Па дадзеных брытанскіх навукоўцаў, два велізарныя айсбергі, якія адкалоліся ад шэльфавага ледніка Бранта ў Антарктыдзе, паволі набліжаюцца да суднаходных раёнаў Атлантычнага акіяна.
На тое, каб раскалоцца і цалкам растаць, у гэтых гігантаў могуць спатрэбіцца дзесяцігоддзі, паведамляе The Seattle Times.
Памеры ледзяных груд сапраўды ўражваюць. Меншы айсберг мае плошчу памерамі з Лондан, а гэта 1600 квадратных кіламетраў – таксама гэта як Бабруйскі раён. А другі, большы, прыкладна ў два разы яго пераўзыходзіць – гэта як тры паўночных раёны Магілёўскай вобласці – Круглянскі, Шклоўскі і Горацкі разам узятыя.
Каб праплысці вакол апошняга айсберга, навукова-даследчаму судну “Дыскаверы” спатрэбіліся суткі.
У дадзены момант акіянскія плыні і вецер павольна выносяць абодва айсберга на поўнач. На думку навукоўцаў, ад ледзяных груд паступова будуць адколвацца кавалкі паменш, якія могуць уяўляць сур’ёзную небяспеку для караблёў, якія праходзяць у Атлантычным акіяне.
Міжнародны дзень акулярыка (International day of bespectacled)
Першыя лінзы знайшлі яшчэ пры раскопках Троі – іх узрост каля 2500 гадоў да н.э.
Старажытным цывілізацыям былі вядомыя празрыстыя лінзы з горнага крышталя. Але няма ніводнага гістарычнага сведчання, што гэтыя лінзы выкарыстоўваліся ў якасці лупы для практычных мэт.
У І палове XI стагоддзя арабскі навуковец Ібн аль-Хайсам апісаў лінзы, якія павялічваюць. Але Усход не здолеў зрабіць з гэтага ніякіх практычных высноваў. На Захадзе першым у 1267 годзе паспрабаваў выкрыстаць лінзы для вачэй навуковец і мысляр Роджэр Бэкан.
Першыя акуляры з’явіліся ў XIII стагоддзі ў Італіі. У 1285 годзе майстар-шкловыдзімальнік Сальвіна Армаці з Фларэнцыі першым арганізаваў вытворчасць акуляраў з лінзамі, якія ўстаўляліся ў аправу і дазвалялі карэкціраваць дальназоркасць.
У Беларусі акуляры носяць да 40% мужчын і больш за 45% жанчын. Гэта не тычыцца сонечных акуляраў.
1484 год. У Вільні памёр Казімір Казіміравіч, Святы Казімір(1458-1484).
Намеснік вялікага князя літоўскага, кананізаваны каталіцкай царквой. Каралевіч польскі і вялікі княжыч літоўскі. Каталіцкі святы, патрон Вільні, апякун земляў Вялікага Княства Літоўскага, патрон Гродзенскага біскупства.
Сын Казіміра Ягелончыка. Кіраўнік справамі ў Польшчы (1481-1483), займаўся дабрачыннасцю.
Кананізаваны ў 1522 годзе.
Асаблівае значэнне культ Святога Казіміра атрымаў на землях ВКЛ, дзе ў яго гонар праводзіцца асобная служба 4 сакавіка. У Вільні ў гэты дзень адбываецца святочны кірмаш – “Казюкас”.
1634 год. Нарадзіўся Казімір Лышчынскі.
Вялікалітоўскі філосаф, мысліцель-атэіст, педагог і грамадскі дзеяч Рэчы Паспалітай. Упершыню ўжыў тэрмін «атэіст». Пакараны смерцю за атэізм.
Скончыў Віленскую акадэмію. Прымаў удзел у маскоўскай, шведскай, турэцкай ваенных кампаніях. Выкладаў у Львове, Берасці. Працаваў настаўнікам, меў юрыдычную практыку.
У 1666 годзе выйшаў з ордэна езуітаў, ажаніўся, пераехаў у свой родавы маёнтак Лышчыцы на Берасцейшчыне. Карыстаўся аўтарытэтам сярод шляхты. Шмат судовых спраў правёў на карысць мяшчан і шляхты, якія судзіліся з езуітамі за захопленыя землі, даўгі. Меў сваю школу, вучыў дзяцей шляхты і сялян.
Напісаў трактат «Аб неіснаванні Бога». Рукапіс кнігі выкраў агент езуітаў Ян Бжоска.
У 1687 годзе царкоўны суд за цяжкае злачынства – атэізм – пастанавіў спаліць яго жывога на вогнішчы. Па ўласнай просьбе асуджанага кара была заменена на адсячэнне галавы.
30 сакавіка 1689 года на плошчы Старога Мяста ў Варшаве абезгалоўлены і спалены на вогнішчы.
1782 год. Нарадзіўся Казімір Ельскі.
Беларускі скульптар, архітэктар, мастак; выхаванец Віленскага ўніверсітэта і яго прафесар. Прадстаўнік класіцызму. Сын мастака і скульптара Караля Ельскага.
Скончыў Віленскі ўніверсітэт, удасканальваў сваё майстэрства ў Акадэміі мастацтваў у Пецярбургу.
Выкладаў ў Віленскім універсітэце, стварыў бюсты прафесараў для новай залы ўніверсітэцкай бібліятэкі, працаваў над рознымі элементамі дэкору для будынкаў універсітэта, заснаваў кабінет скульптуры.
Аўтар працы пра сувязь архітэктуры, скульптуры і жывапісу – першую на польскай мове. Стваральнік паркавых скульптур, надмагільных помнікаў для радавых капліц.
Адным з яго вучняў быў віленскі мастак А. Сляндзінскі.
1812 год. Памёр Яўхім Храптовіч (1729–1812).
Грамадскі, палітычны, дзяржаўны дзеяч ВКЛ, публіцыст, паэт і перакладчык. Апошні канцлер вялікі літоўскі (1793-1795), граф.
Пасля стварэння Адукацыйнай камісіі (1773) – першага ў свеце міністэрства адукацыі – стаў камісарам дэпартаменту Віленскай акадэміі і школаў ВКЛ, значна павялічыў колькасць школ розных узроўняў.
Аўтар вершаў на польскай мове і латыні, на гутарковай беларускай мове лацініцай. Валодаў кніжнасцю на старабеларускай мове.
1852 год. Памёр Мікалай Гогаль (Янкоўскі) (1809–1852).
Рускі і ўкраінскі пісьменнік, драматург, паэт. Заснавальнік крытычнага рэалізма ў рускай літаратуры.
Падчас навучання ў Нежынскай гімназіі выступаў на сцэне тэатра як акцёр і рэжысёр-пастаноўшчык спектакляў, заснаваных на сюжэтах антычнасці або побыту, спазнаў сусвет старажытнай украінскай гісторыі, народных звычаяў і народнай творчасці.
Пасля пераезду ў 1828 годзе ў Пецярбург, займаўся напісаннем паэм, аповесцей, апавяданняў, драматычных твораў, камедый.
Этапнай у гісторыі тэатра стала яго сацыяльная камедыя «Рэвізор» (1836). Пасля яе прэм’еры, вандраваў па Германіі, Швейцарыі, Францыі, Італіі, пісаў паэму-раман «Мёртвыя душы» (1842). У 1848 годзе вярнуўся ў Маскву і працаваў над другім томам «Мёртвых душ», але незадоўга перад смерцю рукапіс спаліў.
У 1828 годзе наведваў Магілёў.
Раздзелы другога тома «Мёртвых душ» занава перапрацаваў нібыта на падставе накідак, якія былі атрыманы ад сябра Гогаля М. Пракаповіча, магілёўскі інжынер М. Ястржэмбскі. У студзені 1872 года чытачы гістарычнага часопіса “Руская даўніна”, да свайго невымоўнага здзіўлення, выявілі “Прыгоды Чычыкава, або Мёртвыя душы. Паэма Н. У. Гогаля. Новыя ўрыўкі і варыянты” – містыфікацыю ад Ястржэмбскага па матывах Гогаля.
У гонар М. Гогаля названы вуліца і 3 завулкі ў Магілёве, вуліцы ў большасці буйных гарадоў Беларусі.
1877 год. Амерыканскі вынаходнік Эміль Берлінер стварыў мікрафон.
За год да гэтага А. Бэл таксама стварыў мікрафон, які зваўся вадкасным перадатчыкам. Гэты перадатчык быў прадстаўлены на Філадэльфійскай выставе. Там яго і ўбачыў Берлінер і вырашыў, што зможа зрабіць прыбор не горшым.
Берлінер здолеў ачысціць і ўзмацніць гукі і вынайшаў своеасаблівы тэлефонны перадатчык з няшчыльным кантактам, які назваў мікрафонам. Дзякуючы ўдасканаленням Берлінера тэлефон перастаў быць проста тэхнічнай навінкай і стаў эфектыўным сродкам сувязі, здольным перадаваць гукі на вялікія адлегласці.
А. Бэл спрабаваў судзіцца з Берлінэрам, але суд стаў на бок Берлінера. Тады Бэл вырашыў пайсці іншым шляхам – ён выкупіў патэнт у Берлінера за 50 000 даляраў, а сам вынаходнік быў прыняты ў Bell Telephone Company ў якасці галоўнага спецыяліста па тэлефоннай тэхніцы.
1890 год. Нарадзіўся Вінцук Адважны (Язэп Германовіч).
Беларускі пісьменнік, каталіцкі святар усходняга абраду, паэт, публіцыст.
Скончыў Віленскую духоўную каталіцкую семінарыю. Працаваў у касцёлах Беласточчыны, Слонімскага, Дзісненскага павету, Друйскім кляштары марыянаў, у Друйскай гімназіі, у Харбіне (Маньчжурыя), Вільне. Член Таварыства беларускай школы, арганізаваў беларускую школу, у касцёле гаварыў казанні на беларускай мове.
Яго празаічныя і паэтычныя творы рэгулярна з’яўляліся на старонках перыядычнага друку. Пераследаваўся польскімі свецкімі і духоўнымі ўладамі.
У 1948 годзе арыштаваны кітайскай паліцыяй і перададзены КДБ. Асуджаны да 25 гадоў прымусовых работ у сібірскіх лагерах.
Па вызваленні ў 1955 годзе выехаў у Польшчу, у 1959 – у Рым, потым ў Лондан. Быў дырэктарам школы-інтэрнату Св. Кірылы Тураўскага, выдаваў рэлігійна-грамадскі часопіс «Божым шляхам», прымаў удзел у рэлігійным і культурным жыцці беларускага замежжа. Пра сваё знаходжанне ў лагерах напісаў успаміны «Кітай – Сібір – Масква», якія былі апублікаваныя на беларускай, італьянскай, польскай, літоўскай мовах.
Памёр 26 снежня 1978 года ў Лондане. Пахаваны на Могілках Святога Панкрата ў Лондане у адной магіле з айцом Львом Гарошкам, з якім меў пры жыцці не найлепшыя адносіны.
1911 год. Нарадзіўся Васіль Стома.
Беларускі пісьменнік і грамадскі дзеяч эміграцыі.
З 1949 года жыў у ЗША. Адзін з дзеячаў Беларуска-амерыканскага задзіночання, старшыня ў Беларускім культурна-асветным камітэце, сябра рэдкалегіі газеты «Беларус», сябра Рады БНР, выкладчык беларускай суботняй школы, ініцыятар школьных тэатральных пастановак.
Памёр 31 мая 1992 года ў Нью-Брансуіку. Пахаваны на могілкай царквы Жыровіцкай Божай Маці ў Іст-Брансуіку.
1932 год. У Пінску нарадзіўся Рышард Капусцінскі.
Польскі сусветна вядомы рэпарцёр, журналіст, пісьменнік, паэт, фатограф, «імператар рэпартажу».
Дэбютаваў як паэт у 17 гадоў. У 24 гады атрымаў першую ўзнагароду – Залаты Крыж Заслугі – за газетны рэпартаж. Працаваў у выданнях “Polityka”, “Kultura”, Польскім прэс-агенцтве (PAP) як замежны карэспандэнт у Афрыцы, Лацінскай Амерыцы і Азіі.
Удзельнік руху «Салідарнасць».
Па яго кнізе «Імператар» пра ўпадак рэжыму ў Эфіопіі, у 1987 годзе лонданскі Royal Court Theatre паставіў сцэнічную адаптацыю.
Ганаровы доктар Слянскага, Уроцлаўскага, Ягелонскага, Гданьскага ўніверсітэтаў. Лаўрэат каля 40 прэмій і ўзнагарод.
Двойчы намінаваўся на Нобелеўскую прэмію па літаратуры.
Памёр 23 студзеня 2007 года.
У Пінску на доме, дзе жыў Капусцінскі, ўсталявана мемарыяльная дошка.
1938 год. У Оршы нарадзіўся Леанід Трушко.
Беларускі акцёр тэатра і кіно. Народны артыст БССР.
Працаваў у Аршанскім народным, Беларускім тэатры імя Якуба Коласа (1967-1999).
Выканавец шматлікіх ролей у пастаноўках «Радавыя», «Парог» А. Дударава, «Трыбунал» А. Макаёнка, «Амністыя» М. Матукоўскага, «Матухна Кураж і яе дзеці» Б. Брэхта, «Званы Віцебска» У. Караткевіча і іншых, ролей у кіно.
Мастацкі фільм “Вясна на Одары”, 1967.
1962 год. Запрацаваў ядзерны рэактар АЭС на амерыканскай антарктычнай станцыі Мак-Мерда. Адзінкавы выпадак у гісторыі Антарктыды.
Лічылі, што электрастанцыя дазволіць зэканоміць вялізныя сродкі, якія выдаткоўваюцца на падвоз дызпаліва і яго бесперапынны падагрэў – каб пазбегнуць замярзання.
Аднак у 1972 годзе ў корпусе рэактара выявіліся расколіны. Было прынята рашэнне ўстаноўку дэмантаваць, а з прычыны тэхналагічных складанасцей і экалагічных рызык ад далейшых праектаў развіцця атамнай энергетыкі ў Антарктыдзе – адмовіцца.
1982 год. У Магілёве нарадзіўся Андрэй Рыбакоў.
Беларускі цяжкаатлет.
На Летніх Алімпійскіх гульнях 2004, 2008 гадоў у Афінах, Пекіне атрымаў срэбныя медалі ў мужчынскай вагавай катэгорыі да 85 кг. Але ў 2016 годзе Міжнародны алімпійскі камітэт пазбавіў яго пекінскага срэбра за ўжыванне допінгу.
Чэмпіён Беларусі 2012 года ў катэгорыі да 94 кг.
Яму належаць сусветныя рэкорды ў катэгорыі да 85 кг у рыўку – 187 кг (чэмпіянат свету, 2007) і па суме рыўка і штуршка – 394 кг (пекінская алімпіяда, 2008). Рэкорд па суме перасягнуты іранцам Кіянушам Растамі ў 2016 годзе.
2005 год. Памёр Карлас Шэрман (1934-2005).
Беларуска-уругвайска-іспанскі перакладчык, літаратар і праваабаронца.
Нарадзіўся ва Уругваі ў сям’і выхадца з Заходняй Беларусі.Працаваў у аргенцінскіх газетах. У 1956 годзе прыехаў на Беларусь.
Дэбютаваў у аргенцінскім перыядычным друку ў 1952, у рускай перыёдыцы Беларусі – з 1964, на беларускай мове – з 1975 года.
Загадчык рэдакцыйна-выдавецкага сектара Фундаментальнай бібліятэкі імя Якуба Коласа АН БССР, віцэ-прэзідэнт Беларускага ПЭН-цэнтра.
Перакладчык іспанамоўных аўтараў: Г. Гарсія Маркеса, Н. Гільена, Ф. Піта Радрыгеса і іншых.
З беларускай на іспанскую пераклаў асобныя творы А. Куляшова, М. Танка, І. Шамякіна, В. Быкава, Я. Купалы, Я. Коласа, Р. Барадуліна і іншых.
У адных месцах лічылі, што якое надвор’е сёння, такі і ўвесь люты будзе, у іншых казалі, што такой будзе ўся вясна.
Былі і такія прыкметы: калі неба яснае, то вясна будзе рана; калі мяцеліца, то і на Масленку будзе месці.
1411 год. Заключаны Таруньскі мір, якім скончылася Вялікая вайна (1409–1411) Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага з Тэўтонскім ордэнам.
У гістарыяграфіі гэта пагадненне часта лічыцца дыпламатычнай няўдачай Польшчы і Літвы з-за іх няздольнасці выгадна скарыстаць разгромнае паражэнне крыжакоў у Грунвальдскай бітве.
Крыжакі аддалі Добжынскую зямлю, захопленую ў Польшчы падчас вайны, і зрабілі толькі часовыя тэрытарыяльныя саступкі ў Жамойці, якая пераходзіла да Літвы толькі на час кіравання польскага караля Уладзіслава II Ягайлы і вялікага князя літоўскага Вітаўта.
Таруньскі мір быў нестабільным. Спатрэбіліся яшчэ дзве вайны, Галодная вайна ў 1414 і Голубская вайна ў 1422, каб падпісаць Мельнскі мір, які вырашыў усе тэрытарыяльныя спрэчкі. Тым не менш, вялікія памеры ваенных рэпарацый былі значным фінансавым цяжарам для крыжакоў, яны спарадзілі ўнутраныя канфлікты і эканамічны спад. Крыжацкі ордэн так і не здолеў аднавіць сваю былую моц.
Ян Матэйка. Вітаўт і Ягайла моляцца напярэдадні Грунвальдскай бітвы.
1661 год. У Магілёве адбылося славутае паўстанне гараджан супраць расійскай улады.
Паводле Магілёўскай хронікі Сурты і Трубніцкіх, у 1661 годзе “месяца лютага 1-га дня на святога Трыфана высеклі ў Магілёве гараджане магілёўцы маскоўскі гарнізон.” У верасні 1654 г. Магілёў перайшоў без бая на бок маскоўскага войска. Гараджане прысягнулі на вернасць цару Аляксею Міхайлавічу, але хутка паміж магістратам і расійскай вайсковай адміністрацыяй узніклі супярэчнасці, якія выліліся ў паўстанне 1661 года.
Напярэдадні быў распрацаваны план паўстання, паводле якога ўсе гаспадары, у якіх стаялі па хатах маскоўскія ратнікі, мусілі абясшкодзіць іхнюю зброю, дастаўшы крэмень ці іншым чынам папсаваўшы яе. Датай пачатку паўстання было прызначанае 10 лютага. Да апошняй хвіліны маскоўцы не здагадваліся пра змову месцічаў.
Прычынай заўчаснага (не 10, а 1 лютага) пачатку паўстання называюцца зняважлівыя паводзіны расійскіх жаўнераў на гандлёвай плошчы. У звычайны рынкавы дзень царскія вайскоўцы пачалі крыўдзіць і зневажаць гандлярак. Паводле легенды, умоўны заклік «Пара!» тады вымавіў ля ратушы бурмістр Язэп Левановіч, што кіраваў падрыхтоўкай паўстання. На гукі звону збегліся гараджане, неўзабаве ім на дапамогу прыйшлі выпушчаныя з турмы ваеннапалонныя, і за некалькі гадзін напружанага бою была знішчаная практычна ўся маскоўская залога (па розных ацэнках, ад некалькіх соцень да некалькіх тысяч чалавек). Уцяклі толькі некалькі чалавек, якія, дабегшы да Рослава, паведамілі, што «могилевские мещане… изменили… ратных людей в Могилеве всех порубили». Тры ваяводы і некалькі афіцэраў былі захоплены ў палон і адпраўлены ў Варшаву.
Існуе таксама іншая дата паўстання паводле іншых крыніц – 11 лютага 1661 года.
“Магілёўскае паўстанне”. Ілюстрацыя Ігара Адамовіча да кнігі А.Д. Лісоўскага “Кніга”.
1717 год. У Рэчы Паспалітай адбылася паседжанне аднадзённага «Нямога сойма».
Сойм быў скліканы для вылучэння ўмоў каралю Аўгусту II. Увайшоў у гісторыю як «нямы» таму, што кароль прыняў патрабаванні, якія яму выстаўляліся – вывад саксонскіх войскаў, пашырэнне паўнамоцтваў Сойма і Сената, абмежаванне асабістай улады караля – практычна без адзінага слова.
Да такога рашэння яго схіліў расійскі цар Пётр I, які меў на тэрыторыі Рэчы Паспалітай 60 000 салдат.
Сойм таксама пашырыў правы шляхты, зацвердзіў вайскова-скарбовую рэформу, стварэнне невялікіх рэгулярных армій Польшчы (18 000) і Вялікага княства Літоўскага (6 000 салдат), зацвердзіў пратэкцыю рускага цара над Рэччу Паспалітай.
1733 год. Памёр Аўгуст Моцны, Фрыдрых Аўгуст I, Аўгуст II.
Кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1697–1706, 1709–1733).
Мянушку «Моцны» атрымаў з прычыны выключнай фізічнай сілы і шматлікіх любоўных прыгод. Карыстаўся папулярнасцю сярод дробнай шляхты.
Імкнучыся да абсалютнай улады збіраўся ператварыць ВКЛ у незалежную дзяржаву са спадчыннай уладай, у чым яго падтрымалі Радзівілы, Вішнявецкія і іншыя магнаты і шляхта.
Уцягнуў краіну ў Паўночную вайну (1700–1721) як саюзнік Пятра I, аслабіў дзяржаву. Яго няўдалая палітыка прывяла да актыўнага ўмяшання ва ўнутраныя справы Рэчы Паспалітай не толькі Расіі, але і Прусіі, Аўстрыі і Францыі.
Аўгуст Моцны больш клапаціўся пра развіццё Саксоніі, і Рэч Паспалітую падпарадкоўваў гэтым мэтам. Намагаючыся ўзмацніць сваю ўладу ў Польшчы і ВКЛ ён абапіраўся на дапамогу суседніх дзяржаў, на карысць якіх збіраўся аддаць частку тэрыторыі Рэчы Паспалітай.
1811 год. Нарадзіўся Рамуальд Зянкевіч.
Беларускі этнограф, педагог, археолаг, фалькларыст.
Збіраў песні, казкі, паданні, легенды, абрады і звычаі на Піншчыне, укладальнік першага зборніка беларускіх песень, які мае навуковае значэнне. Вывучаў Крэўскі замак, Тураў.
Спасылаючыся на запісаныя ім назвы ўрочышчаў, абрады, звычаі і вераванні, сцвярджаў, што Піншчына заселена славянамі са старажытных часоў. Аўтар першай археалагічнай карты Ашмянскага павета.
Памёр 11 верасня 1868 года.
1860 год. Памёр Іосіф Ярашэвіч.
Беларускі гісторык, этнограф, прафесар Віленскага ўніверсітэта.
Апякун студэнта Ю. Славацкага –будучага вядомага польскага паэта.
Збіраў крыніцы па гісторыі Вялікага княства Літоўскага, крытычна іх аналізаваў, знайшоў у Віленскім кармеліцкім кляштары польскамоўны тэкст Першага статуту ВКЛ.
Пасля падаўлення паўстання 1830–1831 года ізакрыцця Віленскага ўніверсітэта, пакінуў педагагічную дзейнасць, як «асоба, якая не правільна мысліць».
Галоўная яго праца «Вобраз Літвы з пункту гледжання цывілізацыі ад найстаражытнейшых часоў да канца XVIII стагоддзя» грунтуецца на звестках Літоўскай метрыкі, М. Стрыйкоўскага, А. Нарушэвіча, І. Анацэвіча, Т. Нарбута, К. Богуша, М. Карамзіна, Е. Фойгта.
Аўтар прац «Пра ўплыў хрысціянскай рэлігіі на цывілізацыю славян», «Пра стан цывілізацыі Літвы перад i пасля заснавання акадэміі», «Матэрыялы да статыстыкі i этнаграфіі Гродзенскай губерні: Бельскі павет».
Вывучаў паходжанне колішніх плямёнаў на геаграфічнай Беларусі, фальклор i этнаграфію беларусаў, цікавіўся археалогіяй.
1863 год. Выйшаў зварот Літоўскага правінцыяльнага камітэта на чале з К. Каліноўскім да насельніцтва Беларусі і Літвы з заклікам падняцца на ўзброеную барацьбу.
Паўстанне пачалося на тэрыторыі Польшчы 22 студзеня, а на тэрыторыі Літвы і Беларусі – 1 лютага пасля закліка лідара паўстання. Паўстанне цягнулася, галоўным чынам, да 18 чэрвеня, а поўнасцю задушана рускім царызмам увосень 1864 года.
Паўстанне 1863-1864 гадоў выклікала вялікі грамадскі рэзананс у тагачаснай Расіі і, між іншым, прыцягнула ўвагу грамадства да Беларусі як да з’явы з гістарычнымі каранямі, адкрыла «беларускае пытанне» і зрабіла яго адной з найважнейшых тэм даследаванняў і публікацый у 1860–1870-я гады, стала вызначальным фактарам развіцця беларускай гістарыяграфіі гэтага перыяду.
Падчас паўстання загінула да 30 000 чалавек, да 20 000 было рэпрэсавана. У Польшчы статут ветэрана студзеньскага паўстання ў 1920–1939 гадах атрымалі 3 644 чалавек – гэта тыя, хто заставаўся ў жывых. У 1920-я гады ў сённяшнім пасёлку Свір на самым высокім месцы над аднайменным возерам быў устаноўлены помнік у гонар паўстанцаў з белым арлом, які быў зруйнаваны Саветамі ў 1939 годзе, а белы арол скінуты ў возера.
1874 год. Памерла Гелена Скірмунт.
Беларуская і польская мастачка. Пляменніца Напалеона Орды.
Малявала партрэты, пейзажы, абразы для касцёлаў.
Як скульптар выканала шмат распяццяў, медальёнаў з партрэтамі, у тым ліку І. Лялевеля, Ю. Крашэўскага. Аўтар гіпсавых плакет «Міндоўг», «Гедзімін», гістарычных шахмат у выглядзе войска Яна III Сабескага і туркаў і іншых прац.
У 1863 годзе за спробу даставіць дэпешу Р. Траўгуту арыштавана і саслана ў Тамбоў.
Б. Залескім часткова апублікаваны яе дзённік разам з лістамі пад назвай «3 жыцця літвінкі, 1827-1874».
1884 год. Нарадзіўся Аляксандр Сянкевіч.
Дзяржаўны дзеяч БССР, нарком аховы здароўя, публіцыст.
Адзін з арганізатараў нелегальнага настаўніцкага з’езда 9 ліпеня 1906 года ў Мікалаеўшчыне, пасля разгону якога з’ехаў у ЗША, дзе скончыў медыцынскі факультэт Балтымарскага ўніверсітэта.
У 1917 годзе арганізаваў медслужбу савецкіх узброеных сіл на Далёкім Усходзе.
У 1921–1923 гадах быў наркамам аховы здароўя БССР, пасля – працаваў на партыйных пасадах, у беларускім сектары Камуністычнага ўніверсітэта нацыянальных меншасцей Захаду ў Маскве, у БДУ, рэктарам Камуністычнага ўніверсітэта Беларусі, у Інстытуце літаратуры і мастацтва акадэміі навук, дырэктарам Інстытута гігіены і санітарыі Наркамата аховы здароўя РСФСР, ва Усесаюзным радыёкамітэце.
Пасля 1930 года ў палітычнай няласцы, высланы з Беларусі. Арыштаваны ў студзені 1938 года, у чэрвені прыгавораны да вышэйшай меры пакарання, расстраляны 29 чэрвеня 1938 года.
Быў неаднаразова выведзены ў літаратурных творах: Якубам Коласам, як Алесь Садовіч у трылогіі «На ростанях» і як правобраз Бас-Грэнкі ў п’есе «Забастоўшчыкі», А. Фадзеевым, як доктар Сташынскі ў рамане «Разгром».
Імем Сянкевіча названа вуліца ў Мікалаеўшчыне.
1913 год. Нарадзіўся Сяргей Прытыцкі.
Беларускі палітычны дзеяч Заходняй Беларусі і БССР.
Дзеяч Камуністычнага саюза моладзі Заходняй Беларусі. У 1936 годзе прыгавораны да смяротнага пакарання, якое заменена пажыццёвым турэмным зняволеннем, вызвалены ў 1939 годзе пад час паходу Чырвонай Арміі і прызначаны намеснікам старшыні Беластоцкага аблвыканкама.
У чэрвені-жніўні 1941 года ўдзельнічаў у стварэнні абарончых збудаванняў вакол Магілёва. Падчас вайны – начальнік Польскага штаба партызанскага руху.
У пасляваенны час быў першым сакратаром Гродзенскага, Баранавіцкага, Маладзечанскага, Мінскага абкамаў КПБ, намеснікам старшыні Савета Міністраў БССР, Старшынёй Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР і намеснікам старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР (1968–1971).
Памёр 13 чэрвеня 1971 года.
Яго імем названыя вуліцы ў Мінску, Гродне, Баранавічах, Маладзечне, Магілёве (Бароўка), сквер у Мінску.
1994 год. Памёр ураджэнец Рэчыцы Яўген Караткевіч.
Палярны даследчык, доктар геаграфічных навук, прафесар, Герой Сацыялістычнай працы, віцэ-прэзідэнт Геаграфічнага таварыства СССР.
Унёс вялікі ўклад у вывучэнне прыроды, прыродных багаццяў Арктыкі і Антарктыды. Удзельнік Першай комплекснай антарктычнай экспедыцыі, непасрэдны кіраўнік трох экспедыцый на лядовы мацярык, у 1962–1989 гадах узначальваў Савецкую антарктычную экспедыцыю.
Аўтар больш за 200 навуковых прац, кіраўнік работ па падрыхтоўцы і выданню серыі навуковых атласаў прыроды. Пахаваны на Серафімаўскіх могілках Санкт-Пецярбурга. У яго гонар названа падледніковае плато ў Антарктыдзе.
Скончылася самая стратная ў гісторыі Беларусі вайна паміж Масковіяй і Рэччу Паспалітай 1654-1667 гадоў, у якой загінуў кожны другі жыхар на нашых землях.
Дамова была падпісана тэрмінам на 13,5 гадоў. Пагадненне было заключана ў вёсцы Андрусава на мяжы Мсціслаўскага і Смаленскага ваяводстваў.
Да Масквы перайшлі Смаленскае ваяводства, Северская зямля з Чарнігавам і Старадубам, Левабярэжная Ўкраіна. За землі Левабярэжнай Украіны Масковія сплаціла 1 000 000 злотых.
Кіеў быў перададзены Масковіі на 2 гады, але так і не быў вернуты, у 1686 годзе Масква за яго сплаціла 146 000 рублёў.
Запарожская Сеч апынулася пад агульным пратэктаратам. Гэта развеяла спадзевы запарожцаў на стварэнне ўласнай дзяржавы, і казацкі гетман Пятро Дарашэнка пачаў шукаць дапамогі ўтуркаў.
1820 год. Эдвард Брансфілд адкрыў Антарктыду і аб’явіў яе тэрыторыяй Вялікабрытаніі.
Гэта адкрыццё аспрэчваецца рускімі – 28 студзеня экспедыцыя Ф.Белінсгаўзена і М.Лазарава заўважыла пакрытую лёдам сушу.
У 1820-1840-х гадах найбольшы ўнёсак у вывучэнне Антарктыды зрабілі француз Дзюмон-Дзюрвіль, брытанцы Дж. Уэдэл і Дж. Рос.
На сёння Аргенціна, Аўстралія, Вялікабрытанія, Германія, Нарвегія, Новая Зеландыя, Францыя, Чылі маюць свае сектары ў Антарктыдзе.
Тут існуебольш за 100 антарктычных станцый, у тым ліку беларуская – Гара Вячэрняя. Беларус В. Карпюк зафіксаваў у 1983 годзе на станцыі “Усход” самую нізкую тэмпературу на планеце: – 89,2 °C, а А. Гайдашоў у 1989 годзе на станцыі “Ленінградская” самы моцны вецер на Зямлі – 78 м/сек.
Антарктыдзе прысвоены інтэрнэт-дамен верхняга ўзроўню.aq і тэлефонны прэфікс +672, тут дзейнічаюць два банкаматы, на некаторых станцыях нараджаюцца дзеці.
1833 год. Нарадзіўся Апалінар Гараўскі.
Беларускі мастак. Брат мастакоў Іпаліта і Гілярыя Гараўскіх. Акадэмік жывапісу.
Вучыўся ў Брэст-Літоўскім кадэцкім корпусе, Пецярбургскай акадэміі мастацтваў, у студыях у Жэневе, Дзюсельдорфе, Рыме, Парыжы ў вядомых еўрапейскіх майстроў.
Жыў у мястэчку Свіслач і маёнтку Уборкі (зараз – Пухавіцкі раён), у набытым маёнтку Кірылавічы пад Пецярбургам.
Многа вандраваў па Беларусі, Украіне, Расіі і рабіў эцюды, замалёўкі.
Супрацоўнічаў з заснавальнікам Траццякоўскай галерэі П. Траццяковым.
Майстар пейзажу. У Беларусі напісаў свае лепшыя палотны, у тым ліку «Від дубовага гая на беразе ракі Свіслач непадалёк ад Бабруйска», «Вечар у Мінскай губерні», «Рака Свіслач», «Пераход статка праз Бярэзіну ў наваколлі Бабруйска перад дажджом».
Цікавіўся народнымі тыпамі, што праявілася ў карцінах «Старая, якая моліцца», «Селянін». Напісаў мноства партрэтаў, сярод якіх вылучаюцца партрэты М. Глінкі, М. Бенуа, Ф. Бруні, А. Глазунова, А. Даргамыжскага, прадстаўнікоў царскага дома і іншыя.
Творы мастака знаходзіцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі,калекцыі Белгазпрамбанка, музеі «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці», Рускім музеі, Траццякоўскай галерэі,у галерэях, музеях Іркуцка, Мурама, Стаўрапаля, Пензы, у Крапіўніцкім (Україна) і іншых.
Памёр 28 сакавіка 1900 года ў шпіталі ў Пецярбургу.
1895 год. У в. Мышкавічы (цяпер – Кіраўскі раён) нарадзіўся Кірыла Арлоўскі.
Беларускі дзяржаўны і гаспадарчы дзеяч. Герой Савецкага Саюза, Герой Сацыялістычнай Працы – з такімі званнямі толькі два беларусы, яшчэ П. Машэраў. Кандыдат у члены ЦК КПСС. Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР і СССР.
Удзельнік Першай сусветнай вайны, камандзір партызанскіх атрадаў, якія змагаліся з германскімі (1918), польскімі (1920) войскамі, удзельнік баёў супраць войск Булак-Балаховіча.
У 1922-1925 гадах учыняў дыверсіі ў Заходняй Беларусі. Служыў у ДПУ-НКУС, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў Іспаніі (1936-1939), барацьбе кітайцаў супраць японскай агрэсіі (1940-1942), арганізатар партызанскага руху ў Беларусі (1942-1944).
У 1944-1968 гадах узначальваў калгас «Рассвет» Кіраўскага раёна, які быў вядомым па сваіх эканамічных паказчыках ва ўсім СССР.
Памёр 13 студзеня 1968 года.
Яго імя прысвоена калгасу «Рассвет», санаторыю, Кіраўскай СШ № 2, Магілёўскаму агралесатэхнічнаму каледжу ў Буйнічах, вуліцам у Бабруйску, Ганцавічах, Кіраўску, Клецку, Ляхавічах, Магілёве, Буйнічах. На радзіме ўстаноўлены бюст.
1899 год. Нарадзіўся Міхась Лынькоў.
Народны пісьменнік БССР, Акадэмік АН БССР.
Працаваў у бабруйскай акруговай газеце «Камуніст», арганізатар і кіраўнік Бабруйскага філіяла «Маладняка». Працаваў старшынёй праўлення Саюза пісьменнікаў БССР, дырэктарам Інстытута літаратуры, мовы і мастацтва АН БССР.
Аўтар шматлікіх зборнікаў прозы, нататкаў, апавяданняў, нарысаў, раманаў, Збораў твораў у 4-х і ў 8 тамах.
Дзяцям вядомы па кнігах «Пра смелага ваяку Мішку і яго слаўных таварышаў», «Міколка-паравоз» і іншых.
Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1968) за раман «Векапомныя дні».
Памёр 21 верасня 1975 года.
Яго імя носяць школа ў Лёзненскім раёне і вуліца ў Мінску.
1902 год. У маёнтку Скубейкава (зараз у складзе в. Дварэц Глускага раёна) нарадзіўся Сцяпан Шутаў.
Удзельнік грамадзянскай і Другой Сусветнай войнаў. Двойчы Герой Савецкага Саюза– адзін з 7 беларусаў і адзін з 3-х ураджэнцаў Магілеўшчыны разам з І. Якубоўскім і І. Гусакоўскім.
На службе ў войску з1924 года. Да вайны камандаваў танкавым батальёнам.
Ваяваў на Заходнім, Волхаўскім, Варонежскім, 1-м і 2-м Украінскіх франтах, удзельнічаў у бітве пад Масквой, на Курскай Дузе, фарсіраваў Дняпро, вызваляў Кіеў, герой Яска-Кішынёўскай апэрацыі.
Службу скончыў намеснікам камандзіра механізаванага корпуса пасля цяжкага ранення ў Трансільванскіх Альпах і ампутацыі рукі ў верасні 1944 года.
Памёр 17 красавіка 1963 года ў Кіеве.
Бронзавы бюст усталяваны ў 1949 годзе на радзіме – в. Дварэц Глускага раёна, у 1970-х са згоды сям’і бюст перанесены ў цэнтральны парк Глуска, ягоным імем названы вуліцы ўМаскве, Кіеве, Асіповічах, Бабруйску, Глуску, в. Сіманавічы Бабруйскага раёна, школа ў Глускім раёне.
44 – Основной
1916 год. Памёр ураджэнец Мазыра ЭдуардКаверскі.
Расійскі ваенны дзеяч, генерал ад інфантэрыі, картограф, пад кіраўніцтвам якога ўпершыню была складзена карта Азіяцкай часткі Расійскай Імперыі, фундатар касцёла святога Аляксея ў Івянцы.
Член-заснавальнік Рускага астранамічнага таварыства, член Пецярбургскага мінералагічнага, Рускага геаграфічнага таварыства – памочнік старшыні Аддзялення геаграфічнай матэматыкі. Удастоены Малога залатога медаля Геаграфічнага таварыства за складанне карт. Начальнік Трыянгуляцыі Заходняй памежнай прасторы.
Пахаванне ў г. Івянец у крыпце касцёла Св. Аляксея. У 2022 годзе каля касцёла ўсталявана мемарыяльная дошка.
1921 год. Нарадзіўся Іван Шамякін.
Беларускі сцэнарыст, драматург, грамадскі дзеяч, Народны пісьменнік. Герой Сацыялістычнай Працы. Акадэмік.
Старшыня Вярхоўнага Савета БССР (1971-1985). Галоўны рэдактар выдавецтва «Беларуская савецкая энцыклапедыя» (1980-1992).
Аўтар многіх раманаў, п’ес, кніг апавяданняў і аповесцей, кніг публіцыстычных і літаратурна-крытычных артыкулаў.
Некаторыя з іх былі інсцэніраваны на «Беларусьфільме», ставіліся ў тэатрах, уключаны ў школьную праграму па беларускай літаратуры.
У яго гонар названы Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт, Кармянская бібліятэка, усталяваны мемарыяльныя дошкі ў Мінску, у аграгарадку Карма Добрушскага раёна, бюст і помнік у Карме і Добрушы, зняты дакументальныя фільмы.
Памёр 14 кастрычніка 2004 года.
1922 год. У Мінску быў створаны Інстытут беларускай культуры (ІБК), які ў 1928 годзе рэарганізуюць у Беларускую акадэмію навук.
ІБК, Інбелкульт – першая ў Беларусі вышэйшая шматгаліновая навукова-дасьледчая ўстанова. Створана на базе Навукова-тэрміналагічнай камісіі Наркамасветы БССР.
Мусіў мець у сваім складзе 7 секцый, аднак былі створаны толькі дзве: этнолага-лінгвістычная (са слоўнікавай, тэрміналагічнай і літаратурна-даследчай камісіяй) і прыродазнаўчая (з геолага-глебазнаўчай камісіяй).
У распрацоўцы першага статуту ІБК удзельнічалі У. Пічэта, Я. Карскі, Зм. Жылуновіч, Язэп Дыла. Першы старшыня – С. Некрашэвіч (1922-1924), першыя супрацоўнікі: У. Чаржынскі (сакратар ІБК), М. Азбукін, М. Байкоў, Л. Більдзюкевіч, М. Грамыка, М. Гуткоўскі, К. Міцкевіч (Якуб Колас), І. Луцэвіч (Янка Купала), Ч. Родзевіч і іншыя.
Фота: Будынак ІБК.
1925 года. Заснаваны першы беларускі запаведнік – Бярэзінскі.
Створаны пастановай СНК БССР як Дзяржаўны паляўнічы запаведнік з мэтай аховы дзікіх жывёл і птушак, і асабліва баброў, на плошчы 43 345 дзесяцін (60 000 га). Зараз Бярэзінскі біясферны запаведнік – вялікі комплекс хваёвых лясоў, якія перамяжаюцца з верхавымі і нізіннымі балотамі і поймамі рэк.
Тут захаваліся ўнікальныя ў Еўропе балотныя масівы агульнай плошчай 50 700 га.
Бабры, дзеля аховы якіх быў заснаваны запаведнік, у 2005 годзе былі выключаны з новай рэдакцыі Чырвонай кнігі Беларусі.
У Бабруйску ў 2006 годзе ўстаноўлены помнік бабру.
1935 год. Нарадзіўся Эрнст Ляўкоў.
Беларускі геолаг, краязнавец. Доктар геолага-мінералагічных навук, прафесар, Член-карэспандэнт Пятроўскай акадэміі навук і мастацтваў, Міжнароднай акадэміі навук Еўразіі.
Даследаваў рэгіянальную геалогію, рэльеф і карысныя выкапні, пытанні сейсмабяспекі тэрыторыі Беларусі. Звярнуў увагу на важную ролю тапанімікі пры рэканструкцыі гістарычнага мінулага.
Вывучаў культавыя камяні, рэлікты язычніцтва ў сучасных пакланеннях і ахвяраваннях каменю, напісаў кнігу «Маўклівыя сведкі мінуўшчыны».
З яго ўдзелам былі ўпершыню распрацаваны неатэктанічная карта і карта неатэктанічнага раянавання Беларусі, створаны Парк валуноў у Мінску.
Ад шэльфавага ледавіка Антарктыды адкалоўся айсберг у 1 500 квадратных кіламетраў. Гэта як плошча Лондана, паведамляе партал Science Alert са спасылкай на Антарктычную службу Вялікабрытаніі.
Айсберг таўшчынёй 150 метраў аддзяліўся ад шэльфавага ледніка Бранта. Першыя разрывы на шэльфе былі знойдзены вучонымі яшчэ 10 гадоў назад.
Навукоўцы лічаць, што адколіна не звязана з кліматычнымі зменамі, што гэта вынік натуральнага руху льда. Спецыялісты працягнуць адсочваць рух новага айсберга і нададуць яму імя.
У 2022 годзе ад Антарктыды ўжо адколваліся гіганцкія айсбергі: адзін на пачатку года меў плошчу 1 270 квадратных кіламетраў (гэта як плошча Горацкага раёна), другі – у маі – 4 320 квадратных метраў, што амаль ўдвая перавышае плошчу самага вялікага ў Магілёўскай вобласці Быхаўскага раёна (2 240).
Навукоўцы канстатуюць, што плошча марскога лёду ў Антарктыцы рэкордна зменшылася ў другі раз за 5 апошніх гадоў.
