Tag: патент

Дзень у гісторыі. 7 сакавіка. Увядзенне высакоснага года, выходнага ў нядзелю. Патэнт на тэлефон. Нарадзіліся генерал Тамаш Ваўжэцкі, палітык Фабіян Акінчыц. Загінуў паэт А. Грачанікаў.

Навіна ад

238 да н.э.  Фараон Пталамей III Эвергет упершыню ўвёў высакосныя гады каб прадухіліць зрухі ў календары.

Пазней астранамічныя веды егіпцян былі аб’яднаныя ў адно са старажытнарымскімі традыцыямі адліку часу і атрымаўся Юльянскі каляндар. 

Стваральнікам юльянскага календара быў егіпецкі астраном і матэматык Сазіген, які на даручэнне Гая Юлія Цэзара займаўся распрацоўкай каляндарнай рэформы. За падставу каляндарнага цыкла Сазіген узяў вядомую ў той час працягласць астранамічнага года ў 365 дзён і 6 гадзін. Для зручнасці адліку ён прапанаваў тры гады лічыць па 365 дзён, а чацвёрты – па 366 дзён, каб пазбыцца дробнай часткі сутак і ўраўнаважыць астранамічны і каляндарны гады.

З 1 студзеня 45 года да н.э. Гай Юлій Цэзар увёў новы каляндар. У кожны год кратны чатыром, дадаваліся адны дадатковыя суткі ў лютым.

Шляхам сапастаўлення рымскіх і егіпецкіх датыровак у папірусе, знойдзеным у 1999 годзе, было ўстаноўлена, што высакоснымі гадамі ў Рыме былі 44, 41, 38, 35, 32, 29, 26, 23, 20, 17, 14, 11, 8 гады да н. э., 4, 8, 12 і ў наступным, кожны чацьвёрты год.

Год з’яўляецца высакосным у двух выпадках: або калі ён кратны 4, але пры гэтым не кратны 100, або кратны 400. Год не з’яўляецца высакосным, калі ён не кратны 4, або ён кратны 100, але пры гэтым не кратны 400.

Гады 1700, 1800 і 1900 не з’яўляюцца высакоснымі, так як яны кратныя 100 і не кратныя 400. Гады 1600 і 2000 – высакосныя, так як яны кратныя 400. Гады 2100, 2200 і 2300 – невысакосныя.

Высакосным годам быў 2020 год, наступным будзе 2024.

Людзі, якія нарадзіліся 29 лютага, святкуюць свой дзень нараджэння, калі прыпадае высакосны год. 

321 год. Рымскі імператар Канстанцін I Вялікі абвясціў нядзелю днём адпачынку.

За 8 гадоў раней імператар дазволіў свабоднае вызнанне хрысціянства.

Ніводнае распараджэнне ўладаў у гісторыі не выконвалася з такім задавальненнем, як эдыкт Канстанціна пра нядзельны дзень.

На гэты дзень рынкі павінны былі закрывацца, а дзяржаўныя ўстановы – спыняць усялякую дзейнасць за выключэннем аперацый па вызваленні рабоў. Ніякіх абмежаванняў на земляробчыя працы, у якіх брала ўдзел пераважная большасць насельніцтва, не накладалася.

Да эдыкта Канстанціна грамадзяне Рымскай імперыі адзначалі ў гэты дзень – “дзень Сонца”. Водгалас гэтай традыцыі захаваўся ў сучаснай назве нядзелі ў шэрагу еўрапейскіх моў – Sunday. 

Канстанцін крыху змяніў традыцыю. А прычынай таму паслужыў сон: напярэдадні найважнейшай бітвы яму прысніўся крыж на сонцы і надпіс, які абяцаў перамогу з гэтым знакам. Сон аказаўся прарочым, Канстанцін сапраўды атрымаў перамогу. Таму імператар забараніў фізічную працу ў нядзелю і прысвяціў яе Госпаду.

За савецкім часам у гэты дзень нярэдка праводзілі нядзельнікі.

Нядзеля – выходны дзень у хрысціянскіх краінах.

У Каралеўстве Марока – тры выходныя дні: пятніца (мусульмане), субота (іўдзеі, шабат), нядзеля (хрысціяне).

1573 год. Беларус са шляхецкага роду Іван Фёдараў заснаваў друкарню ў Львове.

І. Фёдараў (1510–1583) – сярэдневяковы ўсходнееўрапейскі друкар. Лічыцца пачынальнікам друкарскай справы ў Масковіі і ва Ўкраіне.

Паходзіць з дробнай беларускай шляхты, падпісваўся родавым гербам Рагозаў «Шранява». Існуе гіпотэза, што ён нарадзіўся на тэрыторыі сучаснага Вілейскага раёна.

З 19 красавіка 1563 да 1 сакавіка 1564 года разам з Пятром Мсціслаўцам выдаў у Маскве першую дакладна датаваную расійскую друкаваную кнігу «Апостал».

15 лютага 1574 года ў Львове скончыў друк “Апостала” –  першую ўкраінскую дакладна датаваную друкаваную кнігу. Адначасова з “Апосталам” Фёдараў друкуе і першы кірылічны падручнік граматы – “Азбуку”.

Помнік украінскаму першадрукару Івану Фёдараву ў Львове.

1753 год. Нарадзіўся Тамаш Ваўжэцкі. Палітычны дзеяч ВКЛ, адзін з кіраўнікоў паўстання 1794 года. Генерал-лейтэнант.

Вучыўся ў езуіцкай школе ў Відзах. Дэпутат ад шляхты Браслаўскага павета на Чатырохгадовым сейме Рэчы Паспалітай 1788–1792, дзе выступаў 169 разоў з палымянымі прамовамі, настойваючы на прыняцці Канстытуцыі.

У пачатку паўстання 1794 года дзейнічаў у чыне генерала ў Браслаўскім павеце, потым – у Курляндыі. Вызначыўся ў штурме Лібавы і ў бітве пад Брэстам.

Пасля паланення Т. Касцюшкі ўзначаліў паўстанне, другі галоўнакамандуючы войск (10 кастрычніка – 16 лістапада 1794). 

Узяты ў палон, быў перавезены ў Пецярбург, дзе два гады знаходзіўся ў зняволенні. Пасля ўступлення на трон Паўла I вызвалены з турмы, вярнуўся на Радзіму.

Займаў у Царстве Польскім пасады сенатара, ваяводы і міністра юстыцыі.

Памёр 5 жніўня 1816 года. Пахаваны ў Відзах Лаўчынскіх сённяшняга Браслаўскага раёна.

1872 год. Нарадзіўся Васіль Залатароў.

Беларускі кампазітар і педагог. Заслужаны артыст Расіі, народны артыст Беларусі. Прафесар. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі. Пачынальнік беларускай акадэмічнай музыкі.

Вучыўся ў Прыдворнай пеўчай капэле ў М. Балакірава і А. Лядава, Пецярбургскай кансерваторыі па класу М. Рымскага-Корсакава.

Выкладаў у кансерваторыях і музычна-драматычных інстытутах у Расіі, ва Украіне, Беларусі. Яго вучнямі былі Л. Абеліёвіч, А. Багатыроў, У. Алоўнікаў.

У беларускую музычную культуру арганічна ўвайшлі яго балет па матывах народных легенд «Князь-возера», сімфонія «Беларусь», танцавальная сюіта і уверцюра-фантазія на беларускія тэмы для сімфанічнага аркестра, цыкл апрацовак народных песень для голасу з сімфанічным аркестрам «Кантрасты» і іншыя.

Аўтар манаграфіі «Фуга» – першай рускамоўнай працы, спецыяльна прысвечанай гэтай музычнай форме.

Памёр 25 мая 1964 года.

В. Залатароў з выпускнікамі С. Нісневіч, М. Вайнбергам, У. Алоўнікавым, Д. Лукасам, Р. Селіцкім, Л. Абеліевічам, Д. Лукас. Мінск, 1941 год.

1876 год.  Аляксандр Бэл атрымаў патэнт на “размаўляльны тэлеграф” – тэлефон.

Сама ідэя тэлефанавання была распрацавана ў 1849-1853 гадах парыжскім інжынерам-механікам Шарлем Бурселем, ён першым ужыў слова “тэлефон” (ад грэцкага tele – удалячынь, далёка і phone – гук).

У 1860 году ў ЗША Антоніа Мэучы прадэманстраваў прыладу, якая магла перадаваць гукі па правадах – Telectrophon. У 1861 годзе нямецкі фізік І. Рэйс прадэманстраваў іншую прыладу, якая таксама магла перадаваць музычныя тоны і чалавечую гаворку па правадах – Telephon.

10 сакавіка 1876 года адбылася перадача першай выразнай фразы, якая стала гістарычнай: “Містэр Ватсан, ідзіце сюды. Вы мне патрэбныя”. Гэтая перадача была ажыццёўлена па 12-ці метроваму проваду, які злучаў кватэру Бэла з лабараторыяй на гарышчы.

25 чэрвеня 1876 года Бэл упершыню прадэманстраваў свой тэлефон на першай Сусветнай электратэхнічнай выставе ў Філадэльфіі. А праз 5 гадоў – на міжнароднай выставе ў Парыжы, дзе да яго апарата выстройваліся вялізныя чэргі.

Бэл у 1877 годзе стварыў першую тэлефонную кампанію “Bell Telephone Company”.

Першы телефон з’явіўся ў Магілёве ў 1881 годзе, у Мінску – у 1890 годзе. 

1886 год. Нарадзіўся Фабіян Акінчыц.

Беларускі палітычны дзеяч, юрыст, выдавец, публіцыст.

Скончыў Пецярбургскі ўніверсітэт. У 1920-1930-я гады дырэктар школы на Стаўбцоўшчыне, уладальнік бюро юрыдычных парад, кіраўнік Беларускага дабрачыннага таварыства, віленскага юрыдычнага аддзела Цэнтральнага сакратарыята Беларускай сялянска-работніцкай грамады, член Беларускага нацыянальнага камітэта ў Вільні.

У 1927 годзе асуджаны на 8 гадоў зняволення за палітычную дзейнасць, вызвалены датэрмінова Прэзідэнтам Польшчы І. Масціцкім у 1930.  

У ліпені 1939 года стаў старшынёй Беларускага бюро прапаганды пры Міністэрстве прапаганды ў Берліне. У пачатку 1940 года быў старшынёй Беларускага камітэта ў Варшаве. Арганізатар Вустраўскай школы прапагандыстаў (пад Берлінам), куды траплялі асобы з ліку савецкіх ваеннапалонных. Пасля заканчэння курсаў многія выпускнікі накіроўваліся на працу ў акупацыйную адміністрацыю на Беларусі.

Акінчыц прэтэндаваў на палітычнае лідарства ў беларускіх колах, блізкіх да германскіх акупацыйных улад.

5 сакавіка 1943 года Ф. Акінчыц быў застрэлены на кватэры ў Мінску супрацоўнікам «Беларускай газеты» А. Матусевічам.

1906 год. У Кіеве адбыўся суд над ураджэнкай Магілёўскай губерні Лідзіяй Язерскай, якая 29 лістапада 1905 года здзейсніла замах на жыццё Магілёўскага губернатара М. Клінгенберга.

Л. Язерская (Казановіч, 1866–1915) – стаматолаг, эсерка. 

Была асуджаная на 13,5 гадоў катаргі. Памерла ў Якуцку 30 верасня 1915 года ад бранхіяльнай астмы.

У Магілёве яе імя носіць вуліца Язерскай (былая Жандармская, паміж саборам Трох Свяціцеляў і аблвыканкамам). 

Урачыстая сустрэча рэвалюцыянерак М. Спірыдонавай, М. Школьнік, А. Біцэнка, А.Ізмайловіч, Р. Фіялкі, Л. Язерскай на Омскай чыгуначнай станцыі 30 чэрвеня 1906 года падчас этапавання на Нерчынскую катаргу

1918 год. У Магілёў уступілі польскія легіянеры, якія падпарадкоўваліся германскаму камандаванню.

Брыгада Польскіх стралкоў была сфарміравана ў 1916 годзе ў Бабруйску (4 000 штыкоў) і перакінута пад Баранавічы. У жніўні 1917 года перадыслацыравана ў Быхаў і ўключана склад Першага польскага корпуса І. Доўбар-Мусніцкага. Корпус складаўся з 12 стралковых, 3 уланскіх палкоў і цяжкай артылерыі. Польскія легіянеры ахоўвалі Стаўку ў Магілёве, адыгралі немалую ролю ў лёсе «быхаўскіх вязняў».

Польскія легіянеры ў Бабруйску

1931 год. Памёр Павел Дземідовіч (1871-1931).

Даследчык беларускай этнаграфіі і фальклору.

Скончыў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю, Віленскі настаўніцкі інстытут. Настаўнічаў у беларускіх школах, у Выбаргскай настаўніцкай семінарыі і на настаўніцкіх курсах у Выбаргу і Юр’еве (Тарту), супрацоўнік аддзялення этнаграфіі Таварыства аматараў прыродазнаўства, антрапалогіі і этнаграфіі пры Маскоўскім універсітэце.

Арганізатар (1919) і загадчык мінскай беларускай гімназіі, супрацоўнік Наркамата асветы БССР, этнаграфічнай секцыі Інбелкульта, выкладчык Мінскага інстытута народнай адукацыі.

Публікаваўся ў выданнях «Виленский вестник», «Этнографическое обозрение», «Живая старина». Частку сваіх этнаграфічных збораў перадаў М. Доўнар-Запольскаму. Спадчына П. Дземідовіча выкарыстана пры падрыхтоўцы выданняў «Легенды і паданні» (1983), «Земляробчы каляндар» (1990) серыі «Беларуская народная творчасць».

Арыштоўваўся ў 1921 г. па абвінавачанні ў антысавецкай дзейнасці.

1953 год. Нарадзіўся Уладзімір Кожух.

Беларускі мастак-жывапісец.

Скончыў Мінскае мастацкае вучылішча імя А. Глебава, Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут, праходзіў стажыроўку ў творчых майстэрнях у г. Мінску.

Увасабленне сіл прыроды – асноўны змястоўны матыў яго жывапісных работ. У яго карцінах зварот да архаічных пластоў этнічнай культуры беларусаў носіць рамантычны характар.

За серыю работ «Чарнобыля чорная быль» прысуджана прэмія прафсаюзаў.

Памёр 6 ліпеня 2017 года.

1967 год. Пастановай ЦК КПСС, Саветам міністраў СССР быў уведзены пяцідзённы працоўны тыдзень з двума выходнымі днямі.

З’явілася звыклая нам пяцідзёнка, але пры гэтым захаваліся і рабочыя суботы па вызначанай сетцы працоўнага часу.

Пяцідзёнка замяніла сямідзённы працоўны тыдзень з 8-гадзінным працоўным днём і 48 гадзін у тыдзень, які быў уведзены ўлетку 1940 года.

У еўрапейскіх краінах, паводле дырэктывы Еўрапарламента і ЕС, сярэдняя працягласць працоўнага часу не павінна перавышаць 48 гадзін у тыдзень, уключаючы звышурочныя, якія кампенсуюцца.

У Фінляндыі працоўны тыдзень – гэта 32-38 гадзін, у Італіі – 40-48, Францыі – 35-48, у Вялікабрытаніі – 36, у ФРГ  – 40-48 гадзін, Нідэрландах – 40-48, ЗША – 40, Кітаі – 40-48.

1991 год. Загінуў пры нявысветліных абставінах Анатоль Грачанікаў (1938-1991).

Беларускі паэт і перакладчык. Галоўны рэдактар часопісаў «Вясёлка», «Бярозка», «Маладосць».

Аўтар 10 зборнікаў вершаў, зборніка паэзіі, кніг сатыры і гумару, 4-х кніг для дзяцей. 

На беларускую мову пераклаў зборнік паэзіі Зульфіі, кнігі вершаў для дзяцей сучасных афганскіх паэтаў, асобныя творы рускіх, украінскіх, малдаўскіх, літоўскіх, сярэднеазіяцкіх паэтаў і паэтаў замежных славянскіх краін. 

Дзяржаўная прэмія БССР за кнігі вершаў «Палессе», «Валерка і лятаючая талерка», «Казка пра Івана-ганчара і пачвару цара». 

Дзень у гісторыі. 6 сакавіка. Табліца Мендзялеева. Патэнт на аспірын. Створана ЗБС “Бацькаўшчына”. Нарадзіліся аўтар «Пагоні» У. Крукоўскі, першая касманаўтка В. Церашкова.

Навіна ад

1869 год. Дз. Мендзялееў публічна прадставіў сваю перыядычную сістэму элементаў.

Перыядычная сістэма хімічных элементаў (табліца Мендзялеева) – класіфікацыя хімічных элементаў, якая ўстанаўлівае залежнасць розных уласцівасцей элементаў ад зарада атамнага ядра. Сістэма з’яўляецца графічным выразам перыядычнага закона, які ўстанавіў рускі хімік Дз. Мендзялееў. 

Усяго прапанавана некалькі соцень варыянтаў малюнка перыядычнай сістэмы (аналітычных крывых, табліц, геаметрычных фігур і іншых). У сучасным варыянце сістэмы мяркуецца звядзенне элементаў у двухмерную табліцу, у якой кожны слупок (група) вызначае асноўныя фізіка-хімічныя ўласцівасці, а радкі ўяўляюць сабой перыяды, у пэўнай меры падобныя адзін аднаму.

1896 год. Нарадзіўся  Ізі (Ісак) Харык.

Беларускі габрэйскі паэт. Член-карэспандэнт Беларускай акадэміі навук.

Друкаваўся ў габрэйскіх газэтах, працаваў рэдактарам менскага часопіса «Штэрн». Быў членам ЦВК БССР. Аўтар вершаў, 13 кніг вершаў на габрэйскай мове, артыкулаў, нарысаў у беларускамоўных выданнях. Перакладаў на габрэйскую мову творы Якуба Коласа, Міхася Чарота.

Яго паэзія перакладалася на беларускую мову, вершы «Над Бярозай», «Хлеб», «У шэрым змроку», «Век настане такі…» пакладзены на музыку. Паэзію Харыка выконвала Т. Гвердцытэлі (на музыку Мотла Палянскага).

Арыштаваны НКУС і асуджаны ў 1937 годзе як «сябар трацкісцка-зіноўеўскай арганізацыі» да вышэйшай меры пакарання з канфіскацыяй маёмасці. 

Расстраляны ў «Чорную ноч» 29 кастрычніка 1937 году ва ўнутранай турме НКУС у Менску ў ходзе масавага расстрэлу, які таксама атрымаў назву «Ноч расстраляных паэтаў».

5 лістапада 1937 года была арыштавана, потым саслана ў лагер у Казахстан і яго жонка, маці дваіх сыноў, ураджэнка Бабруйска Дзіна Харык (Матліна).

1899 год. Нямецкі хімік Фелікс Хофман з кампаніі Bayer атрымаў патэнт на ацэтыльсаліцылавую  кіслату пад камерцыйнай назвай “аспірын”.

Аспірын – адны з галоўных лекаў XX стагоддзі.

Па традыцыі нашы продкі зніжалі жар і здымалі боль воднай настойкай кары вярбы.

У 1763 годзе святар Эдвард Стоўн зрабіў у Каралеўскім таварыстве Лондана даклад аб лячэнні ліхаманкавых дрыжыкаў настойкай кары вярбы. А ў 1838 годзе было паказана, што актыўным кампанентам кары вярбы з’яўляецца саліцылавая кіслата. Італьянскі хімік Рафаэль Пірыа вылучыў з вярбовай кары саліцылавую кіслату, вызначыў хімічны склад гэтага рэчыва і паспяхова сінтэзаваў яго. Яно атрымала назву саліцылавай кіслаты.

Каб атрымаць іншыя віды саліцылавай кіслаты, лячэбная ўласцівасць якіх магла б быць яшчэ больш дзейснай, Ф. Хофман распрацаваў тэхналогію вытворчасці ацэтыльсаліцылавай кіслаты.

1910 год. Нарадзіўся Аляксандр Мазалёў.

Беларускі савецкі жывапісец, графік, педагог.

Скончыў Ленінградскі інстытут пралетарскага мастацтва. Выкладаў у Віцебскім, Мінскім мастацкіх вучылішчах, Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Падчас вайны за ўдзел у дзейнасці падпольнай арганізацыі акупантамі быў адпраўлены ў канцлагер. Пасля вызвалення з яго ў 1944 годзе ваяваў у Чырвонай Арміі.

Працаваў у галіне станковых жывапісу і графікі, у пейзажным, партрэтным, бытавым і батальным жанрах. Быў аўтарам тэматычных карцін, у якіх вельмі ёміста ўвасабляліся характэрныя прыкметы таго часу і галоўныя грамадскія ідэалы.

Сярод творчай спадчыны мастака таксама шмат эцюдаў, накідаў і замалёвак. Творы мастака захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі.

Памёр 1 жніўня 1970 года.

А. Мазалёў. На канікулах. 1966 год.

1913 год. Падчас святкавання 300-годдзя дома Раманавых у Санкт-Пецярбургу з-за цісканіны загінулі сотні людзей, пасля чаго Мікалай II атрымаў мянушку “Крывавы”.

За 19 гадоў да гэтага, 18 траўня 1894 года, на Хадынскім полі ў Маскве, падчас раздачы царскіх падарункаў з нагоды каранацыі Мікалая II з-за халатнасці ўлад адбылася цісканіна. Па афіцыйных дадзеных, загінула 1389 чалавек, знявечана было 1300. Слова Хадынка стала намінальным для гібелі людзей у цісканіне.

1923 год. Нарадзіўся Анатоль  Ляляўскі.

Беларускі тэатральны рэжысёр. Народны артыст.

У 1956-1986 гадах працаваў рэжысёрам Беларускага дзяржаўнага тэатра лялек, выкладаў у Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Сярод яго лепшых пастановак па творах беларускіх аўтараў «Дзед і жораў» В.Вольскага, «Сярэбраная табакерка» паводле Змітрака Бядулі, «Ліпавічкі» У.Галубка, «Сымон-музыка» паводле Якуба Коласа і іншыя. Ставіў таксама – «Кот у ботах» Г. Уладычынай, «Канёк-гарбунок» паводле П. Яршова, «Доктар Айбаліт» паводле К. Чукоўскага, «Зорны хлопчык» паводле О. Уайлда.

Памёр 7 студзеня 1995 года.

1937 год. Нарадзілася Валянціна Церашкова.

Першая жанчына-касманаўт (1963), першая беларуска-касманаўт, генерал-маёр авіацыі, Герой Савецкага Саюза, кандыдат тэхнічных навук. Старшыня Камітэта савецкіх жанчын, Расійскага цэнтра міжнароднага навуковага і культурнага супрацоўніцтва пры расійскім урадзе.

Нарадзілася ў в. Вялікае Масленікава Яраслаўскай вобласці ў сялянскай сям’і выхадцаў з Беларусі. Бацька – з Бялыніцкага, маці — з Дубровенскага раёна. Па сведчанні самой Валянціны Церашковай, у дзяцінстве яна гаварыла па-беларуску.

1937 год. У Асіповічах  нарадзіўся Уладзімір Крукоўскі.

Беларускі мастак-плакатыст. Суаўтар эталона дзяржаўнага герба «Пагоня», аўтар сцяга і малой эмблемы БНФ.

Скончыў мастацка-графічны факультэт Віцебскага педагагічнага інстытута.

Працаваў у часопісах «Маладосць», «Мастацтва Беларусі», «Спадчына», бюлетэні Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. Член БНФ з дня заснавання.

Асноўная тэматыка плакатаў – гісторыя, культура, экалогія, антываенныя і юбілейныя тэмы, афішы. Аўтар публікацый па гісторыі беларускай прыватнай геральдыкі.

Творы захоўваюцца ў музеях Беларусі, Польшчы, Літвы і Расіі.

Узнагароджаны медалём «За заслугі ў выяўленчым мастацтве», медалём 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.

Памёр 3 красавіка 2022 года.

1944 год. Пачалося фарміраванне Беларускай краёвай абароны (БКА).

БКА – вайсковае фарміраванне на тэрыторыі генеральнай акругі «Беларусь», якое планавалася зрабіць ядром Нацыянальных узброеных сіл незалежнай Беларусі. Рашэнне аб стварэнні БКА было прынята 23 лютага 1944 года выконваючым абавязкі генеральнага камісара Беларусі К. фон Готбергам і прэзідэнтам Беларускай цэнтральнай рады Р. Астроўскім. Кіраўніком стаў маёр Ф. Кушаль.  

Аснову фарміравання складала мабілізаванае мужчынскае насельніцтва 1908-1924 гадоў нараджэння – усяго каля 25 000 чалавек, з якіх планавалася стварыць 48 батальёнаў па 450-500 чалавек. Да сярэдзіны красавіка было створана 39 пяхотных і 6 сапёрна-будаўнічых батальёнаў.

Пад уплывам агітацыі партызанаў і падпольшчыкаў, поспехаў Чырвонай Арміі частка вайскоўцаў БКА перайшла са зброяй да партызанаў. У той жа час, частка насельніцтва з раёнаў, якія знаходзіліся пад кантролем партызанаў, дабраахвотна ішла служыць у БКА.

Частка жаўнераў БКА вырашылі ісці з немцамі на захад. Ва Усходняй Прусіі і Польшчы было каля 10  000 жаўнераў БКА.

На базе частак БКА на пачатку 1945 года была ўтворана 1-я беларуская грэнадзёрская брыгада, пазней —30-я грэнадзёрская дывізія, якая ўдзел у баях не брала і здалася ў палон да амерыканцаў. 

Пасля вайны значная частка ўдзельнікаў БКА апынулася ў эміграцыі.

1964 год. Нарадзіўся Уладзімір Міхно.

Беларускі журналіст і пісьменнік.

Скончыў факультэт журналістыкі БДУ. Працаваў у Чашніцкай раённай газеце «Чырвоны прамень», у «Чырвонай змене», «Настаўніцкай газеце».

Аўтар кніг, зборнікаў прозы, аповесцей. З апавяданнямі выступаў у беларускім друку, на радыё.

Памёр 26 лістапада 2019 года.

1972 год. Заснавана выдавецтва «Мастацкая літаратура».

Утворана на аснове рэдакцый мастацкай і дзіцячай літаратуры выдавецтва «Беларусь». Гэта быў час, калі інтэлектуальны і эстэтычны ўзровень грамадства патрабаваў выдання велізарнай колькасці мастацкай літаратуры розных кірункаў і жанраў, а ў адукацыйных дзяржаўных праграмах было прадугледжана глыбейшае вывучэнне класікаў беларускай і сусветнай літаратуры.

У савецкія часы ў выдавецтве існавалі рэдакцыі паэзіі і прозы, збораў твораў, выбраных твораў і перакладной літаратуры, крытыкі і драматургіі, літаратуры народаў СССР, гісторыка-дакументальных кніг «Памяць». Штогод выдавалася каля двухсот кніг, якія былі адрасаваны шырокаму кругу чытачоў. Тыраж кніг арыгінальнай паэзіі быў не меней трох тысяч, а арыгінальнай прозы – не меней шасці тысяч асобнікаў.

Выходзілі серыі «Першая кніга паэта», «Першая кніга празаіка», «Паэзія народаў», «Бібліятэка замежнай прозы», «Скарбы сусветнай літаратуры», «Бібліятэка беларускай класікі».

У выдавецтве выйшлі Зборы твораў амаль усіх буйных беларускіх пісьменнікаў.

Выдаюцца серыі «Беларуская паэзія ХХ стагоддзя», «Беларуская проза ХХ стагоддзя», «Беларуская паэзія ХХІ ст.», «Беларуская проза ХХІ ст.», «Жыццё знакамітых людзей Беларусі».

1975 год. Памёр ураджэнец беларускага г. Рэчыца Яфім Капелян (1912-1975).

Акцёр тэатра і кіно, адзін з вядучых акцёраў Вялікага драматычнага тэатра ў Ленінградзе. Народны артыст СССР.

Скончыў Рэчыцкую школу. Працаваў мастаком пры Рэчыцкім кінатэатры, у Вялікім драматычным тэатры імя М. Горкага. У гады вайны быў акцёрам франтавога Тэатра народнага апалчэння.

Адначасова шмат здымаўся ў кіно, выканаў мноства яркіх характэрных роляў у фільмах «Няўлоўныя мсціўцы», «Інтэрвенцыя», «Даўрыя», «Вечны кліч», «Саламяны капялюшык». Адна з найбольш вядомых работ – аўтарскі тэкст у тэлесерыяле “Семнаццаць імгненняў вясны”. Браў удзел у дубляжы замежных фільмаў на кінастудыі “Ленфільм”, агучыў адну із роляў у фільме “Паласаты рэйс”. Спрабаваў сябе ў рэжысуры, паставіў некалькі спектакляў на Ленінградскім тэлебачанні.

1990 год. У Мінску створана Згуртаванне беларусаў свету “Бацькаўшчына” (1990-2021).

Міжнароднае грамадскае аб’яднанне. Створана дзеля захавання беларускай прысутнасці ў свеце, яднання ў адзіную супольнасць усіх беларусаў, павышэння аўтарытэту беларускай нацыі на міжнародным узроўні.

Першым Прэзідэнтам ЗБС «Бацькаўшчына» быў абраны Васіль Быкаў, старшынёй Рады – Яўген Лецка. З’езды ЗБС праводзіліся ў 1993, 1997, 2001, 2005, 2009, 2013, 2017 гадах. Сярод наступных кіраўнікоў ЗБС былі Р. Гарэцкі, А. Грыцкевіч, А. Макоўская.

У чэрвені 2021 года павінен быў прайсці VIII з’езд, але праз распаўсюджванне COVID-19 у Беларусі Вялікая рада прагаласавала за перанос з’езда, у той час як кіраўніцтва ЗБС пракансультавалася з Міністэрствам юстыцыі, як не парушыць заканадаўства і статут арганізацыі. Аднак у рамках пагрому грамадскіх арганізацый у Беларусі Міністэрства юстыцыі выставіла прэтэнзіі да дзейнасці арганізацыі з нагоды пераносу з’езда.

20 жніўня 2021 года Следчы камітэт распачаў крымінальную справу па «прыкметах злачынства, прадугледжанага часткай 3 артыкула 361 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь» (заклікі да дзеянняў, накіраваных на прычыненне шкоды нацыянальнай бяспекі Рэспублікі Беларусь).

24 верасня Вярхоўны суд (суддзя – Рыма Філіпчык) прыняў рашэнне задаволіць позву Міністэрства юстыцыі і ліквідаваць згуртаванне.

Дзень у гісторыі. 25 лютага. Кольт усіх ураўняў. Першая беларуская вечарынка. Выкрыццё культу асобы. Выбарчы мітынг БНФ. Нарадзіліся піянер фатаграфіі Р. Міранскі, паэт А. Пісьмянкоў

Навіна ад

1836 год. Сэмюэл Кольт атрымаў у ЗША першы патэнт на аўтаматычны рэвальвер.

Гэта быў 6-зарадны рэвальвер 45-га калібра, хуткастрэльнасць якога ў пяць разоў перавышала хуткастрэльнасць “папярэднікаў”. Праз 10 дзён Кольт адчыніў уласную вытворчасць.

Інавацыя Кольта заключалася ў тым, што ён “укараніў” у рэвальвер сістэму вярчэння барабана, які па чарзе падстаўляў пад баёк некалькі загадзя зараджаных патронаў.

“Аўраам Лінкальн даў людзям свабоду, а палкоўнік Кольт зраўнаваў іх шанцы”.

1875 год. Нарадзіўся Рыгор Міранскі.

Беларускі майстар мастацкай фатаграфіі, адзін з піянераў беларускай мастацкай фатаграфіі, першых фотарэпарцёраў Мінска, служачы пажарнай аховы. 

Яго творчасць – частка культурнай спадчыны Беларусі. «Ганаровы патомны грамадзянін Мінска» (1913).

Быў уладальнікам фотаатэлье ў цэнтры Мінска, Слуцку. Служыў у пажарнай ахове шэраговым, начальнікам атрада трубнікаў.

Экспанаваў фатаграфіі прафесійнай тэматыцы ў Пецярбургу, Зальцбургу.

У савецкі час працаваў намеснікам старшыні праўлення Мінскага добраахвотнага пажарнага таварыства.

Працаваў у жанрах партрэта, пейзажа, архітэктурнай фатаграфіі, фотарэпартажа.

Зрабіў шмат фотавыяў гарадской забудовы Мінска, выканаў серыю твораў з выявамі разбураных падчас польскай акупацыі будынкаў у беларускіх гарадах і мястэчках.

Яго фатаграфіі выкарыстоўваліся для вытворчасці паштовак, якія выходзілі серыямі з некалькіх дзясяткаў сюжэтаў.

Фатаграфічныя творы знаходзяцца ў Нацыянальным музеі гісторыі і культуры Беларусі, музеі Максіма Багдановіча ў Гродна, у прыватных зборах.

Памёр пасля 1926 года.

1879 год. Нарадзіўся Гасан Канапацкі.

Беларускі ваенны і нацыянальны дзеяч, палкоўнік, камандзір беларускіх ваенных часцей ў польскім войску (1919–1921).

Паходзіў з шляхецкага роду татарскага паходжання.

Скончыў Полацкі кадэцкі корпус, Пецярбургскую артылерыйскую школу. Служыў у Мінску, на Далёкім Усходзе, Калузе. Удзельнічаў ва ўсіх трох галоўных сухапутных бітвах руска-японскай вайны, у Першай сусветнай вайне, палкоўнік. За гераізм стаў уладальнікам ўсіх асноўных обер-афіцэрскіх ордэнаў таго часу.

У верасня 1919 года кіраваў вайсковым аддзелам Беларускай вайсковай камісіі. Браў актыўны ўдзел у беларускім руху, кіраваў рэдакцыяй часопіса «Беларускі радны».

У 1941–1943 гадах быў старшынёй бацькоўскага камітэта Віленскай беларускай гімназіі, пісаў фельетоны ў «Беларускі голас».

У чэрвені 1946 года разам з сям’ёй выехаў у польскі Быдгашч, дзе і памёр 11 мая 1953 года.

1909 год. Нарадзіўся Сяргей Дарожны.

Беларускі паэт, грамадскі і культурны дзеяч.

Выхоўваўся ў Мазырскім дзіцячым доме, бо застаўся без бацькі – аднаго з паплечнікаў Булак-Балаховіча.

Аўтар вершаў, кніг паэзіі. Член літаб’яднанняў «Маладняк»,  «Узвышша». Выключаўся з БДУ «за сокрытие социального происхождения» свайго бацькі, але пазней аднавіўся.

Працаваў у рэдакцыях рэспубліканскіх газет, часопісаў, на радыё, адкуль быў звольнены за «сістэматычнае працягванне ў сваіх літаратурных перадачах нацдэмаўскіх установак.., паклёп на палітыку партыі на вёсцы».

Арыштаваны ДПУ у жніўні 1936 года, асуджаны на 8 гадоў пазбаўлення волі за быццам бы падрыхтоўку замаху на першага сакратара ЦК КП(б)Б М. Гікалу. 

Загінуў 19 ліпеня 1943 года ў ГУЛАГу на будаўніцтве Камсамольска-на-Амуры.

Злева направа: В. Казлоўскі, М. Лужанін, С. Дарожны, Сімеіз, Крым, 1929

1910 год. Адбылася Першая беларуская вечарынка ў Вільні. 

Праходзіла ў клубе чыгуначнікаў. Мела значны грамадскі рэзананс, садзейнічала развіццю беларускага прафесійнага і аматарскага тэатральнага мастацтва.

Арганізавана А. Бурбісам пры падтрымцы рэдакцыі газеты «Наша ніва». Удзельнічала каля 100 чалавек, прысутнічала каля 1 000 гледачоў. 

У праграме спектакль «Па рэвізіі» М. Крапіўніцкага (пастаноўка А. Бурбіса), харавыя творы «А хто там ідзе?» (музыка Л. Рагоўскага на словы Я. Купалы), «Чаму ж мне не пець» і іншыя беларускія народныя песні (дырыжор Л. Рагоўскі), народныя танцы пад кіраўніцтвам І. Буйніцкага, якія мелі каласальны поспех.

І. Буйніцкі з дачкой Вандай у час выступлення на вечарынцы

1935 год. Нарадзіўся Генадзь Лыч.  

Вучоны ў галіне эканомікі, акадэмік НАН Беларусі, заслужаны дзеяч навукі Беларусі беларускі вучоны ў галіне эканомікі, публіцыст. Акадэмік акадэміі навук, доктар эканамічных навук, прафесар. Заслужаны дзеяч навукі.

Працаваў у сістэме Мінлясгаса БССР, Мінвадгаса СССР, першым намеснікам дырэктара БелНДІ эканомікі і арганізацыі сельскай гаспадаркі Дзяржаграпрома БССР, дырэктарам Інстытута эканомікі Акадэміі навук, акадэмікам-сакратаром Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі, у Інстытуце сістэмных даследаванняў у АПК НАН Беларусі.

Аўтар больш за 360 навуковых прац, у тым ліку 17 манаграфій.

Прымаў удзел у правядзенні фундаментальных эканамічных даследаванняў па сацыяльна-эканамічных праблемах забеспячэння экалагічнай бяспекі жыццядзейнасці грамадства, у тым ліку мінімізацыі негатыўных наступстваў Чарнобыльскай катастрофы.

З 2009 г. займаўся даследаваннем праблем аграрнай эканомікі.

1947 год. Нарадзіўся Яўген Шатохін.

Беларускі мастак, педагог, грамадскі дзеяч. Ганаровы грамадзянін французскага горада Альбер. Уваходзіў у мастацкую суполку «Пагоня», член сейма БНФ «Адраджэнне».

Заснавальнік і дырэктар (1988-1997) дзіцячай школы выяўленчага мастацтва ў г. Пінску. Звольнены па палітычных матывах.

Аўтар шматлікіх акварэляў, малюнкаў, афортаў, літаграфій, у тым ліку «Сцяжынкі Язэпа Драздовіча», «Неба і зямля Фердынанда Рушчыца», «Маўклівыя сведкі. Прысьвячаецца 80 угодкам Слуцкага Збройнага Чыну», «Парыжскія масты», «Peronne – ville sur Somme», «Chemin de mémoire», «Землякі Васіля Быкава», «Цішыня ў Бычках», «Прыпяцкія сюжеты. Прысвячаецца У. Караткевічу», «Па слядах Напалеона Орды».

Узнагароджаны 6 медалямі і прызамі Францыі, медалём Беларускага Саюза мастакоў «За заслугі ў выяўленчым мастацтве»,

Яго працы захоўваюцца ў музеях Мінска, Пінска, Брэста, Полацка, Нью-Ёрка, Кіева, Берліна, французскіх Санары-сюр-Мэр, Пероне, у Фондзе Міністэрства культуры Расіі, у прыватных зборах многіх еўрапейскіх краін, Паўднёвай Афрыкі, Егіпту, ЗША, Расіі.

Памёр 22 студзеня 2012 года ў Пінску.

У маі 2018 года Гуманітарна-асветніцкае грамадскае аб’яднанне «Садружнасць Палесся» прапанавала ўладам Пінска і мясцоваму Савету дэпутатаў надаць імя Яўгена Шатохіна гарадской мастацкай школе. Ініцыятыва не атрымала падтрымку чыноўнікаў.

1953 год. Нарадзіўся Васіль Касцючэнка.

Беларускі мастак-жывапісец. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Скончыў мастацка-графічны факультэт Віцебскага педагагічнага інстытута. Выкладаў у Мінскім мастацкім вучылішчы імя А. Глебава.

Творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі, фондах Беларускага саюза мастакоў, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва ў Мінску, Валагодскай карціннай галерэі, Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя П. Масленікава.

Персанальныя выставы праходзілі ў шведскай Galleri Kretsen, у Вільнюсе, Гродна, Маскве, Мінску.

дырэктар Музею сучаснага мастацтва Н. Шаранговіч, В. Касцючэнка, Р. Несцераў

1956 год. Савецкі кіраўнік Мікіта Хрушчоў выступіў з сенсацыйным дакладам “Аб кульце асобы і яго наступствах”. 

Чатырохгадзінны выступ адбыўся на закрытым пасяджэнні XX з’езда КПСС, аб’яўленая праграма якога была ўжо вычарпана.

У пачатку сакавіка даклад быў разасланы ў партыйныя арганізацыі ў выглядзе брашуры з грыфам “не для друку”: меркавалася, што з яго зместам азнаёмяцца толькі камуністы. Аднак ужо 16 сакавіка змест “сакрэтнага” дакладу пераказала “Нью-Ёрк Таймс”, а 4 чэрвеня яго поўны тэкст апублікаваў дзярждэпартамент ЗША – праўда, СССР не прызнаў сапраўднасць гэтага тэксту.

У СССР даклад Хрушчова быў упершыню адкрыта надрукаваны толькі праз 33 гады пасля таго, як ён прагучаў са з’ездаўскай трыбуны, у 1989 годзе, а ў эйфарычную эпоху гарбачоўскай галоснасці яго апублікаваў часопіс “Известия ЦК КПСС”.

1957 год. У в. Іванаўка Касцюковіцкага раёна нарадзіўся Алесь Пісьмянкоў.

Беларускі паэт, эсэіст.

Працаваў у касцюковіцкай раённай газеце «Сцяг камунізму», штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва», часопісах «Полымя», «Вожык», сакратаром Саюза пісьменнікаў БССР.

Аўтар вершаў, шэрагу кніг паэзіі, кніг для дзяцей, сатырычных твораў, нарысаў, эсэ, перакладаў. Асобныя яго вершы пакладзены на музыку.

Па словах прафесара А. Бельскага, А. Пісьмянкоў з’яўляецца „паэтам лірыка-рамантычнага светаўспрымання“, які вызначаўся надзіва гарманічным спалучэннем адкрытай пачуццёвасці і спакойнага глыбокага роздуму».

Галоўны герой паэта – беларус, які мае трывалую культурна-гістарычную памяць, які адчувае сябе на зямлі продкаў паўнакроўна і надзейна, які ганарыцца прыналежнасцю да зямлі Беларусі.

Па меркаваннях крытыка В. Русілкі “…для А. Пісьмянкова паэзія была не прафесіяй, а спосабам жыцця, мыслення, абсалютна арганічнай формай самавыражэння і самарэалізацыі”.

Неаднаразова выступаў з вершамі на розных пляцоўкаў у Магілёве.

Памёр 23 красавіка 2004 года ў Мінску на працоўным месцы ад сардэчнага прыступу.

1959 год. Памёр Клаўдзій Дуж-Душэўскі. Беларускі палітычны дзеяч, дыпламат, рэдактар, педагог. 

Аўтар эскіза сучаснага бел–чырвона–белага сцяга.

У 1912 годзе далучыўся да беларускага руху, іграў Крыніцкага ў «Паўлінцы» Я. Купалы. Калі вучыўся ў Пецярбургскім горным інстытуце быў актывістам Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Пецярбургскага ўніверсітэта.

Працаваў у Белнацкаме, у Віленскай беларускай радзе, старшынёй Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гродзеншчыны. Адзін з ініцыятараў стварэння Беларускай вайсковай камісіі, дыпламатычны прадстаўнік урада БНР у дзяржавах Балтыі.

Эміграваў у Літоўскую рэспубліку (Каўнас), дзе працаваў у міністэрствах беларускіх спраў, замежных спраў, сувязі Літвы, інжынерам-будаўніком. Адзін з кіраўнікоў Беларускага цэнтра ў Літве, Літоўска-Беларускага таварыства, выдавец часопісаў «Беларускі сцяг», «Крывіч», «Беларускі асяродак». 

Апрацаваў разам з В. Ластоўскім, Т. Іваноўскім лацінска-руска-беларускі слоўнік па арніталогіі. Перакладаў на беларускую мову падручнікі для сярэдніх школ.

Быў рэпрэсаваны савецкімі ўладамі (1940–1941). Быў вызвалены з турмы пасля захопу немцамі Коўна.

У жніўні 1943 года арыштаваны нямецкімі ўладамі разам з жонкай за ўкрыццё яўрэяў і адпраўлены ў канцлагер. Праз заступніцтва сяброў вызвалены праз 4 месяцы.

У 1944–1946 гадах – дацэнт Каўнаскага ўніверсітэта, загадчык кафедры гісторыі архітэктуры. Аўтар дзясяткаў будынкаў у Каўнасе, Панявежысе, Клайпедзе, Шаўляі.

Апрыштоўваўся савецкімі ўладамі і знаходзіўся пад следствам (1946–1947, 1952). У 1952 годзе асуджаны на 25 гадоў зняволення як беларускі нацыяналіст. Датэрмінова вызвалены ў 1955 годзе.

1960 год. Пайшла з жыцця Уладзіслава Луцэвіч (Станкевіч).

Беларуская літаратуразнаўца, стваральніца музэю Я.Купалы, жонка Янкі Купалы (з 1916 года). Заслужаны дзеяч культуры.

Скончыла Віленскую гімназію, педагагічныя курсы ў Варшаве. Працавала выхавацелькай дзіцячага прытулку ў Вільні. Разам з Алаізай Пашкевіч стварыла некалькі нелегальных беларускіх школ.

За рэвалюцыйную дзейнасць двойчы прыцягвалася да суда. Прапагандавала беларускую літаратуру, друкавала вершы ў «Нашай ніве».

3а савецкім часам працавала інспектарам дашкольных устаноў Наркамасветы БССР, выхавацелькай і педагогам-метадыстам дзіцячых устаноў, на радыё.

Стваральніца і дырэктар (1944–1960) Літаратурнага музея Янкі Купалы.

Складальніца зборнікаў матэрыялаў пра жыццё і творчасць Янкі Купалы «Янка Купала», «Любімы паэт беларускага народа», «Янка Купала ў беларускім мастацтве», «Бібліяграфія твораў Янкі Купалы». 

Аўтарка артыкулаў і ўспамінаў пра Янку Купалу, успамінаў пра Зм. Бядулю, Цётку. Сабрала і апрацавала «Народныя дзіцячыя песенькі», склала «Дашкольны спеўнік», «Зборнік вершаў для дашкольных устаноў» і «Для маленькіх», апрацоўвала народныя казкі.

1990 год. На плошчы Леніна ў Мінску адбыўся выбарчы мітынг Беларускага Народнага Фронта. 

У ім бралі ўдзел да 100 000 чалавек. Мітынг закончыўся паходам да будынка рэспубліканскага тэлебачання, кіраўніцтва якога па патрабаванні мітынгоўцаў прадаставіла прамы эфір лідарам Фронту. 

Аднак апарат КПБ(б) кантраляваў выбарчыя камісіі і афіцыйныя сродкі масавай інфармацыі. Камуністычная партыя, адміністрацыйныя структуры вялі кампанію, скіраваную супраць кандыдатаў, якіх падтрымліваў БНФ. Кандыдаты ад Беларускага дэмакратычнага блока вылучаліся ў 150 акругах з 310, з іх сталі дэпутатамі 60 чалавек.

Дзень у гісторыі. 27 студзеня. Дзень памяці ахвяр Халакоста. Перамога над татарамі на Альшаніцы. Першая пастаноўка “Паўлінкі”. Абрушэнне даху школы ў Краснаполлі

Навіна ад

Міжнародны дзень памяці ахвяр Халакоста (International Holocaust Remembrance Day, з 2005 года). 

Устаноўлены Генеральнай Асамблеі ААН і прымеркаваны да гадавіны вызвалення канцлагера  Асвенцым у 1945 годзе. 

Прысвечаны трагедыі Халакоста, якая адбылася падчас Другой сусветнай вайны і якая прывяла да гібелі 6 мільёнаў яўрэяў ад рук нацысцкага рэжыму.

Біблейскае слова «Халакост» азначае «усеспаленне» або «ахвяра ўсеспалення». Пад гэтым тэрмінам разумеюць масавае знішчэнне розных сацыяльных і этнічных груп падчас існавання нацысцкай Германіі, жахлівую спробу нацыстаў цалкам вынішчыць габрэйскі народ.

Габрэі Магілёва, 1941 год.

1527 год. Перамога войска ВКЛ на чале з Канстанцінам Астрожскім над войскам крымскіх татараў у бітве на рацэ Альшаніцы. 

На прытоку Дняпра Альшаніцы, паміж Каневам і Кіевам, 7 000 коннікаў вялікага гетмана К. Астрожскага, палявога гетмана Я. Радзівіла, князёў Юрыя Сямёнавіча Слуцкага, Андрэя Неміровіча, Івана і Аляксандра Вішнявецкіх і іншыя дагналі войска татар у 24 000 чалавек на чале з царэвічам Малаем, разбілі іх і вызвалілі 80 000 палонных, вярнулі нарабаваную маёмасць. 

Малай узяты ў палон, а потым забіты. 

Пасля гэтага Крымскае ханства спыніла значныя набегі на землі ВКЛ.

1880 год. Амерыканскі вынаходнік  Томас Эдысан запатэнтаваў электрычную лямпачку. 

Эдысан неяк заявіў: «Мы зробім электрычнасць гэтакай таннай, што толькі багатыя будуць паліць свечкі». 

Ягоная з Дж. П. Морганам кампанія Edison Electric Light да канца 1883 года выпускала 3/4 лямпаў напальвання ў ЗША. Каб заваяваць рынак, Эдысан усталяваў продажную цану лямпачкі 40 цэнтаў пры яе сабекошце 110 цэнтаў. 

Чатыры гады Эдысан павялічваў выпуск лямпачак, зніжаючы іх сабекошт, аднак трываў страты. Калі сабекошт лямпы зваліўся да 22 цэнтаў, а іх выпуск вырас да 1 мільёна штук, ён за адзін год пакрыў усе выдаткі. 

У 1892 годзе кампанія Эдысана з’ядналася з іншымі кампаніямі ў General Electric.

Эдысан атрымаў у ЗША 1093 патэнты і каля 3 тысяч у іншых краінах. Удасканаліў тэлеграф, тэлефон, кінаапаратуру, пабудаваў першыя электравозы, вынайшаў фанограф, прапанаваў выкарыстоўваць у пачатку тэлефоннай гутаркі слова «алё».

1904 год. Нарадзіўся Іван Чымбург. 

Беларускі філосаф, кандыдат філасофскіх навук. Рэктар БДУ.

Скончыў Слуцкую беларускую гтімназію, Саратаўскі ўніверсітэт. Працаваў выкладчыкам у Варонежы, БДУ.

Пасля дэмабілізацыі ў 1944 годзе працаваў загадчыкам кафедры марксізму-ленінізму БДУ, дырэктарам Інстытута гісторыі партыі ЦК КП(б)Б, рэктарам БДУ (1949-1952).

Пры яго рэктарстве была зачынена кафедра гісторыі БССР, адбылося аб’яднанне біялагічнага і хімічнага факультэтаў, некаторых кафедр, пераўтварэнне геаграфічнага факультэта ў геолага-геаграфічны, былі ўтвораны кафедры філасофіі і логікі (яе і ўзначаліў), эксперыментальнай фізікі, глебазнаўства, наладжана праца аспірантуры, навуковых экспедыцый, студэнцкміх навуковых таварыстваў.

У 1952-1970 гадах працаваў у Інстытуце філісофіі і права АН БССР, у Беларускім політэхнічным інстытуце, Мінскім педінстытуце.

Памёр у 1978 годзе.

1913 год. Адбылася першая пастаноўка знакамітай камедыі Янкі Купалы «Паўлінка». 

Была пастаўлена рэжысёрам  А.  Бурбісам у віленскім рабочым клубе «Сокал» сіламі Беларускага музычна-драматычнага гуртка ў прысутнасці Купалы. 

Выканаўцай ролі Паўлінкі стала Соф’я Маркевіч (Маркевічанка).

На спектакль 1 лютага станоўча адгукнулася газета «Наша ніва».

1935 год. Нарадзіўся Зіновій Бабій. 

Беларускі оперны спявак, акцёр. Народны артыст. Пры жыцці яго называлі «Беларускі Арфей» або «Наш Каруза».

Вучыўся ў Кіеўскай і Беларускай кансерваторыях, працаваў у оперных тэатрах Кіева, Львова, у Дзяржаўным тэатры оперы і балета Беларусі.

Характару голасу і артыстычнай індывідуальнасці спевака ў найбольшай ступені адпавядалі партыі драматычнага плана.

Талент і майстэрскае валоданне голасам дазволілі артысту ствараць непаўторныя вобразы на сцэне, у тым ліку, у класічных операх – Фаўст («Фаўст» Ш. Гуно), Хазэ («Кармэн» Ж. Бізэ), Каніо («Паяцы» Р. Леанкавала), у творах рускіх кампазітараў – Герман («Пікавая дама» П. Чайкоўскага), Арэст («Арэстэя» С. Танеева), у операх нацыянальнага рэпертуару – Сяргей («Алеся» Я. Цікоцкага).

Меў вялікі канцэртны рэпертуар, які ўключаў 18 сольных праграм з твораў розных эпох і стыляў.

Гастраляваў у Балгарыі, Венгрыі, ГДР, Польшчы, Францыі, Канадзе.

Памёр 27 ліпеня 1984 года ў Мінску. 

1938 год. Расстраляны НКУС Уладзімір Беняшэвіч. 

Гісторык царквы, візантыст, акадэмік Берлінскай, Мюнхенскай і Страсбургскай акадэмій навук.

Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта, слухаў лекцыі ў Лейпцыгскім, Берлінскім, Гайдэльбергскім універсітэтах. 

Працаваў прафесарам Пецярбургскага / Ленінградскага ўніверсітэта, галоўным бібліятэкарам аддзела рукапісаў Публічнай бібліятэкі, рэдактарам перыёдыкаў “Памятники древнерусского канонического права”, “Обзор трудов по славяноведению, 1908-1913”.

Склаў бібліяграфію па гісторыі, этнаграфіі, мовазнаўстве, літаратуры Беларусі. 

Арыштоўваўся ДПУ ў 1929, 1931 гадах, асуджаны да лагераў. 

Дзякуючы хадайніцтву А. Эйнштэйна, Ф. Нансена і У. Бонч-Бруевіча вызвалены ў 1933 годзе.

27 лістапада 1937 года зноў арыштаваны. Расстраляны разам з двума сынамі і братам.

1955 год. У Магілёве нарадзіўся Аляксандр Саковіч. 

Беларускі пратэстанцкі святар, пастар заснаванай ім поўнаевангельскай царквы «Слова веры».

З 1970-х гадоў у Мінску займаўся падпольным распаўсюджаннем хрысціянскай літаратуры. 

Кіраваў Рэлігійным аб’яднаннем супольнасцяў хрысціян поўнага Эвангелля ў Рэспубліцы Беларусь (РАСХПЭ), ініцыяваў адкрыццё Біблейскага каледжа РАСХПЭ.

З’ехаў на лячэнне ў Дзюсельдорф, дзе і памёр 19 сакавіка 2015 года.

1973 год. Нарадзіўся Валянцін Бялькевіч. 

Беларускі футбаліст. 

У 1991-1996 выступаў за «Дынама (Мінск)». У 1995 быў прызнаны найлепшым футбалістам Беларусі.

У 1996 перайшоў у «Дынама (Кіеў)». Менавіта ён арганізоўваў ільвіную долю імклівых і паражальных контратак, якія сталі фірмовым стылем «Дынама» канца 1990-х. У 2001 прызнаны найлепшым гульцом украінскага чэмпіянату.

Да кастрычніка 2005 года уваходзіў у нацыянальную зборную Беларусі, за якую згуляў 56 матчаў, забіў 10 галоў, быў адным з лідараў у кваліфікацыі да чэмпіянату свету ФІФА 2002 года.

У 2008 годзе атрымаў украінскае грамадзянства.

«Мозг» каманды, прыроджаны плэймейкер, «дырыжор» гульні, які здольны адной вострай перадачай вырашыць лёс матчу. Вельмі тэхнічны і элегантны футбаліст, ад гульні якога заўзятары атрымлівалі велічэзнае эстэтычнае задавальненне. Майстар звышдакладных перадач, футбаліст, які «гуляе» галавой і цудоўна «бачыць» поле.

Адрозніваўся джэнтэльменскімі паводзінамі на полі. Абіраўся капітанам і віцэ-капітанам каманды.

Памёр 1 жніўня 2014 года ў Кіеве.

2004 год. У выніку абрушвання даху ў школе ў Краснаполле загінула 4 чалавекі. 

Трагедыя адбылася а 10:28 раніцы ў спартыўнай зале СШ №1 у  Краснаполлі: абрынулася сцяна, а за ёй і столь. Падчас трагедыі ў зале знаходзілася каля 40 чалавек. Загінуў настаўнік П. Любашэнка і трое вучняў.

Дах мог накрыць 250 чалавек.

Трохпавярховая школа была адкрыта ў 2002 годзе. Будаўніцтва было пачата ў 1988 годзе, але закансервавана на 11 гадоў з-за недахопу грошай.

На думку спецыялістаў, трагедыя можа быць вынікам памылкі праекціроўшчыкаў ці тых, хто праводзіў паўторную экспертызу будынка пасля кансервацыі.

Разбор даху школы ў Краснаполлі, 2004 год.

2003 год. Памерла Ніна Абрамчык (Ляўковіч). 

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, пісьменніца, паэтка, фалькларыстка.

Была членам Беларускага студэнцкага саюза ў Вільні, настаўнічала на Пружаншчыне.

З 1941 года жыла ў Берліне, дзе пабралася шлюбам з Міколам Абрамчыкам, будучым Прэзідэнтам Рады БНР, потым у Парыжы. 

Працавала ў газеце «Раніца» і Беларускім камітэце самапомачы, старшынёй Аб’яднання беларускіх жанчын у Францыі, у парыжскім Музеі чалавека. Удзельнічала ў міжнародным кангрэсе «Мацярынскае жыццё», арганізаваным у 1947 годзе Жаночым грамадзянскім і сацыяльным хаўрусам.

У Германіі выдала «Сымон-музыка» Якуба Коласа, «Ад родных ніў» Л. Геніюш, апрацавала і выдала ў 1942-1943 гадах кнігі «Беларусь у песнях», «Гісторыя Беларусі ў картах», «Калядныя песні», «Пад гоман вясёлы»

Аўтар вершаў, апавяданняў, даследаванняў па фалькларыстыцы і этналогіі, па гісторыі і значэнні колераў у беларускай культуры «Couleurs de Biélorussie (Belarus)» (Колеры Беларусі).

Пахавана ў Парыжы на могілках Пэр-Ляшэз каля свайго мужа.

Дзень у гісторыі. 30 кастрычніка. Адкрыццё БДУ. Разагнаны міліцыяй мітынг «Дзяды». Публікацыя верша «Мы выйдзем шчыльнымі радамі» –тгімну БНР. Дзень памяці паўстанца і даследчыка Сібіры Аляксандра Чаканоўскага, мастака Фердынанда Рушчыца

Навіна ад

1728 год. Нарадзіўся Марцін Пачобут-Адляніцкі. 

Астраном і асветнік. Прафесар Віленскай акадэміі, рэктар Галоўнай школы ВКЛ. 

Адзін з арганізатараў і першы дырэктар найстаражытнай у Еўропе Віленскай астранамічнай абсерваторыі. Каралеўскі астраном. 

39 гадоў вёў астранамічныя назіранні, вызначыў геаграфічныя каардынаты Вільні, Гродна, Полацка, іншых гарадоў.

Актыўна падтрымаў паўстанне 1794 года. 

Звяртаўся да Папы Рымскага, каб аднавіць езуіцкі ордэн.

У яго гонар названы кратар на Месяцы.

1876 год. Памёр Аляксандр Чаканоўскі. 

Даследчык Сібіры.

За ўдзел у паўстанні 1863-1864 гадоў сасланы ў Сібір. 

Па даручэнні Сібірскага аддзела Рускага геаграфічнага таварыства правёў геалагічныя даследаванні на поўдні Іркуцкай губерні. 

Сабраў першыя дакладныя звесткі па геалогіі рэгіёна рэк Ніжняя Тунгуска, Лена і Алянёк.

На Ніжняй Тунгусцы адкрыў радовішча каменнага вугалю і графіту.

Яго імем названы краж паміж рэкамі Лена і Алянёк, горад у Іркуцкай вобласці і шэраг выкапнёвых раслін.

wikimedia.org

1885 год. Нарадзіўся Альбрэхт Антоні Радзівіл. 

Палітычны дзеяч, адзін з лідараў «віленскіх кансерватараў». Падтрымліваў БНР.

Прыхільнік беларускай нацыянальнай ідэі. Сябе вызначаў як «тутэйшы».

Падчас Першай сусветнай вайны дазволіў на тэрыторыі Нясвіжскага замка размясціць шпіталь, штаб 2-й рускай арміі. 

Арганізатар у Нясвіжы з’езда Радзівілаў (1915). Фінансаваў стварэнне польскіх войск у расійскай арміі.

У 1926 годзе на яго жыццё ажыццявіў замах з засады будучы Герой Савецкага Саюза і старшыня кіраўскага калгаса “Рассвет” Кірыл Арлоўскі.

З’яўляўся дзеячам Віленскага таварыства дабрачыннасці: падтрымліваў школы, студэнтаў, артыстаў, касцёлы. Займаўся аднаўленнем Нясвіжскага замка.

Памёр 18 снежня 1935 года ў Варшаве. Пахаваны ў радавой спачывальні.

wikimedia.org

1888 год. Дзень нараджэння шарыкавай асадкі: атрыманы першы патэнт на яе выраб Джонам Лаўдам. 

У 1916 годзе на сваю мадэль асадкі атрымаў патэнт Ван Вечтэн Райзберг, у канцы 1930-х – венгерскі журналіст Джозэф Ласла Біро, у 1943 – амерыканец Мілтан Рэйналдс, у 1958 – француз Марсэль Бік (мадэль BIC).

1905 год. Нарадзіўся Андрэй Бембель. 

Беларускі скульптар. Народны мастак Беларусі.

Аўтар бюстаў і помнікаў выбітных дзеячоў, элементаў аздаблення Дома ўрада, заляў Прэзідыума Вярхоўнага Савета, Тэатра оперы і балета БССР, купалаўскага тэатра, Дома Чырвонай арміі, гарэльефа «9 Мая 1945 года» Манумента Перамогі ў Мінску і іншых.

Адзін з аўтараў Кургана Славы Савецкай Арміі (1969), мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой» (1971).

evitebsk.com

 1919 год. У газеце «Беларусь» апублікаваны верш Макара Краўцова «Мы выйдзем шчыльнымі радамі». 

Стаў гімнам Беларускай Народнай Рэспублікі, таксама яго называюць “Ваярскі марш” ці “Ваяцкі гімн”.

wikimedia.org

1921 год. Афіцыйна адкрыўся Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт.

Першыя рэальныя крокі да яго стварэння зрабіў Народны сакратарыят Беларускай Народнай Рэспублікі ў сакавіку 1918 года. 

Працу над праектам універсітэта ўзначальвалі М. Доўнар-Запольскі, Я. Карскі.

11 ліпеня 1921 года абнародаваны тэкст Дэкрэта аб адкрыцці БДУ.

Першым рэктарам стаў гісторык Уладзіміра Пічэта.

1 лістапада 1921 г. на трох факультэтах – рабочым, медыцынскім і грамадскіх навук – пачаліся заняткі для 1390 студэнтаў. Працавалі 14 прафесараў, 59 выкладчыкаў і 10 асістэнтаў.

Зараз у БДУ 26 факультэтаў, інстытутаў, 191 кафедра, 16 корпусаў, 8 000 супрацоўнікаў,  25 500 студэнтаў.

avatars.mds.yandex.net

1936 год. Нарадзіўся Генадзь Цыхун.

Беларускі мовазнавец. Доктар філалагічных навук, прафесар. Акадэмік Міжнароднай акадэміі Еўразіі, сябра Міжнароднага камітэта славістаў.

Старшыня Камісіі ТБМ імя Ф. Скарыны (1991-1993), член Дзяржаўнай камісіі (1993-1994) па ўдакладненні правапісу беларускай мовы (старшыня Ніл Гілевіч).

Аўтар больш за 300 прац па тыпалогіі славянскіх моў і іх сувязях, моўных саюзах, гаворках Палесся і праблеме праславянскай мовы, па беларускай этымалогіі і дыялектнай мове, гісторыі і бібліяграфіі беларускай мовазнаўчай славістыкі.

Суаўтар «Этымалагічнага слоўніка беларускай мовы» і «Тураўскага слоўніка».

1936 год. памёр Фердынанд Рушчыц. 

Беларускі мастак, педагог.

Майстра краявідаў, ён бачыў тэмы для сваіх прац у кожным фрагменце беларускай прыроды.

Працаваў над кніжнай графікай: аформіў звыш 50 кніг. Аўтар дэкарацый для 15 тэатральных пастановак.

Палотны захоўваюцца ў музеях Польшчы, Літвы, Расіі, Беларусі, еўрапейскіх і амерыканскіх зборах.

Браў удзел у рэстраўрацыі Маці Божай Вострабрамскай.

Працаваў старшынёй камісіі па ахове помнікаў старажытнасці.

wikimedia.org

1988 год. Разагнаны міліцыяй мітынг-рэквіем «Дзяды» ў Мінску.

Арганізатары – Таварыства маладых літаратараў пры Саюзе пісьменнікаў Беларусі «Тутэйшыя» на чале з А. Бяляцкім (Лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру 2022 года), «Мартыралог Беларусі» і аргкамітэт БНФ пад кіраўніцтвам З. Пазняка. 

Асноўным акцэнтам Дзядоў было ўшанаванне памяці і адкрыццё праўды пра рэпрэсіі.

Мінгарвыканкам не даў дазволу на мітынг. Улады кінулі вялікія сілы з мэтай недапушчэння правядзення мітынгу. 

Былі задзейнічаны 600 міліцыянтаў, курсанты навучальных устаноў МУС СССР,  30 міліцэйскіх, 2 пажарных машыны.

Улады спынілі рух двух апошніх станцый метро. Пасля 14:00 каля Маскоўскіх могілках міліцыя пад кіраўніцтвам міністра ўнутраных спраў Віктара Піскарова напала на дэманстрантаў, выкарыстоўвала газ «чаромха», гумавыя дубінкі. 

Былі затрыманы  72 актывісты.

1993 год. Памёр Мікалай Цішачкін. 

Беларускі акцёр. Заслужаны артыст.

Усе жыццё прысвяціў служэнню ў Беларускім тэатры імя Якуба Коласа.

Сярод роляў беларускага рэпертуару: Шкаляр, Самахвальскі («Несцерка» В. Вольскага), Тата («Зацюканы апостал» А. Макаёнка), Віктар Пятрэня («Вайна пад стрэхамі» паводле А. Адамовіча),  Аляксандр II («Кастусь Каліноўскі» У. Караткевіча), а такжа ролі ў пастаноўках па п’есах А. Астроўскага, Ф. Дастаеўскага, А. Чэхава, У. Шэкспіра  і іншых.

kino-teatr.ru

2022 год. Пераход на зімовы час у краінах Еўрасаюза адбываецца ў апошнюю нядзелю кастрычніка – ў ноч 30 кастрычніка. 

Стрэлкі гадзіннікаў у Еўрасаюзе трэба перасунуць на гадзіну назад. 

Паколькі ў Беларусі пераход з зімовага на летні час і назад быў адменены некалькі гадоў таму назад, мінскі час будзе апярэджваць сярэднееўрапейскі на 2 гадзіны з 30 кастрычніка па канец сакавіка.

На Украіне гадзіннікі перавядуць на гадзіну назад 30 кастрычніка ў 4:00.

Цікавыя факты: Дзяржава, якая ахоплівае максімальную колькасць гадзінных паясоў – Францыя, з улікам заморскіх дэпартаментаў – 12 гадзінных паясоў.

На другім месцы па колькасці гадзінных паясоў (11) Расія.

У ЗША і Канадзе – 6 паясоў, Бразіліі – 4, Аўстраліі, Інданэзіі – па 3, Манголіі, Казахстане, Аргенціне – па 2.

А вось у Кітаі – толькі 1. Да рэвалюцыі 1949 года было 5. Зараз існуе адзіны час – пекінскі. Таму, напрыклад, у Тыбеце сонца садзіцца апоўначы.

Крок даўжынёй у 3,5 гадзіны – Афгана-кітайская мяжа. Перасякаючы гэтую мяжу, гадзіннік трэба пераводзіцца адразу на 3,5 гадзіны наперад. У свеце няма больш месца, дзе адзін крок займаў бы столькі часу.