Дзень у гісторыі. 13 снежня. Дзень апостала Андрэя Першазванага. Раскол Рады БНР. Дагавор аб Еўрапейскай супольнасці

Дзень святога апостала Андрэя Першазванага (праваслаўны каляндар).

Святы апостал Андрэй родам з Віфсаіды Галілейскай. Стаў першым вучнем Хрыста і першым вызнаў Яго Збаўцам, прывёў да Хрыста свайго старэйшага брата Сымона, будучага апостала Пятра.

Паводле паданняў Андрэй з пропаведзямі прайшоў Малую Азію, Фракію, Македонію, Скіфію, Прычарнамор’е, прайшоў па Дняпры – да месца, дзе цяпер Кіеў і паставіў крыж на кіеўскіх гарах, потым пайшоў да будучага Ноўгарада праз сучасныя беларускія землі. 

Пакутніцкую смерць прыняў у Патрасе. Тыран горада, язычнік Эгеат загадаў не прыбіваць рук і ног яго да крыжа, а прывязаць іх. Крыж меў форму літары “Х” і атрымаў назву “Андрэеўскі крыж”.

У 357 годзе мошчы святога апостала Андрэя Першазванага перанесены ў Канстанцінопаль у храм Святых Апосталаў, у 1208 годзе перавезены ў Італію і змешчаны ў кафедральным храме ў Амальфі.

У даўніну на Андрэя слухалі ваду: раніцай ішлі на раку, рабілі палонку, перш чым зачэрпнуць вады, апускаліся на калені на край палонкі, дакраналіся вухам да лёду і слухалі:

Калі шумная вада, то трэба чакаць завеі, сцюжы.

Калі ціхая вада на Андрэеў дзень, то зіма будзе ціхай, добрай.

 

Дзень святой Люсіі (у каталіцкай і пратэстанцкай царкве).

У гэты дзень ў 304 годзе забіта пасля асляплення за веру ў Хрыста пакутніца з Сіракузаў – Святая Люсія, (286-304). 

Апрача гэтага, існуе легенда, што нейкая Люсія жыла ў Сярэднявеччы і была жонкай шведскага рыбака. Аднойчы яе муж адправіўся ў мора, але разгулялася бура. Нячыстая сіла, якая гуляла па Зямлі ў гэтую ноч, пагасіла маяк, і тады Люсія выйшла на высокую скалу з ліхтаром, каб асвятляць любімаму дарогу да прычала. Чэрці раззлаваліся, напалі на дзяўчыну і адрэзалі ёй галаву. Але нават пасля смерці яе прывід стаяў на скале з ліхтаром.

У дзень святой Люсіі ў Стакгольме і Хельсінкі праходзяць цырымоніі выбараў і каранацыі Люсіі, якую ўпрыгожваюць у белую сукенку і апранаюць вянок з запаленых свечак, пасля чаго пачынаецца ўрачыстае карнавальнае шэсце дзяцей. У кожнай школе таксама выбіраюць сваю Люсію і ладзяць святы са спевамі традыцыйных гімнаў.

Фота: Святочная працэсія ў гонар Св. Люсіі, Швецыя, 2007

 

1581 год. У вёсцы Ківерава Гара каля Яма Запольнага, у 80 км ад Пскова, пачаліся руска-польскія перамовы.

У студзені 1582 года было заключана 10-гадовае Ям-Запольскае перамір’е з Рэччу Паспалітай. Маскоўская дзяржава адмаўлялася ад Лівоніі і беларускіх земляў.

 

1826 год. Пайшоў з жыцця Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч. 

Беларускі рэлігійны дзеяч, літаратар, навуковец. Дзядзька В. Дуніна-Марцінкевіча.

У 1773 годзе стаў біскупам Беларускай дыяцэзіі, у 1780 – Магілёўскай архідыяцэзіі, з 1782 – архібіскупам Магілёўскім. З 1798 года – мітрапаліт усіх рымска-каталіцкіх касцёлаў у Расійскай імперыі. Спачуваў паўстанню 1794 года.

У Магілёве заснаваў друкарню, тэатр, бровар, суконную фабрыку, аранжарэю ў Буйнічах. Пабудаваў касцёл Святога Станіслава ў в. Маляцічы (зараз – Крычаўскі раён).

Аўтар вершаў, казанняў, паэм. Апекаваў навуцы. Старшыня Вольнага эканамічнага таварыства, прэзідэнт (1813) Імператарскай Акадэміі навук.

Адзін з заснавальнікаў ідэалогіі заходнерусізму. Аўтар «Граматыкі літоўскай» са слоўнікам (пад «літоўскай мовай», мусіць, мелася на ўвазе беларуская)

Захапляўся помнікамі старажытнасці, збіраў манускрыпты. Аўтар «Гісторыі Таўрыды», «Гісторыі сарматаў і славян».

У Магілёве захаваўся будынак былога палаца Сестранцэвіча (вул. Ленінская, 25). У Пецярбургу ўстаноўлены  мармуровы бюст.

Пахаваны ў Пецярбургу ў пабудаваным ім касцёле Св. Станіслава.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG/280px-Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG/280px-Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG

1887 год. Нарадзілася Луцыя Балзукевіч

Вядомая польская мастачка. Працавала на Гродзеншчыне. Дачка скульптара Вінцэнта Балзукевіча, сястра мастакоў Баляслава і Юзафа Балзукевічаў.

Працавала ў жанрах партрэта і пейзажа, кветкавым нацюрморце, пісала інтэр’еры архітэктурных помнікаў, займалася рэлігійным жывапісам, роспісам касцёлаў (“Помнік Тызенгаўзу ў фарным касцёле ў Гродне”, «Сакрыстыя ў касцёле бэрнардынаў у Вільні”).

Творы захоўваюцца ў музейных зборах Вільні, Варшавы, Коўна, у касцёлах Гродна.

Яе творы належаць розным напрамкам жывапісу: з мадэрністычнай дэкаратыўнасцю, сімвалічныя сваім містычным настроем, вытанчаныя па малюнку і каларыце сецэсійны абраз «Святы Губерт» і рэалістычныя партрэты Антонія Вівульскага і Вінцэнта Сляндзінскага.

Памерла  11 мая 1976 года ў польскім Любліне.

 

1901 год. Нарадзілася Барбара Вержбаловіч (Вербіч, Ганчарэнка). 

Беларуская оперная і канцэртная спявачка (мецца-сапрана).

Скончыла Беларускую кансерваторыю.

У 1939-1941 гадах салістка Дзяржаўнага тэатра оперы і балета Беларусі, стварыла вобразы ў нацыянальных спектаклях «Міхась Падгорны» Я. Цікоцкага (Матка), «Кветка шчасця» А. Туранкова (Ведзьма), а таксама ў класічных операх.

Пад час акупацыі працавала ў Мінскім гарадскім тэатры, у 1943 годзе выканала партыю Свацці ў оперы «Лясное возера» М. Шчаглова-Куліковіча.

3 чэрвеня 1944 года на эміграцыі ў Германіі, працавала ў тэатральнай групе «Жыве Беларусь» (пазней – Беларускі тэатр эстрады).  З 1954 года – сакратар, дыктар беларускай рэдакцыі радыё «Свабода». Запісала некалькі грампласцінак.

У 1950-1954 гадах жыла ў ЗША: канцэртная спявачка, адна з актывістак і кіраўнікоў беларускага жаночага руху.

 Памерла 8 студзеня 1967 года ў Мюнхене.

магіла Барбары Вержбаловіч (Вербіч)
магіла Барбары Вержбаловіч (Вербіч)

 

1907 год. Нарадзіўся Мікалай Лапіцкі

Дзеяч беларускай эміграцыі, праваслаўны святар, публіцыст, педагог.

Актыўна ўдзельнічаў у Мінскім царкоўным саборы (1942), які абвясціў аўтакефалію Беларускай праваслаўнай царквы.

У нямецкім Рэгенсбургу арганізаваў беларускі праваслаўны прыход, пабудаваў царкву Ефрасінні Полацкай, быў  дырэктарам Беларускай гімназіі імя Янкі Купалы.

Настаяцель беларускай парафіі ў Саўт-Рыверы.

Памёр 8 жніўня 1976 года ў Беларускім адпачынкавым цэнтры «Бэлэр-Менск» каля Глен-Спэй, штат Нью-Ёрк. Пахаваны на беларускіх могілках у Саўт-Рыверы.

 

1919 год. Адбыўся раскол Рады БНР на Найвышэйшую Раду і Народную Раду БНР.

Прадстаўнікі партый сацыялістаў-рэвалюцыянераў і  сацыялістаў-федэралістаў абвінавацілі сацыял-дэмакратычнае кіраўніцтва Рады БНР у згодніцтве і супрацоўніцтве з польскімі акупацыйнымі ўладамі. У выніку бальшыня Рады (50 чалавек) засталася дзейнічаць пад неафіцыйнай назвай Народная рада БНР на чале з абраным старшынёй П. Крэчэўскім, а меншыня (37 чалавек) выйшла з яе складу і на наступны дзень, 14 снежня, сфарміравала Найвышэйшую раду БНР на чале з Язэпам Лёсікам.  Польскія ўлады прызналі апошнюю, аднак мала лічыліся з ёй. У чэрвені 1920 года Найвышэйшая рада патрабавала ад Польшчы прызнаць незалежнасць БНР.

Зразумеўшы памылковасць арыентацыі на Польшчу, сацыял-дэмакраты прынялі ўдзел у нацыянальна-палітычнай нарадзе 20 кастрычніка 1920 года ў Рызе, на якой Найвышэйшая Рада спыніла сваю дзейнасць.

 

Язэп Лёсік, старшыня Найвышэйшай Рады БНР

  

1942 год. У Магаданскім канцлагеры загінуў Яфім Бялевіч

Дзеяч беларускага нацыянальнага руху.

Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта, удзельнік Першай сусветнай вайны (штабс-капітан).

Член прэзідыума І Усебеларускага з’езда ад вайскоўцаў-беларусаў, міністр юстыцыі і фінансаў у Народным сакратарыяце – першым урадзе БНР, дыпламатычны прадстаўнік урада БНР у Кіеве, Адэсе, Берліне.

У 1920-1930-я гады служыў у Гомелі ў чыгуначных войсках, быў упаўнаважаным Наркамфіна БССР, працаваў у Белшвейаддзяленні Вышэйшага савета народнай гаспадаркі.

Арыштаваны ў 1932 годзе, асуджаны да 5 гадоў і этапаваны ў Свірскі канцлагер. Зноў арыштаваны ў 1936, асуджаны да 5 гадоў зняволення.

 

2007 год. Падпісаны Лісабонскі дагавор аб унясенні змяненняў у Дагавор аб Еўрапейскім саюзе і Дагавор аб заснаванні Еўрапейскай супольнасці. 

Міжнародны дагавор, падпісаны на саміце ЕС у манастыры іеранімітаў ў Лісабоне.

Закліканы замяніць сабой Канстытуцыю ЕС, якая не ўступіла ў сілу, і ўнесці змены ў дзеючыя пагадненні аб Еўрапейскім саюзе ў мэтах рэфармавання сістэмы кіравання ЕС.

Набыў моц 1 снежня 2009 года.

 

Беларускія землі – прытулак для стараабраднікаў

У лістападзе адбыліся дзве падзеі, якія тычацца гісторыі стараабраднікаў Беларусі.  30 лістапада 1978 года заснаваны, а 1 лістапада 1987 пачаў працаваць Веткаўскі музей стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Ф. Шклярова. Гэта адзіны ў краіне музей стараабраднікаў.

Стараабраднікі ў Беларусі – гэта этнакультурная група, якая пачала фарміравацца з XVII стагоддзя. Стараабрадцы жывуць ва ўсіх рэгіёнах краіны. Найбольш значныя іх цэнтры – Ветка Гомельскай вобласці, Браслаў і Відзы Браслаўскага раёна, Капусціна Кіраўскага раёна.

Стараабраднікі (стараверы) ў сярэдзіне XVII стагодзя, у праўленне царэўны Соф’і, уцякалі з Маскоўскай дзяржавы пасля раскола Рускай праваслаўнай царквы. Супраць тых, хто прытрымліваўся традыцый у веры, улада праводзіла палітыку рэпрэсій, якая падахвочвала да эміграцыі.

Значная частка тых, хто не прыняў царкоўную рэформу, адразу ж накіравалася ў Рэч Паспалітую. Стараабраднікі заснавалі на беларускіх землях два буйныя цэнтры – вакол Браслава і Відз (Падзвінне) і вакол Веткі (Палессе).

Спецыяльная камісія ўраду Рэчы Паспалітай на чале з А. Пацеем была накіравана ў 1690 годзе ў Ветку для азнаямлення са слабодамі (іх хутка узнікла 14 пад агульнай назвай Ветка) старавераў. Камісія прыйшла да высновы, што мігранты не ствараюць пагрозы для дзяржавы. Каталіцкая царква разглядала стараабраднікаў, як групу адыходзячых ад праваслаўя. Таму кароль Рэчы Паспалітай Ян III Сабескі ў 1691 годзе дазволіў праціўнікам рэлігійнай рэформы праваслаўнай царквы свабодна жыць у дзяржаве.

Сённяшні горад Ветка – цэнтр раёна Гомельскай вобласці. Заснаваны стараабраднікамі ці то ў 1685, ці то ў 1667 годзе на землях мазырскага старосты Карла Халецкага (каля Веткі – іх маёнтак Хальч). Вядома, што ў Ветцы бываў Емяльян Пугачоў – пазней кіраўнік сялянскага паўстання. У 1764 годзе ён удзельнічаў у карнай экспедыцыі расійскіх войскаў на Веткаўшчыну, каб прымусіць старавераў вярнуцца на радзіму.

Гэта быў не першы падобны выпадак. Маскоўская дзяржава варожа аднеслася да ідэі ўзнікнення пасяленняў стараабраднікаў на тэрыторыі Беларусі.Упершыню расійскія войскі перайшлі дзяржаўную мяжу і ўварваліся на тэрыторыю іншай дзяржавы яшчэ ў 1735 годзе. Былі спустошаны веткаўскія слабоды, большасць насельніцтва, па розных крыніцах ад 14 да 40 тысяч стараабраднікаў была выселена ў Расійскую імперыю. 

Поўнасцю была вынішчана Ветка, якая мела амаль 40 000 насельнікаў (для параўнання, у Гомелі жыло 5 000). Трагічныя падзеі паўтарыліся ў 1764 годзе, «другая выганка», калі была выселена 20 000, галоўным чынам, у Сібір. Тыя, хто выратаваўся ад гвалтоўнай дэпартацыі, рассялілася па ўсім Мінскім ваяводстве, патрапілі на тэрыторыю сённяшніх Бабрусйкага, Кіраўскага і некаторых іншых раёнаў.

Колькасць стараабраднікаў на Беларусі да 1914 года дасягнула 100 000  чалавек. Стараабраднікі мелі драўляныя храмы. Толькі ў Відзах, дзе існавалі каталіцкая, праваслаўная, стараверская, мусульманская, юдзейская і пратэстанцкая абшчыны, быў пабудаваны першы стараабадніцкі мураваны храм Успення Прасвятой Багародзіцы. Ён быў узведзены ў 1907-1910 гадах па праекце ўраджэнца Мсціслаўшчыны Лявона Вітана-Дубейкаўскага.

царква ў Відзах

Зараз на тэрыторыі Магілёўскай вобласці вядомы 7 стараабрадніцкіх абшчын: у Магілёве (1), Бабруйску (3), Бабруйскім (2, у тым ліку ў в. Багушоўка), Кіраўскім (в. Капусціна, маецца царква) раёнах.

У XVIII стагоддзі сфарміравалася асобная рэлігійная традыцыя стараабраднікаў, вылучалася веткаўская школа кніжнай графікі і арнаменту. Для яе характэрны спалучэнне “старадрукаванага” стылю са стылем “маскоўскага барока”, шырокае выкарыстанне расліннага арнаменту. У застаўках і буквіцах выкарыстоўваліся выявы жывёл, птушак і насякомых. Кнігі мелі багатую каляровую гаму.

Набыла вядомасць веткаўская школа іканапісу («веткаўскі абраз»), для якой характэрна спалучэнне старажытных традыцый з новымі элементамі ў тэхніцы. Асаблівую ўвагу даследчыкаў прыцягвае іканаграфія Міколы Агіднага. Спалучэнне канонаў візантыйскай і рускай праваслаўных цэркваў з тэхнікай маскоўскіх, наўгародскіх, украінскіх і беларускіх майстроў тлумачыцца тым, што Ветка мела статус рэлігійнага цэнтра стараверства, да якога імкнуліся ўсе выдатныя майстры.

Склалася самабытная школа веткаўскай разьбы.

Адзіны на тэрыторыі краіны музей, дзе можна азнаёміцца з унікальнымі помнікамі веткаўскай разьбы, кніжнай графікі і арнаменту, «веткаўскімі абразамі» – Веткаўскі музей стараабрадніцтва і беларускіх традыцый. Музей носіць імя выхадца са стараабрадніцкага асяродку, ураджэнца і жыхара Веткі, гарачага прыхільніка і прапагандыста мясцовай культуры, збіральніка прадметаў даўніны, заснавальніка музея Фёдара Рыгоравіча Шклярова (1925-1988).