Дзень у гісторыі. 21 лютага. Міжнародны дзень роднай мовы. Капітуляцыя Смаленска, вяртанне Бабруйска. Нарадзіліся скульптар М. Мікешын, мастацтвазнавец М. Паграноўскі, гісторык М. Нікалаеў

Міжнародны дзень роднай мовы, Міжнародны дзень матчынай мовы (International Mother Language Day, з 1999 года).

Абвешчаны ЮНЕСКА па прапанове Бангладэш. Мае на мэце заахвочванне моўнай разнастайнасці і шматмоўнай адукацыі, а таксама спрыянне ўсведамленню моўных і культурных традыцый, якія грунтуюцца на ўзаемаразуменні, цярпімасці і дыялогу.

Дата абрана ў сувязі з тым, што ў гэты дзень у 1952 года загінулі пяць студэнтаў, якія змагаліся за наданне бенгальскай мове статусу дзяржаўнай у тагачасным Пакістане – усходняя частка якога пазней стала незалежнай дзяржавай Бангладэш.

Паводле ацэнак ЮНЕСКА палова з 6 000 моў свету знаходзіцца пад пагрозай знікнення.

Дні роднай мовы пачалі ладзіцца дзяржаўнымі ўстановамі Беларусі толькі ад часу залічэння ў 2009 годзе ЮНЕСКА беларускай мовы да ліку тых, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення. Ад таго часу бібліятэкі прысвячаюць святу кніжныя выставы беларускамоўных выданняў, музеі, установы культуры ладзяць публічныя чытанні беларускамоўных твораў мастацкай літаратуры пісьменнікамі, акцёрамі, мастакамі і дзяржаўнымі дзеячамі.

У 2008–2021 гадах Таварыства беларускай мовы праводзіла ў гэты Дзень агульнабеларускія дыктоўкі паводле беларускамоўных твораў, прэзентацыі новых беларускамоўных кніг, беларускамоўныя дыскатэкі і канцэрты. Напрыклад, у 2020 годзе самая буйная імпрэза да Дня роднай мовы адбылася ў мінскім культурным хабе ОК16. На шасці пляцоўках праходзілі майстар-клясы, лекцыі, квэсты, фудтракі і канцэрты. Пад канец свята выступіў Лявон Вольскі.

Пасля ліквідацыі Вярхоўным судом Таварыства беларускай мовы 8 лістапада 2021 года, колькасць мерапрыемстваў да Міжнароднага дня роднай мовы, іх якасць і ахоп насельніцтва рэзка паменелі.

Дзень землеўпарадкавальніка і картографа-геадэзічнай службы Беларусі. 

Першыя дакументальныя пасведчанні аб дзяржаўных зямельных актах, якія называлі ездакамі, адносяцца на нашых землях да 1398 года. Ужо тады беларусы мералі зямлю і займаліся складаннем карт. 

У 1997 годзе пасля 200–гадовага перапынку ўз’ядналіся землеўпарадкавальная і картографа-геадэзічная службы – створаны Дзяржкамітэт па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі Рэспублікі Беларусь. 

З 2002 года на службу былі ўскладзены таксама функцыі па дзяржрэгістрацыі правоў на нерухомую маёмасць і здзелак з ёю. Агульная колькасць супрацоўнікаў службы складае каля 5 500 чалавек..

21 сакавіка святкуецца Сусветны дзень геадэзіста.

1634 год. Падпісаны акт аб ганаровай капітуляцыі Смаленска перад польным гетманам ВКЛ Крыштофам Радзівілам

Крывіцкі горад, вядомы з 863 года. Першы прывілей на Магдэбурскае права надаў гораду яшчэ князь Вітаўт. 

У канцы ХІІІ-ХV стагоддзях быў буйным цэнтрам беларускага летапісання. Смаленскія харугвы бралі ўдзел у Грунвальдскай бітве. У 1508 годзе горад стаў цэнтрам Смаленскага ваяводства ВКЛ. 

1 жніўня 1514 года быў захоплены маскоўскімі войскамі. Пасля 20-месячнай аблогі, 3 чэрвеня 1611 года войскі Жыгімонта Вазы вярнулі горад да Вялікага Княства Літоўскага. Увосень 1611 года гораду нададзена Магдэбурскае права і герб «у чырвоным полі постаць арханёла Міхала». 

У 1632–1634 гадах Смаленск вытрымаў вялікую маскоўскую аблогу. Маскоўскія войскі на чале з М. Шэіным спрабавалі ўзяць горад, але з’яўленне войска караля і вялікага князя Уладзіслава Вазы змяніла ход кампаніі – і маскоўцы капітулявалі. 

Капітуляцыю прымаў Крыштаф Радзівіл. 

У 1641 годзе ў межах сучаснага горада (мясцовасць Шэінаўка) на загад Уладзіслава Вазы паставілі першы ў Смаленску помнік – абеліск на Кургане Славы ў гонар перамогі над войскам Міхаіла Шэіна.

Капітуляцыя маскоўскіх войскаў на чале з Шэіным
Капітуляцыя маскоўскіх войскаў на чале з Шэіным

1649 год. Месцічы Бабруйска адчынілі гарадскія вароты перад войскамі ВКЛ, скончылася абарона Бабруйска ў ходзе казацкага паўстання 1648–1651 гадоў.

У кастрычніку 1648 года паўстаўшыя жыхары Бабруйска разам з казацкім атрадам Паддубскага перабілі заможную шляхту, утапілі ў Бярэзіне гарадскога старасту і занялі горад. Не змаглі вярнуць горад атрады Паца, Кішкі, Валовіча. 

20 лютага да Бабруйска падышоў атрад Я. Радзівіла, які схіліў на свой бок багатых мяшчан, гандляроў, рамеснікаў, духавенства. Ноччу 21 лютага месцічы адчынілі гарадскія вароты і горад быў узяты. 

Войскі Радзівіла ўчынілі расправу над паўстанцамі, былі забіты некалькі тысяч гараджан і казакоў. Кіраўнік абаронай Паддубскі і яшчэ 9 чалавек былі пасаджаны на кол, 40 пакаралі смерцю, 270 казакам была адсечана правая рука, каб застрашыць іншых.

Януш Радзівіл

1835 год. Нарадзіўся Міхаіл Мікешын.

Вядомы расійскі скульптар, мастак, жывапісец, рысавальшчык, ілюстратар беларускага паходжання.

Пераможца конкурса (1858) на праект помніка «Тысячагоддзе Расіі» для ўвядзення ў Ноўгарадзе. 8 верасня 1862 года помнік урачыста адкрыты. Вышыня манумента з крыжом і фігурай анёла ўверсе – каля 16 метраў, дыяметр – каля 9 метраў, вага – 65,5 тон.

На помніку «Тысячагоддзе Расіі» ў Ноўгарадзе над фігурамі расійскіх асветнікаў рэстаўратары знайшлі адліты ў бронзе нецэнзурны надпіс, які можна разгледзіць у моцны бінокль.

На помніку адлюстраваны сярод іншых, хрысціцель Русі Уладзімір Святаслававіч – муж Рагнеды Рагвалодаўны, Пётр Магіла – заснавальнік царквы ў магілёўскім Падміколлі, архібіскуп Георгі Каніскі, вялікія князі Яраслаў Мудры – сын Рагнеды, Аляксандр Неўскі – зяць полацкага князя Брачыслава, Гедымін, Альгерд, Вітаўт, князь Пскоўскі Даўмонт – сын Міндоўга, князь Канстанцін Астрожскі, выхадцы з літоўскіх зямель Р. Пацёмкін, кампазітар М. Глінка.

У 1865 годзе Мікешын наведвае малую радзіму, Клімавічы, і потым, на працягу 27 гадоў прыязджаў, каб пакінуць жывыя сведчанні эпохі, жыцця, побыту жыхароў. Апошняя замалёўка Мікешына з Клімавіч датуецца 1892 годам.

У 1888 годзе па яго праекце ўзведзены помнік Б. Хмяльніцкаму ў Кіеве, пазней — помнік Кацярыне II у Пецярбургу.

Памёр 31 студзеня 1896 года. 

1881 год. Пайшоў з жыцця Язэп Ходзька.

Беларускі геадэзіст, тапограф, географ, генерал-лейтэнант.

Праводзіў трыянгуляцыйныя работы на захадзе Латвіі, у Літве, у Гродзенскай і Мінскай губернях.

Лідары паўстання 1830–1831 гадоў меркавалі прызначыць яго камендантам Вільні. Пасля гэтага быў затраманы рускімі ўладамі і накіраваны на правядзенне тапаграфічных работ на Дунаі і Басфоры.

Склаў ваенны агляд румынскіх княстваў Малдавіі і Валахіі, правеў Закаўказскую трыянгуляцыю. Узнагароджаны вялікім Канстанцінаўскім медалём Рускага геаграфічнага таварыства.

1905 год. Нарадзіўся Філафей (Уладзімір Нарко).

Праваслаўны святар, іерарх Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (БАПЦ), удзельнік беларускага хрысціянскага руху ХХ стагоддзя. 

Да Другой сусветнай вайной служыў настаяцелем беларускага праваслаўнага прыхода ў Варшаве. У гады вайны ўдзельнічаў у аднаўленні і фармаванні царкоўнага кіраўніцтва БАПЦ, быў епіскапам Слуцкім, пазней – Магілёўскім і Мсціслаўскім.

У 1946 годзе перайшоў у Рускую праваслаўную царкву за мяжой, стаў архіепіскапам Берлінскім і Германскім.

1952 год. Нарадзіўся Мікалай Паграноўскі. 

Беларускі мастацтвазнавец.

Працаваў у Нацыянальным мастацкім музеі, Мінскім мастацкім вучылішчы імя А. Глебава, Беларускай акадэміі мастацтваў, кіраўніком мастацкай галерэі «ONIK», дырэктарам гісторыка-культурнага музея-запаведніка „Заслаўе“.

Працуе на радыё, тэлебачанні, піша сцэнарыі. Эксперт і старшыня мастацкага савету антыкварнага дому «Paragis».

Аўтар 22 каталогаў, 7 альбомаў і кніг, шматлікіх артыкулаў па выяўленчым мастацтве Беларусі ХІХХХІ стагоддзяў.

Вядомы у сувязі з скандалам вакол сапраўднасці новазнойдзенага жывапіснага твора М. Шагала «Певень» – ён адзіны з беларускіх мастацтвазнаўцаў, хто лічыць карціну сапраўднай.

1955 год. Нарадзіўся Мікалай Нікалаеў. 

Беларускі гісторык і грамадскі дзеяч. Доктар філалагічных навук. Ганаровы грамадзянін Навагрудскага раёна.

Адзін з заснавальнікаў і членаў прэзідыума Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў, адзін з стваральнікаў і член Беларускага грамадска-культурнага таварыства ў Санкт-Пецярбургу.

Скончыў БДУ. Працаваў у Ленінградскім аддзяленні Інстытута археалогіі АН СССР,  Расійскай нацыянальнай бібліятэцы, удзельнічаў у раскопках старажытнага Навагрудка, Старой Ладагі. 

Даследуе гісторыю культуры Беларусі, беларускае мастацтва, гісторыю праваслаўнай царквы ў Беларусі.

Пераклаў на беларускую мову працу І. Грыгаровіча «Беларуская іерархія». 

Аўтар манаграфіі «Палата кнігапісная», прысвечанай пытанням традыцый кніжнай культуры Беларусі, гісторыі старажытнай кірылічнай кнігі, богаслужбовых кніг на лацінскай мове, беларускай рукапіснай кнігі.

1964 год. У Нью-Ёрку памёр Леон Гаспар (Лейб Шульман, 1882–1964). 

Амерыканскі мастак. Падарожнік па Еўропе, Амерыцы, Кітаю і Манголіі.

Вучыўся ў Віцебску ў Ю. Пэна. У 1900 годзе на сродкі Пэна пераехаў у Парыж, дзе займаўся ў акадэміі Р. Жульена, у Э. Тудуза і А.-У. Бугра, удзельнічаў у шматлікіх выставах.

Часта вяртаўся ў родны Віцебск. У 1907 годзе ўдзельнічаў у віцебскай выставе разам з Пэнам, К. Калем і Я. Паўлоўскай, прадставіў 89 палоцен і эцюдаў. У 1912 годзе вянчаўся ў віцебскай Ільінскай царкве з амерыканкай Эвелін Адэл, у 1959 годзе здзейсніў вясельнае падарожжа з другой жонкай Дорай Камінскай у Беларусь, СССР, каб пабачыцца з братамі, нагадаць пра сваё мастацтва.

Пад час Першай Сусветнай вайны служыў у французскім авіяцыйным палку. У 1916 годзе пераехаў у ЗША, дзе яго творчасць мела поспех.  

У 1960-я гады, дзякуючы намаганням Д. Камінскай, яго карціны актыўна набываліся амерыканскімі галерэямі і музеямі.

1967 год. Памёр Юрый Тарыч. 

Беларускі кінарэжысёр, сцэнарыст, заснавальнік беларускай мастацкай кінематаграфіі. Заслужаны дзеяч мастацтваў РСФСР.

У 1905 годзе як член Варшаўскай ваенна-рэвалюцыйнай арганізацыі быў высланы ў в. Тара Табольскай губерні. Адсюль і псеўданім – Тарыч, сапраўднае прозвішча Аляксееў.

Працаваў акцёрам у Табольску, Чыце, Ліпецку, Тамбове, Вільні, Маскве.

Удзельнік Першай Сусветнай вайны. Паручнік.

У кінематографе з 1914 года, калі напісаў сцэнарый фільма «Трагедыя сям’і Набатавых».

У 1926 годзе сумесна з Я. Івановым-Барковым зняў першы беларускі мастацкі фільм «Лясная быль» па аповесці М. Чарота «Свінапас».

Працаваў на студыі «Савецкая Беларусь», дырэктарам і мастацкім кіраўніком «Манголкіно» (1943-1945), супрацоўнічаў з “Беларусьфільмам”.

Сцэнарыст і рэжысёр 20 кінафільмаў.

Дзень у гісторыі. 24 верасня. Дзень памяці палкаводца, графа на Быхаве Яна Караля Хадкевіча. Дзень дальнабойшчыка і караваншчыка. Дзень нараджэння дзеячкі беларускай культуры Паўліны Мядзёлкі

Міжнародны дзень караваншчыка (International Day of caravan). Заснаваны Міжнароднай асацыяцыяй па рацыяналізацыі транспартна-грузавых аперацый у 1995 годзе. Прафесійнае свята караван-важатых у прыватнасці і ўсіх удзельнікаў транспартных калон і суднавых караванаў у цэлым. 

Адзначаецца ў дзень нараджэння ў 1564 годзе Адама Уільямса, вядомага брытанскага марахода і навігатара, які лічыцца першым еўрапейцам, які дасягнуў берагоў Японіі. 

Па іншай версіі, дзень прымеркаваны да заканчэння Хіджры, перасялення прарока Мухамада і першых мусульман з Мекі ў Медыну ў 622 годзе. 

Традыцыйна адзначаецца дальнабойшчыкамі, камандамі гандлёвых судоў і экіпажамі караблёў эскорту.

1621 год. Памёр Ян Караль Хадкевіч.

Вайсковы і дзяржаўны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман вялікі літоўскі, ваявода віленскі.

Належаў да найстарэйшай, быхаўскай галіны роду Хадкевічаў. 

Адзін з самых таленавітых вялікалітоўскіх палкаводцаў ХVIІ стагоддзя.

Герой вайны са Швецыяй (1600—1629), камандаваў войскам у паходах 1611 на Маскву, абараняў Смаленскае ваяводства ад расійскіх войскаў. 

У 1617-1618 узначаліў войска, якое пайшло з каралевічам Уладзіславам (фармальна царом Расіі з 1610) здабываць маскоўскі трон. 

Герой славутых і пераможных бітваў – пад Кірхгольмам (1605 г.), Хоцінскай (1621 г.) і шматлікіх іншых.

1641 год. Нарадзіўся Станіслаў Незабытоўскі.

Дзеяч рэфармацыі,  мемуарыст. 

Кіраваў адміністрацыяй Багуслава Радзівіла ў Слуцкім княстве. Дэпутат сесіі Трыбунала ВКЛ.

Клапаціўся пра захаванне ў Слуцку свабоды веравызнання.

Аўтар успамінаў, дзе паказаныя падзеі і факты грамадска-палітычнага і прыватнага жыцця 1682-1700 гадоў на Новагародчыне і Случчыне.

1739 год. Нарадзіўся Рыгор Пацёмкін.

Рускі дзяржаўны і ваенны дзеяч, дыпламат, генерал-фельдмаршал. Кіраваў далучэннем да Расіі і ўладкаваннем Наваросіі, заснаваў шэраг гарадоў, уключаючы сучасныя абласныя цэнтры Дніпро, Херсон  і Мікалаеў. 

Фаварыт Кацярыны II.

Пасля Першага раздзелу Рэчы Паспалітай стаў уладальнікам Крычаўскага староства і Крычава, у якім пабудаваў палац, мануфактуры і верф.

1815 год. Нарадзілася Альбіна Габрыэля Пузына.

Пісьменніца, паэтка, мемуарыстка.

Аўтарка ўспамінаў «Мая памяць», якія багата ілюстраваны малюнкамі, літаграфіямі і фотаздымкамі. Яны ўяўлялі панараму жыцця ўсіх слаёў грамадства паўночна-заходняй Беларусі, змяшчалі каштоўную інфармацыю пра мастацкае жыццё краю, паўстанне 1830-1831 гадоў.

Паасобныя яе вершы перакладзены Ірынай Багдановіч і іншымі.

1878 год. Нарадзіўся Юзаф Эдвард Пузына. Гісторык, пісьменнік, паэт.

Аўтар лірычных і сатырычных вершаў, патрыятычных паэм, гімнаў, паэтычных драм, аповесцей.

Вывучаў праблемы паходжання княжацкіх родаў Вялікага княства Літоўскага, іх палітычную ролю ў жыцці дзяржавы.

Аўтар вялікай працы «Вялікае княства Літоўскае да Міндоўга».

1893 год. Нарадзілася Паўліна Мядзёлка

Дзеячка беларускай культуры, артыстка, педагог, мемуарыстка.

У 1913 выканала ролю Паўлінкі ў пецярбургскай прэм’еры п’есы Янкі Купалы. 

Грамадска-палітычны дзеяч у Заходняй Беларусі, Літве, Латвіі, БССР. 

Працавала ў школах, Інбелкульце, Беларускай акадэміі сельскай і лясной гаспадаркі ў Горках.

Арыштоўвалася польскімі ўладамі і ДПУ БССР, была саслана ў Казань. Аўтар мемуараў «Сцежкамі жыцця».

1904 год. Нарадзіўся Мар’ян Пецюкевіч

Беларускі этнограф і грамадскі дзеяч Заходняй Беларусі. 

Актыўны член шматлікіх арганізацый, рэдактар часопісу «Шлях моладзі», беларускіх перадач на Віленскім радыё. 

Узначальваў Дзяржаўную бібліятэку, Беларускі музей імя І. Луцкевіча.

Тройчы арыштоўваўся савецкімі ўладамі, быў у ссылцы.

У 1957 годзе рэпатрыяваны ў Польшчу. 

Быў звязаны з беларускім рухам на Беласточчыне, вывучаў народную культуру беларусаў. 

Аўтар прац па этнаграфіі, тапаніміцы, жартоўных гісторый, успамінаў.

1941 год. Нарадзіўся Ігар Ясуловіч. 

Расійскі акцёр тэатра і кіно, кінарэжысёр, заслужаны артыст Расіі. 

Беларус па паходжанню. 

Сыграў больш за 320 роляў у кіно, у тым ліку ў стужках «Магіла льва»«Дыяментавая рука», «12 крэслаў», «31 чэрвеня», «Той самы Мюнхгаўзен», «Госця з будучыні».

Займаецца агучваннем фільмаў і мультфільмаў.

1952 год. 70 гадовы юбілей святкуе Таццяна Ліхачова

Беларуская актрыса. Заслужаная артыстка.

Усё жыццё прысвяціла служэнню ў Беларускім нацыянальным драматычным акадэмічным тэатры імя Якуба Коласа. 

Старшыня Віцебскай суполкі саюза тэатральных дзеячаў. 

Сыграла каля 20 роляў у пастаноўках па творах У. Шэкспіра, В. Быкава, А. Дударава, У. Караткевіча, М. Чарота і іншых.

1954 год. Нарадзіўся Станіслаў Суднік

Беларускі пісьменнік, журналіст.

Прафесійны ваенны. Знаходзячыся на вайсковай службе ў Казахстане, выдаваў беларускую газету «Рокаш» (1990-1992). 

Аўтар некалькіх кніг і паэтычных зборнікаў.

У 1997 аднавіў у Лідзе выпуск газеты Таварыства беларускай мовы «Наша слова», стаў яе рэдактарам. 

Стваральнік і рэдактар краязнаўчага часопіса «Лідскі летапісец».

1958 год. Нарадзіўся Сяргей Чыгрын

Беларускі паэт, літаратуразнавец, гісторык, краязнавец, перакладчык, журналіст. 

Вучыўся ў Магілёўскім культасветвучылішчы. 

Загадчык аддзела культуры і спадчыны «Газеты Слонімскай», літаратурнай часткі Слонімскага беларускага драматычнага тэатра.

Аўтар зборнікаў паэзіі, кніг гісторыка-краязнаўчых артыкулаў, якія прысвечаны Слонімшчыне, Беласточчыне, выбітным людзям.

Перакладчык на беларускую мову французскіх, украінскіх паэтаў, драматургаў розных краін

1986 год. Памёр Філафей (Уладзімір Нарко). 

Праваслаўны святар, іерарх Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы, удзельнік беларускага хрысціянскага руху ХХ стагоддзя. 

Да Другой сусветнай вайны – настаяцель беларускага праваслаўнага прыхода ў Варшаве. 

У гады вайны ўдзельнічаў у аднаўленні і фармаванні царкоўнага кіраўніцтва БАПЦ, быў епіскапам Слуцкім, Магілёўскім і Мсціслаўскім.

У 1946 г. перайшоў у Рускую праваслаўную царкву за мяжой, стаў архіепіскапам Берлінскім і Германскім.

2000 год. У Слуцку адкрыты помнік Святой Соф’і Слуцкай. 

Жонка Януша Радзівіла. Выдзяляла сродкі для пабудовы храмаў і шпіталёў для бедных, рабіла паломніцтвы ў святыя мясціны. 

Ёй удалося атрымаць каралеўскую грамату, якая забараняла далучэнне праваслаўных вернікаў да Уніі ў яе ўладаннях.


У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў