Палата дасудовай вытворчасці II Міжнароднага крымінальнага суда 17 сакавіка выдала ордэры на арышт прэзідэнта Расіі Уладзіміра Пуціна ў сувязі са злачынствамі ва Украіне – піша “Еўрапейская праўда”.
Суд выдаў ордэры на арышт Пуціна і Марыі Львовай-Бяловай, ўпаўнаважанай прэзідэнта Расіі па справах дзіцяці.
Пуціна і Львову-Бялову падазраюць у здзяйсненні ваеннага злачынства – незаконнай дэпартацыі дзяцей з акупаваных раёнаў Украіны ў Расію, якая адбывалася мінімум з 24 лютага 2022 года.
“Палата дасудовай вытворчасці на падставе хадайніцтваў пракуратуры ад 22 лютага 2023 года пастанавіла, што існуюць дастатковыя падставы лічыць, што кожны падазраваны нясе адказнасць за ваеннае злачынства незаконнай дэпартацыі насельніцтва і незаконнага перамяшчэння насельніцтва з акупаваных раёнаў Украіны ў Расію, што нанесла шкоду ўкраінскім дзецям” – падкрэсліваецца ў паведамленні.
Палата зазначае, што лічыць ордэры на арышт таемнымі “з мэтай абароны пацярпелых і сведкаў, а таксама з мэтай забеспячэння расследавання”.
– Тым не менш, прымаючы пад увагу, што паводзіны, пра якія ідзе гаворка ў гэтай сітуацыі, верагодна, працягваюцца, і што дасведчанасць грамадскасці пра ордэры можа спрыяць прадухіленню далейшага здзяйснення злачынстваў, Палата лічыць, што ў інтарэсах правасуддзя ўпаўнаважыць сакратарыят апублікаваць наяўнасць ордэраў, імёны падазраваных, злачынствы, за якія выдадзены ордэры, і меры адказнасці, устаноўленыя Палатай – абвясціў выконваючы абавязкі прэзідэнта Міжнароднага крымінальнага суда Пётр Гофманскі.
Што дае ордэр на арышт
Генпракурор Украіны Андрэй Косцін заявіў, што ордэр Міжнароднага крымінальнага суда азначае, што за межамі Расіі Пуціна павінны арыштаваць і перадаць у суд.
“А сусветныя лідэры тройчы будуць думаць, перш чым ціснуць яму руку або садзіцца з ім за стол перагавораў. Свет атрымаў сігнал, што расійскі рэжым з’яўляецца злачынным і яго кіраўніцтва і паслугачы будуць прыцягнуты да адказнасці” – растлумачыў украінскі генпракурор.
Рэакцыя Расіі
Прэс-сакратар міністэрства замежных спраў Расіі Марыя Захарава заявіла, што ордэр Міжнароднага крымінальнага суда на арышт Пуціна не будзе мець для Расіі “ніякага значэння, у тым ліку з прававога пункту гледжання”.
Міжнародны жаночы дзень – свята, якое адзначаюць у шэрагу краін як «жаночы дзень».
Сэнс, закладзены ў гэтае вызначэнне, вар’іруецца ад дня барацьбы жанчын за грамадзянскія і сацыяльныя правы да дня шанавання жанчын, што некаторымі ўспрымаецца як праява сексізму.
У 1910 годзе ў Капенгагене адбылася 2-я Міжнародная канферэнцыя працоўных жанчын. Лідэр жаночай групы сацыял-дэмакратычнай партыі Германіі Клара Цэткін прапанавала, каб Жаночы дзень адзначаўся штогод у кожнай краіне ў адзін і той жа дзень. Мэтай гэтага свята Цэткін назвала барацьбу жанчын за свае правы. Гэтая прапанова атрымала аднадушную падтрымку канферэнцыі з удзелам больш за 100 жанчын з 17 краін.
Міжнародны жаночы дзень упершыню адзначаўся 19 сакавіка 1911 года ў Аўстрыі, Германіі, Даніі і Швейцарыі. 8 сакавіка 1914 года камуністкі, суфражысткі і эмансіпе Еўропы правялі мітынгі ў знак салідарнасці са сваімі сёстрамі.
У ходзе вайны, расійскія жанчыны, работніцы ткацкіх фабрык сталі адзначаць дзень жанчын 23 лютага па юліянскім календары, аднак па грыгарыянскім календары гэта было 8 сакавіка.
У СССР Дзень жанчын стаў афіцыйным святам, але быў рабочым днём. Толькі з 1965 года гэтае свята стала не працоўным.
У 1975 годзе падчас Міжнароднага года жанчын ААН зацвердзіла дзень 8 сакавіка ў якасці Міжнароднага.
1169 год. Кіеў узяты войскам уладзімірскага князя Андрэя Багалюбскага “на шчыт” і ўпершыню падвергнуты рабаванню ва ўнутрыусобных войнах.
Летапісы павядамляюць, што за тры дні былі “разрабаваны ўвесь горад, Падол і Гара, і манастыры, і Сафія, і Дзесяцінная Багародзіца, і не было памілавання нікому і ніадкуль. Жонкі адведзены былі ў палон. Цэрквы агалілі ад абразоў, кніг, рыз, і званы вынеслі. Усімі смольнянамі, і суздальцамі, і чарнігаўцамі, і Вольгавай дружынаю ўсе святыні ўзяты былі. Запалены быў манастыр Пячэрскай Святой Багародзіцы, але Бог малітвамі Святой Багародзіцы збярог ад такой страты. І было ў Кіеве ўсім людзям стогн, і туга, і скруха няўцешная, і слёзы няспынныя”.
Узяцце Кіева ўспрымалася сучаснікамі як нешта беспрэцэдэнтнае: “яго не было ніколі”, пісаў суздальскі летапісец.
З гэтага моманту Кіеўская Русь няўхільна рухалася да поўнага заняпаду.
1882 год. Нарадзіўся Аляксандр Чарвякоў (Чарвяк).
Дзяржаўны дзеяч БССР, партыйны дзеяч РКП(б) і КП(б)Б. Старшыня Беларускага нацыянальнага камісарыята, падпісант “Маніхвэста аб абвяшчэнні ССРБ” 1 студзеня 1919 года, член Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўрада Беларусі. Камісар асветы ССРБ, намеснік наркама асветы Літоўска-Беларускай ССР, член ЦВК Літоўска-Беларускай ССР.
Падпісант Дэкларацыі аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі 31 ліпеня 1920 года. Першы Старшыня ЦВК БССР (1920-1937), СНК БССР (1920-1924), Прэзідыума ЦВК СССР ад БССР (1922-1937), 1-ы Народны камісар замежных спраў БССР (1920-1923).
Скончыў Віленскі настаўніцкі інстытут. Служыў у царскай арміі, прапаршчык. Прымаў актыўны ўдзел у ліпеньскіх падзеях у Петраградзе 1917 года, пазнаёміўся з І. Сталіным.
Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў Беларускай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі, удзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Петраградзе, Першага Усебеларускага з’езда ў Мінску (1917).
Вялікую ўвагу аддаваў умацаванню і развіццю беларускай савецкай дзяржаўнасці, нацыянальнай культуры, асветы, ліквідацыі непісьменнасці, прыхільнік беларусізацыі. Аўтар прац па гісторыі барацьбы беларускага народа за савецкую ўладу, эканамічным і культурным становішчы беларускай рэспублікі.
У канцы 1920 – пачатку 1930-х гадоў стаў абвінавачвацца ў падтрымцы поглядаў М. Бухарына.
Асабліва жорстка яго крытыкавалі на XVI з’ездзе КП(б)Б, ад яго патрабавалі тлумачэнняў, чаму ў часе праверкі партыйных дакументаў не выкрыў ні аднаго «ворага народа», абвінавачвалі ў тым, што ён з’яўляецца ідэйным натхняльнікам і кіраўніком нацыянал-апартуністычнай плыні ў партыі.
16 чэрвеня 1937 года ў перапынку з’езда застрэліўся ў сваім службовым кабінеце.
1910 год. Нарадзіўся Пётр Конюх.
Беларускі сусветна вядомы оперны спявак, бас, “беларускі Шаляпін”.
Падчас Другой сусветнай вайны ваяваў польскім корпусе генерала Андэрса на поўначы Афрыцы і на поўдні Еўропы. Удзельнік бітвы пры Монтэ-Касіна.
Скончыў Рымскую акадэмію мастацтваў. Спяваў у операх усяго свету на беларускай, італьянскай, польскай, французскай, англійскай, нямецкай, рускай і ўкраінскай мовах. Жыў у ЗША, выконваў беларускія песні, дапамагаў ставіць голас беларускаму спеваку Данчыку.
27 гадоў працаваў у хоры данскіх казакоў С. Жарава, запісваў беларускія песні на пласцінкі, у тым ліку і «Магутны Божа». У 1975 г. прыязджаў у Беларусь.
Памёр у ЗША 14 ліпеня 1994 года.
1910 год. Францужанка Эліз дэ Лараш стала першай жанчынай-пілотам.
Здзейсніла экзаменацыйны палёт і стала 36 пілотам у Францыі і першай жанчынай-пілотам.
Лараш раз’язджала з “лятаючым цыркам” па Еўропе. У чэрвені 1919 гады паставіла два “жаночых” сусветных рэкорды – на вышыню і далёкасць палёту.
18 ліпеня 1919 года дэ Лараш загінула ў авіякатастрофе на аэрадроме Кротуа. Яна ляцела пасажыркай.
Помнік лётчыцы ўстаноўлены ў аэрапорце Ле Буржэ.
1917 год. Нарадзіўся Сяргей Селіханаў.
Беларускі скульптар, класік партрэтнага жанру ў беларускай скульптуры. Народны мастак. Лаўрэат Ленінскай прэміі за стварэнне цэнтральнай скульптурнай групы мемарыяльнага комплексу «Хатынь».
Прадстаўнік старэйшага пакалення беларускіх савецкіх скульптараў, адзін з найбольш вядомых скульптараў эпохі росквіту сацыялістычнага рэалізму ў мастацтве.
Найбольш вядомыя яго помнікі – К. Заслонаву ў Оршы, М. Казею ў Мінску, «Няскораны чалавек» у Хатыні.
Аўтар партрэтаў І. Мележа, А.Якімовіча, Г. Цытовіча і іншых.
У яго гонар у Віцебску, Мінску ўстаноўлены мемарыяльныя дошкі.
Памёр 28 верасня 1976 года.
1928 год. Памёр Пётр Крачэўскі (1879-1928).
Беларускі палітычны і грамадска-культурны дзеяч, трэці старшыня Рады БНР.
Удзельнік Усебеларускага з’езда. Арганізатар Усебеларускай канферэнцыі 1921 года ў Празе, якая асудзіла Рыжскі мірны дагавор і пацвердзіла ідэалы незалежнасці Беларусі, дамогся ад урада Чэхаславакіі стыпендый для беларускіх студэнтаў.
Адзін са стваральнікаў Беларускага загранічнага архіва ў Празе, выдавец альманаха «Замежная Беларусь».
Аўтар вершаванай драмы «Рагнеда», вершаў, гістарычных і літаратурных эсэ, перакладаў з рускай, чэшскай і ўкраінскай моў.
Пахаваны на Ольшанскіх могілках у Празе.
Дзеячы БНР, 1918 год. Злева направа, сядзяць: А. Бурбіс, Я. Серада, Я. Варонка, В. Захарка; стаяць: А. Смоліч, П. Крачэўскі, К. Езавітаў, А. Аўсянік, Л. Заяц
1931 год. Нарадзіўся Сямён Падокшын.
Беларускі філосаф і гісторык-медыявіст, даследчык культуры Адраджэння і Рэфармацыі, культуролаг. Доктар філасофскіх, кандыдат гістарычных навук.
Працаваў у Інстытуце філасофіі і права АН БССР.
Аўтар прац «Рэфармацыя і грамадская думка Беларусі і Літвы (2-я палова XVI – пачатак XVII ст.», «Скарына і Будны: Нарыс філасофскіх поглядаў», «Францыск Скарына», «Філасофская думка эпохі Адраджэння ў Беларусі: Ад Францыска Скарыны да Сімяона Полацкага», «Унія. Дзяржаўнасць. Культура: Філасофска-гістарычны аналіз», «Беларуская думка ў кантэксце гісторыі і культуры» і іншых.
Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР.
Памёр 21 снежня 2004 года.
1941 год. Нарадзілася Жанна Дапкюнас.
Беларускі літаратуразнавец і арганізатар музейнай справы. Унучатая пляменніца Янкі Купалы.
Скончыла БДУ. Працавала намеснікам дырэктара, дырэктарам у Літаратурным музеі Янкі Купалы. Заснавальнік і нязменны намеснік старшыні Міжнароднага фонду Янкі Купалы.
Ініцыятар і арганізатар стварэння ландшафтнага заказніка «Купалаўскі», філіялаў Літаратурнага музея Янкі Купалы ў Акопах (Лагойскі раён) і Яхімоўшчыне (Маладзечанскі раён, 2001).
Кіравала творчай групай па стварэнні галоўнай экспазіцыі музея, экспазіцый у філіялах музея ў Вязынцы і Ляўках, музея-кватэры Янкі Купалы ў Пячышчах (Татарстан), гісторыка-літаратурнага музея «Над ракою Арэсай» у Любанскім раёне.
Аўтар шматлікіх артыкулаў пра жыццёвы шлях і творчасць Янкі Купалы, навукова-папулярнага кінафільма «Янка Купала», радыёперадач, складальнік зборніка Я. Купалы «Публіцыстыка», 3-га тома збору твораў Купалы ў трох тамах, укладальнік кніг, буклетаў і альбомаў, якія прысвечаны Купале.
1952 год. Нарадзіўся Аляксандр Козак.
Беларускі акцёр, тэатральны дзеяч, Заслужаны дзеяч мастацтваў, дырэктар і мастацкі кіраўнік Брэсцкага акадэмічнага тэатра драмы, дырэктар Міжнароднага тэатральнага фестывалю «Белая Вежа» (Брэст).
Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Усё сваё жыцце прысвяціў служэнню ў Брэсцкім тэатры драмы імя Ленінскага камсамола Беларусі.
Найбольш значныя яго ролі ў пастаноўках «Брэсцкая крэпасць» К. Губарэвіча, «Пакажыце пропуск» Я. Шабана, «І змоўклі птушкі» І. Шамякіна, «Апраўданне крыві» паводле І. Чыгрынава і іншыя.
1954 год. Нарадзіўся Андрэй Саннікаў.
Беларускі палітычны і грамадскі дзеяч.Унук рэжысёра К. Саннікава. Мае ранг Надзвычайнага і Паўнамоцнага Пасла, каардынатар грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь», кандыдат у прэзідэнты Рэспублікі Беларусь на выбарах у 2010 годзе, палітвязень Беларусі, вязень сумлення.
Скончыў Дыпламатычную акадэмію Міністэрства замежных спраў СССР у Маскве.
Працаваў у Нью-Ёрку ў сакратарыяце ААН, саветнікам прадстаўніцтва Беларусі ў Швейцарыі, намеснікам міністра замежных спраў Беларусі.
У 1996 годзе, напярэдадні рэфэрэндуму падаў у адстаўку ў знак пратэсту. Выступіў ініцыятарам стварэння «Хартыі-97». Разам з Г.Карпенкам стварыў Каардынацыйныю Раду дэмакратычных сілаў Беларусі. Адзін з ініцыятараў грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» (2008), арганізатар шматлікіх маршаў пратэсту, акцый супраць фальсіфікацыі выбараў у 2001, 2004, 2006, 2008 гадах.
У 2010 годзе быў зарэгістраваны ў якасці кандыдата ў Прэзідэнты Беларусі. Затрыманы падчас мітынгу супраць афіцыйных вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 19 снежня 2010 года ў Мінску, жорстка збіты і змешчаны пад варту ў СІЗА КДБ. Жонка палітыка, Ірына Халіп, таксама была арыштаваная, а трохгадовага сына Даніка ўлады спрабавалі выкрасці з дзіцячага садку і адправіць у дзіцячы дом.
11 студзеня 2011 года Amnesty International прызнала Саннікава вязнем сумлення.
14 мая 2011 года судом асуджаны да 5 гадоў пазбаўлення волі. Пакаранне адбываў ў калоніях Наваполацка, Бабруйска, Віцебска. У 2012 годзе памілаваны А. Лукашэнкам, атрымаў палітычны прытулак у Вялікабрытаніі.
1962 год. Нарадзіўся Славамір Адамовіч.
Беларускі паэт, грамадскі дзеяч. Адзін з заснавальнікаў Таварыства маладых літаратараў «Тутэйшыя», лідар арганізацыі «Правы рэванш», сябра «Таварыства вольных літаратараў», актывіст Руху салідарнасці «Разам».
Скончыў БДУ. Працаваў у «Настаўніцкай газеце». Атрымаў літаратурную прэмію «Гліняны вялес» за зборнік вершаў «Каханне пад акупацыяй».
За верш «Убей президента!» быў арыштаваны 6 красавіка 1996 года. У турме КДБ трымаў сухую галадоўку. Праз 10 месяцаў выпушчаны пад падпіску пра нявыезд.
У жніўні 1997 на адным з апазіцыйных мітынгаў публічна зашыў сабе рот у знак пратэсту супраць ціску ўладаў на незалежныя СМІ і незалежных журналістаў.
У 2000 годзе жыў ў Нью-Ёрку, потым у Нарвегіі, Беларусі.
2004 год. У Парыжы памёр Міхась Наўмовіч (1922–2004).
Дзеяч беларускай эміграцыі, старшыня Беларускага Згуртавання ў Францыі «Хаўрус» і член рады БНР, мастак, фізіятэрапэўт.
Скончыў Наваградскую гімназію (1944). Пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР не хацеў разумець і прызнаваць савецкую ўладу, таму ў гімназіі адбываліся канфлікты на гэтай глебе.
У 1944 годзе быў мабілізаваны ў Беларускую краёвую абарону, адкуль уцёк, прабраўся ў Францыю і далучыўся да францускіх партызанаў, потым уступіў у армію Андэрса.
Пасля дэмабілізацыі ў 1947 годзе пераехаў у Парыж. Скончыў факультэт скульптуры Нацыянальнай вышэйшай школы прыгожых мастацтваў, школу фізіятэрапіі ў Парыжы. Выкладаў анатомію і марфалогію ў дзяржаўных і прыватных школах фізіятэрапіі і мастацтва.
З 1946 года ўзначальваў Аб’яднанне беларускіх работнікаў у Францыі. Сустваральнік Беларускай незалежніцкай арганізацыі моладзі, выдавец часопіса «Моладзь», кіраўнік Аб’яднання беларускіх студэнтаў, Беларускага аб’яднання камбатантаў, прадстаўнік у Францыі Беларускага камітэту дапамогі ахвярам радыяцыі, арганізаванага ў 1989 годзе пры Беларускай каталіцкай місіі ў Лондане з ініцыятывы айца Аляксандра Надсана.
Аўтар больш за 10 скульптурных твораў з каменю, у тым ліку помніка на магіле М. Равенскага, скульптур для касцёлаў, мосту Аляксандра III і Новага мосту ў Парыжы, працы «Вяселле ў Кане Галілейскай», пераможца конкурсу на стварэнне статуі Жанны д’Арк.
Аформіў выдадзеныя ў замежжы кнігі «Спадчына» Янкі Купалы, «Сымон-музыка» Якуба Коласа, «Матчын дар» Алеся Гаруна, альманах «Ля чужых берагоў». Маляваў і акварэллю.
Некаторыя мастацкія працы захоўваюцца ў Беларускай бібліятэцы і музэі імя Ф. Скарыны ў Лондане.
Міжнародны дзень роднай мовы, Міжнародны дзень матчынай мовы (International Mother Language Day, з 1999 года).
Абвешчаны ЮНЕСКА па прапанове Бангладэш. Мае на мэце заахвочванне моўнай разнастайнасці і шматмоўнай адукацыі, а таксама спрыянне ўсведамленню моўных і культурных традыцый, якія грунтуюцца на ўзаемаразуменні, цярпімасці і дыялогу.
Дата абрана ў сувязі з тым, што ў гэты дзень у 1952 года загінулі пяць студэнтаў, якія змагаліся за наданне бенгальскай мове статусу дзяржаўнай у тагачасным Пакістане – усходняя частка якога пазней стала незалежнай дзяржавай Бангладэш.
Паводле ацэнак ЮНЕСКА палова з 6 000 моў свету знаходзіцца пад пагрозай знікнення.
Дні роднай мовы пачалі ладзіцца дзяржаўнымі ўстановамі Беларусі толькі ад часу залічэння ў 2009 годзе ЮНЕСКА беларускай мовы да ліку тых, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення. Ад таго часу бібліятэкі прысвячаюць святу кніжныя выставы беларускамоўных выданняў, музеі, установы культуры ладзяць публічныя чытанні беларускамоўных твораў мастацкай літаратуры пісьменнікамі, акцёрамі, мастакамі і дзяржаўнымі дзеячамі.
У 2008–2021 гадах Таварыства беларускай мовы праводзіла ў гэты Дзень агульнабеларускія дыктоўкі паводле беларускамоўных твораў, прэзентацыі новых беларускамоўных кніг, беларускамоўныя дыскатэкі і канцэрты. Напрыклад, у 2020 годзе самая буйная імпрэза да Дня роднай мовы адбылася ў мінскім культурным хабе ОК16. На шасці пляцоўках праходзілі майстар-клясы, лекцыі, квэсты, фудтракі і канцэрты. Пад канец свята выступіў Лявон Вольскі.
Пасля ліквідацыі Вярхоўным судом Таварыства беларускай мовы 8 лістапада 2021 года, колькасць мерапрыемстваў да Міжнароднага дня роднай мовы, іх якасць і ахоп насельніцтва рэзка паменелі.
Дзень землеўпарадкавальніка і картографа-геадэзічнай службы Беларусі.
Першыя дакументальныя пасведчанні аб дзяржаўных зямельных актах, якія называлі ездакамі, адносяцца на нашых землях да 1398 года. Ужо тады беларусы мералі зямлю і займаліся складаннем карт.
У 1997 годзе пасля 200–гадовага перапынку ўз’ядналіся землеўпарадкавальная і картографа-геадэзічная службы – створаны Дзяржкамітэт па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі Рэспублікі Беларусь.
З 2002 года на службу былі ўскладзены таксама функцыі па дзяржрэгістрацыі правоў на нерухомую маёмасць і здзелак з ёю. Агульная колькасць супрацоўнікаў службы складае каля 5 500 чалавек..
21 сакавіка святкуецца Сусветны дзень геадэзіста.
1634 год. Падпісаны акт аб ганаровай капітуляцыі Смаленска перад польным гетманам ВКЛ Крыштофам Радзівілам
Крывіцкі горад, вядомы з 863 года. Першы прывілей на Магдэбурскае права надаў гораду яшчэ князь Вітаўт.
У канцы ХІІІ-ХV стагоддзях быў буйным цэнтрам беларускага летапісання. Смаленскія харугвы бралі ўдзел у Грунвальдскай бітве. У 1508 годзе горад стаў цэнтрам Смаленскага ваяводства ВКЛ.
1 жніўня 1514 года быў захоплены маскоўскімі войскамі. Пасля 20-месячнай аблогі, 3 чэрвеня 1611 года войскі Жыгімонта Вазы вярнулі горад да Вялікага Княства Літоўскага. Увосень 1611 года гораду нададзена Магдэбурскае права і герб «у чырвоным полі постаць арханёла Міхала».
У 1632–1634 гадах Смаленск вытрымаў вялікую маскоўскую аблогу. Маскоўскія войскі на чале з М. Шэіным спрабавалі ўзяць горад, але з’яўленне войска караля і вялікага князя Уладзіслава Вазы змяніла ход кампаніі – і маскоўцы капітулявалі.
Капітуляцыю прымаў Крыштаф Радзівіл.
У 1641 годзе ў межах сучаснага горада (мясцовасць Шэінаўка) на загад Уладзіслава Вазы паставілі першы ў Смаленску помнік – абеліск на Кургане Славы ў гонар перамогі над войскам Міхаіла Шэіна.
Капітуляцыя маскоўскіх войскаў на чале з Шэіным
1649 год. Месцічы Бабруйска адчынілі гарадскія вароты перад войскамі ВКЛ, скончылася абарона Бабруйска ў ходзе казацкага паўстання 1648–1651 гадоў.
У кастрычніку 1648 года паўстаўшыя жыхары Бабруйска разам з казацкім атрадам Паддубскага перабілі заможную шляхту, утапілі ў Бярэзіне гарадскога старасту і занялі горад. Не змаглі вярнуць горад атрады Паца, Кішкі, Валовіча.
20 лютага да Бабруйска падышоў атрад Я. Радзівіла, які схіліў на свой бок багатых мяшчан, гандляроў, рамеснікаў, духавенства. Ноччу 21 лютага месцічы адчынілі гарадскія вароты і горад быў узяты.
Войскі Радзівіла ўчынілі расправу над паўстанцамі, былі забіты некалькі тысяч гараджан і казакоў. Кіраўнік абаронай Паддубскі і яшчэ 9 чалавек былі пасаджаны на кол, 40 пакаралі смерцю, 270 казакам была адсечана правая рука, каб застрашыць іншых.
Януш Радзівіл
1835 год. Нарадзіўся Міхаіл Мікешын.
Вядомы расійскі скульптар, мастак, жывапісец, рысавальшчык, ілюстратар беларускага паходжання.
Пераможца конкурса (1858) на праект помніка «Тысячагоддзе Расіі» для ўвядзення ў Ноўгарадзе. 8 верасня 1862 года помнік урачыста адкрыты. Вышыня манумента з крыжом і фігурай анёла ўверсе – каля 16 метраў, дыяметр – каля 9 метраў, вага – 65,5 тон.
На помніку «Тысячагоддзе Расіі» ў Ноўгарадзе над фігурамі расійскіх асветнікаў рэстаўратары знайшлі адліты ў бронзе нецэнзурны надпіс, які можна разгледзіць у моцны бінокль.
На помніку адлюстраваны сярод іншых, хрысціцель Русі Уладзімір Святаслававіч – муж Рагнеды Рагвалодаўны, Пётр Магіла – заснавальнік царквы ў магілёўскім Падміколлі, архібіскуп Георгі Каніскі, вялікія князі Яраслаў Мудры – сын Рагнеды, Аляксандр Неўскі – зяць полацкага князя Брачыслава, Гедымін, Альгерд, Вітаўт, князь Пскоўскі Даўмонт – сын Міндоўга, князь Канстанцін Астрожскі, выхадцы з літоўскіх зямель Р. Пацёмкін, кампазітар М. Глінка.
У 1865 годзе Мікешын наведвае малую радзіму, Клімавічы, і потым, на працягу 27 гадоў прыязджаў, каб пакінуць жывыя сведчанні эпохі, жыцця, побыту жыхароў. Апошняя замалёўка Мікешына з Клімавіч датуецца 1892 годам.
У 1888 годзе па яго праекце ўзведзены помнік Б. Хмяльніцкаму ў Кіеве, пазней — помнік Кацярыне II у Пецярбургу.
Памёр 31 студзеня 1896 года.
1881 год. Пайшоў з жыцця Язэп Ходзька.
Беларускі геадэзіст, тапограф, географ, генерал-лейтэнант.
Праводзіў трыянгуляцыйныя работы на захадзе Латвіі, у Літве, у Гродзенскай і Мінскай губернях.
Лідары паўстання 1830–1831 гадоў меркавалі прызначыць яго камендантам Вільні. Пасля гэтага быў затраманы рускімі ўладамі і накіраваны на правядзенне тапаграфічных работ на Дунаі і Басфоры.
Склаў ваенны агляд румынскіх княстваў Малдавіі і Валахіі, правеў Закаўказскую трыянгуляцыю. Узнагароджаны вялікім Канстанцінаўскім медалём Рускага геаграфічнага таварыства.
1905 год. Нарадзіўся Філафей (Уладзімір Нарко).
Праваслаўны святар, іерарх Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (БАПЦ), удзельнік беларускага хрысціянскага руху ХХ стагоддзя.
Да Другой сусветнай вайной служыў настаяцелем беларускага праваслаўнага прыхода ў Варшаве. У гады вайны ўдзельнічаў у аднаўленні і фармаванні царкоўнага кіраўніцтва БАПЦ, быў епіскапам Слуцкім, пазней – Магілёўскім і Мсціслаўскім.
У 1946 годзе перайшоў у Рускую праваслаўную царкву за мяжой, стаў архіепіскапам Берлінскім і Германскім.
1952 год. Нарадзіўся Мікалай Паграноўскі.
Беларускі мастацтвазнавец.
Працаваў у Нацыянальным мастацкім музеі, Мінскім мастацкім вучылішчы імя А. Глебава, Беларускай акадэміі мастацтваў, кіраўніком мастацкай галерэі «ONIK», дырэктарам гісторыка-культурнага музея-запаведніка „Заслаўе“.
Працуе на радыё, тэлебачанні, піша сцэнарыі. Эксперт і старшыня мастацкага савету антыкварнага дому «Paragis».
Аўтар 22 каталогаў, 7 альбомаў і кніг, шматлікіх артыкулаў па выяўленчым мастацтве БеларусіХІХ–ХХІ стагоддзяў.
Вядомы у сувязі з скандалам вакол сапраўднасці новазнойдзенага жывапіснага твора М. Шагала «Певень» – ён адзіны з беларускіх мастацтвазнаўцаў, хто лічыць карціну сапраўднай.
1955 год. Нарадзіўся Мікалай Нікалаеў.
Беларускі гісторык і грамадскі дзеяч. Доктар філалагічных навук. Ганаровы грамадзянін Навагрудскага раёна.
Адзін з заснавальнікаў і членаў прэзідыума Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў, адзін з стваральнікаў і член Беларускага грамадска-культурнага таварыства ў Санкт-Пецярбургу.
Скончыў БДУ. Працаваў у Ленінградскім аддзяленні Інстытута археалогіі АН СССР, Расійскай нацыянальнай бібліятэцы, удзельнічаў у раскопках старажытнага Навагрудка, Старой Ладагі.
Даследуе гісторыю культуры Беларусі, беларускае мастацтва, гісторыю праваслаўнай царквы ў Беларусі.
Пераклаў на беларускую мову працу І. Грыгаровіча «Беларуская іерархія».
Аўтар манаграфіі «Палата кнігапісная», прысвечанай пытанням традыцый кніжнай культуры Беларусі, гісторыі старажытнай кірылічнай кнігі, богаслужбовых кніг на лацінскай мове, беларускай рукапіснай кнігі.
1964 год. У Нью-Ёрку памёр Леон Гаспар (Лейб Шульман, 1882–1964).
Амерыканскі мастак. Падарожнік па Еўропе, Амерыцы, Кітаю і Манголіі.
Вучыўся ў Віцебску ў Ю. Пэна. У 1900 годзе на сродкі Пэна пераехаў у Парыж, дзе займаўся ў акадэміі Р. Жульена, у Э. Тудуза і А.-У. Бугра, удзельнічаў у шматлікіх выставах.
Часта вяртаўся ў родны Віцебск. У 1907 годзе ўдзельнічаў у віцебскай выставе разам з Пэнам, К. Калем і Я. Паўлоўскай, прадставіў 89 палоцен і эцюдаў. У 1912 годзе вянчаўся ў віцебскай Ільінскай царкве з амерыканкай Эвелін Адэл, у 1959 годзе здзейсніў вясельнае падарожжа з другой жонкай Дорай Камінскай у Беларусь, СССР, каб пабачыцца з братамі, нагадаць пра сваё мастацтва.
Пад час Першай Сусветнай вайны служыў у французскім авіяцыйным палку. У 1916 годзе пераехаў у ЗША, дзе яго творчасць мела поспех.
У 1960-я гады, дзякуючы намаганням Д. Камінскай, яго карціны актыўна набываліся амерыканскімі галерэямі і музеямі.
1967 год. Памёр Юрый Тарыч.
Беларускі кінарэжысёр, сцэнарыст, заснавальнік беларускай мастацкай кінематаграфіі. Заслужаны дзеяч мастацтваў РСФСР.
У 1905 годзе як член Варшаўскай ваенна-рэвалюцыйнай арганізацыі быў высланы ў в. Тара Табольскай губерні. Адсюль і псеўданім – Тарыч, сапраўднае прозвішча Аляксееў.
Працаваў акцёрам у Табольску, Чыце, Ліпецку, Тамбове, Вільні, Маскве.
Удзельнік Першай Сусветнай вайны. Паручнік.
У кінематографе з 1914 года, калі напісаў сцэнарый фільма «Трагедыя сям’і Набатавых».
У 1926 годзе сумесна з Я. Івановым-Барковым зняў першы беларускі мастацкі фільм «Лясная быль» па аповесці М. Чарота «Свінапас».
Працаваў на студыі «Савецкая Беларусь», дырэктарам і мастацкім кіраўніком «Манголкіно» (1943-1945), супрацоўнічаў з “Беларусьфільмам”.
Міжнародны Дзень спантанай праявы дабрыні (International Spontaneous Kindness Day, з 1998 года).
Устаноўлены па ініцыятыве міжнародных дабрачынных арганізацый на канферэнцыі ў Токіа. У гэты дзень, як заклікаюць арганізатары, трэба імкнуцца быць добрым да ўсіх, і не проста добрым, а добрым бязмежна і бескарысліва.
Калі чалавек чакае падзякі за сваю дабрыню, гэта не можа лічыцца сапраўднай дабрынёй.
Добрыя справы самі па сабе павінны дастаўляць вам задавальненне, і пры гэтым, даючы нешта іншым ці дапамагаючы ім, вы не павінны чакаць узнагароды. Такая сапраўдная дабрыня.
Нямногія ў наш неспакойны час здольныя на такі “подзвіг” – у стане стомленасці і раздражненні ад надзённых клопатаў мы ўсё часцей абыякава праходзім міма чужых праблем, пакуль яны не закрануць нас саміх.
І тады мы шукаем падтрымку і ўдзел у людзей, для якіх “бескарыслівая дапамога”, “міласэрнасць” і “спагадлівасць” не проста словы, а сэнс жыцця, які стаў пакліканнем.
1772 год. Прускі кароль Фрыдрых II і Кацярына II падпісалі Пецярбургскую канвенцыю аб першым падзеле Рэчы Паспалітай.
5 жніўня 1772 года набыла моц аналагічная руска-аўстрыйская канвенцыя. У верасні 1772 года рускія, аўстрыйскія і прускія войскі занялі адпаведныя тэрыторыі.
Рэч Паспалітая працягвала існаваць, але яе тэрыторыя істотна скарацілася. У верасні 1773 года кароль Станіслаў Панятоўскі прызнаў новыя межы, падпісаўшы мірныя дамовы з Аўстрыяй, Прусіяй і Расіяй.
Наступныя падзелы Рэчы Паспалітай адбыліся ў 1793 і 1795 гадах.
1806 год. Нарадзіўся Канстанцін Тышкевіч.
Беларускі археолаг, гісторык, краязнавец, адзін з заснавальнікаў беларускай археалогіі. На аснове ўласных калекцый разам з бацькам і братам стварыў Лагойскі музей старажытнасцей.
Член навуковых таварыстваў Вільні, Кракава, Масквы, Прагі, Парыжа, Лондана.
Адзін з заснавальнікаў Віленскага музея старажытнасцей, член Віленскай археалагічнай камісіі. Даследаваў каля 200 курганоў, гарадзішчаў і замчышчаў.
У памяць аб вучоным з 2007 года праводзіцца водная экспедыцыя «Шляхам Тышкевіча» па Віліі.
Памёр 13 ліпеня 1868 года.
1837 год. Нарадзіўся Канстанцін Ельскі.
Беларускі вучоны-біёлаг, географ, геолаг і падарожнік.
Сваяк кампазітара С. Манюшкі.
Вучыўся ў Маскоўскім і Кіеўскім універсітэтах. Адзін з першых у Расійскай імперыі дарвіністаў.
Удзельнічаў у падрыхтоўцы паўстання 1863-1864 гадоў ва Украіне. Жыў у эміграцыі.
Займаўся геалагічнай практыкай у Турцыі, працаваў у парыжскім Прыродазнаўчым інстытуце, даследаваў Французскую Гвіяну ў Паўднёвай Амерыцы (1865-1869), Перу (1869-1878), Кардыльеры, вярхоўі Мараньёна – аднаго з вытокаў Амазонкі. Прэпараваныя ім пудзілы адпраўляліся ў музеі Еўропы, адных толькі павукоў даслаў каля 300 экзэмпляраў, адкрыў невядомыя віды жывёл. Сустваральнік і захавальнік прыродазнаўчага музея ў перуанскай Ліме.
Па вяртанні з Амерыкі, працаваў у Варшаве, захавальнікам прыродазнаўчых калекцый Кракаўскай акадэміі навук, у Турцыі, Германіі. Удзельнічаў у геалагічных экспедыцыях на французскі паўвостраў Брэтань, у балканскай Далмацыі.
У гонар вучонага названы від лаўра, некаторыя віды птушак і звяроў.
Памёр 26 лістапада 1896 года.
1937 год. У вёсцы Машанакі Магілёўскага раёна нарадзілася Зінаіда Бандарэнка.
Герой Сацыялістычнай працы, Ганаровы хімік СССР.
Усё яе працоўнае жыццё прайшло на Магілёўскім вытворчым аб’яднанні «Хімвалакно»: прадзільшчыца, апаратчыца. Выбіралася ад калектыва Дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР (1976-1981).
Упершыню ў СССР разам з напарніцай выйшла з брыгады каб на дваіх абслугоўваць адразу 15 станкоў. Пераможца пяці пяцігодак.
1938 год. Памёр у ГУЛАГу Міхась Багун.
Беларускі паэт, празаік, перакладчык.
Працаваў у газетах «Чырвоная Полаччына», «Літаратура і мастацтва», у Белдзяржвыдавецтве.
Аўтар лірычных рамантычна-акрыленых твораў: шэрагу зборнікаў, паэм. Пісаў і апавяданні для дзяцей. Перакладчык на беларускую мову М. Астроўскага «Як гартавалася сталь», вершаў А. Пушкіна, У. Маякоўскага, Э. Багрыцкага і іншых.
Некаторыя яго вершы, пакладзеныя на музыку, увайшлі ў фальклорныя запісы.
Арыштаваны ў лістападзе 1936 года, прыгавораны да 8 гадоў пазбаўлення волі.
1943 год. Нацысты спалілі 1530 жыхароў, уключая двух каталіцкіх святароў, вёскі Росіца Верхнядзвінскага раёна.
16-18 лютага тут прайшла карная аперацыя «Зімовы цуд». Карнікі звезлі мясцовых жыхароў у стайню і падпалілі яе. Святары Антоні Ляшчэвіч і Юры Кашыра адмовіліся пакінуць сваіх парафіянаў і прынялі разам з імі пакутніцкую смерць.
У 1999 годзе Ян Павал II абвясціў ксяндзоў Ю. Кашыру і А. Ляшчэвіча блаславёнымі. 19 жніўня 2000 года ў Росіцы адбылося паўторнае асвячэнне касцёла.
Па колькасці ахвяр Росіца – трэцяя на Беларусі апасля в. Боркі Кіраўскага раёна (2000), былой в. Ала Светлагорскага раёна (1758 чалавек).
1949 год. Заступіў на пасаду першы прэзідэнт Ізраіля Хаім Вайцман (1874–1952).
Ураджэнец м. Моталь пад Пінскам. Выбітны навуковец-хімік, палітык, прэзідэнт (1929-1946) Сусветнай сіянісцкай арганізацыі. Заснавальнік даследчага інстытуту, які цяпер носіць ягонае імя.
Ганаровы доктар Ерусалімскага універсітэта, Ганаровы грамадзянін Ерусаліма.
1952 год. Нарадзіўся Уладзімір Крываблоцкі.
Беларускі мастак-манументаліст, жывапісец. Скончыў Рэспубліканскую школу-інтэрнат па музыцы і выяўленчым мастацтве імя Ахрэмчыка (дыпломнай працай стаў вялізны два з паловай метры ў вышыню трыпціх «Хатынь»), Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут.
Маляваць пачаў у дзяцінстве, свае малюнкі дасылаў у газету «Піонэр Беларусі» і тройчы перамагаў у конкурсах.
Асновай творчасці з’яўляецца Беларусь, яе мінуўшчына, людзі, прырода. Прымаў удзел у рэканструкцыі Нацыянальнага акадэмічнага тэатра оперы і балета, аздабленні будынку Нацыянальнай бібліятэкі.
Творы захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Беларускім гісторыі і культуры, Магілёўскім абласным мастацкім, Віцебскім краязнаўчым музеях.
Яго вітражы ўпрыгожваюць многія будынкі Мінска, Кобрына, Брэста, Цэнтральнага Батанічнага сада, Ушацкага Музея народнай славы, Палаца Культуры Мсціслава. Паліпціх «Рэквіем» памерам 33 м² – у Музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.
Жывапіс прысвечаны вязням канцлагеру ў Азарычах ствараўся 3,5 гады. За гэту працу быў вылучаны на атрыманне Дзяржаўнай прэміі Беларусі.
«Зямля», мазаіка на фасадзе Брэсцкага электра-механічнага завода
1955 год. Нарадзіўся Уладзімір Вішнеўскі.
Беларускі мастак-графік, кніжны ілюстратар, жывапісец, скульптар, педагог. Акадэмік графікі Беларускай акадэміі выяўленчага мастацтва.
Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Загадчык кафедры графікі Беларускай Акадэміі мастацтваў. Выдатны майстар станковай і кніжнай графікі, працуе ў тэхніках афорта, літаграфіі, тэмперы.
Аўтар шматлікіх графічных серый, сярод іх «Птушкаловы», «Кірмаш спадзяванняў», «Пабудова чалавека», «Туга страчанага сусвету», ілюстрацый да кніг У. Ягоўдзіка, Якуба Коласа, К. Крапівы, А. Разанава, М. Лужаніна, Ф. Дастаеўскага, А. Пашкевіч (Цёткі).
За ілюстрацыі кніг «Вянок беларускіх народных песень» і «Палата кнігапісная» М. Нікалаева атрымаў дыпломы беларускіх рэспубліканскіх конкурсаў «Мастацтва кнігі».
Творы мастака знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва, у прыватных зборах Беларусі і замежжа.
2013 год. Памёр Сакрат Яновіч.
Беларускі, польскі пісьменьнік, публіцыст, грамадскі дзеяч Беласточчыны. Працаваў ў газеце «Ніва», узначальваў Беларускае дэмакратычнае аб’яднанне, займаўся актыўнай літарганізатарскай дзейнасцю. У яго Villa Socrates праходзілі шматлікія беларускія і міжнародныя інтэлектуальныя спатканні.
Аўтар зборнікаў апавяданняў і мініяцюр, каля 30 кніг, сярод якіх «Беларусь, Беларусь», «Доўгая смерць Крынак» і інш. Пераклаў на польскую мову «Вітражы» Я. Брыля, п’есу Я. Шабана «Шрамы» для Драматычнага тэатра імя Я. Вянгеркі ў Беластоку.
2017 год. У Мінску адбыўся «Марш абураных беларусаў» супраць прэзідэнцкага Дэкрэта № 3 і эканамічнай палітыкі ўлад.
Удзельнічала больш за 2 000 чалавек. Арганізатарамі акцыі сталі апазіцыйныя палітыкі М. Статкевіч, У. Някляеў і іншыя. Марш прайшоў ад Кастрычніцкай плошчы па праспекце Незалежнасці да будынка Міністэрства па падатках і зборах Беларусі, каля якога адбыўся кароткі мітынг.
Затым пратэсты перакінуліся на іншыя гарады Беларусі: Гомель, Магілёў(каля 500 чалавек прайшлі па вуліцы Ленінскай), Брэст, Гродна, Віцебск і іншыя. Удзельнікі маршу актыўна даводзілі, што яны не “дармаеды”, і пратэставалі супраць уторгнення непразрыстай дзяржавы ў зоны асабістай свабоды грамадзян.
Дэкрэт № 3 «Аб папярэджанні сацыяльнага ўтрыманства», больш вядомы як Дэкрэт аб дармаедстве, быў выдадзены 2 красавіка 2015 года. Ён не адпавядае Канстытуцыі, міжнародным дагаворам і іншым заканадаўчым актам краіны.
Падобны ўказ быў прыняты ў 1961 годзе ў СССР, там дармаедства адносілі да крымінальна-каральных злачынстваў.
Улады Беларусі рабілі спробы ўвесці падатковы збор з беспрацоўных грамадзян з 2013 года, з ініцыятывы прэм’ер-міністра М. Мясніковіча.
Міжнародны дзень мігранта (International Migrant Day, з 1990 года).
Абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН у гонар прыняцця Міжнароднай канвенцыі аб абароне правоў мігрантаў і членаў іх сем’яў.
Да нападу Расіі на Украіну кожны 35-ы зямлянін быў мігрантам. Да іх дадалася амаль 8 мільёнаў з Украіны. Мігранты ёсць сярод насельніцтва ўсіх краін.
Больш за 200 мільёнаў чалавек жывуць і працуюць не ў сваёй краіне. Часта яны сутыкаюцца з сур’ёзнымі праблемамі, нягледзячы на тое, што ўзбагачаюць абшчыны, якія іх прымаюць, вопытам, ведамі і людскімі рэсурсамі.
Штогод эмігранты пераводзяць у краіны свайго паходжання 300 мільярдаў долараў. Такія пераводы з’яўляюцца для многіх краін адной з асноўных крыніц замежнай валюты і важным складальнікам іх валавога нацыянальнага прадукту.
Міжнародны дзень арабскай мовы (International Day of the Arabic Language, з 2012 года).
Заснаваны ААН «для святкавання шматмоўя і культурнай разнастайнасці, а таксама для садзейнічання раўнапраўнага выкарыстання ўсіх шасці афіцыйных моў Арганізацыі».
З 8 мільярдаў жыхароў Зямлі, арабская мова з’яўляецца роднай 310 мільёнам, другой мовай – яшчэ 270 мільёнам чалавек. Гэта афіцыйная мова ААН.
Дзень Савы (народны каляндар).
Міколін бацька. «Сава мосьце, а Мікола цвікі забівае».
Даўней на Саву надвор’е даведваліся не выходзячы з хаты: чырвоны агонь у печы ды дровы трашчаць, на двары сцюжа лютая.
Калі дым слупам – да марозу, калі дым поцягам – да непагадзі, калі дым без ветра б’е да зямлі – чакай снягі.
З Савы ўсталёўваецца трывалы санны шлях і нельга лаяцца таму гаспадару, у каго ёсць конь.
На дзень Савы працаваць грэх, святога пакрыўдзіш.
1542 год. ПамёрСтаніслаў Гаштольд.
Вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч, ваявода новагародскі, троцкі.
Быў жанаты на Барбары Радзівіл, якая пазней стала жонкай караля Жыгімонта II Аўгуста.
Са смерцю Станіслава род Гаштольдаў згас. Родавыя маёнткі перайшлі да вялікіх князёў літоўскіх, на іх аснове былі створаны Трабскае, Радашковіцкае, Валожынскае і Любчанскае староствы.
Паводле М. Улашчыка, найбольш верагодны ініцыятар стварэння легендарнай гісторыі пра пачаткі ВКЛ, запісанай у беларуска-літоўскіх летапісах.
Фота: Герб Гаштольдаў
1842 год. Створана Ковенская губерня.
У яе ўвайшлі паветы Віленскай губерні з пераважна балтамоўным сялянскім насельніцтвам. Губерня існавала да 1917 года і мела неафіцыйную назву «Самагіція» («Жамойць», «Жмудзь»).
Мела плошчу 40 641,36 км². У склад гэтай адзінкі ўваходзіла 7 паветаў, у тым ліку Новааляксандраўскі, які да 1836 года меў назву Браслаўскі. Зараз на частцы павета знаходзіцца Браслаўскі раён Віцебскай вобласці.
1882 год. Пачалі працаваць першыя на Беларусі тэлефонныя лініі.
Яны запрацавалі ў Гомелі і злучылі гомельскі маёнтак князя Ф. Паскевіча з яго палацам, фабрыкамі і фальваркамі. Гэта адбылося праз 6 гадоў пасля атрымання патэнту А. Бэлам на вынаходніцтва тэлефона (1876).
У Мінску першая тэлефонная станцыя пабудавана ў 1890 годзе на вуліцы Губернатарскай (зараз Леніна). Першая міжгародная сувязь з’явілася толькі ў 1908 годзе паміж Мінскам, Смалявічамі і Барысавам.
Есць непадцверджаныя даныя, што першы телефон з’явіўся ў Магілёве ў 1878 годзе.Але, у энцыклапедычным даведніку “Магілёў” (1990) даецца дата – 1905 год.
Беларускі і расійскі савецкі мастак і расійскі мастак-манументаліст, жывапісец, графік.
Паходзіў са старажытнага беларускага шляхецкага роду. Аўтар жанравых, пейзажных («Мінск. Рака Свіслач»), партрэтных прац, працаваў у жанры ню. Вынаходнік запатэнтаваных новых відаў фарбаў.
Займаўся і кніжнай ілюстрацыяй. У яго афармленні выйшла некалькі твораў класікаў рускай літаратуры: «Дэман» М. Ю. Лермантава, а таксама казкі А. Пушкіна і П. Яршова. Займаўся сцэнаграфіяй.
Вядомы яго эскізы да опер А. Барадзіна, М. Рымскага-Корсакава, А. Сярова.
У 1936 годзе рэпрэсаваны НКУС. Знаходзіўся ў Сегежлагу, у сібірскай ссылцы.
Карціны мастака прадстаўлены ў Траццякоўскай галерэі, мастацкім музеі імя А. Пушкіна.
Праходзіў 18 снежня па новым стылі, 5-га па старым. Прысутнічала 1872 дэлегаты пераважна сацыялістычнай арыентацыі ад усіх населеных беларусамі губерняў.
З’езд абвясціў права на самавызначэнне і прыняцце дэмакратычнай формы ўраду, прызнаў савецкую ўладу, рэспубліканскі лад, цэнтральны ўрад бальшавікоў у Маскве. Патрабаванняў незалежнасцi Беларусі не агучвалася.
Былі абраны Рада Кангрэсу і Выканаўчы Камітэт, утвораны Усебеларускі Савет сялянскіх, салдацкіх, рабочых дэпутатаў.
Нягледзячы на падтрымку У. Леніна і І. Сталіна, з’езд быў гвалтоўна разагнаны бальшавікамі А. Мясніковым, В. Кнорыным, К. Ландэрам.
Рада сышла ў падполле. На адным з падпольных пасяджэнняў быў выбраны Выканаўчы камітэт Рады з’езду з 17 чалавек на чале з Язэпам Варонкам. Пазней гэтыя структуры адыгралі важную ролю ў абвяшчэнні БНР.
31 студзеня 1918 года паводле дэкрэта Леніна ў Народным камісарыяце па нацыянальных справах на чале са Сталіным, стварылі Беларускі нацыянальны камісарыят, які адыграў выключную ролю ў стварэнні беларускай савецкай дзяржаўнасцці.
Беларускі гісторык, археолаг, доктар гістарычных навук, прафесар. Заслужаны работнік вышэйшай школы.
Даследчык гісторыі старажытных гарадоў, замкаў і курганных магільнікаў перыяду ранняга і развітога Сярэднявечча, этнічнай гісторыі Беларусі і праблем паходжання і рассялення славян.
Працаваў у Інстытуце гісторыі АН БССР, БДУ, загадчыкам кафедры археалогіі, дэканам гістарычнага факультэта
Падчас раскопак Мінска даследаваў яго абарончыя збудаванні і забудову, зрабіў рэканструкцыю ўсходняй часткі замчышча і жылых будынкаў, даследаваў раннефеадальны замак Вішчын, пры раскопках якога выяўлены ўнікальны на тэрыторыі Беларусі грашова-рэчавы скарб XII-XIII стагоддзяў.
Аўтар звыш 100 навуковых работ, у тым ліку 10 манаграфій і брашур.
Палітычны дзеяч, шаснаццаты нясвіжскі ардынат. Палітычны дзеяч, адзін з лідараў «віленскіх кансерватараў». Падтрымліваў БНР.
Прыхільнік беларускай нацыянальнай ідэі, выдатна ведаў беларускую мову. Сябе вызначаў як «тутэйшы».
Падчас Першай сусветнай вайны дазволіў на тэрыторыі Нясвіжскага замка размясціць шпіталь, штаб 2-й рускай арміі. Арганізатар у Нясвіжы з’езда Радзівілаў (1915), на якім было вырашана фінансаваць стварэнне польскіх вайсковых часцей у расійскай арміі.
У 1926 годзе на яго жыццё зрабіў замах з засады будучы Герой Савецкага Саюза і старшыня кіраўскага калгаса “Рассвет” Кірыл Арлоўскі.
З’яўляўся дзеячам Віленскага таварыства дабрачыннасці. Фінансава падтрымліваў школы, студэнтаў, артыстаў, касцёлы. Займаўся аднаўленнем Нясвіжскага замка
Пахаваны ў радавой спачывальні.
У дні пахавання гатэлі Нясвіжа і замкавыя пакоі не змаглі змясціць усіх людзей, якія прыехалі развітацца з Радзівілам. Перад жалобным картэжам салдаты 27-га Нясвіжскага ўланскага палка неслі вянкі ад былога імператара Германіі Вільгельма ІІ, прэзідэнта Італіі, кіраўнікоў іншых дзяржаў.
1969 год. Памёр Пятро Глебка.
Беларускі грамадскі дзеяч, навуковец, паэт, драматург, перакладчык.Акадэмік АН БССР. К. Чорны пісаў: “Ён самы асвечаны і культурны з усіх сённяшніх жывых беларускіх пісьменнікаў і самы большы абладальнік яснай думкі… Яго талент узбагачан думкаю, ясным розумам”.
Узначальваў групу па складанні «Руска-беларускага слоўніка», інстытуты мовазнаўства, мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору.
П. Глебка стаіць крайні справа
2019 год. У Магілёўскай вобласці адноўлены рэкорды па станоўчых тэмпературах:
Магілёў +6°С (да гэтага рэкорд +5,2°С 18 снежня 1972),
Міжнародны дзень грамадзянскай авіяцыі (International Civil Aviation Day з 1994 года) абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН у сувязі з 50-й гадавінай падпісання Канвенцыі аб міжнароднай грамадзянскай авіяцыі, у адпаведнасці з якой і была створана міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі ICAO.
Як вядома, 7 лістапада 1933 года, у дзень адкрыцця аэрапорта “Мінск-1”, быў выкананы першы авіарэйс Мінск-Масква. Гэта дата стала зыходным пунктам у развіцці грамадзянскай авіяцыі Беларусі.
Галоўная ў краіне авіякампанія “Belavia” мае 17 прадстаўніцтваў у розных краінах. Перавозіць да 3 мільёнаў пасажыраў у год. У кампаніі эксплуатуюцца толькі самалёты Boeing і Embraer.
Свята Кацярыны. Кацярына Санніца (народны каляндар). «Забрала край лета».
Кацярына – апякунка незамужніх дзяўчат. Да ўзыходу сонца выходзілі дзяўчаты з прасяной кашай на дарогу і клікалі лёс. Калі певень адгукаўся – удача чакае.
Вечар пад Кацярыну – час варажбы. Дзяўчаты перад сном кладуць пад падушку кавалак хлеба і загадваюць: які суджаны прыйдзе кавалак разламаць.
Кацярынінскія гулянні – першае катанне на санях.
Яснае надвор’е на Кацярыну прадвесціць марозную зіму.
У гэты дзень упершыню пасля восеньскага вяселля паказвалася на людзі маладая.
Кацярына на санях коціць да зімовага Ягорыя (9 снежня) у госці, да халоднага Юр’я.
Калі снег упадзе на сухую зямлю і стане шлях санны, на наступны год – неўраджай.
Калі на Кацярыну адліга, ды смуга, ды золь – тады маразоў не чакай раней за Варварын дзень (17 снежня).
1863 год. Памёр Ануфрый Петрашкевіч.
Польскі і беларускі паэт. Быў гувернёрам у Ігната Дамейкі, які стаў нацыянальным героем Чылі, і яго братоў.
Адзін з заснавальнікаў таварыства філаматаў, распрацаваў структуру таварыства прамяністых.
Быў пад следствам па справе філаматаў, знаходзіўся ў ссылцы, у 1831 годзе «за сімпатыі да паўстання» быў прыгавораны да смяротнага пакарання, але прысуд замянілі на бестэрміновае пасяленне ў Сібіры.
Актыўна збіраў філамацкую спадчыну – каля тысячы лістоў Міцкевіча, Чачота, Зана, Петрашкевіча, Дамейкі і іншых, літаратурныя творы, прамовы, песні.
Садзейнічаў выданню «Санетаў» А. Міцкевіча, якія адразу сталі вельмі папулярнымі ў Расіі. Падрыхтаваў да выдання паэзію Тамаша Зана і Яна Чачота.
На радзіму вярнуўся толькі ў ліпені 1860 года. Пасля ягонай смерці выйшлі тры тамы дакументацыі, пяць тамоў філаматавых перапісак, два тамы паэзіі. Архіў захоўваецца ў Варшаве, Любліне і Вільнюсе.
Паэт паслужыў прататыпам Яцака, персанажа паэмы Адама Міцкевіча «Дзяды».
1877 год. У рэдакцыі часопіса “У свеце навукі” прадэманстравана першая ў гісторыі тэхнікі гуказапісвальная прылада – фанограф Томаса Эдысана.
Яе прадэманстраваў механік Эдысана Джон Крузі.
У фанографе гукавыя ваганні рэгістраваліся ў выглядзе баразёнкі, якая праціснута ў алавянай фальзе, якой быў абгорнуты валік.
Першым гуказапісам сталі прачытаныя Эдысанам радкі з дзіцячага верша “У Мэры быў баранчык”.
Якасць гуказапісу палепшылася пасля з’яўлення ў пачатку 1880-х гадоў фанографа з валікам з пластом воску.
1878 год. Нарадзіўся Аляксандр Астрамовіч.
Беларускі каталіцкі святар, паэт.
У час вучобы ў каталіцкай духоўнай семінарыі ў Пецярбургу, арганізаваў аб’яднанне клірыкаў-беларусаў. Выступаў за беларусізацыю касцёла ў Беларусі, касцельныя казанні да вернікаў па-беларуску стаў весці з 1914 года.
Адзін з арганізатараў і ўдзельнік з’езда беларускага каталіцкага духавенства ў Мінску (1917), сябра Хрысціянскай дэмакратычнай злучнасці, адзін з ініцыятараў выдання газеты “Biełarus” (1913).
Аўтар вершаў, зборніка паэзіі, паэмы, вершаванага апавядання, беларускага рэлігійнага гімна «Божа, што калісь народы…».
Збіраў народныя песні, якія разам з запісамі А. Грыневіча склалі зборнік «Беларускія песні з нотамі».
Памёр 17 студзеня 1921 года.
1921 год. Па ініцыятыве Б. Тарашкевіча ў Радашковічах заснавана Таварыства беларускай школы (ТБШ).
Культурна-асветная арганізацыя ў Заходняй Беларусі,якая працавала ў 1921-1936 гадах.
Радашковіцкае ТБШ далучылася да ТБШ, якое было створана ў Вільні (статут зацверджаны 1 ліпеня 1921).
ТБШ імкнулася распаўсюджваць і дапамагаць асвеце сярод беларусаў, пашыраць беларускія школы і беларускую асвету наогул, выступала супраць паланізацыі, сацыяльнага прыгнёту, праводзіла шырокую дзейнасць па адкрыцці беларускіх школ, павышала агульнаадукацыйны і культурны ўзровень насельніцтва, яго нацыянальную свядомасць.
Забаронена польскімі ўладамі 2 снежня 1936 года.
У Рэспубліцы Беларусь ТБШ была адноўлена як грамадскае аб’яднанне і дзейнічала ў 1996-2021 гадах.
Галоўная ўправа ТБШ (злева направа) у першым радзе: М. Пяткевіч, Ф. Стацкевіч, С.Паўловіч, М. Кепель; у другі радзе: Р. Шырма, П. Кізевіч, М. Марцінчык.
1928 года. Нарадзіўся Радзім Гарэцкі.
Беларускі грамадскі дзеяч і навуковец-геолаг, акадэмік, доктар геолага-мінералагічных навук. Заслужаны дзеяч навукі. Замежны член Расійскай акадэміі навук.
Працаваў дырэктарам Геалагічнага інстытута АН СССР, Інстытута геахіміі і геафізікі АН БССР, быў віцэ-прэзідэнтам Акадэміі навук Беларусі.
Даследаваў геалагічныя платформы, карысныя выкапні Еўразіі, Беларусі, высветліў тэктанічныя заканамернасці размяшчэння многіх карысных выкапняў, адкрыў новы газаносны раён у Прыараллі, Базайскае радовішча ў Заходнім Казахстане.
Актыўна ўдзельнічаў у складанні Міжнароднай тэктанічнай карты Еўропы, тэктанічных карт Еўразіі (Дзяржаўная прэмія СССР), Беларусі і сумежных тэрыторый (Дзяржаўная прэмія БССР). Аўтар больш за 550 навуковых прац і больш за 300 навукова-папулярных выданняў, у тым ліку 46 манаграфій, 41 карты.
У 1993-2001 гадах – прэзідэнт Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына», адзін з арганізатараў з’ездаў беларусаў свету. У шматлікіх публікацыях, у кнізе «Шляхам адраджэння», выступае за дэмакратыю і дзяржаўную незалежнасць Беларусі, адраджэнне беларускай мовы і культуры.
У 2000 годзе, разам з Г. Бураўкіным і Р. Барадуліным, стаў арганізатарам Усебеларускага з’езда за незалежнасць. Узнагароджаны Медалём 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.
1938 год. Расстраляны НКУС Пётр Бузук.
Беларускі мовазнавец, лінгвіст-славіст, літаратуразнавец, паэт, празаік, педагог. Доктар філалагічных навук.
Працаваў ў БДУ, Інбелкульце, старшынёй дыялекталагічнай камісіі, дырэктарам Інстытута мовазнаўства АН БССР, узначальваў падрыхтоўку праекту граматычнай рэформы 1933 года.
Вывучаў праблемы праславянскай мовы, праблемы ўтварэння асобных моўных груп эпохі праславянскага адзінства, пытанні агульнага і параўнальнага мовазнаўства, распрацоўваў пытанні беларускай лінгвістычнай геаграфіі.
Даследаваў узаемаадносіны літаратурнай мовы і дыялектаў, культуру беларускай мовы, станаўленне правапісных і графічных нормаў. Вывучаў узаемасувязі ўкраінскай і беларускай моў.
Аўтар першага дыялекталагічнага атласа беларускай мовы – першага для ўсходнеславянскіх моў, і славянскіх моў наогул – фактычна, і першай лінгвагеаграфічнай працы.
Пад псеўданімам П. Росіч пісаў апавяданні, вершы, рабіў пераклады. Член «Маладняка».
Арыштоўваўся ДПУ ў 1930, 1934, 1937 гадах, быў ў ссылцы ў Волагдзе. У 1937 годзе прысуджаны да расстрэлу.
1941 год. Японская авіяцыя атакавала Пёрл-Харбар.
Пёрл-Харбар – найбуйная ваенна-марская база ЗША ў Ціхім акіян на востраве Ааху Гавайскіх астравоў, падвергся раптоўнаму нападу японцаў.
На працягу двух гадзін была знішчана большая частка амерыканскага Ціхаакіянскага флота: 4 лінкоры, крэйсер, 2 эсмінцы, дапаможныя судны, 188 самалётаў.
Яшчэ 4 лінкоры, 3 лёгкія крэйсеры, эсмінец, 2 дапаможныя судны і звыш 100 самалётаў атрымалі пашкоджанні.
Загінула больш за 3 500 амерыканцаў. Японцы страцілі 29 самалётаў і 6 падводных лодак, звыш 70 самалётаў атрымалі пашкоджанні. Загінулі 64 японцы, адзін патрапіў у палон.
Пасля нападу, грамадская думка ў ЗША рэзка змянілася ў бок удзелу ў ваенных дзеяннях.
Прэзідэнт ЗША Ф. Рузвельт назваў 7 снежня 1941 года “шокам і днём нацыянальнай ганьбы”. Лозунг “Помні Перл-Харбар” быў вядучым у вайне супраць Японіі.
8 снежня вайну Японіі аб’явілі ЗША, Вялікабрытанія, Канада і шэраг іншых краін.
1943 год. Загінуў Вацлаў Іваноўскі.
Беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, доктар тэхнічных навук.
Займаўся навуковай і выкладчыцкай работай у Санкт-Пецярбургу, у Пецярбургскім тэхналагічным інстытуце, дзе праводзіў доследы над вырошчваннем цукровых буракоў у Віленскай губерні. Заснавальнік Беларускай рэвалюцыйнай партыі (1902), член ЦК Беларускай сацыялістычнай грамады.
Стварыў у Пецярбургу першае беларускае выдавецтва – суполку «Загляне сонца і ў наша аконца» (1906), кіраваў Беларускім выдавецкім таварыствам у Вільні. Зрабіў апрацоўку першага буквара сучаснай беларускай мовы.
Удзельнік Усебеларускага з’езда (1917), міністр асветы ва ўрадзе БНР (1918), упаўнаважаны Найвышэйшай рады БНР. Пашыраў сетку беларускіх школ на Міншчыне, кіраваў беларускім педінстытутам, загадваў кафедрай тэхналогіі ферментацыі харчовых прадуктаў Варшаўскай політэхнікі, кафедрай хімічнай тэхналогіі Віленскага універсітэта (1940-1941).
Пад час вайны быў бургамістрам Мінска (1942-1943), намеснікам старшыні Беларускага навуковага таварыства, узначальваў Беларускую народную самапомач.
Даследваў праблемы перапрацоўкі садавіны і гародніны, пякарства, спіртовыя і паліўныя сумесі як замяняльнікі традыцыйнага маторнага паліва, ачышчэння і выкарыстання фабрычных постцэлюлозных сцёкаў і іншыя.
Загінуў 7 снежня 1943 года ў выніку тэрарыстычнага замаху.
1948 год. У Магілёве і Магілёўскай вобласці ўтварыўся шматсутачны галалёд.
Ён захоўваўся на працягу рэкордных 105 гадзін.
1965 год. Усяленскі патрыярх Афінагор зняў анафему, якая была накладзена на каталіцкую царкву ў 1054 годзе.
Гэта адбылося паводле сумеснай каталіцка-праваслаўнай дэкларацыя папы рымскага Паўла VI і ўсяленскага патрыярха Афінагора I. Дэкларацыя адмяніла ўзаемныя адлучэнні 1054 года паміж Рымска-каталіцкай і Канстанцінопальскай праваслаўнай цэрквамі.
Нагадаем, што ў 1054 годзе адбыўся падзел хрысціянства на каталіцкую і праваслаўную канфесіі.
У дэкларацыі гаварылася аб “шкадаванні” ў сувязі з адлучэннямі 1054 года, што яны ёсць вынік “злоўжыванняў”. Адзначалася, што адлучэнні былі накіраваныя супраць канкрэтных асоб і не адносіліся да цэркваў. Абодва бакі заявілі аб «шкадаванні аб абразлівых словах і неабгрунтаваных абвінавачваннях».
1988 год. Адбыўся Спітакскі землятрус ў Арменіі.
Магутныя падземныя штуршкі магнітудай 6,8-7,2 пачаліся а 11:41 па мясцовым часе і за паўхвіліны разбурылі амаль усю паўночную частку Арменіі, ахапіўшы тэрыторыю з насельніцтвам каля 1 мільёна чалавек. У эпіцэнтры землятрусу – Спітаку – інтэнсіўнасць штуршкоў дасягнула 9-10 балаў (па 12-бальнай шкале MSK-64).
Падземныя штуршкі адчуваліся ў Ерэване і Тбілісі. Хваля, выкліканая землетрасеннем, абыйшла Зямлю і была зарэгістравана ў Еўропе, Азіі, Амерыцы і Аўстраліі.
Землятрус знішчыў каля 40% прамысловага патэнцыялу Армянскай ССР, дашчэнту разбурыў Спітак і 58 сёл, часткова – Ленінакан (цяпер Гюмры), Сцепанаван, Кіравакан (цяпер Ванадзор) і больш за 300 сёл.
19 000 чалавек сталі інвалідамі, загінулі больш за 25 000 (іншыя дадзеныя – да 150 000), 514 000 чалавек засталіся без прытулку. З-за рызыкі аварыі была спынена Армянская АЭС.
Міжнародны дзень інвалідаў (International Day of the Disabled, з 1992 года).
Аб’яўлены Генеральнай Асамблеяй ААН. Дзень інвалідаў Беларусі.
У гэты дзень не будзе залішнім нагадаць усім пра тое, што сярод нас жывуць людзі, якія заслугоўваюць не толькі спачування, але перш за ўсё дапамогі, забеспячэння іх правоў на годнае жыццё, працу, адпачынак.
У свеце жыве каля мільярда чалавек з інваліднасцю – амаль 15% насельніцтва Зямлі. У Беларусі доля людзей з інваліднасцю 6%. Асоб з інваліднасцю ў працаздольным узросце – каля 200 тысяч.
Сусветны дзень адмовы ад пестыцыдаў (Global No Pesticides Use Day, з 1998 года) у памяць аб экалагічнай катастрофе, якая адбылася 3 снежня 1984 года на пестыцыдным заводзе ў індыйскім Бхапале.
Мэта – прыцягнуць увагу сусветнай грамадскасці да вырашэння праблем, якія ўзніклі ў выніку вытворчасці і выкарыстання гэтых небяспечных хімікатаў.
Пестыцыды – гэта сінтэтычныя хімічныя рэчывы, якія многія краіны шырока выкарыстоўвалі для павышэння ўраджайнасці сельскагаспадарчых культур.
Аднак, як высветлілася пазней, прамысловы выпуск гэтых хімікатаў прынёс насельніцтву планеты больш шкоды, чым карысці.
Менавіта пестыцыды, на думку экспертаў ААН, сталі галоўнай прычынай “ціхай катастрофы” – так называюць сённяшні стан глеб у Еўропе. Больш за тое, высветлілася, што стойкасць пестыцыдаў настолькі высокая, а іх распаўсюджванне настолькі глабальна, што іх выявілі нават у арганізмах пінгвінаў Антарктыкі, куды пестыцыды былі занесены паветранымі і акіянскімі патокамі.
1586 год. У Англію з Амерыкі упершыню завезена бульба.
Solanum tuberosum, L. — аднагадовая (у культуры) ці шматгадовая (у дзікім стане) травяністая расліна сямейства паслёнавыя, якая аб’ядноўвае да 150 дзікіх і культурных разнавіднасцей.
Першымі паспыталі бульбу іспанскія маракі, а потым бульба патрапіла ў Іспанію ў 1551 годзе, потым – у Італію, дзе перуанскі «папу» назвалі «тартуфолі».
Пасля гэтага бульба патрапіла ў іншыя еўрапейскія краіны як дэкаратыўная расліна. Лічылася, што яна не з’яўляецца здаровай для хрысціян.
У Рэчы Паспалітай бульба стала вядомая ў XVII стагоддзі. Лічыцца, што ўпершыню бульбу ў краіну завёз кароль Ян III Сабескі пасля перамогі над туркамі ў бітве пад Венай (12 верасня 1683 года).
Сучасную навуковую назву культуры ў 1596 годзе ўвёў Каспар Баўгін.
Беларуская назва віду паходзіць ад агульнаўжывальнай назвы тапінамбура — «бульва», які быў шырока распаўсюджаны ў Рэчы Паспалітай з першай паловы XVIII стагоддзя і быў выцеснены ў канцы XVIII стагоддзя падобнай па спосабу вырошчвання і смаку бульбай, якая ў беларускай і літоўскай мовах пераняла яго назву (у літоўскай мове «бульба» — bùlvė).
Сярод іншых беларускіх назваў можна згадаць такія, як паслён клубняносны, канцадалы, картопля, картохля, кунада, курдопа, кардока, картошка, картохі, карточка.
Беларусь па вытворчасці бульбы займае звычайна 11-14 месцы ў свеце (1,5%). Больш за беларусаў бульбы збіраюць ў КНР, Індыі, Расіі, ЗША, Украіне, ФРГ, Бангладэш, Францыі, Польшчы, Нідэрландах, Вялікабрытаніі, у асобныя гады – у Перу, Канадзе. Амаль столькі ж, як у Беларусі збіраюць ў Егіпце і Турцыі, толькі больш таварнай.
Беларускі паэт, празаік, крытык. Член літаб’яднання «Маладняк».
З 1944 года жыў у Германіі, працаваў у Мюнхене на радыё «Свабода».
Адзін з заснавальнікаў у 1951 годзе Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку. Рэдагаваў часопіс «Конадні». Аўтар шэрагу зборнікаў вершаў, паэм, апавяданняў, крытычных артыкулаў, нарысаў, у тым ліку пра рэпрасаваных беларускіх аўтараў.
Упершыню ўвёў у беларускую літаратуру такія віды верша як паліндром, туюг, газэлі, канцона, японскія танкі, пісаў санеты, трыялеты, рандо, актавы, тэрцыны, працягваючы пачатае М. Багдановічам, У. Дубоўкам, Я. Пушчам.
Першы беларускі пісьменнік – член Міжнароднага ПЭН-клуба.
Памёр 27 сакавіка 1979 года. Пахаваны на беларусіх могілках у Іст-Брансуіку, штат Нью-Джэрсі.
1917 год. Магілёўская Стаўка занята войскамі Чырвонай Арміі Мікалая Крыленкі.
Крыленка адхіліў ад пасады кіраўніка Стаўкі генерала М. Духоніна. Генерал быў арыштаваны і на аўтамабілі прывезены на чыгуначны вакзал, дзе яго адвялі ў вагон Крыленкі, але рэвалюцыйныя салдаты і матросы выцягнулі Духоніна з цягніка і забілі.
Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага дзейнічала ў Магілёве да 26 лютага 1918 года і была пераведзена ў Арол у сувязі з набліжэннем да горада аўстра-германскіх войскаў.
У Магілёве на вуліцы Крыленкі, 2 устаноўлена мемарыяльная дошка з надпісам: “Пад яго камандаваннем рэвалюцыйныя войскі ліквідавалі контррэвалюцыйную стаўку ў г. Магілёве 20 лістапада/3 снежня 1917 года”.
1918 год. Рада і Урад Беларускай Народнай Рэспублікі пакідаюць Мінск.
Перад захопам Мінска бальшавікамі Рада і ўрад БНР пераехалі ў Вільню, а затым, у выніку наступлення Чырвонай Арміі і дзейнасці польскіх ваенізаваных фарміраванняў, у Гродна.
Гародня была сталіцай БНР да верасня 1919 года.
БНРстворана 9 сакавіка, яе незалежнасць была абвешчана раніцай 25 сакавіка 1918 года. Беларуская мова ў якасці дзяржаўнай абвешчана 28 красавіка 1918 года.
Мела дзяржаўныя атрыбуты: Часовую канстытуцыю (11 кастрычніка 1918), пячатку (28 красавіка 1918), сцяг і герб (чэрвень 1918), пашпарты грамадзян БНР (лета 1918). Галоўным кіраўнічым органам была Рада БНР, выканаўчы орган Народны Сакратарыят, з 11 кастрычніка 1918 года перайменаваны ў Раду Народных Міністраў БНР.
Фота: Тэрыторыя БНР
1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро: на працягу 3 снежня на паўночным захадзе ад Гомеля савецкія войскі “з баямі занялі больш за 100 населеных пунктаў; сярод іх буйныя населеныя пункты Шапчыцы, Доўск, Свержань, Малашкавічы, Доўцы, Красніца, Каменка Рыскоўская, Хімы, Стоўпня, Вуглы, Буда-Люшэўская, Новая Слабада, Старая Рудня, Пірэвічы, Кругавец, Рудзянка, Скепня і чыгуначная станцыя Салтанаўка… Знішчана звыш 700 нямецкіх салдат і афіцэраў і 8 танкаў праціўніка… Вызвалена 10 тысяч савецкіх грамадзян, якіх немцы вывозілі на катаргу ў Нямеччыну”.
1955 год. Пры ЮНЕСКА прынята рашэнне аб заснаванні Міжнароднага Агенцтва па атамнай энергетыцы (МАГАТЭ).
Заснавана ў 1957 годзе. Штаб-кватэра знаходзіцца ў Вене. Агенцтва створана як незалежная міжурадавая арганізацыя ў сістэме ААН, а са з’яўленнем Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі яго праца набыла асаблівае значэнне.
Мэта работы Агенцтва ў краіне — канстатаваць, што працы у мірнай ядзернай галіне не пераключаюцца на ваенныя мэты. Дзяржава, падпісваючы такое пагадненне нібы гарантуе, што не праводзіць даследаванняў ваеннай накіраванасці, таму гэты дакумент і называецца пагадненнем аб гарантыях.
1984год. Адбылася самая страшная хімічная катастрофа ў гісторыі чалавецтва.
Каля 4000 чалавек загінулі і тысячы атрымалі калецтвы ў выніку таго, што воблака метылавага ізацыяніду накрыла паселішчы вакол завода карпарацыі “Юніён карбід” па вырабу пестыцыдаў у індыйскім Бхапале.
1989 год. Заканчэнне “халоднай вайны”.
Прэзідэнт ЗША Джордж Буш і генеральны сакратар ЦК КПСС Міхаіл Гарбачоў падчас Мальтыйскага саміта (2-3 снежня) заявілі, што іх краіны больш не з’яўляюцца супернікамі. Гэта адбылося менш як праз месяц пасля падзення Берлінскай сцяны.
1992 год. Дзень нараджэння SMSкі.
У Вялікабрытаніі адбылася першая ў свеце перадача SMS-паведамлення: супрацоўнік Sema Group Н. Папуорт пры тэставанні новай тэхналогіі перадачы тэксту з персанальнага кампутара на мабільны тэлефон аператара сотавай сувязі Vodafone адправіў свайму калегу паведамленне: “Merry Christmas”. SMS – Short Messaging Service – “служба кароткіх паведамленняў”.
Упершыню ідэя SMS была выказана фінскім інжынерам М. Макконенам яшчэ ў 1984 годзе на канферэнцыі па будучыні мабільных камунікацый у Капенгагене. У 1985 годзе нямецкі даследчык Ф. Хілебранд распрацаваў фармат SMS, які прадугледжваў не больш за 160 знакаў для кожнага паведамлення. У 1989 годзе ідэя перасылкі тэкстаў з дапамогай мабільных тэлефонаў была рэалізавана групай інжынераў, сярод якіх былі Ф. Хілебранд, Б. Жыльбер, Ф. Тросбі, К. Холі, Й. Харыс.
Характэрна, што спачатку SMS адпраўлялі з кампутара, і толькі пазней удалося наладзіць прамую перапіску паміж мабільнымі прыладамі.
Толькі ў нулявыя гады XXI стагоддзя эсэмэскі сталі звыклымі і даступнымі кожнаму.
Беларуская артыстка. Прыма Нацыянальнага акадэмічнага тэатр імя Янкі Купалы. Народная артыстка. Рэжысёр.
У 11-гадовым узросце сыграла хлопчыка ў пастаноўцы «Раскіданага гнязда» Янкі Купалы, у 14 гадоў была ў штаце Беларускага дзяржаўнага тэатра.
Выконвала ролі сваіх сучасніц, раскрывала духоўны свет гераінь А. Астроўскага, У. Шэкспіра, Г. Ібсена, Лопэ дэ Вэгі. Значнае месца ў творчасці актрысы занялі ролі ў п’есах А. Маўзона «Канстанцін Заслонаў», Максіма Горкага, В. Віткі, Л. Талстога.
2002 год. Сур’ёзныя для пачатку зімы маразы былі зафіксаваны метэаролагамі на захадзе Якуціі: мінус 56°С на метэастанцыі Хабардзіна Мірнінскага ўлуса, столькі ж – у Нюрбе і мінус 60°С у гэтым жа ўлусе на метэастанцыі Чумпурук.
Адмоўныя анамаліі былі амаль на ўсім Еўразійскім мацерыку – ад узбярэжжа Ціхага акіяна да Германіі. У Арктыцы, на востраве Візе быў абноўлены гістарычны мінімум –43,7°С. На Еўрапейскай частцы Расіі тэмпература трымалася на 12-22° градусаў ніжэй за норму, у Арэнбургу зафіксавана тэмпература −36,8°С. На Урале і Заходняй Сібіры маразы дасягалі −30 −35°С, ва Усходняй Сібіры да −57°С. У Германіі замерз Дунай, былі спынены рухі суднаў, таўшчыня лёду месцамі дасягала да 70 см, замерзлі лагуны ў Венецыі. 20-30 градусныя маразы назіраліся ва Украіне, Беларусі, Румыніі, Польшчы, Эстоніі, Латвіі і Літве. У Кітаі тэмпература апускалася да –30 –35°С.
Дзень у гісторыі. 2 снежня. Выхадцам з Магілёўшчыны адліта Цар-гармата. Утварэнне Бізоніі. Нарадзіліся гетман Януш Радзівіл, філосаф Анёл Доўгірд
Міжнародны дзень барацьбы за адмену рабства (International Day for the Abolition of Slavery).
У гэты дзень у 1949 годзе ААН прыняла «Канвенцыю аб барацьбе з гандлем людзьмі і эксплуатацыяй прастытуцыі трэцімі асобамі”.
На жаль, на сенняшні дзень праблема застаецца актуальнай, а пытанні гандлю людзьмі паўстаюць у самых розных, нават добра забяспечаных краінах.
Паводле ацэнак ААН, ахвярамі сучаснага рабства сталі больш за 40 мільёнаў чалавек. Напрыклад, у Індыі на сёння самая вялікая колькасць рабоў у свеце – тут больш за 18 мільёнаў чалавек усё яшчэ знаходзяцца ў кайданах рабства.
Акрамя таго, гэты дзень таксама важны для спынення эксплуатацыі жанчын, якія сталі ахвярамі сексуальнага гвалту ў імя працы. Для таго, каб даць простае жыццё жанчынам і дзецям, неабходна прыкладаць пастаянныя намаганні, каб спыніць гэта.
«Чым большай свабодай мы карыстаемся, тым большую адказнасць мы нясем як перад іншымі, так і перад самімі сабой» (Оскар Арыяс Санчэс).
1586 год. Майстар Андрэй Чохаў скончыў адліўку Цар-гарматы.
Вялікая верагоднасць, што майстар паходзіць з Літвы, з Магілёўшчыны. Сваё навучанне ліцейнай прафесіі ён пачаў падлеткам у гарматнага майстра Кашпіра Ганусава ў Быхаўскай людвісарні.
За 60 гадоў працы Чохаў стварыў больш за 20 цяжкіх гармат.
Цар-гармата – спецзаказ цара Фёдара (сын Івана Жахлівага) і стваралася на маскоўскім Гарматным двары па задумцы Барыса Гадунова.
Даўжыня гарматы больш за 5 м, дыяметр ствала – 1,20 м. Вага 40 тон. Калібр снарада дасягаў 890 мм, тэарэтычна прылада магла страляць ядрамі дыяметрам амаль 1 м.
Гармату з Гарматнага двара на Красную плошчу цягнулі 200 коней.
Гармата павінна была сімвалізаваць ваенную моц рускай дзяржавы, ахоўваць Пакроўскі сабор і Спаскія вароты, садзейнічаць папулярнасці Барыса Гадунова.
Адзіны раз яе прывялі ў баявую гатоўнасць у 1591 годзе, калі да Масквы наблізіліся войскі Казы-Гірэя.
З гарматы ні разу не стралялі, бо яе не дарабілі: унутраная частка ствала не была зачышчана пасля адліўкі, і ў ім меліся наплывы да 20 мм.
Цар-гармата Чохава занесена ў Кнігу рэкордаў Гінеса.
Дзяржаўны і ваенны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман вялікі літоўскі, ваявода віленскі. Князь Свяшчэннай Рымскай Імперыі.
Меў багатыя маёнткі, трымаў староствы, у тым ліку Мсціслаўскае.
Абаронца кальвінізму.
Удзельнік Смаленскай вайны, кампаній супраць казакаў. Пад Лоевым у 1649 і 1651 гадах разбіў казакаў Крэчаўскага і Нябабы.
Атрымаў перамогу над рускімі войскамі ў бітве пад Шкловам 12 жніўня 1654 і паражэнне ў бітве пад Шапялевічамі 24 жніўня 1654. Паранены, ледзь пазбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава. У студзені 1655 года спрабаваў адбіць Магілёў.
Прыхільнік незалежнасці ВКЛ. Неяк у прысутнасці манарха кінуў польскім сенатарам: «Прыйдзе час, паны-палякі да дзвярэй не патрапяць – праз вокны іх выкідваць будзем».
Стаўшы ў 1654 годзе вялікім гетманам, засяродзіў у сваіх руках практычна ўсю ўладу ў Вялікім Княстве.
Пасля заняцця маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 года большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складанне уніі з шведскім каралём Карлам Густавам, якая была падпісаная 17 жніўня 1655 года ў Кейданах. Аднак акт Кейданскай уніі не быў ажыцёўлены. Супраць Я. Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай верных сіл ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, абложаны войскам Паўла Сапегі, адданым каралю. Неўзабаве памёр. Паводле некаторых звестак, быў атручаны, бо на целе выступілі плямы.
1776 год. У Мсціслаўскім павеце нарадзіўсяАнёл Доўгірд.
Беларуска-польскі філосаф, логік, псіхолаг, педагог. Доктар тэалогіі. Член-карэспандэнт Варшаўскай акадэміі навук.
Вучыўся ў езуіцкіх школах у Мсціславе, Магілёве, піярскіх навучальных установах, Віленскай акадэміі. Святар-піяр.
Выкладчык геаграфіі, матэматыкі, фізікі, французскай мовы, паэтыкі і рыторыкі ў розных піярскіх навучальных установах, прафесар Віленскага ўніверсітэта і духоўнай акадэміі.
Мецэнат. У 1812 годзе апекваў параненых і хворых салдат.
Сваю вялізную бібліятэку ахвяраваў Духоўнай акадэміі.
Паводле сведчання студэнтаў і прафесараў дэманстраваў вялікую дасведчанасць у навуках, асабліва ў філасофіі. Сярод яго студэнтаў быў і Адам Міцкевіч.
Аўтар даследаванняў па філасофіі Канта, логіцы, псіхалогіі. Пісаў вершы, цікавіўся эстэтыкай і крытыкай.
Скончыў Пецярбургскі універсітэт. Быў сасланы за рэвалюцыйную дзейнасць.
Працаваў у прафсаюзных арганізацыях, у Наркамасветы ЛітБелССР, дырэктарам Радашковіцкай беларускай гімназіі імя Ф. Скарыны, старшынёй Галоўнай управы Таварыства беларускай школы, рэдактарам часопіса «Беларускі летапіс». Арыштоўваўся польскімі ўладамі.
У 1939-1941 гадах настаўнік у Вілейцы і Клецкім раёне. У Другую сусветную вайну працаваў суддзёй у г. Смаргонь, у 1944-1949 – у музеі Пушкіна ў Мяркучай пад Вільняй.
У 1949 арыштаваны і зняволены. Пасля вызвалення ў 1950-я гады жыў у Вільні.
Актывіст руху эсперантыстаў. Склаў «Эсперанта-беларускі слоўнік». Пераклаў на мову эсперанта кнігу Л. Петражыцкага «Тэорыя права і маральнасць».
Аўтар успамінаў пра ўдзел у рэвалюцыйным руху.
Памёр 21 чэрвеня 1967 года. Пахаваны на Віленскіх Свята-Еўфрасіннеўскіх могілках.
Беларускі грамадскі і палітычны дзеяч, публіцыст, журналіст, юрыст.
Працаваў суддзёй у Слуцку. Адзін з кіраўнікоў Слуцкага збройнага чыну 1920 года.
Жыў у Вільне, Коўна, уваходзіў у склад Віленскага Белнацкама. Са жніўня 1923 года – дзяржаўны сакратар Урада БНР.
З канца 1923 года працаваў у Празе у нацыянальных арганізацыях беларускай эміграцыі. Удзельнік 2-й Берлінскай беларускай палітычнай канферэнцыі.
У маі 1926 года вярнуўся ў Беларусь. Працаваў у Дзяржаўнай бібліятэцы БССР.
У 1930 годзе арыштаваны ДПУ, у 1932 годзе асуджаны на 5 гадоў ссылкі. Паўторна арыштаваны НКУС у 1938 годзе. Расстраляны 20 жніўня 1938 года пад Свярдлоўскам (цяпер Екацярынбург).
Беларускі паэт, празаік, кінадраматург, журналіст. Заслужаны дзеяч мастацтваў.
Пасля дэмабілізацыі з Чырвонай Арміі ў 1921 годзе працаваў у ЦК ЛКСМБ, газеце «Малады араты». Член літаб’яднанняў «Маладняк», «Полымя».
Адзін з пачынальнікаў прыгодніцкага жанру ў беларускай прозе.
Аўтар зборнікаў паэзіі, раманаў, аповесцей, кнігі гумарэсак і фельетонаў, п’ес, драматызаваных агітжартаў, камедый.
Па яго сцэнарыях пастаўлены фільмы «Хвоі гамоняць», «Гатэль „Савой“», «У агні народжаная», «Сонечны паход», «Новая радзіма» і іншыя.
Арыштаваны ДПУ ў 1936 годзе, расстраляны 29 кастрычніка 1937 года
Фота: Анатоль Вольны і Міхась Чарот, 1925.
1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро, на працягу 2 снежня паміж рэкамі Сож і Дняпро, на паўночны захад ад Гомеля, савецкія войскі “занялі больш за 80 населеных пунктаў. Сярод іх буйныя населеныя пункты Канава, Званец, Стары Доўск, Кляцішча, Петравічы, Хізава, Бераставец, Меркулавічы, Галавачы, Лазоў, Негаўка, Бронніца, Забаб’е, Губічы, Дзядоў Курган, Несоеў, Мікалаеў… Знішчана да 1500 нямецкіх салдат і афіцэраў, падбіта і спалена 26 танкаў і 2 бронемашыны. У раёне ніжняй плыні ракі Прыпяць войскі занялі Ніжні Млынок, Завойць, Смалегаў, Буда, Будкі, Галоўчыцы, Грушаўку, Антонаў… знішчылі да батальёна гітлераўцаў, падбілі 5 танкаў і 3 бронемашыны”.
1946 год. Утварэнне Бізоніі. Дамова аб аб’яднанні акупацыйных зон Германіі, якую падпісалі Вялікабрытанія і ЗША ў Нью-Ёрку.
У 1946 годзе СССР прыпыніў дастаўку сельскагаспадарчых прадуктаў са сваёй зоны ў заходнія рэгіёны Нямеччыны. Амерыканская ваенная адміністрацыя спыніла транзітныя перавозкі і дастаўку абсталявання з фабрык і заводаў Рурскай вобласці ў савецкую зону. У выніку пачаў развівацца сур’ёзны крызіс кіравання.
Амерыканская і брытанская зоны акупацыі былі аб’яднаны пад назвай “Бізонія” (Бі – два). Пасля таго, як ЗША і Вялікабрытанія пачалі ствараць дэмакратычныя органы ўлады ў сваёй аб’яднанай зоне акупацыі, Францыя 8 красавіка 1949 года далучыла да яе сваю зону. Амерыкана-англійская Бізонія ператварылася ў Трызонію, з якой 7 верасня 1949 года ўтварылася Федэратыўная Рэспубліка Германія. У адказ 7 кастрычніка 1949 года з савецкай зоны акупацыі ўтварылася Германская Дэмакратычная Рэспубліка.
Беларускі скульптар. Аўтар твораў у манументальнай і станковай скульптуры, пластыцы малых форм, медальерным мастацтве. Прафесар кафедры скульптуры Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Заслужаны дзеяч мастацтваў.
Творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя П. Масленікава, Траццякоўскай галерэі ў Маскве, Полацкім гісторыка-культурным запаведніку, мастацкай галерэі Пухавіцкага краязнаўчага музея.
Вядомы, галоўным чынам, па творах: рэльеф «Максім Багдановіч» для бібліятэкі імя М. Багдановіча, “Калыска” ў парку імя Янкі Купалы, мемарыялы «Чырвоны Бераг», «Яма. Мінскае гета», помнікі Сімяону Полацкаму ў Полацку, А. Міцкевічу ў Мінску, Максіму Танку ў Мядзеле, скульптурныя кампазіцыі для Нацыянальнага тэатра оперы і балета, кампазіцыі «Беларускія святы» у Дортмундзе, «Анёл-ахоўнік» у парку Нясвіжа.
Афарміцель больш за 60 кніг, сярод якіх «Блікі сонца» Максіма Танка, «Рэпартаж з пятлей на шыі» Ю. Фучыка, «Маўглі» Кіплінга, «Вужовы кароль» Ул. Ягоўдзіка, «Вялікія і славутыя людзі беларускай зямлі» Ул. Бутрамеева, казак, дзіцячых падручнікаў.
Працаваў у галіне кніжнай і станковай графікі, нацюрморта, малых форм і экслібрыса. Мастак падараваў мінскаму Музею сучаснага выяўленчага мастацтва 40 сваіх экслібрысаў.
Сапраўдны майстар паштовай мініяцюры. Распрацаваў больш за 200 арыгінал-макетаў паштовых марак, мастацкіх капэрт і картак.
Аўтар серый марак, якія прысвечаны паўстанню 1794 года, 480-годдзю Беларускага друку, 120-ці і 125-годдзю з дня нараджэння Янкi Купалы i Якуба Коласа.
Намаляваў графічную серыю партрэтаў землякоў-адраджэнцаў 1920-1930-х гадоў: К. Езавітаў, А. Бярозка, А. Калубовіч, А. Смоліч, В. Захарка, В. Ластоўскі, Р. Астроўскі, Я. Кіпель.
Савецкі фізік, фізіка-хімік. Акадэмік АН СССР. Тройчы Герой Сацыялістычнай Працы. Доктар фізіка-матэматычных навук.
Адзін са стваральнікаў атамнай (1949) і вадароднай (1953) бомб у СССР.
Аўтар прац па дэтанацыі, апісанню працэсаў гарэння, ядзернай фізіцы, астрафізіцы, гравітацыі.
Зяльдовіч і Солпітэр у 1964 годзе першымі і незалежна адзін ад аднаго выказалі здагадку, што крыніцамі энергіі квазараў служаць акрэцыйныя дыскі вакол масіўных чорных дзір.
У працах па касмалогіі асноўнае месца займала праблема ўтварэння буйнамасштабнай структуры Сусвету. Даследаваў пачатковыя стадыі пашырэння Сусвету.
Пабудаваў тэорыю ўзаемадзеяння гарачай плазмы пашыраемага Сусвету і выпраменьвання, стварыў тэорыю росту ўзмучэнняў у «гарачым» Сусвеце ў ходзе касмалагічную пашырэння, разгледзеў некаторыя пытанні, звязаныя з узнікненнем галактык у выніку гравітацыйнай няўстойлівасці гэтых узмучэнняў, паказаў, што ўзнікаюць утварэнні высокай шчыльнасці, якія з’яўляюцца, верагодна, протаскопішчамі галактык, маюць плоскую форму.
Сусветны дзень прывітанняў (World Hello Day, з 1973 года).
У 1973 годзе, у разгар халоднай вайны амерыканцы Браян і Майкл Маккорман са штата Небраска ў знак пратэсту супраць узмацнення міжнароднай напружанасці адправілі лісты з ветлівымі прывітаннямі ва ўсе канцы свету і папыталі адрасата проста павітаць каго небудзь яшчэ.
Яны нікому не навязвалі сваіх ідэй барацьбы за мір ва ўсім свеце. Яны толькі прасілі адрасата павітаць яшчэ каго-небудзь, яшчэ ну хаця б чалавек з дзесяць.
Гэта ідэя была падтрымана ў больш як 180 краінах. З таго часу Сусветны дзень прывітанняў адзначаюць і грамадзяне ўсіх прафесій і ўзростаў, і буйныя палітычныя лідэры, і прамысловыя магнаты, і сусветна вядомыя асобы кіно і тэлебачання.
Сусветны дзень тэлебачання (World Television Day, з 1998 года).
УстаноўленыГенеральнай Асамблеяй ААН у гонар даты правядзення першага Сусветнага тэлевізійнага форума 1996 года.
Дзяржавам было прапанавана адзначаць гэты дзень, абменьваючыся тэлевізійнымі праграмамі, прысвечанымі такім праблемам, як мір, бяспека, эканамічнае і сацыяльнае развіццё і пашырэнне культурнага абмену.
У тэлебачання няма адзінага вынаходніка. Дзякуючы намаганням савецкіх навукоўцаў Б. Розінга, С. Катаева, А. Канстанцінава, П. Цімафеева, П. Шмакава, амерыканскіх У. Зварыкіна, Ф. Фарнсуорта, брытанскага А. Кэмпбэла-Суінтана і іншых тэлебачанне з’явілася на пачатку 1930-х гадоў.
У Еўропе масавае распаўсюджванне тэлевяшчанне атрымала толькі ў 1950-я, у астатнім свеце – на пачатку 1970-х гадоў.
Сёння ў свеце не засталося дзяржаў, якія не ахоплены тэлевяшчаннем. Да найбольш буйных тэлекампаній свету адносяцца: CBC, NBC, ABC – у ЗША; BBC, ATV – у Вялікабрытаніі; Раі – у Італіі; NHK – у Японіі і іншыя.
У 1933 годзе быў створаны Камітэт па радыёфікацыі і радыёвяшчанні пры СНК БССР. У Беларусі тэлевяшчанне з Масквы пачалося ў 1939 годзе. 1 студзеня 1956 года на Беларусь пачаліся рэтрансляцыі праграм маскоўскага Цэнтральнага тэлебачання, з’явілася “Беларускае тэлебачанне”. У верасні 1991 года Дзяржтэлерадыё БССР было перайменавана ў Дзяржаўны камітэт Рэспублікі Беларусь па тэлебачанні і радыёвяшчанні.
1368год. На Увядзенне адбыласяТросненская бітва. Найбольш буйная перамога ВКЛ над Вялікім княствам Маскоўскім у XIV стагоддзі.
Цяжкаўзброеная літоўская конніца на чале з вялікім князем Альгердам на рацэ Тросне ўшчэнт разграміла лёгкую, дрэнна ўзброеную і тактычна недасведчаную маскоўскую, абодва ваяводы – Дзмітры Мінін і Акінф Шуба – і амаль усе ратнікі былі забіты ці ўтапіліся ў рацэ.
“Первая Литовщина” маскоўскіх летапісаў была распачата Альгердам у падтрымку саюзнага ВКЛ Вялікага княства Цвярскога.
Раптоўнае з’яўленне Альгерда “в силе тяжце”, забяспечанае поўнай сакрэтнасцю руху войска, заспела вялікага князя маскоўскага Дзмітрыя і яго саюзнікаў знянацку.
Перамога адкрыла Альгерду шлях на Маскву, трохдзённая аблога якой была, аднак, безпаспяховай. За год да гэтага быў пабудаваны мураваны Маскоўскі крэмль.
Альгерд хадзіў на Маскву яшчэ двойчы – у 1370 і 1372 гадах.
На фота: Помнік Альгерду ў Віцебску, planetabelarus.by
1783 год. Адбыўся першы ў гісторыі палёт чаловека на паветраным шары.
Французы Пілатр дэ Розье і маркіз д’Арланд здзейснілі палёт на паветраным шары братоў Мангольф’е (сферы, якія напаўняюцца цёплым паветрам, сталі называцца мангальф’ерамі).
Напоўнены гарачым паветрам шар вышынёй 22,7 м і дыяметрам 15 м падняўся з саду замка дэ ла Мюэт у заходнім прыгарадзе Парыжа. Паветраплавальнікі дасягнулі вышыні 915 м і за 25 хвілін пакрылі адлегласць 9 міль, а затым шчасліва прызямліліся ў полі каля дарогі на Фантэнбло.
Да гэтага, 27 жніўня 1783 года, француз Жак Шарль напоўніў сферу вадародам (такія шары сталі называцца шарльерамі) і запусціў яе з Марсава поля ў Парыжы, але яна была без пасажыраў.
19 верасня 1783 года браты Мангальф’е ў Версалі адправілі ў палёт першых жывых істот: барана, пеўня і качку. Палёт заняў каля 8 хвілін, шар праляцеў 3 км. На вышыні 500 м сфера прарвалася, аднак спусцілася на зямлю настолькі плаўна, што ні адна жывёліна не пацярпела. Гэта натхніла на запуск у палёт людзей.
Ваявода віленскі, староста львоўскі, вялікі мечнік літоўскі. “Пане Каханку” яго называлі паводле любімага выслоўя, з якім ён звяртаўся да ўсіх, не выключаючы і караля.
Генеральны маршалак Радамскай і Барскай канфедэрацый. Праціўнік гарантыйнага трактату (1768), паводле якога Рэч Паспалітая станавілася расійскім пратэктаратам.
Калі расійскія войскі з баямі ўзялі Нясвіж і Слуцк, быў вымушаны з’ехаць у Прусію. Да 1777 года знаходзіўся на эміграцыі ў Венгрыі, Турцыі, Чэхіі, Францыі, Венецыі.
Найзаможны магнат Рэчы Паспалітай і Еўропы ІІ паловы XVIII стагоддзя. Яму належала 16 гарадоў і 683 вёскі. Здабыў сабе сярод шляхты агромністую папулярнасць дзякуючы шчодрасці, сармацкім звычаям, схільнасці да бясед і жартаў, з іншага боку, вядомы дзікімі выбрыкамі і раздражняльнасцю.
Доўгі час па смерці хадзілі анекдоты аб дзіўных выпадках з ягонага жыцця. Караль Радзівіл – герой паэмы А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш», твораў Г. Жэвускага, В. Поля, І. Ходзькі, Ю. Крашэўскага.
Творчасць звязана з мастацкім жыццём Беларусі, Польшчы, Расіі. Вучыўся ў Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў, акадэміі Жуліяна ў Парыжы. Удзельнічаў у мастацкіх выставах у Пецярбургу, Парыжы, Мюнхене, Венецыі.
Падарожнік па Малай Азіі (Бейрут, Палесціна, Канстанцінопаль), Еўропе, Расіі, Егіпту.
Заснавальнік і кіраўнік (1904-1909) Школы прыгожых мастацтваў у Варшаве, аб’яднання мастакоў «Sursum Corda».
Ствараў кампазіцыі фантастычна-сімвалічнага характару, пейзажы, партрэты ў стылі мадэрн, у тым ліку С. Дамброўскага, Ф. Радашэўскага, Л. Рытлінскай, В. Семяшковай і іншых.
59 яго прац захоўваюцца ў Нацыянальным музеі ў Варшаве.
Каталіцкі парафіяльны касцёл у неараманскім стылі пабудаваны ў1905-1910 гадах на сродкі грамадска-палітычнага дзеяча Эдварда Вайніловіча (1847-1928) у памяць аб яго заўчасна памерлых дзецях – Сымоне і Алене Вайніловічах.
Касцёл знаходзіцца на плошчы Незалежнасці і з’яўляецца адным з сімвалаў Мінска. Помнік культуры і гісторыі. Пры касцёле пахаваны сам фундатар Э. Вайніловіч.
Увечары 26 жніўня 2020 года, у час адной з мірных акцый пратэсту пасля прэзідэнцкіх выбараў, пачаліся масавыя затрыманні. АМАП зачыніў усе дзверы ў касцёл, заблакаваўшы на 40 хвілін некалькі дзясяткаў людзей, якія там схаваліся. Дзеянні праваахоўных органаў выклікалі абурэнне ў грамадскасці. Генеральны вікарый Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі біскуп Юрый Касабуцкі заявіў рашучы пратэст на дзеянні АМАПу. Яго падтрымаў біскупскі вікарый Магілёва і Магілёўскай вобласці біскуп Аляксандр Яшэўскі. 27 жніўня Мітрапаліт Мінска-Магілёўскі архібіскуп Тадэвуш Кандрусевіч заклікаў да раследвання неадэкватных і супрацьпраўных дзеянняў, якія мелі месца на тэрыторыі касцёла святога:
“Гэтыя і падобныя дзеянні супрацоўнікаў сілавых структур не спрыяюць зняццю напружанасці дзеля хутчэйшага ўсталявання міру і згоды ў беларускім грамадстве ў той час, калі Каталіцкі Касцёл заклікае да прымірэння і дыялогу з мэтаю вырашэння нябачанага ў нашай краіне сацыяльна-палітычнага канфлікту”.
У той жа дзень вакол касцёла жанчыны са звязанымі рукамі ўтварылі ланцуг салідарнасці. Падтрымаць жанчын выйшаў ксёндз Уладзіслаў Завальнюк.
У Вялікую Айчынную вайну, у пачатку акупацыі, арыштаваны СД, летам 1944 года вывезены ў Германію. Скочыў Вольны універсітэт у Мюнхене. З 1949 года жыў у ЗША.
Аўтар трох зборнікаў паэзіі, кніг выбранай паэзіі «Творы» (Нью-Ёрк, 1989-1990), «Сны на чужыне» (Мінск, 1994; з серыі «Галасы беларускага замежжа» выдавецтва «Мастацкая літаратура»).
Першы выкладчык графічнага аддзялення мастацкага факультэта Беларускага тэатральна-мастацкага інстытуту, студэнтаў навучаў тэхнікам графічнага мастацтва – лінарыту, дрэварыту, літаграфіі, афорту і іншым, заахвочваў звяртацца да гістарычнай тэматыкі.
Сярод яго вучняў – Арлен Кашкурэвіч, Людвіг Асецкі, Рыгор Віткоўскі і іншыя.
Член мастацкай суполкі «Пагоня».
Першым сярод беларускіх мастакоў у паваенныя гады ўзняў гістарычную тэматыку ў выяўленчым мастацтве. Аўтар цыклу графічных твораў, што прысвечаны К. Каліноўскаму і Ф. Скарыне, партрэтаў вядомы дзеячаў культуры і гісторыі, серый пейзажаў «Плошча Перамогі», «Стары Мінск», кампазіцыі «Мы – беларусы», «Янка Купала ў Вязынцы» і іншых.
Прамёр у 1998 годзе.
1926 год. У Віцебску створаны Другі Беларускі дзяржаўны тэатр. Зараз Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Якуба Коласа.
Адзін з найстарэйшых прафесійных беларускіх тэатраў. Створаны з выпускнікоў Беларускай драматычнай студыі ў Маскве. Ва ўрачыстасцях з гэтай нагоды прынялі ўдзел Янка Купала, Райніс, Францішак Аляхновіч, Цішка Гартны, Кузьма Чорны.
21 снежня 1944 года тэатру прысвоена імя Якуба Коласа.
У 1946 годзе за спектакль «Несцерка» В. Вольскага тэатру прысуджана Сталінская прэмія.
З 1964 года тэатр працуе ў будынку на плошчы Тысячагоддзя (да 1974 – Тэатральная).
Беларускі мовазнавец. Кандыдат філалагічных навук. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР за ўдзел у комплексе прац у галіне беларускай лінгвагеаграфіі.
Працавала ў Інстытуце мовазнаўства Акадэміі навук Беларусі, Мінскім педінстытуце.
Даследавала сучасную беларускую мову і культуру мовы, лексікаграфію, дыялекталогію.
Суаўтар прац «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы», «Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак», «Агульнаславянскі лінгвістычны атлас», “Беларуская граматыка”, «Слоўнік беларускай мовы», «Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы» і «Кароткі слоўнік беларускай мовы»,«Руска-беларускі слоўнік сельскагаспадарчай тэрміналогіі».
Абвешчаны ў “Дэкларацыі прынцыпаў цярпімасці” ЮНЕСКА на 28-й Генеральнай канферэнцыі ЮНЕСКА (1995).
Пад цярпімасцю (талерантнасцю) у Дэкларацыі разумеецца “павага, прыняцце і правільнае разуменне багатай разнастайнасці культур нашага свету, нашых форм самавыяўлення і спосабаў праяў чалавечай індывідуальнасці”.
Дэкларацыя абвяшчае “прызнанне таго, што людзі па сваёй прыродзе адрозніваюцца па вонкавым выглядзе, становішчы, гаворцы, паводзінам і каштоўнасцям і валодаюць правам жыць у свеце і захоўваць сваю індывідуальнасць”.
Дэкларацыя разглядае пагрозы чалавецтву, якія нясе нецярпімасць, прапануе метады і праграмы барацьбы з нецярпімасцю.
Часта беларусы блытаюць талерантнасць з саступкай, угодніцтвам, паблажкай, адмовай ад сваіх перакананняў або прыняццем іншага светапогляду.
Генеральны сакратар ААН Кофі Анан сцвярджаў: „Талерантнасць не варта блытаць ні з пасіўнасцю, ні з пагадненнем ці абыякавасцю. Гэта актыўнае, станоўчае і адказнае стаўленне да чалавечай разнастайнасці.“
1384 год. Ядвіга Анжуйская каранавана на каралеву Польшчы.
Каталіцкая святая.
Абрана пасля смерці бацькі – караля венгерскага і польскага Людовіка Венгерскага. Каралева ў 1384-1399 гадах.
У 1385 заключыла Крэўскую унію, у 1386 годзе выйшла замуж за Ягайлу. Атрымала ад яго ў падарунак Магілёў.
У 1397 годзе фундавала ў Пражскім універсітэце асобны калегіум для судэнтаў з ВКЛ («speciale collegium pro Lythwanorum nacione»). У тэстаменце запісала ўласныя сродкі на аднаўленне Кракаўскай акадэміі.
Памерла ў 1399 годзе падчас родаў, не пакінуўшы Ягайлу нашчадкаў.
Доўгі час неафіцыйна ўшаноўвалася ў Польшчы як святая. Афіцыйна беатыфікавана Каталіцкім Касцёлам ў 1986 годзе, кананізавана ў 1997 года. Дзень памяці –17 ліпеня.
Расійскі дзяржаўны і ваенны дзеяч, генералісімус.Сын дробнага літоўскага шляхцiча.
Паплечнік Пятра І, пасля яго смерці ў 1725-1728 – фактычны кіраўнік Расіі. Князь і адзіны рускі герцаг, князь Рымскай імперыі.
Першы генерал-губернатар Пецярбурга (1703-1727), кіраваў будаўніцтвам горада, Кранштата.
У 1705 годзе разам з Пятром І удзельнічаў у забойстве святароў у полацкім Сафійскім саборы. Пасля знішчэння ў агні Магілёва, удзельнічаў у бітве пад Лясной (1708). Удзельнік рабавання і руйнавання многіх беларускіх гарадоў і мястэчак.
Душпастырскую дзейнасць распачаў у 1916 годзе. Служыў вікарыем пры кафедральным касцёле ў Мінску. Браў удзел у дзейнасці беларускіх культурна-адраджэнскіх, рэлігійных і палітычных арганізацый.
Член Беларускага нацыянальнага камітэта, удзельнік Усебеларускага з’езда. Член Рады БНР.
У 1920-я гады шырока займаўся нацыянальна-рэлігійнай і культурна-асветнай дзейнасцю на Віленшчыне, за якую арыштоўваўся польскімі ўладамі, быў асуджаны на 2 гады турмы.
Адзін з заснавальнікаў Беларускага каталіцкага выдавецтва ў Вільні (1928).
Пераклаў на беларускую мову Новы запавет. Заснаваў газету «Беларускі фронт».
Падчас нямецкай акупацыі быў галоўным школьным інспектарам, кіраваў працай па падрыхтоўцы праграм навучання для беларускіх пачатковых школ, адначасова быў сябрам Цэнтралі Беларускай народнай самапомачы. Правіў службу ў Чырвоным касцёле ў Мінску.
За крытыку нямецкай палітыкі ў дачыненні беларускага народа быў арыштаваны нямецкай паліцыяй у Мінску 24 снежня 1942 года. У снежні 1942 года загінуў у канцлагеры Трасцянец.
wikimedia.org
1905 год. НарадзіўсяЯн Скрыган. Беларускі пісьменнік, паэт, публіцыст і крытык. Заслужаны работнік культуры.
Член літаратурных аб’яднанняў «Маладняк» і «Літаратурна-мастацкая камуна».
У 1929 годзе займаўся калектывізацыяй на Магілёўшчыне.
У 1936 годзе арыштаваны НКУС і асуджаны на 10 гадоў пазбаўлення волі з высылкай у Сібір. У чэрвені 1949 года зноў арыштаваны і высланы ў Сібір.
Пасля рэабілітацыі ў 1954 годзе вярнуўся ў Мінск.
Адзін з першапраходцаў беларускага нарыса як новага літаратурнага жанру.
Аўтар вершаў, зборнікаў нарысаў, кніг апавяданняў, аповесцей, успамінаў, партрэтаў, нататак і артыкулаў па праблемах літаратурнага майстэрства і культуры мовы.
Пераклаў на беларускую мову рускіх, украінскіх, літоўскіх, латышскіх, эстонскіх пісьменнікаў.
Беларускі эстэтык, філосаф, культуролаг. Доктар філасофскіх, кандыдат філалагічных навук, прафесар.
Партызан брыгады К. Заслонава.
Працаваў у БДУ і ўніверсітэце культуры, Нацыянальным навукова-асветніцкім цэнтры імя Францыска Скарыны.
Аўтар артыкулаў, манаграфій па праблемах філасофіі, тэарэтычнай эстэтыкі, культуралогіі, станаўлення нацыянальнай самасвядомасці, узаемаадносін культуры і суверэнітэту народа.
Лічыў, што культура ўяўляе сабой складаную і ў той жа час вельмі цэласную сістэму з выразнай іерархічнай будовай, у структуру якой уваходзяць матэрыяльная культура, мастацкая культура і культура духоўная.
Яе асноўнымі мэтамі з’яўляюцца садзейнічанне ўмацаванню міру і бяспекі за кошт пашырэння супрацоўніцтва дзяржаў і народаў у галіне адукацыі, навукі і культуры; забеспячэнне справядлівасці і захавання законнасці, усеагульнай павагі правоў і асноўных свабод чалавека, абвешчаных у Статуце ААН для ўсіх народаў, без адрознення расы, полу, мовы або рэлігіі.
Штаб-кватэра размяшчаецца ў Парыжы.
Зараз у арганізацыі 195 дзяржаў-членаў і 8 членаў-супрацоўнікаў. 182 дзяржавы-ўдзельніцы маюць пастаянныя прадстаўніцтвы пры арганізацыі, дзе таксама знаходзяцца 4 пастаянныя назіральнікі і 9 наглядальных місій міжурадавых арганізацый.
У склад арганізацыі ўваходзіць больш за 60 бюро і падраздзяленняў, размешчаных у розных частках свету.
Меў псеўданім Янка Змагар.Стваральнік пецярбургскай культурна-асветнай арганізацыі «Вольныя беларусы», сакратар пецярбургскага прадстаўніцтва Цэнтральнай украінскай рады, супрацоўнік Міністэрства замежных спраў УНР, член Беларускай рады на Украіне. Член Рады БНР.
3 1922 года актыўны дзеяч беларускай дыяспары ў ЗША.
Падтрымліваў цесныя сувязі з В. Ластоўскім, К. Душэўскім, Т. Грыбам.
Адзін з арганізатараў Беларуска-Амерыканскай нацыянальнай рады.
Кіраўнікі беларускіх прадстаўніцтваў i місій у еўрапейскіх краінах. Сядзяць (злева направа): Я.Ладноў, В. Захарка, П. Крачэўскі, Л. Заяц; стаяць: Л. Вітан-Дубейкаўскі, Я. Чарапук, Я. Бялевіч. Кастрычнік 1919 года (БДАМЛіМ), wikimedia.org
Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы (1962) за п’есу «Лявоніха на арбіце», Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1974) за п’есы «Трыбунал» і «Таблетку пад язык».
Працаваў на камсамольскай і партыйнай рабоце, у тым ліку загадчыкам парткабінета Магілёўскага чыгуначнага вузла (1945-1946), у часопісах «Вожык», «Нёман».
Аўтар гумарэсак, фельетонаў, нарысаў, шматлікіх п’ес, у якіх бескампрамісна крытыкуюцца заганныя метады кіраўніцтва савецкай гаспадаркай, паказуха, фармалізм, казённае адміністраванне. Яго творы ставіліся на сцэнах беларускіх тэатраў.
Аўтар кінааповесці «Твой хлеб», сцэнарыяў фільмаў «Шчасце трэба берагчы», «Кандрат Крапіва», «Рагаты бастыён», «Пасля кірмашу».
Пераклаў на беларускую мову п’есы Л. Зорына, Н. Думбадзэ і Р. Лордкіпанідзэ, К. Сіманава і іншых.
Выдадзены яго Выбраныя творы ў 2-х і 5 тамах.
Імя драматурга носіць вуліца ў Мінску, Гродзенская цэнтральная гарадская бібліятэка і Журавіцкая СШ Рагачоўскага раёна, у якой створаны музей драматурга.
Беларускі паэт, перакладчык, філолаг і педагог. Кандыдат філалагічных навук, дацэнт.
Працаваў ў Беларускім дзяржаўным педагагічным універсітэце імя Максіма Танка, нацыянальным тэхнічным універсітэце, у Мінскім абласным драматычным тэатры ў Маладзечне.
Даследаваў аказіянальную лексіку ў мастацкіх тэкстах.
Аўтар сямі зборнікаў вершаў, кніг гумару, перакладаў.
На яго вершы напісана больш як 180 песень, якія выконвалі І. Дарафеева, А. Гайдук, А. Цівуноў, Дз. Мінько, Т. Валахановіч і іншыя.
30 песень на вершы Шабовіча напісаў магілёўскі кампазітар Мікола Яцкоў.
Аўтар слоў гімна БДПУ імя Максіма Танка. Спрыяў развіццю маладых беларускіх паэтаў і празаікаў – удзельнікаў літаратурнай суполкі «Крокі».
