Дзень у гісторыі. 28 красавіка. Пакаранне М. Аскеркі. Патэнт на кандыцыянер. Дзяржаўнасць беларускай мовы. Штурм Рэйхстагу. Нарадзіўся генерал К. Кандратовіч.

Сусветны дзень аховы працы (World day of labor protection, з 2001 года). 

Устаноўлены Міжнароднай арганізацыяй працы з мэтай прыцягнуць увагу сусветнай грамадскасці да маштабаў праблемы, да таго, як стварэнне і прасоўванне культуры аховы працы можа садзейнічаць зніжэнню штогадовай смяротнасці на працоўным месцы.

Штогод у выніку няшчасных выпадкаў на вытворчасці і прафесійных захворванняў у свеце памірае 3 000 000 чалавек, прычым колькасць загінуўшых штогод расце да 10%. Акрамя гэтага штогод рэгіструецца да 200 мільёнаў чалавек, якія пакутуюць на прафесійныя захворванні.

Каля 4% сусветнага ВУП губляюцца ў выніку дрэнных умоў працы і няшчасных выпадкаў на вытворчасці.

Міжнародная арганізацыя працы ніколі не прызнавала таго сцвярджэння, што няшчасныя выпадкі і хваробы гэта “частка працы”.

1798 год. Падчас перамоў з Ватыканам, Павел І выдаў указ аб ўтварэнні Магілёўскага каталіцкага архібіскупства з 5 біскупствамі.

Утворана на базе Беларускай дыяцэзі (з 1773), Магілёўскага архібіскупства (з 1780), якія не былі зацверджаны Ватыканам.

Архібіскупам быў прызначаны С. Богуш-Сестранцэвіч.

На выяве – касцёл Святога Станіслава ў вёсцы Маляцічы ў Крычаўскім раёне Магілёўскай вобласці, пабудаваны С. Богуш-Сестранцэвічам.

1831 год. Памёр Каспар Цецішоўскі (1745–1831).

Каталіцкі архібіскуп магілёўскі і мітрапаліт усіх рымска-каталіцкіх касцёлаў у Расійскай імперыі.

Служыў у касцёлах ва Украіне, заснаваў жытомірскую семінарыю, спрыяў спыненню яўрэйскіх пагромаў у Бярдзічаве, у 1792 годзе дамогся прызначэння грошаў на будаўніцтва новых 24 касцёлаў на Кіеўшчыне і Брацлаўшчыне. Кіраваў Луцка-Жытомірскай дыяцэзіяй, спрыяў развіццю школьніцтва на Валыні.

Горача падтрымліваў Канстытуцыю 3 мая 1791 года.

27 красавіка 1827 года прызначаны магілёўскім архібіскупам.

1859 год. Нарадзіўся Кіпрыян Кандратовіч (1859–1932).

Вайсковы дзеяч, генерал ад інфантэрыі, сябра Народнага Сакратарыяту БНР.

Удзельнік руска-турэцкай вайны 1877–1878 гадоў, кітайскай кампаніі (1900), руска-японскай, Першай сусветнай.

Займаўся фарміраваннем беларускіх палкоў, віцэ-міністр абароны Літвы.

Аўтар вядомай кнігі “Плеўна і грэнадэры 28 лістапада 1877 г.”

1864 год. У Магілёве пакараны смерцю Міхал Аскерка (1836–1864).

Урач, паўстанцкі камісар у Магілёўскай і Мінскай губерніях у 1863–1864 гадах.

Скончыў Слуцкую гімназію, Маскоўскі ўніверсітэт.

Працаваў урачом у Сенненскім і Ашмянскім паветах.

Падчас паўстання стаў паўстанцкім камісарам у Магілёўскай губерні, у Пецярбургу гуртаваў патрыятычна настроеных афіцэраў. Каардынаваў паўстанцаў на Магілёўшчыне з 5 мая 1863 года. Пасля іх паражэння, перанёс сваю дзейнасць у Мінск і Ігуменскія лясы, стаў паўстанцкім камісарам Мінскай губерні.

Арыштаваны 21 кастрычніка 1863 годзе падчас чарговай паездкі ў Пецярбург. На следстве ў Санкт-Пецярбургу і Магілёве адмаўляўся даваць паказанні. Пакараны смерцю.

Подзвіг Аскеркі адлюстраваны У. Караткевічам у рамане «Нельга забыць» («Леаніды не вернуцца да Зямлі»).

1883 год. Скончыў жыццё самагубствам ураджэнец Віцебскай губерні Уладзімір Кавалеўскі (1842–1883).

Беларускі сусветнавядомы прыродазнавец, заснавальнік эвалюцыйнай палеанталогіі, удзельнік паўстання 1863-1864 гадоў, муж “каралевы матэматыкі” Соф’і Кавалеўскай, брат заолога Аляксандра Кавалеўскага.

Паслядоўнік і прапагандыст вучэння Ч. Дарвіна. Працаваў у Францыі, Германіі, Англіі, у Пецярбургскім, Маскоўскім універсітэтах.

Аўтар працы па гісторыі развіцця канечнасцей капытных жывёл. Першым з палеантолагаў дастасаваў эвалюцыйнае вучэнне да праблем філагенезу пазваночных. Адкрыў узаемасувязь марфалогіі і функцыянальных змен у залежнасці ад умоў існавання, адзначыў, што існуе залежнасць узаемасувязі з геалагічнымі пераўтварэннямі. Пераклаў на рускую мову шэраг работ Ч. Дарвіна.

Надзеў на твар маску з хлараформам і пакончыў з сабой. Прычынай самагубства сталі фінансавыя растраты яго фірмы.

1914 год. У ЗША быў запатэнтаваны паветраны кандыцыянер.

Упершыню аб кандыцыянеры, як вынаходстве стала вядома ў 1815 годзе, калі француз Жан Шабанэс запатэнтаваў метад кандыцыянавання паветранага патоку і спосаб рэгулявання тэмпературы ў будынках.

У 1902 годзе ў ЗША інжынер-вынаходнік У. Карыер сабраў першы ў свеце прамысловы кандыцыянер для друкарні ў Нью-Ёрку.

Зразумеўшы ўсе плюсы такой тэхнікі, неўзабаве пачалася паўсюдная ўстаноўка кандыцыянераў у тэатрах і магазінах.

“General Electric” выпусціла ў 1929 годзе першы пакаёвы кандыцыянер і стала родапачынальнікам усіх сучасных кандыцыянераў і на доўгі час замацавалася ў спісе лідэраў па вырабе сістэм кандыцыянавання.

Сучасныя кандыцыянеры акрамя астуджэння паветра таксама могуць яго награваць, іянізаваць, асушваць, вентыляваць і чысціць, павялічваць утрыманне кіслароду ў паветры.

1918 год. Народны сакратарыят БНР зацвердзіў беларускую мову ў якасці дзяржаўнай і абавязковай у Беларусі, прыняў пастанову аб адкрыцці ў Мінску ўніверсітэту.

1919 год. У Вільні пачала выдавацца газэта “Беларуская думка”

Выходзіла 3 разы на тыдзень.

У газеце супрацоўнічалі прадстаўнікі радыкальнай інтэлігенцыі пераважна сацыялістычнай арыентацыі. Мела рубрыкі «Беларусь», «Апошнія навіны», «3 газет», «У Вільні» і іншыя. Паслядоўна выступала за цэласнасць і непадзельнасць Беларусі, выкрывала анексійныя планы правых сіл Польшчы, польскіх нацыянал-дэмакратаў, заклікала да аб’яднання ўсе дэмакратычныя элементы краю без розніцы веравызнання і нацыянальнасці, узнімала надзённыя пытанні жыцця розных пластоў і груп насельніцтва.

Шырока асвятляла падзеі на Беларусі, змяшчала творы Я. Купалы, Я. Коласа, М. Гарэцкага, Старога Уласа, М. Арла, I. Нялепкі, 3. Вехаця, 3. Бядулі, нататкі А. Гурло, К. Лукашэвіча, пераклады на беларускую мову твораў Э. Ажэшкі, Пружанскага, публікацыі на навукова-папулярныя, агульнаасветныя, кааператыўныя тэмы.

Выйшла 56 нумароў. Закрыта польскай адміністрацыяй.

1945 год. Сіламі 150-й и 171-й стралковых дывізій 79-га стралковага корпуса 3-й ударнай арміі 1-га Беларускага фронта пачаўся штурм Рэйхстагу (доўжыўся да 2 мая).

1983 год. Палыкавіцкая крыніца пад Магілёвам атрымала статус помніка прыроды рэспубліканскага значэння.

Побач з крыніцай знаходзіцца капліца Святой Параскевы і купальня.

Вядома з 1552 года.

Крыніца знаходзіцца на дне глыбокага яру, парослага лесам. З’яўляецца вытокам невялікага ручая, які ўпадае ў Дняпро. Расход вады складае больш за 100 м³ у суткі.

Вада гідракарбанатная, кальцыевая, канцэнтрацыя фтору адносна высокая – 0,49 мг/л. PН вады – каля 7,5.

2007 год. У сутарэннях Варонежскага ўніверсітэта супрацоўнікі навуковай бібліятэкі знайшлі дагэтуль невядомых 116 тамоў XVI стагоддзя, у тым ліку запіскі Сігізмунда Герберштэйна з апісаннямі беларускіх гарадоў і мястэчак.

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 1 лютага. Таруньскі мір. Славутае Магілёўскае паўстанне. Нямы сойм. Заклік К. Каліноўскага да паўстання

Ігнат (народны каляндар). 

«На святога Ігната зіма багата».

У адных месцах лічылі, што якое надвор’е сёння, такі і ўвесь люты будзе, у іншых казалі, што такой будзе ўся вясна.

Былі і такія прыкметы: калі неба яснае, то вясна будзе рана; калі мяцеліца, то і на Масленку будзе месці.

1411 год. Заключаны Таруньскі мір, якім скончылася Вялікая вайна (1409–1411) Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага з Тэўтонскім ордэнам

У гістарыяграфіі гэта пагадненне часта лічыцца дыпламатычнай няўдачай Польшчы і Літвы з-за іх няздольнасці выгадна скарыстаць разгромнае паражэнне крыжакоў у Грунвальдскай бітве. 

Крыжакі аддалі Добжынскую зямлю, захопленую ў Польшчы падчас вайны, і зрабілі толькі часовыя тэрытарыяльныя саступкі ў Жамойці, якая пераходзіла да Літвы толькі на час кіравання польскага караля Уладзіслава II Ягайлы і вялікага князя літоўскага Вітаўта. 

Таруньскі мір быў нестабільным. Спатрэбіліся яшчэ дзве вайны, Галодная вайна ў 1414 і Голубская вайна ў 1422, каб падпісаць Мельнскі мір, які вырашыў усе тэрытарыяльныя спрэчкі. Тым не менш, вялікія памеры ваенных рэпарацый былі значным фінансавым цяжарам для крыжакоў, яны спарадзілі ўнутраныя канфлікты і эканамічны спад. Крыжацкі ордэн так і не здолеў аднавіць сваю былую моц.

Ян Матэйка. Вітаўт і Ягайла моляцца напярэдадні Грунвальдскай бітвы. 

1661 год. У Магілёве адбылося славутае паўстанне гараджан супраць расійскай улады.

Паводле Магілёўскай хронікі Сурты і Трубніцкіх, у 1661 годзе “месяца лютага 1-га дня на святога Трыфана высеклі ў Магілёве гараджане магілёўцы маскоўскі гарнізон.” У верасні 1654 г. Магілёў перайшоў без бая на бок маскоўскага войска. Гараджане прысягнулі на вернасць цару Аляксею Міхайлавічу, але хутка паміж магістратам і расійскай вайсковай адміністрацыяй узніклі супярэчнасці, якія выліліся ў паўстанне 1661 года.

Напярэдадні быў распрацаваны план паўстання, паводле якога ўсе гаспадары, у якіх стаялі па хатах маскоўскія ратнікі, мусілі абясшкодзіць іхнюю зброю, дастаўшы крэмень ці іншым чынам папсаваўшы яе. Датай пачатку паўстання было прызначанае 10 лютага. Да апошняй хвіліны маскоўцы не здагадваліся пра змову месцічаў.

Прычынай заўчаснага (не 10, а 1 лютага) пачатку паўстання называюцца зняважлівыя паводзіны расійскіх жаўнераў на гандлёвай плошчы. У звычайны рынкавы дзень царскія вайскоўцы пачалі крыўдзіць і зневажаць гандлярак. Паводле легенды, умоўны заклік «Пара!» тады вымавіў ля ратушы бурмістр Язэп Левановіч, што кіраваў падрыхтоўкай паўстання. На гукі звону збегліся гараджане, неўзабаве ім на дапамогу прыйшлі выпушчаныя з турмы ваеннапалонныя, і за некалькі гадзін напружанага бою была знішчаная практычна ўся маскоўская залога (па розных ацэнках, ад некалькіх соцень да некалькіх тысяч чалавек). Уцяклі толькі некалькі чалавек, якія, дабегшы да Рослава, паведамілі, што «могилевские мещане… изменили… ратных людей в Могилеве всех порубили». Тры ваяводы і некалькі афіцэраў былі захоплены ў палон і адпраўлены ў Варшаву.

Існуе таксама іншая дата паўстання паводле іншых крыніц – 11 лютага 1661 года.

“Магілёўскае паўстанне”. Ілюстрацыя Ігара Адамовіча да кнігі А.Д. Лісоўскага “Кніга”.

1717 год. У Рэчы Паспалітай адбылася паседжанне аднадзённага «Нямога сойма»

Сойм быў скліканы для вылучэння ўмоў каралю Аўгусту II. Увайшоў у гісторыю як «нямы» таму, што кароль прыняў патрабаванні, якія яму выстаўляліся – вывад саксонскіх войскаў, пашырэнне паўнамоцтваў Сойма і Сената, абмежаванне асабістай улады караля – практычна без адзінага слова. 

Да такога рашэння яго схіліў расійскі цар Пётр I, які меў на тэрыторыі Рэчы Паспалітай 60 000 салдат. 

Сойм таксама пашырыў правы шляхты, зацвердзіў вайскова-скарбовую рэформу, стварэнне невялікіх рэгулярных армій Польшчы (18 000) і Вялікага княства Літоўскага (6 000 салдат), зацвердзіў пратэкцыю рускага цара над Рэччу Паспалітай.

1733 год. Памёр Аўгуст Моцны, Фрыдрых Аўгуст I, Аўгуст II

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1697–1706, 1709–1733).

Мянушку «Моцны» атрымаў з прычыны выключнай фізічнай сілы і шматлікіх любоўных прыгод. Карыстаўся папулярнасцю сярод дробнай шляхты.

Імкнучыся да абсалютнай улады збіраўся ператварыць ВКЛ у незалежную дзяржаву са спадчыннай уладай, у чым яго падтрымалі Радзівілы, Вішнявецкія і іншыя магнаты і шляхта. 

Уцягнуў краіну ў Паўночную вайну (1700–1721) як  саюзнік Пятра I, аслабіў дзяржаву. Яго няўдалая палітыка прывяла да актыўнага ўмяшання ва ўнутраныя справы Рэчы Паспалітай не толькі Расіі, але і Прусіі, Аўстрыі і Францыі.

Аўгуст Моцны больш клапаціўся пра развіццё Саксоніі, і Рэч Паспалітую падпарадкоўваў гэтым мэтам. Намагаючыся ўзмацніць сваю ўладу ў Польшчы і ВКЛ ён абапіраўся на дапамогу суседніх дзяржаў, на карысць якіх збіраўся аддаць частку тэрыторыі Рэчы Паспалітай.

1811 год. Нарадзіўся Рамуальд Зянкевіч. 

Беларускі этнограф, педагог, археолаг, фалькларыст. 

Збіраў песні, казкі, паданні, легенды, абрады і звычаі на Піншчыне, укладальнік першага зборніка беларускіх песень, які мае навуковае значэнне. Вывучаў Крэўскі замак, Тураў. 

Спасылаючыся на запісаныя ім назвы ўрочышчаў, абрады, звычаі і вераванні, сцвярджаў, што Піншчына заселена славянамі са старажытных часоў. Аўтар першай археалагічнай карты Ашмянскага павета. 

Памёр 11 верасня 1868 года.

1860 год. Памёр Іосіф Ярашэвіч. 

Беларускі гісторык, этнограф, прафесар Віленскага ўніверсітэта.

Апякун студэнта Ю. Славацкага – будучага вядомага польскага паэта.

Збіраў крыніцы па гісторыі Вялікага княства Літоўскага, крытычна іх аналізаваў, знайшоў у Віленскім кармеліцкім кляштары польскамоўны тэкст Першага статуту ВКЛ.

Пасля падаўлення паўстання 1830–1831 года і закрыцця Віленскага ўніверсітэта, пакінуў педагагічную дзейнасць, як «асоба, якая не правільна мысліць».

Галоўная яго праца «Вобраз Літвы з пункту гледжання цывілізацыі ад найстаражытнейшых часоў да канца XVIII стагоддзя» грунтуецца на звестках Літоўскай метрыкі, М. Стрыйкоўскага, А. Нарушэвіча, І. Анацэвіча, Т. Нарбута, К. Богуша, М. Карамзіна, Е. Фойгта.

Аўтар прац «Пра ўплыў хрысціянскай рэлігіі на цывілізацыю славян», «Пра стан цывілізацыі Літвы перад i пасля заснавання акадэміі», «Матэрыялы да статыстыкі i этнаграфіі Гродзенскай губерні: Бельскі павет».

Вывучаў паходжанне колішніх плямёнаў на геаграфічнай Беларусі, фальклор i этнаграфію беларусаў, цікавіўся археалогіяй.

1863 год. Выйшаў зварот Літоўскага правінцыяльнага камітэта на чале з К. Каліноўскім да насельніцтва Беларусі і Літвы з заклікам падняцца на ўзброеную барацьбу. 

Паўстанне пачалося на тэрыторыі Польшчы 22 студзеня, а на тэрыторыі Літвы і Беларусі – 1 лютага пасля закліка лідара паўстання. Паўстанне цягнулася, галоўным чынам, да 18 чэрвеня, а поўнасцю задушана рускім царызмам увосень 1864 года.

Паўстанне 1863-1864 гадоў выклікала вялікі грамадскі рэзананс у тагачаснай Расіі і, між іншым, прыцягнула ўвагу грамадства да Беларусі як да з’явы з гістарычнымі каранямі, адкрыла «беларускае пытанне» і зрабіла яго адной з найважнейшых тэм даследаванняў і публікацый у 1860–1870-я гады, стала вызначальным фактарам развіцця беларускай гістарыяграфіі гэтага перыяду.

Падчас паўстання загінула да 30 000 чалавек, да 20 000 было рэпрэсавана. У Польшчы статут ветэрана студзеньскага паўстання ў 1920–1939 гадах атрымалі 3 644 чалавек – гэта тыя, хто заставаўся ў жывых. У 1920-я гады ў сённяшнім пасёлку Свір на самым высокім месцы над аднайменным возерам быў устаноўлены помнік у гонар паўстанцаў з белым арлом, які быў зруйнаваны Саветамі ў 1939 годзе, а белы арол скінуты ў возера.

1874 год. Памерла Гелена Скірмунт. 

Беларуская і польская мастачка. Пляменніца Напалеона Орды.

Малявала партрэты, пейзажы, абразы для касцёлаў.

Як скульптар выканала шмат распяццяў, медальёнаў з партрэтамі, у тым ліку І. Лялевеля, Ю. Крашэўскага. Аўтар гіпсавых плакет «Міндоўг», «Гедзімін», гістарычных шахмат у выглядзе войска Яна III Сабескага і туркаў і іншых прац.

У 1863 годзе за спробу даставіць дэпешу Р. Траўгуту арыштавана і саслана ў Тамбоў.

Б. Залескім часткова апублікаваны яе дзённік разам з лістамі пад назвай «3 жыцця літвінкі, 1827-1874».

1884 год. Нарадзіўся Аляксандр Сянкевіч. 

Дзяржаўны дзеяч БССР, нарком аховы здароўя, публіцыст.

Адзін з арганізатараў нелегальнага настаўніцкага з’езда 9 ліпеня 1906 года ў Мікалаеўшчыне, пасля разгону якога з’ехаў у ЗША, дзе скончыў медыцынскі факультэт Балтымарскага ўніверсітэта.

У 1917 годзе арганізаваў медслужбу савецкіх узброеных сіл на Далёкім Усходзе. 

У 1921–1923 гадах быў наркамам аховы здароўя БССР, пасля – працаваў на партыйных пасадах, у беларускім сектары Камуністычнага ўніверсітэта нацыянальных меншасцей Захаду ў Маскве, у БДУ, рэктарам Камуністычнага ўніверсітэта Беларусі, у Інстытуце літаратуры і мастацтва акадэміі навук, дырэктарам Інстытута гігіены і санітарыі Наркамата аховы здароўя РСФСР, ва Усесаюзным радыёкамітэце.

Пасля 1930 года ў палітычнай няласцы, высланы з Беларусі. Арыштаваны ў  студзені 1938 года, у чэрвені прыгавораны да вышэйшай меры пакарання, расстраляны 29 чэрвеня 1938 года.

Быў неаднаразова выведзены ў літаратурных творах: Якубам Коласам, як Алесь Садовіч у трылогіі «На ростанях» і як правобраз Бас-Грэнкі ў п’есе «Забастоўшчыкі», А. Фадзеевым, як доктар Сташынскі ў рамане «Разгром».

Імем Сянкевіча названа вуліца ў Мікалаеўшчыне.

1913 год. Нарадзіўся Сяргей Прытыцкі. 

Беларускі палітычны дзеяч Заходняй Беларусі і БССР.

Дзеяч Камуністычнага саюза моладзі Заходняй Беларусі. У 1936 годзе прыгавораны да смяротнага пакарання, якое заменена пажыццёвым турэмным зняволеннем, вызвалены ў 1939 годзе пад час паходу Чырвонай Арміі і прызначаны намеснікам старшыні Беластоцкага аблвыканкама.

У чэрвені-жніўні 1941 года ўдзельнічаў у стварэнні абарончых збудаванняў вакол Магілёва. Падчас вайны – начальнік Польскага штаба партызанскага руху.

У пасляваенны час быў першым сакратаром Гродзенскага, Баранавіцкага, Маладзечанскага, Мінскага абкамаў КПБ, намеснікам старшыні Савета Міністраў БССР, Старшынёй Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР і намеснікам старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР (1968–1971).

Памёр 13 чэрвеня 1971 года.

Яго імем названыя вуліцы ў Мінску, Гродне, Баранавічах, Маладзечне, Магілёве (Бароўка), сквер у Мінску.

1994 год. Памёр ураджэнец Рэчыцы Яўген Караткевіч. 

Палярны даследчык, доктар геаграфічных навук, прафесар, Герой Сацыялістычнай працы, віцэ-прэзідэнт Геаграфічнага таварыства СССР.

Унёс вялікі ўклад у вывучэнне прыроды, прыродных багаццяў Арктыкі і Антарктыды. Удзельнік Першай комплекснай антарктычнай экспедыцыі, непасрэдны кіраўнік трох экспедыцый на лядовы мацярык, у 1962–1989 гадах узначальваў Савецкую антарктычную экспедыцыю. 

Аўтар больш за 200 навуковых прац, кіраўнік работ па падрыхтоўцы і выданню серыі навуковых атласаў прыроды. Пахаваны на Серафімаўскіх могілках Санкт-Пецярбурга. У яго гонар названа падледніковае плато ў Антарктыдзе.

43,1% даходу бюджэту Магілёўскай вобласці даў прыватны сектар

43,1% даходу бюджэту Магілёўскай вобласці ў 2022 годз сфарміраваны прыватным сектарам, 56,9% – дзяржаўным сектарам эканомікі – паведамілі ў прэс-цэнтры інспекцыі МПЗ Рэспублікі Беларусь па Магілёўскай вобласці.

Агульныя паступленні ў бюджэт вобласці склалі 1 811 300 000 рублёў. 

Унёсак прыватнага сектара складае 43,1%, у тым ліку недзяржаўны сектар – 34,0%,  індывідуальныя прадпрымальнікі – 4,8%, фізічныя асобы – 4,3%.

Па стане на 1 студзеня 2023 года ў Магілёўскай вобласці налічваецца 632,2  тысячы дзейных плацельшчыкаў, у тым ліку: 13,2 тысячы арганізацый недзяржаўнага сектара, 2,4 тысячы арганізацый дзяржаўнага сектара, 26,1 тысяч індывідуальных прадпрымальнікаў і 590 ,5 тысяч фізічных асоб.