21 чэрвеня ў гісторыі. Заўтра была вайна. Нарадзіліся медык Ж. Жылібер, этнограф А. Сержпутоўскі, рок-легенда В. Цой.

Міжнародны дзень скейтбордынгу (Go Skateboarding Day, з 2004 года).

Устаноўлены Міжнароднай Асацыяцыяй Скейтборд-кампаній. Ва ўсім свеце ў гэты дзень усе скейтэры выходзяць на вуліцы для святкавання і катання.

Першы прататып сённяшняга скейтборда з’явіўся ў ЗША у 1958 годзе. Дошка была прамавугольнай формы і слаба нагадвала цяперашнія мадэлі. Затым Р. Стывенсан прыдумаў прымайстраваць да дошкі “хвост” і захіліць яго ўверх. У такім выглядзе скейтборд дажыў да нашых дзён.

Дзень летняга сонцастаяння.

Момант, калі Сонца ў сваім руху па экліптыцы трапляе ў самы паўночны яе пункт. Некалькі пакаленняў беларусаў засвоілі, што гэта адбываецца 22 чэрвеня, у той жа дзень у 1941 годзе пачалася і Вялікая Айчынная вайна. Але ў XXI стагоддзі летняе сонцастаянне ў Паўночным паўшар’і адбываецца 20 ці 21 чэрвеня. У гэтым годзе – 21 чэрвеня.

Сёння самы працяглы ў годзе дзень і самая кароткая ноч у паўночным паўшар’і. Наступленне астранамічнага лета. Сонца знаходзіцца ў зеніце над паўночным тропікам (тропік Рака). Працягласць дня на шырыні Магілёва складае 17 гадзін і 9 хвілін (удакладнім, што такая працягласць з 20 па 23 чэрвеня, а «пік» – 21-га), а ноч, адпаведна, 6 гадзін і 51 хвіліны.

Усход сонца ў Магілёве 21 чэрвеня 2023 года, у 04:27, захад у 21:36, астранамічны поўдзень а 12:57:47.

Самы доўгі дзень у Беларусі будзе у г.п. Асвея Верхнядзвінскага раёна – амаль 17 гадзін і 43 хвіліны, а ў паўднёвым Брэсце толькі 16 гадзін і 45 хвілін.

З 24 чэрвеня дзень пачне змяншацца, а ноч павялічвацца: “Сонца на зіму, а лета – на зной”.

На працягу тысячагоддзяў Дзень летняга сонцастаяння меў велізарнае значэнне для нашых старажытных продкаў, якія падпарадкоўваліся прыродным цыклам. Для язычнікаў сонца валодала чароўнай уладай над усім жывым, а летняе сонцастаянне азначала найвышэйшы росквіт усіх сіл прыроды. Аднак сярэдзіна лета нагадвала таксама пра хуткае скарачэнне светлавога дня і немінучым набліжэнні зімы.

У паганскім календары славян гэта свята было прысвечаны богу сонца – Ярыле. Да яго рыхтаваліся з самай раніцы.

У дні летняга сонцастаяння адзначаецца адно з самых старажытных свят – Купалле. Яно прысвячаецца сонцу і росквіту зямлі і пад самымі рознымі назвамі вядома практычна ва ўсёй Еўропе. У Балгарыі гэта Янаў дзень, у Венгрыі – Святы Іван, у Іспаніі – Сан-Хуан, у Бельгіі і Чэхіі – Святы Ян, у Літве – Лада, у Латвіі – Ліга, у Польшчы – Саботкі, ва ўсходніх славян – Іван Купала, Купалле. Каталікі святкуюць яго 24 чэрвеня, праваслаўныя – у ноч з 6 на 7 ліпеня.

1503 год. Ваўкавыск атрымаў прывілей вялікага князя Аляксандра на магдэбургскае права і герб.

42-тысячны горад Гродзенскай вобласці, цэнтр раёна, на р. Рось, вядомы з 1005 года. Імаверна, тут  існаваў замак. Ваўкавыская харугва брала ўдзел у Грунвальдскай бітве.

Цэнтр езуітаў, піяраў і марыявітак. На пачатку вайны 1812 года размяшчалася штаб-кватэра камандуючага 2-ім Заходнім расійскім войскам генерала П. Баграціёна. 

Зараз тут працуюць  ААТ «Ваўкавыскі мясакамбінат», «Беллакт», «Ваўкавыскі машынабудаўнічы завод». Цэнтр турызму нацыянальнага значэння. Знаходзіцца адна з найлепшых у краіне мотакросавых трас, дзе праводзіліся два этапы чэмпіянату Еўропы ў класе матацыклаў да 250 см³ і этап чэмпіянату свету на матацыклах з каляскамі. 

1547 год. У Маскве ўспыхнуў грандыёзны пажар.

Пажар быў прадказаны Васілём Блажэнным. Напярэдадні бедства юродзівы прыйшоў ва Узвіжанскі манастыр і доўга там маліўся ў маўчанні са слязамі. На наступны ж дзень менавіта гэтае месца стала агменем пажару.

Ад агню моцна пацярпелі Крэмль, Кітай-горад, большая частка пасада, загінула больш за 2 500 чалавек. Большасць масквічоў засталіся без прытулку.

1741 год. Нарадзіўся Жан Эмануэль Жылібер (1741-1814).

Французскі і беларускі натураліст, хірург і анатам, стваральнік і кіраўнік Гродзенскай медыцынскай акадэміі.

Таксама заснаваў акушэрскую і ветэрынарную школы, клінічны шпіталь, батанічны сад. Прафесар медыцынскага факультэта Галоўнай школы ВКЛ у Вільні. У Гродна ўсталяваны помнік Ж. Жыліберу, у яго нонар назвы гарадскі парк

Прафесар медыцынскага факультэта Галоўнай школы Вялікага.

У Гродна стаіць помнік Жыліберу, у яго гонар назвы гарадскі парк.

Памёр 2 верасня 1814 года.

1835 год. Памёр Ян Рустэм (1835-1762).

Мастак, стваральнік Віленскай мастацкай школы. Акадэмік.

Па розных версіях, быў армянскага, грэчаскага або турэцкага паходжання.

Нарадзіўся ў Канстанцінопалі. Дзесяцігадовым сіратой прывезены ў 1774 годзе князем А. Чартарыйскім у Варшаву. На яго сродкі выхоўваўся і вучыўся выяўленчаму мастацтву ў Варшаве, Германіі. 

Працаваў партрэтыстам і вучыў мастацтву сярод літоўскай шляхты, працаваў мастаком у тэатры М. Агінскага ў Слоніме, у маёнтку С. Солтана у Дзятлаве, выкладаў у Віленскім універсітэце. 

Разам з графікам Джозэфам Саўндэрсам, рэфармаваў сістэму навучання – была ўведзена трохпрыступковая школа рысунку, толькі пасля сканчэння якой наступаў выбар спецыялізацыі. Упершыню ўвёў у навучальны працэс працу з натуры.

Вучнямі Я. Рустэма былі шматлікія вядомыя мастакі, у тым ліку  В. Ваньковіч, Я.Дамель, Н. Орда, І. Хруцкі, В. Дмахоўскі, К. Русецкі.

1864 год. Нарадзіўся Аляксандр Сержпутоўскі (1864-1940).

Беларускі этнограф і фалькларыст, мовазнавец, літаратар.

Удзельнік 25 этнаграфічных, антрапалагічных, лінгвістычных экспедыцый. Узнагароджаны Малым залатым медалём Рускага геаграфічнага таварыства за «Зборнік беларускіх прыказак і прымавак». 

Аўтар прац пра жыццё палешукоў, збора песень з Горацкага, Чавускага, Мсціслаўскага, Клімавіцкага раёнаў.

Памёр 5 сакавіка 1940 года.

1937 год.  Расстраляны Мікалай Галадзед (1891-1937).

Беларускі савецкі палітычны дзеяч.Трэці Старшыня СНК БССР (1927-1937).

Удзельнік Першай сусветнай вайны, вёў рэвалюцыйную агітацыю ў войску. Стварыў чырвонагвардзейскі атрад, які вёў баі з нямецкімі войскамі і войскамі УНР. 

У 1918-1924 гадах у Гомельскай губерні: старшыня сельсавета, сябра рэвалюцыйных камітэтаў, старшыня выканкамаў у Навызабкаўскім і Горацкім паветах, старшыня «тройкі» па барацьбе з бандытызмам. 

Быў сябрам бюро па пытаннях ўзбуйнення БССР. Сябра ЦВК СССР і ЦВК БССР.

У 1930 годзе ўхваліў выключэнне са складу акадэміі навук акадэмікаў В. Ластоўскага, У. Пічэты, Я. Лёсіка, С. Некрашэвіча, Г. Гарэцкага, А. Дубаха.

Быў сябрам Палітычнай камісіі для перагляду расійска-беларускага слоўніка і новых правіл беларускай мовы.

Арыштаваны 14 чэрвеня 1937 года, абвінавачаны ва ўдзеле ў праватрацкісцкім блоку і ўкраінскай нацыянал-фашысцкай арганізацыі. Паводле афіцыйнай версіі, выкінуўся з акна 5-га паверха ў часе допытаў у будынку НКУС БССР. Па неафіцыйных звестках, быў збіты да смерці, а потым супрацоўнікі дзяржбяспекі інсцэнавалі самагубства. Паводле іншых звестак, расстраляны.

1941 год. Нямецкія войскі, утоена засяроджаныя каля савецкай мяжы, атрымалі загад аб пераходзе ў наступ ранняй раніцай 22 чэрвеня. 

Камандзір 47-га танкавага корпуса генерал Яхім Лемельзен абвясціў сваім салдатам і афіцэрам: “Мы знаходзімся напярэдадні вялікай ваеннай падзеі. Цяпер трэба разбіць Чырвоную Армію і, тым самым, навекі вынішчыць бальшавізм – смяротнага ворага нацыянал-сацыялізму. Наш лозунг абвяшчае: “Наперад на ворага! Перамога будзе за намі! Няхай жыве наш фюрар!”

1962 год. Нарадзіўся Віктар Цой (1962-1990).

Савецкі культавы музыка, лідар рок-гурта «Кіно». 

Цой і яго “Кіно” адлюстравалі цалкам тую эпоху, у якой жылі і тварылі. Але што дзіўна – іх тэмы сёння яшчэ больш актуальныя. Іх памятаюць, іх слухаюць, іх спяваюць. Цой – гэта без сумневу герой не толькі свайго часу, а герой наогул без прывязкі да паняцця час. 

На фота. Сцяна Цоя ў Мінску, насупраць стадыёна “Дынама”. Першая сцяна была на Кастрычніцкай плошчы, але дэмантавана ў сувязі з будаўніцтвам Палаца Рэспублік). 

1967 год. Памёр Фелікс Стацкевіч (1897-1967).

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, складальнік «Эсперанта-беларускага слоўніка». Працаваў дырэктарам Радашковіцкай беларускай гімназіі, старшыней Галоўнай управы Таварыства беларускай школы, рэдактарам часопіса «Беларускі летапіс». Рэпрэсіраваўся польскімі і савецкімі ўладамі.

Управа ТБШ. Ф. Стацкевіч у першым радзе другі злева.

1986 год. Памёр Генадзь Цітовіч (1910-1986).

Беларускі кампазітар, дырыжор, фалькларыст, этнограф. Народны артыст СССР.  лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі, Дзяржаўнай прэміі БССР. 

Вучыўся ва Універсітэце Стэфана Баторыя, скончыў Віленскую кансерваторыю. 

Працаваў рэдактарам абласнога радыё, кансультантам Дома народнай творчасці ў Баранавічах, у Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР. Стварыў у в. Вялікае Падлессе Ляхавіцкага раёна народны хор, рэарганізаваны ў Дзяржаўны народны хор БССР, яго кіраўнік да 1974 года.

Запісаў больш за 3 000 беларускіх (пераважна), украінскіх, польскіх, літоўскіх і іншых народных песень, танцаў, інструментальных найгрышаў. 

Складальнік фальклорных зборнікаў. Аўтар 12 песень на ўласныя словы і вершы беларускіх паэтаў, больш за 60 апрацовак беларускіх народных мелодый.

Яго імя носіць Нацыянальны акадэмічны народны хор.

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 26 мая. Царкоўны раскол. Перамога “Меркурыя”. Заснавана “Узвышша”. Нарадзіліся джазмен Э. Рознер, дыктар І. Курган

1695 года. Віцебскі летапіс паведамляе пра незвычайныя метэаралагічныя з’явы.

У ім чытаем запіс, які тычыцца Усходняй Беларусі: “У год 1695. Месяца мая, 26 дня … выпаў па калена снег і ляжаў 3 дні”. 

Халодным былі ўсё XVII і пачатак XVIII стагоддзя – “малы” ледавіковы перыяд, які наступіў у сувязі з вулканічнай дзейнасцю ў Амерыцы. Самымі халоднымі зімы былі ў 1709 і 1710 гадах.

У апошнія гады ў Беларусі майскі снег фіксаваўся 12 мая 2020 года.

1666 год. Сабор праваслаўнай царквы адлучыў раскольнікаў. 

Пачаўся царкоўны раскол. Раскольнікі-стараверы сталі ўцякачамі з Маскоўскай дзяржывы і ўтварылі першую сталую групу рускіх на беларускіх землях з дзвюма буйнымі цэнтрамі – вакол Браслава і Відзаў (цяперашні Браслаўскі раён) і вакол Веткі (зараз раённы цэнтр Гомельскай вобласці). Кароль Рэчы Паспалітай Ян III Сабескі ў 1691 годзе дазволіў стараверам свабодна жыць у дзяржаве. У Ветцы хаваўся ад рускіх улад будучы кіраўнік сялянскага паўстання Е. Пугачоў. Рускія войскі рабілі набегі, у тым ліку трагічныя ў 1735 і 1764 гадах, на беларускія землі і адводзілі стараабраднікаў назад. Раскольнікі ў ХVІІІ стагоддзі рассяліліся па тэрыторыі Мінскай губерні.

У Магілёўскай вобласці стараабраднікі жывуць ва ўсходніх раёнах, Бабруйску і ў Кіраўскім раёне. У 1914 годзе ў Беларусі пражывала 100 тыс. стараабраднікаў. Пра жыццё стараабраднікаў распавядаюць экспазіцыі Веткаўскага музея стараабраднікаў і беларускіх традыцый імя Ф. Шклярава.

https://vetka-museum.by/

1829 год. Перамога “Меркурыя” беларуса А. Казарскага.

Падчас Руска-турэцкай вайны 18-ці гарматны брыг “Меркурый” атрымаў перамогу над двума турэцкімі 110- і 74-гарматнымі лінейнымі караблямі ў раёне Басфорскага праліва.

Калі “Меркурый” нечакана сустрэўся з турэцкай эскадрай з 18 караблёў, А. Казарскі (1798-1833), ураджэнец беларускага г. Дуброўна, вырашыў уступіць у бой. Больш за 3 гадзіны 115 маракоў Казарскага бясстрашна біліся з 1200 туркамі – і выйшлі пераможцамі.

Па-майстэрску манеўруючы і не даючы суперніку скарыстацца дзесяціразовай перавагай у артылерыі, брыг “Меркурый” збіў ядрамі сваіх прылад усё ветразнае абсталяванне непрыяцеля і пакінуў яго ў “цалкам бездапаможным выглядзе”.

У азнаменаванне подзвігу ў Севастопалі на марскім бульвары быў усталяваны помнік з надпісам на пастаменце: “Казарскаму. Нашчадству ў прыклад…”. 

Знакаміты мастак І. Айвазоўскі напісаў некалькі карцін, прысвечаных гэтаму бою.

1863 год. У баі з расійскімі карнікамі пад Парэччам каля Докшыцаў загінуў Генрых Дмахоўскі (1810-1863).

Беларускі і амерыканскі скульптар, паўстанец (1830-1831 і 1863 гадоў) на беларускіх землях, удзельнік Львоўскага паўстання 1846 года. 

У ЗША вядомы як Генры Д. Сандэрс. Па сённяшні дзень упрыгожваюць памяшканне Кангрэсу ЗША ягонай працы бюсты Дж. Вашынгтона, Т. Джэфэрсана, Б. Франкліна, Т. Касцюшкі.

1885 год. У Мінску нарадзіўся Барыс Дабрынін (1885-1951).

Карстазнаўца, геамарфолаг, падарожнік, доктар геаграфічных навук, прафесар Маскоўскага, Тбіліскага і Кіеўскага ўніверсітэта.

Скончыў прагімназію Бабруйска, гімназію Гомеля, Маскоўскі ўніверсітэт. Акрамя выкладання ва ўніверсітэтах, працаваў загадчыкам  аддзела Інстытута геаграфіі АН СССР.

Аўтар падручнікаў для геаграфічных факультэтаў універсітэтаў, прац па геаграфіі Дагестана, Маскоўскай вобласці, Еўрапейскай часткі СССР і Каўказа, Заходняй Еўропы.

Памёр 4 верасня 1951 года ў Кіеве. Пахаваны ў Маскве на Ваганькаўскіх могілках.

1910 год. У Берліне нарадзіўся Эдзі (Адольф) Рознер (1910-1976).

Савецкі беларускі джазавы трубач, скрыпач, дырыжор, кампазітар і аранжыроўшчык. Заслужаны артыст БССР (1944).

Жыў і працаваў у Германіі (1910-1933, 1973-1976), Польшчы (1934-1939) і СССР (1939-1972).  

Пасля далучэння Беластока да БССР пазнаёміўся з беларускім кіраўніком П. Панамарэнка – гарачым аматарам джаза, і пад яго заступніцтвам узначаліў новы вялікі джаз-аркестр, які неўзабаве атрымаў статус Дзяржаўнага джаза БССР. Аркестр Рознера атрымаў спецыяльны цягнік для гастроляў, які практычна стаў домам для аркестра. Любыя складанасці або праблемы вырашаліся дзякуючы ўмяшанню П. Панамарэнкі.

Улетку 1940 гады аркестр з вялікім поспехам даў канцэрты ў шматлікіх гарадах СССР і прыняў удзел у дэкадзе беларускага мастацтва ў Маскве. У верасні даў канцэрт ў Сочы для І. Сталіна. Сталіну канцэрт спадабаўся.

Біг-бэнд Рознера быў адным з першых савецкіх джазавых аркестраў, які выконваў музыку ў стылі свінг, і сыграў адну з ключавых роляў у засваенні айчыннымі музыкамі гэтага кірунку музыкі.

У 1946 годзе арыштаваны НКУС у Львове разам з жонкай. Прыгавораны да 10 гадоў лагераў і сасланы ў Хабараўскі край, дзе сабраў лагерны аркестр, потым на Калыму. Вызвалены ў 1954 годзе.

Адзін з найбольш папулярных джазавых артыстаў у СССР, чые запісы былі двойчы забаронены. Аўтар джазавых кампазіцый, а таксама танга, вальсаў, песень (на словы Ю. Цэйтліна, М. Пляцкоўскага, В. Маса, М. Чарвінскага, Я. Далматоўскага, У. Харытонава, Л. Кукса, Р. Пажэняна, Б. Дворнага і іншых) і джазавых аранжыровак.

Памёр 8 жніўня 1976 года ў Заходнім Берліне.

1909 год. Нарадзіўся Часлаў Ханяўка (1909-1988).

Беларускі грамадскі дзеяч. Стрыечны брат В. Жук-Грышкевіча.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію, Віленскі ўніверсітэт.

У Другую сусветную вайну ў 1939 годзе ў Вільні стаў сузаснавальнікам Беларускай незалежніцкай партыі.

Падчас нямецкай акупацыі дзейнічаў у Беларускім камітэце ў Беластоку і Беларускім камітэце ў Варшаве.

З пачатку 1950-х жыў у ЗША ў Саўт-Рыверы. Актыўна дзейнічаў у беларускім асяроддзі, сузаснавальнік Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку, адзін з кіраўнікоў арганізацыі «Беларуска-амерыканская дапамога».

Памёр 2 ліпеня 1988 года ў Саўт-Рыверы, ЗША.

Саўт-Рывер. Царква Св. Еўфрасінні Полацкай.

1926 год. Заснавана беларускае літаратурна-мастацкае згуртаванне “Узвышша”.

Заснавана групай былых сяброў літаб’яднання “Маладняк”. Старшыня – К. Чорны, намеснік – К. Крапіва, сакратар – А.Бабарэка. З магілёўцаў у арганізацыю ўваходзілі  В. Шашалевіч,  А. Мрый (А. Шашалевіч). Арганізацыя ставіла перад сабой задачы: дасягнуць вяршыні нацыянальнай літаратуры шляхам вучобы i выхавання талентаў, пераадолення эпігонскіх тэндэнцый i стварэння арыгінальнай школы літаратурнага мастацтва праз развіццё высокай культуры мовы, арганічнае спалучэнне рэалістычных традыцый са смелым наватарствам. Праіснавала па снежань 1931 года. Савецкая крытыка 1930-1950-х гадоў адносіла аб’яднанне да варожых сацыялізму арганізацый. Літаратурныя дасягненні “Узвышша” аб’ектыўна ацэнены толькі ў 1950-1960 гадах.

«Узвышша»: першы рад: Я. Пушча, А. Бабарэка, У. Дубоўка, К .Чорны, З. Бядуля, К. Крапіва. Другі рад: М. Лужанін, С. Дарожны, А. Адамовіч, Т.Кляшторны, У.Жылка, В.Шашалевіч, П.Глебка. Мінск. 1929 г.

1926 год. Нарадзіўся Ілля Курган (Эйдэльман, 1926-2019).

Беларускі акцёр, дыктар радыё, “беларускі Левітан”, педагог, заслужаны артыст Беларусі, прафесар кафедры сцэнічнай мовы акадэміі мастацтваў і ўніверсітэта культуры.

Большасці беларусаў вядома фраза: “Гаворыць Мiнск. У мiкрафона Iлля Курган”. У эфіры беларускага радыё І. Курган працаваў з 1949 года. Прозвішча “беларускі Левітан” яму даў сам Левітан пасля выпадку, калі Кургану прыйшлоя вясці трансляцыю пасяджэння ЦК замест Левітана, які спазніўся, а потым канстатаваў: “Вам не патрэбен Левітан, ёсць у вас Ілля Курган!”.

1977 год. Памёр Янка Пачопка (1890-1977).

Беларускі паэт, фалькларыст, аграном, публіцыст, свецкі праваслаўны і культурны дзеяч, удзельнік хрысціянскага руху пачатку XX стагоддзя.

Выдаў шэраг кніг сельскагаспадарчай тэматыкі. Выдавец рэлігійнага выдання «Праваслаўны Беларус». У 1939-1958 гадах працаваў аграномам.

Блізкі сябар Язэпа Драздовіча, які рыхтаваў ілюстрацыі да яго кніг, Міхася Машары.

Аўтар перакладаў з рускай мовы ў «Нашай Ніве», вершаў.

1999 год. Памерла Лідзія Ялоўчык (Лісок, 1911-1999).

Беларуская пісьменніца, паэтэса, педагог.

Вучылася ў Оршы, Гродна.

Працавала на Гродзенскім радыёвяшчанні, у лясгасе, настаўнічала ў школах Гродзенскай вобласці.

Аўтар кніг апавяданняў і аповесцей. Пісала пераважна пра мінулае, удзяляючы значную ўвагу жыццю беларускай моладзі ў даваеннай Польшчы і ў час вайны.

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 22 лютага. «Марш пустых каструляў». Нарадзіліся палітычныя дзеячы С.Булак-Балаховіч, В. Цапкала, скульптар І. Міско

Міжнародны дзень падтрымкі ахвяр злачынстваў (International Day of Support for Victims of Crime).

Закліканы звярнуць увагу на праблемы пацярпелых ад крымінальных дзеянняў людзей.

29 лістапада 1985 года Генеральная Асамблея ААН зацвердзіла Дэкларацыю асноўных прынцыпаў правасуддзя для ахвяраў злачынства і злоўжывання ўладай.

У свеце дзейнічае да 200 праграм дапамогі пацярпелым ад злачынстваў.

У гэты дзень у розных краінах праводзяцца адукацыйныя мерапрыемствы, грамадскія акцыі, «гарачыя лініі», канферэнцыі, збор сродкаў у падтрымку ахвяраў злачынстваў

Сімвалічна, што гэты дзень праводзіцца на наступны дзень пасля Міжнароднага дня роднай мовы, бо ў выпадку з беларускай мовай гэта выглядае цалкам лагічна.

1862 год. Памёр Вікенцій Дмахоўскі. 

Класік беларускага жывапісу.

Вучыўся ў Віленскім універсітэце, браў урокі малявання ў Яна Рустэма. Прымаў удзел у паўстанні (1830–1831), пасля паражэння якога быў пэўны час на эміграцыі.

У Вільні адкрыў сваю мастацкую майстэрню-школу.

Аўтар шматлікіх і разнастайных твораў, замалёвак краявідаў, больш за 100 пейзажаў і жанравых карцін. Яго называлі «Клод Ларэн віленскіх ваколіц».

Творчая спадчына мастака захоўваецца ў музеях Літвы і Польшы.

Вядомы і як скульптар і сцэнограф. Афармляў многія спектаклі ў Віленскім гарадскім тэатры, у тым ліку, «Галька» С. Манюшкі.

Яго сын Уладзіслаў Дмахоўскі, таксама жывапісец.

В. Дмахоўскі. Лясны пажар

1883 год. Нарадзіўся Станіслаў Булак-Балаховіч.

Беларускі, польскі і расійскі вайсковы дзеяч. Афіцэр кавалерыі рускай арміі, генерал-маёр Белай арміі, генерал БНР, камандзір добраахвотніцкіх атрадаў польскай арміі, удзельнік грамадзянскай вайны ў Іспаніі на баку генерала Франка.

У 1921 годзе быў прызнаны Дзяржаўным камітэтам БНР «вярхоўным камандуючым над усімі ўзброенымі сіламі Беларусі». У паваенны час займаўся сельскай і лясной гаспадаркай у Белавежскай пушчы. Агенты АДПУ арганізавалі на яго некалькі замахаў.

Пасля акупацыі Польшчы Трэцім Рэйхам спрабаваў арганізаваць партызанскі атрад для барацьбы з нацысцкімі акупантамі, удзельнічаў у абароне Варшавы. Быў забіты ў Варшаве 10 мая 1940 года нямецкім патрулём.

У Варшаве на будынку праваслаўнай духоўнай семінарыі ў раёне Саска-Кэмпа знаходзіцца памятная дошка ў памяць пра Булак-Балаховіча.

Вядомыя яго два вершы па-беларуску: «Покліч бацькі» і «Шарак ці брысь». Выпусціў дзве кнігі пра магчымасць вайны з Германіяй: «Вайна, будзе ці не будзе», «Далоў Гітлера ці хайль Гітлер?».

1889 год. Нарадзіўся Мікола Байкоў. 

Беларускі мовазнавец і педагог.

Скончыў Маскоўскую духоўную акадэмію, кандыдат багаслоўя. Выкладаў ў Мінскай духоўнай семінарыі, у гімназіі, прыватных навучальных установах, Мінскім настаўніцкім інстытуце, на Мінскіх беларускіх настаўніцкіх курсах. Працаваў вучоным сакратаром Навукова-тэрміналагічнай камісіі Наркамасветы БССР, у Слоўнікавай камісіі Інбелкульту, Інстытуце мовазнаўства АН БССР, рэдактарам часопіса «Школа и культура Советской Белоруссии», у часопісе «Асвета».

Пасля арышту ДПУ БССР у 1930 годзе, на акадэмічную працу вярнуцца яму не дазволілі.

Улетку 1944 года выехаў у Германію. Арыштаваны «Смерш» у Берліне і перавезены ў мінскую турму. Далейшы лёс невядомы.

Аўтар прац па літаратуразнаўстве, у тым ліку «Паэма „Новая зямля“, як манументальны твор беларускай паэзіі», «Месца Я. Купалы ў беларускай літаратуры», педагогіцы, саўкладальнік многіх слоўнікаў.

1899 год. Нарадзіўся Уладзімер Тамашэвіч. 

Дзяржаўны дзеяч. Першы рэктар БДУ (1946–1949) паходжаннем з горада, а не з вёскі.

Скончыў маскоўскі Камуністычны ўніверсітэт. Працаваў намеснікам рэктара па вучэбнай частцы і загадчыкам кафедры савецкай эканомікі БДУ, у Гомельскім гаркаме партыі, загадчыкам кафедры палітэканоміі Усесаюзнага завочнага фінансава-эканамічнага інстытута ў Маскве, у Маскоўскім інстытуце інжынераў транспарту, сакратаром мінскага абкама КП(б)Б, загадчыкам кафедры палітэканоміі Мінскага педагагічнага інстытута.

У якасці рэктара БДУ спрыяў атрыманню права абароны кандыдацкіх дысертацый па палітэканоміі. Загадваў кафедрай палітэканоміі.

Даследаваў працэс індустрыялізацыі народнай гаспадаркі Беларусі. Падрыхтаваў 10 кандыдатаў эканамічных навук.

1903 год. Нарадзіўся Антон Сеўчанка.

Беларускі фізік, акадэмік АН БССР, рэктар БДУ. Заслужаны дзеяч навукі. Ганаровы доктар Енскага ўнівэрсытэту.

Пасля сканчэння БДУ, у 1934–1953 гадах працаваў у Дзяржаўным аптычным інстытуце ў Ленінградзе. Пасля 1953 года працаваў дырэктарам Інстытуту фізыкі і матэматыкі АН БССР, рэктарам БДУ (1957–1972), дырэктар Інстытута прыкладных праблем БДУ, які зараз  носіць яго імя.

Пад яго кіраўніцтвам БДУ бурна развіваўся, быў пабудаваны галоўны корпус.

Аўтар больш за 230 навуковых прац. Асноўныя навуковыя працы датычацца спектраскапіі і люмінісцэнцыі арганічных і неарганічных рэчываў, малекулярнай спектраскапіі, квантавай электронікі, спектраскапіі паўправаднікоў.

Памёр 26 верасня 1978 года.

1918 год. Памерла Сафія Кавалеўская (Лянтоўская). 

Беларуская фалькларыстка, этнограф, пісьменніца.

Сабрала калекцыю прадметаў народных рамёстваў, твораў мастацтва, матэрыялы пра паўстанне 1863–1864 гадоў на Міншчыне і прысьвяціла яму некалькі артыкулаў і кнігу «3 успамінаў выгнанца 1863 года».

Аўтар працы «Вясельная ўрачыстасьць у Вялейскім павеце ў ваколіцах Маладзечна і Радашковічаў», кнігі ўспамінаў выкладчыка Мінскай гімназіі Ф. Шаблоўскага «Мінскія абразкі 1850–1863 гг.» пра гісторыю гімназіі, тэатр, сям’ю В. Дунін-Марцінкевіча, памятныя мясціны, артыкулы і апавяданняў для газеты «Kurier Litewski» і часопіса «Wisła».

1932 год. Нарадзіўся Іван Міско. 

Беларускі скульптар. Народны мастак Беларусі.

Скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут.

Працуе ў галіне станковай і манументальнай скульптуры. Пачынаючы з 1960-х гадоў касмічная тэма займае ўсё больш важнае месца ў яго творчасці.

Галоўнае месца ў творчасці займаюць партрэты сучаснікаў: акадэмікаў, дзеячаў мастацтва, у тым ліку Я. Цікоцкага, Р. Шырмы, касманаўтаў П. Клімука, У. Кавалёнка і іншых.

Суаўтар Манумента ў гонар маці-патрыёткі, бронзавай статуі Л. Сапегі ў Слоніме, аўтар праекта помнікаў І. Буйніцкаму ў в. Празарокі Глыбоцкага раёна, І. Кабушкіну ў г. Баранавічы, бюста П. Клімука ў Брэсце, надгроб’я Л. Бяды на Маскоўскіх могілках у Мінску, М. Горкаму ў Цэнтральным дзіцячым парку г. Мінска, адзін з аўтараў помніка Максіму Танку ў Мядзеле.

У Слоніме адкрыты музей І. Міско, куды скульптар перадаў частку сваіх твораў.

1965 год. Нарадзіўся Валер Цапкала. 

Беларускі палітык і дыпламат. Кандыдат юрыдычных навук.

Скончыў Беларускі тэхналагічны інстытут,  Маскоўскі інстытут міжнародных зносін.

Працаваў першым намеснікам Міністра замежных спраў Беларусі (1994-1997), Надзвычайным і Паўнамоцным Амбасадарам у ЗША і Мексіцы (1997-2002).

У 2020 годзе спрабаваў балатавацца ў прэзыдэнты Беларусі, але не быў зарэгістраваны як кандыдат і быў вымушаны эміграваць з Беларусі.

6 студзеня 2021 года абвясціў аб стварэнні Беларускага Дэмакратычнага форума з мэтай аб’яднаць «усё разумныя сілы ў канстытуцыйных пераўтварэннях як разумную альтэрнатыву народнай большасці ў адказ на псеўданацыянальны Усенародны сход».

1997 год. У  Мінску адбыўся апазыцыйны «Марш пустых каструляў». 

300 жанчынаў, трымаючы міскі, рондалі і лыжкі, прайшлі ад плошчы Якуба Коласа да парку Горкага з лозунгамі “Грошы, што ідуць на АМАП – дзецям на лекі”, “Мужыкі, падыміцеся з каленяў. Мы любім герояў, а не халуёў”.

Дзень у гісторыі. 26 кастрычніка. Вынайдзены аловак з грыфелем. Дзень нараджэння дзеяча ВКЛ Міхала Радзівіла, cкульптара і паўстанца Генрыха Дмахоўскага, культавага паэта Анатоля Сыса. Мілінкевіч атрымаў прэмію Сахарава

1492 год. Вынайдзены аловак з грыфелем. 

Гэта адбылося пасля адкрыцця ў Кембрыджы вялікага радовішча графіту. Першы просты аловак быў вельмі падобны на сучасны па шматлікіх параметрах.

Аловак вырабляецца ў наш час з парашку спаленай косці, змацаванага раслінным клеем. Малюнак такім алоўкам мае глыбока чорны, матавы, аксамітны тон.

Першыя каляровыя алоўкі з’явіліся на землях сучаснай Танзаніі  7 тысяч гадоў таму, і вырабляліся з сала дзікіх жывёл, вокісу жалеза, здробненых скальных пародаў.

Графітны аловак складаецца з мінералу графіту з дамешкай спецыяльных гатункаў гліны. 

Свінцовы і сярэбраны алоўкі шырока ўжываліся да ХVІ стагоддзя і вырабляліся з адпаведных металаў. Рысунак сярэбраным алоўкам мае цёмна-шэры тон, з часам набывае карычневае адценне. Рысункаў свінцовым алоўкам збераглося вельмі мала, бо ім рабілі падрыхтоўчыя накіды пры маляванні іншай тэхнікай.

1635 год. Нарадзіўся Міхал Казімір Радзівіл. 

Дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага. 

Стольнік, крайчы і падчашы вялікі літоўскі, кашталян і ваявода віленскі, падканцлер вялікі літоўскі і гетман польны літоўскі.

Шчыры каталік. Фундатар навукоўцаў.

Падчас шведскіх войнаў адважна бараніў край, праявіў сябе ў бітвах за вызваленне захопленых маскоўскімі войскамі тэрыторый у вайну 1654-1667 гадоў. 

Удзельнік Хоцінскай бітвы (1673). 

Быў старостам многіх месцаў, у тым ліку гомельскім, крычаўскім, прапойскім.

wikimedia.org

 1810 год. Нарадзіўся Генрых Дмахоўскі (Генры Д. Сандэрс).

Беларускі і амерыканскі скульптар. Удзельнік нацыянальна-вызваленчага руху на землях Беларусі, Літвы і Польшчы ў 1830-1860-я гады.

З 1852 года жыў у ЗША як Генры Д. Сандэрс. Для будынку кангрэсу ў Вашынгтоне стварыў бюсты Дж. Вашынгтона, Т. Джэферсана, Б. Франкліна, Т. Касцюшкі.

Паўстанцкі камісар Дзісенскага павета падчас паўстання 1863-1864 гадоў.

Загінуў 26 мая 1863 года ў баі з расійскімі карнікамі.

Пахаваны на курганным могільніку каля в. Бірулі Докшыцкага раёна.

У маі 2020 года на яго магіле быў усталяваны помнік.

wikimedia.org

 1842 год. Нарадзіўся Васіль Верашчагін. Найбольш вядомы рускі жывапісец-баталіст.

Вандраваў па Расіі, Заходняй Еўропе, Азіі, Кубе, ЗША.

Аўтар кніг замалевак падарожжаў, прац па тэорыі мастацтва. Меў выставы ў многіх краінах свету.

У тэматычных серыях карцін «Туркестанская», «Балканская», на тэму вайны 1812 і іншых паказаў жорсткія будні вайны. 

У яго творах рамантычнае ўвасабленне ваенных сутыкненняў саступіла месца філасофскім разважанням пра вайну («Апафеоз вайны», «Нападаюць знянацку»), выкрыццю рэлігійнага фанатызму, каланіялізму.

Загінуў у Порт-Артуры пры выбуху на браняносцы «Петрапаўлаўск» 13 красавіка 1904 года падчас замалёвак у сваім рабочым нататніку.

У яго гонар названы вуліцы ў Мінску, Брэсце.

wikimedia.org

 1880 год. Нарадзіўся Дзмітрый Карбышаў. 

Фартыфікатар, найбуйнейшы  вучоны – ваенны інжынер, генерал-лейтэнант. Доктар ваенных навук, прафесар Акадэміі Генштаба. Герой Савецкага Саюза.

Сураспрацоўшчык і рэалізатар праекта будаўніцтва другога кальца абарончых умацаванняў Брэсцкай крэпасці (1913), рэканструкцыі яе цытадэлі (1939), праектант абарончых збудаванняў уздоўж заходняй мяжы – “лініі Сталіна”.

8 жніўня 1941 года каля ракі Дняпро каля в. Дабрэйка Шклоўскага раёна ў непрытомным стане быў захоплены ў палон.

18 лютага 1945 года ў Маўтгаўзене 500 палонных разам з Карбышавым на марозе аблівалі халоднай вадой, пасля чаго 64-гадовы генерал не выжыў.

tunnel.ru

 1890 год. Нарадзіўся Янка Пачопка. 

Беларускі аграном і публіцыст, свецкі праваслаўны і культурны дзеяч, удзельнік хрысціянскага руху пачатку XX стагоддзя.

Выдаў шэраг кніг сельскагаспадарчай тэматыкі. Выдавец рэлігійнага выдання «Праваслаўны Беларус». У 1939–1958 гадах працаваў аграномам.

Блізкі сябар Язэпа Драздовіча, які рыхтаваў ілюстрацыі да яго кніг, Міхася Машары.

Аўтар перакладаў з рускай мовы ў «Нашай Ніве», вершаў.

1944 год. На фронце, ва Ўсходняй Прусіі, загінуў Алесь Мілюць. 

Беларускі паэт.

Аўтар вершаў, артыкулаў.

Асноўныя матывы творчасці — пратэст супраць сацыяльнай і нацыянальнай несправядлівасці, заклік да грамадзянскай актыўнасці і салідарнасці прыгнечаных, паэтызацыя маральнага самаўдасканалення, апяванне хараства роднага краю, новага сацыялістычнага жыцця.

polymia.by

1959 год. Нарадзіўся Анатоль Сыс

Культавы беларускі паэт канца ХХ стагоддзя.

Сустваральнік Таварыства маладых літаратараў «Тутэйшыя» (1986), актыўны ўдзельнік «Талакі». 

Яго паэзія, грамадзянянская і творчая пазіцыя аказалі вялікі ўплыў на тагачаснае пакаленне беларускіх паэтаў.

Адзін з арганізатараў і прамоўцаў на першых дэмакратычных акцыях «Дзяды» 1987–1988 гадоў і мітынга супраць разбурэння Верхняга Горада ў Мiнску.

Памёр  4 мая 2005 года ад сардэчнага прыступу. Пахаваны ў роднай вёсцы Гарошкаў на Гомельшчыне.

wikimedia.org

 1999 год. Памёр Анатоль ІверсБеларускі паэт.

За ўдзел у рэвалюцыйна-вызваленчым руху быў выключаны з Віленскай (1928), Клецкай (1929) і Навагрудскай (1931) гімназій.

Служыў у Польскім войску. Падчас Вялікай Айчыннай вайны — адзін з арганізатараў падпольнага антыфашысцкага руху на Слонімшчыне, выдаваў газету «Барацьба», партызаніў.

У пасляваенныя гады савецкія ўлады доўгі час не прызнавалі слонімскую падпольную арганізацыю, А. Іверса некалькі разоў безпадстаўна звальнялі з працы.

Аўтар шэрагу зборнікаў паэзіі.

wikimedia.org

 2006 год. Беларускі навуковец, грамадскі дзеяч і палітык Аляксандр Мілінкевіч узнагароджаны Еўрапарламентам прэміяй імя Андрэя Сахарава «За свабоду думкі».

У кастрычніку 2005 года на Кангрэсе дэмакратычных сіл быў абраны «адзіным кандыдатам ад дэмакратычных сіл». Удзельнічаў у выбарах прэзідэнта Беларусі ў 2006 годзе.

У 2005-2007 гадах – старшыня Рады Аб’яднаных дэмакратычных сіл, у 2006-2016 гадах узначальваў Рух «За Свабоду».

wikimedia.org