжу Магдэбурскае права і герб.

Першыя ў ВКЛ магдэбургскія гарады (на Беларусі больш за 50): Вільня (1387), Брэст (1390), Гродна (1391), Слуцк (1441), Кіеў (1494-1497), Полацк (1498), Мінск (1499), Магілёў (1577). Калі браць Расію, то было толькі 5 гарадоў з такім правам і то падчас знаходжання ў ВКЛ: Смаленск (1611), Невель, Себеж (1623), Дарагабуж (1625), бранскі Погар (1666).

Нясвіж – 16-тысячны старажытны горад, цэнтр (з 1547 года) Нясвіжскага княства, уладанне Радзівілаў, буйны цэнтр кальвінізму, кнігавыдання, культурнага, тэатральнага, музычнага жыцця, падрыхтоўкі сухапутных і флоцкіх афіцэраў, вытворчасці зброі, уладальнік помніка Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА – Нясвіжскага замка (з Фарным касцёлам).

Зараз у горадзе працуюць прадпрыемствы медыцынскай, харчовай, швейнай прамысловасці, рыбгас. Гэта – перспектыўны цэнтр турызму міжнароднага значэння, цэнтр гісторыка-культурнага музея-запаведніка, сталіца фэсту «Музы Нясвіжа».

1793 год. У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай цэнтральная частка беларускіх зямель далучана да Расіі, створана Мінская губерня.

Мела плошчу ў 91,2 тысяч км². Праіснавала да 1921 года.

1886 год. Нарадзіўся Змітрок Бядуля (Самуіл Плаўнік, 1886–1941).

Беларускі пісьменнік, мовазнаўца. Удзельнік беларускага нацыянальна-вызваленчага руху пачатку XX стагоддзя, беларусізацыі.

Працаваў загадчыкам аддзела газеты «Савецкая Беларусь», рэдактарам дзіцячага часопіса «Зоркі», першым рэдактарам часопіса «Наш край», у Інстытуце беларускай культуры.

У беларускую літаратуру ён прынёс адзнаку інтэлігентнасці, культ пачуцця, замілаванасць ад прыгажосці, разлітай у навакольным свеце. 

Аўтар шматлікіх кніг паэзіі, нарысаў, зборнікаў апавяданняў, кніг для дзяцей, паэм, ваяцкіх песень, артыкулаў па этнаграфіі і фальклору, суаўтар кішэннага «Яўрэйска-беларускага слоўнічка».

Пераклаў з ідыша на беларускую мову Шолам-Алейхема, С. Годынера, С. Каган, з украінскай – Ю. Будзяка, Т. Шаўчэнку.

У жніўні 1936 года падпісаў зварот да «роднага, любага» Сталіна з заклікам знішчыць «бандыцкіх вылюдкаў» з «контррэвалюцыйнай трацкісцка-зіноўеўскай хеўры».

Памёр ад інфаркту ў эвакуацыі каля казахстанскага Уральска. У яго пахаванні ўдзельнічаў Другі Беларускі Дзяржаўны тэатр, які ў гэты час гастраляваў ва Уральску.

У лютым 2020 года адбылася эксгумацыя парэшткаў З. Бядулі. Праз жаданне сваякоў парэшткі захоўваліся з бласлаўлення мітрапаліта ў Ільінскай царкве ў Бабруйску, нягледзячы на тое што ён быў іўдзеем. 3 лістапада 2020 года парэшткі даставілі ў Мінск і ўрачыста перапахавалі на Усходніх могілках, паніхіду адслужылі праваслаўны святар і іўдзейскі рабін, на магіле ўсталявалі праваслаўны крыж з надпісам на рускай мове.

Літаратурнае аб’яднанне «Узвышша». 1 рад (злева направа): В. Шашалевіч, П. Глебка, У. Дубоўка, М. Лужанін, К. Чорны, К. Крапіва; 2 рад: А. Адамовіч, У. Жылка, З. Бядуля, А. Бабарэка, Я. Пушча, С. Дарожны, Т. Кляшторны. 1929 г.

1917 год. Спектаклямі «Паўлінка» Янкі Купалы і «У зімовы вечар» паводле Э. Ажэшкі ў Мінскім гарадскім тэатры адкрылася Першае беларускае таварыства драмы і камедыі (1917–1920).

Таварыства адыграла важную ролю ў культурным жыцці Беларусі, у станаўленні беларускага прафесійнага тэатральнага мастацтва.

Узнікла з ініцыятывы Ф. Ждановіча, І. Буйніцкага, У. Фальскага і іншых дзеячаў нацыянальнай сцэны. Кіраўнік і рэжысёр Ф. Ждановіч. У трупе працавалі: У. Галубок, Г. Грыгоніс, А. Ільінскі, А. Крыніца, Л. Ржэцкая, К. Міронава, М. Міцкевіч і іншыя. Тэатр гастраляваў па Беларусі.

У рэпертуары тэатра былі пастаноўкі па творах Я. Купалы, Я. Коласа, В. Дуніна-Марцінкевіча, Э. Ажэшкі, К. Каганца, К. Буйло, У. Галубка, М. Крапіўніцкага і іншых.

У 1920 годзе на аснове творчага калектыву былі створаныя 1-ы Беларускі дзяржаўны драматычны тэатр (БДТ-1, з 1945 года тэатр імя Я. Купалы) і перасоўны тэатр пад кіраўніцтвам У. Галубка (з 1932 года – 3-і Беларускі дзяржаўны драматычны тэатр).

1950 год. Войска Чан Кайшы поўнасцю эвакуявалася з кантынэнтальнага Кітаю, пакінуўшы краіну пад уладаю камуністаў на чале з Мао Цзэ-дунам.

 

Нявесткай генералісімуса і першага прэзідэнта Кітайскай Рэспублікі (Тайвань), жонкай прэзідэнта Цзян Цзінга (1978–1988) з’яўлялася Цзян Фанлян, або Фаіна Вахрава (1916–2004) – беларуска, якая нарадзілася пад беларускай Оршай у сям’і пуцявога абходчыка.

У Свярдлоўску ва ўзросце 16 гадоў на “Уралмашы” яна пазнаёмілася з Цзян Цзінго – сынам Чан Кайшы. Яны пажаніліся ў 1935 годзе і праз год пераехалі ў Кітай.

Пахавана ў прысутнасці прэзідэнта і іншых афіцыйных асоб Рэспублікі Кітай (Тайваня).

2007 год. Заснаваны беларускамоўны тэлеканал спадарожнікавага тэлебачання “Белсат”.

Канал з трансляцыямі на беларускай і рускай мовах , структурная частка Польскага тэлебачання.

Канал быў адказам на выказаную ў беларускіх дэмакратычных колах патрэбу ў незалежнай ад уладаў Беларусі тэлестанцыі.

Дырэктарам канала стала аўтарка ідэі – Агнешка Рамашэўская-Гузы. У канцы 2008 года сфарміравалася грамадская Назіральная рада канала. У яе склад увайшлі такія прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі, як В. Акудовіч, М. Анемпадыстаў, З. Бандарэнка, Г.  Бураўкін, А. Гуляеў, С. Калінкіна, У. Колас (старшыня), А. Трусаў, Ю. Хашчавацкі.

Каманда налічвае амаль 300 штатных і пазаштатных работнікаў з Польшчы, Беларусі, Расіі, Украіны, Казахстана і іншых краін.

«Белсат» транслюе ў сярэднім 19 гадзінаў на дзень.

1975 год. Званне “Ганаровы грамадзянін Магілёва” нададзена ўдзельнікам вызвалення Магілёва (1944) генерал-маёрам І. Кірылаву, А. Навумаву, Герою Сацыялістычнай Працы, заслужанаму будаўніку БССР П. Цімашэнку.

Пры ўдзеле І. Кірылава (1905–1993) распрацоўваліся і праводзіліся баявыя аперацыі па вызваленню Магілёўшчыны пад в. Леніна Горацкага раёна (у кастрычніку 1943), у Чавускім раёне (сакавік-чэрвень 1944), на чале 139-й стралковай дывізіі ён вызваляў г. Магілёў і Магілёўскую вобласць.

62-гі стралковы корпус пад камандаваннем А. Навумава (1905–1992) знаходзіўся на напрамку галоўнага ўдару падчас Магілёўскай аперацыі 1944 года.

П. Цімашэнка (1913–2009), Заслужаны будаўнік БССР, у 1953–1978 гадах працаваў у г. Магілёве ўпраўляючым будтрэстамі № 78, 12, 17 «Лаўсанбуд». Званне Героя Сацыялістычнай Працы атрымаў за поспехі ў будаўніцтве Магілёўскага камбіната сінтэтычнага валакна (1974). Зорка ў яго гонар закладзена на Зорнай плошчы Магілёва.

2015 год. Памёр Алег Салтук (1946–2015).

Беларускі паэт і перакладчык. Лаўрэат літаратурных прэмій Ленінскага камсамола Віцебшчыны, імя Уладзіміра Караткевіча, «Сузор’е муз», «Залаты купідон», часопіса «Маладосць»,

Скончыў філфак Магілёўскага педінстытута.

Працаваў у СМІ Віцебскай вобласці, сакратаром Віцебскага абласнога аддзялення Саюза беларускіх пісьменнікаў.

Першы верш надрукаваў у 1965 годзе ў «Магілёўскай праўдзе» з адабрэння А. Пысіна, які быў яго першым літаратурным настаўнікам. Асноўныя матывы паэзіі А. Салтука – любоў да Радзімы, роднай зямлі, гераічная памяць беларускага народа, клопаты і трывогі нашых дзён, пачуцці сяброўства і кахання, няпростыя чалавечыя адносіны.

Аўтар шматлікіх зборнікаў паэзіі, перакладаў на беларускую мову вершы рускіх і ўкраінскіх паэтаў.

Яго творы перакладаліся на ўкраінскую, польскую, рускую, балгарскую, нямецкую, асецінскую мовы.