13 ліпеня ў гісторыі. 12 апосталаў. Бітва пад Оршай. Надпіс Hollywood. Сіманаў на Буйніцкім полі. Першае “Басовішча”.

Сабор дванаццаці апосталаў.

Свята прысвечана апосталам Пятру, Андрэю, Якаву Зевядзееву, Іаану Багаслову, Філіпу, Варфаламею, Фаме, Левію Матфею, Якаву Алфееву, Іудзе Тадэю, Сімону Кананіту, а таксама апосталу Матфею, абранаму замест Іуды Іскарыёта. 

У гэты дзень прынята наведваць храмы і маліцца за сябе і сваю сям’ю, чытаць малітву 12 апосталам дома, прасіць адно ў аднаго прабачэння, мірыцца і забываць усе крыўды.

1508 год. Адбылася бітва пад Оршай.

Бітва войска ВКЛ і Каралеўства Польскага супраць войска Маскоўскага княства ў ходзе пятай літоўска-маскоўскай вайны (1507-1508).

Атрымаўшы звесткі пра падыход літоўскага войска, князь маскоўскі Васіль III зняў аблогу Смаленска і рушыў на Оршу. Калі высветлілася, што К. Астрожскі набліжаецца да маскоўскіх пазіцый, Васіль III пастанавіў адступіць за Дняпро, каб ударыць у момант пераправы літвінаў праз раку.

Астрожскі накіраваў вялікі аддзел праз неахоўваны брод на Дняпры з заданнем нападу на абоз маскалёў, а галоўнымі сіламі выканаў адцягвальны манеўр. Выдзелены аддзел, пераправіўшыся праз раку, быў аточаны пераважаючымі маскоўскімі сіламі, аднак здолеў з цяжкасцямі прабіцца на правы бераг. Бітву перарваў надыход цемры. Астрожскі намерваўся атакаваць адразу пасля ўзыходу сонца, аднак маскоўскае войска ноччу адышло з занятых пазіцый на ўсход.

1868 год. Памёр Канстанцін Тышкевіч (1806-1868).

Беларускі гісторык, краязнавец, адзін з заснавальнікаў беларускай археалогіі.

На аснове ўласных калекцый разам з бацькам і братам стварыў Лагойскі музей старажытнасцей. Член навуковых таварыстваў Вільні, Кракава, Масквы, Прагі, Парыжа, Лондана.

Адзін з заснавальнікаў Віленскага музея старажытнасцей, член Віленскай археалагічнай камісіі.

Даследаваў каля 200 курганоў, гарадзішчаў і замчышчаў.

У памяць аб вучоным з 2007 года праводзіцца водная экспедыцыя «Шляхам Тышкевіча» па Віліі.

1897 год. Нарадзіўся Міхась Міцкевіч (1897-1991).

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, брат Якуба Коласа.

Удзельнік нацыянальнага руху, дэлегат 1-га Усебеларускага кангрэсу, выкладчык Мінскай беларускай гімназіі.

З 1944 года на эміграцыі. Актыўны дзеяч Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы ў ЗША, член рэдакцыі часопіса «Беларус», рэдактар часопіса «Голас Царквы». Пахаваны на беларускіх могілках у Іст-Брансуіку ў штаце Нью-Джэрсі.

У яго гонар Якуб Колас назваў свайго малодшага сына Міхася (1926-2020).

1923 год. На схіле гары Маунт-Лі над каліфарнійскімі ўзгоркамі з’явіўся надпіс Hollywood.

Першапачаткова яна была напісана як Hollywoodland, не мела ніякага дачынення да кіно і азначала рэкламу новага жыллёвага раёна, але адразу ж стала прывабліваць да сябе турыстаў.

Устаноўка надпісу абышлася яе заказчыку, выдаўцу “Лос-Анджэлес таймс” Гары Чандлеру ў 21 000 долараў. Слова “Hollywoodland” уначы падсвятлялася электрычнымі лямпачкамі, днём жа белыя літары былі бачныя за  40 км. Вышыня іх была 13 м, шырыня – 9. Па перыметры кожнай літары віселі рознакаляровыя лямпачкі, якія падсвятлялі надпіс у цемры. Аднак усе 4 000 лямпачак былі расцягнуты мясцовымі жыхарамі менш чым за год. Па дамове рэклама была разлічана на 1,5 гады, але аж да 1949 года жадаючых дэмантаваць надпіс не знаходзілася.

У 1949 годзе надпіс адрамантавалі і выдалілі 4 апошнія літары. Да таго часу Hollywood ужо ператварыўся ў сімвал Лос-Анджэлеса і ўсёй індустрыі забаў. Клопат аб надпісе ўзяла на сябе Гандлёвая палата Галівуду.

У 1973 годзе надпіс абвясцілі нацыянальным гістарычным помнікам.

Да канца 1970-х надпіс здрахлеў, і ў 1978 годзе літары былі дэмантаваныя. У тым жа годзе дабрачынны фонд, узначалены Х’ю Хэфнерам, заснавальнікам часопіса “Playboy”, сабраў сродкі на капітальны рамонт славутасці.

Цяперашні надпіс, складзены з белых літар 15-метровай вышыні і 12-метровай шырыні, з’явіўся ў лістападзе 1978 года. На выраб кожнай літары спатрэбілася 27 500 долараў. З таго часу ўсе рэстаўрацыйныя работы выконваліся пры дапамозе прыватных ахвяраванняў.

1930 год. Першы ў гісторыі Чэмпіянат свету па футболе.

Выбар Уругвая ў якасці месца правядзення спартыўнага спаборніцтва не быў выпадковым. Зборная гэтай краіны перамагла на VIII Алімпійскіх гульнях 1924 года ў Парыжы і IX Алімпійскіх гульнях 1928 года ў Амстэрдаме.

Спецыяльна да гэтых спаборніцтваў у Монтавідэа пабудавалі новы стадыён, які ў гонар юбілею незалежнасці назвалі “Сентэнарыё” – “стагоддзе”.

У турніры прынялі ўдзел 13 каманд з Францыі, Югаславіі, Румыніі, Бельгіі, Перу, ЗША, Аргенціны, Бразіліі, Балівіі, Чылі, Мексікі, Парагвая і Уругвая.

У першых паядынках сышліся зборныя Францыі і Мексікі, а таксама каманды Бельгіі і ЗША. Першы ў гісторыі чэмпіянатаў свету гол забіў француз Л. Ларан. Аднак перамогу ў першынстве свету 30 ліпеня атрымала зборная Уругвая, якая перамагла ў фінальным матчы каманду Аргенціны з лікам 4:2.

Урачыстасці з нагоды перамогі ў чэмпіянаце не спыняліся ў Монтавідэа некалькіх дзён.

1938 год. Нарадзіўся Юрый Марухін (1938-2001).

Беларускі кінарэжысёр, сцэнарыст, аператар. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працаваў на «Беларусьфільм», старшыня праўлення Беларускага саюза кінематаграфістаў. Рэжысёр шэрагу фільмаў, у тым ліку “Маці Урагану”, аператар шматлікіх карцін, уключна “Магіла льва”, “Час выбраў нас”.

1941 год. Пачалася акупацыя Горацкага, Дрыбінскага і Слаўгарадскага раёнаў нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

А 13-14 ліпеня на Буйніцкім полі пад Магілёвам сярод воінаў 172-й стралковай дывізіі знаходзіўся ваенкар газеты “Известия” – пісьменнік К. Сіманаў і фотакарэспандэнт той жа газеты П. Трошын. Першы раз Сіманаў патрапіў у Магілёў 28 чэрвеня.

К. Сіманаў пісаў: «Я не быў салдатам, быў усяго толькі карэспандэнтам, аднак у мяне ёсць кавалачак зямлі, які мне век не забыцца, – поле пад Магілёвам, дзе я ўпершыню ў ліпені 1941 года бачыў, як нашыя на працягу аднаго дня падбілі і спалілі 39 нямецкіх танкаў …».

Абароне Магілёва прысвечаны яркія старонкі трылогіі «Жывыя і мёртвыя» (палкоўнік Куцепаў стаў правобразам генерала Серпіліна), «Салдатамі не нараджаюцца», «Апошняе лета», дзённіка ўспамінаў «Розныя дні вайны».

1941 год. 63 стралковы корпус 21-й арміі Заходняга фронта пачаў контрудар (13 ліпеня-17 жніўня) на Рагачоўска-Жлобінскім напрамку.

У выніку гэтага былі вызвалены Жлобін і Рагачоў.

1942 год. Нарадзіўся Харысан Форд.

Амерыканскі акцёр кіно і тэлебачання, прадзюсер.

Намінант на прэмію «Оскар», BAFTA, чатырохразовы намінант і ўладальнік спецыяльнай прэміі “Залаты глобус”, ганаровага «Сезара». Найбольш вядомы па ўдзеле ў серыі фільмаў «Зорныя войны», «Індыяна Джонс», «Самалёт прэзідэнта» і іншых.

Дзед і бабуля акцёра – ураджэнцы Мінска.

1952 год. Нарадзіўся Аляксандр Ціхановіч (1952-2017).

Беларускі эстрадны спявак. Народны артыст.

Саліст ВІА «Верасы», Дзяржаўнага аркестра сімфанічнай і эстраднай музыкі Беларусі, стваральнік і кіраўнік першага ў Беларусі Тэатра песні (і студыі пры ім; з 2003 г. – прадзюсерскі цэнтр «Прафіартвідыён»), музычны кіраўнік беларускага канала «Сталічнае тэлебачанне».

Аўтар папулярных эстрадных песень.

Памёр 28 студзеня 2017 года.

1970 год. Нарадзіўся Андрэй Цівончык.

Беларускі і нямецкі атлет (скакун з шастом), бронзавы прызёр Алімпійскіх гульняў 1996 года ў Атланце.

У 1995 годзе пабіў нямецкі нацыянальны рэкорд у скачках з шастом (скокнуў на 5,80 м). Трэнер па скачках з шастом зборнай Катара па лёгкай атлетыцы.

1990 год. На лясной паляне Борык каля мястэчка Грудак на Беласточчыне пачаўся І Фестываль музыкі маладой Беларусі «Басовішча».

Арганізаваны Беларускім аб’яднаннем студэнтаў і гмінным асяродкам культуры. 

Мерапрыемства праводзілася 30 разоў (1990-2019) штогадова, на працягу двух дзён, як фестываль беларускай альтэрнатыўнай і рок-музыкі. 

Арганізатары вырашылі, што 30-е па ліку «Басовішча» стане апошнім. 

Традыцыйна на фестывалі ладзіўся конкурс маладых выканаўцаў, якія паспяхова прайшлі адбор. Штогод на фестываль прыязджала да 15 000 чалавек.

1990 год. Абшчыне магілёўскіх вернікаў-католікаў перададзены Касцёл Святога Станіслава.

А праз 6 гадоў, у гэты ж дзень, пачаў дзейнічаць зноў асвячоны, адрэстаўраваны касцёл. Удзел у рэстаўрацыі прымаў знакаміты мастак Алесь Пушкін (1965-2023).

2020 год. Афіцыйна адкрыты мост цераз раку Сож у Слаўгарадскім раёне.

З’явіўся на шашы Слаўгарад-Краснаполле, вядзе да Блакітнай крыніцы. Раней праз раку працаваў паром. Мост мае даўжыню 500 метраў.

Аўтамабільны рух па мосце быў адкрыты 2 снежня 2019 года.

17 мая ў гісторыі. Дзень Інтэрнэта. Дамейка прыбывае ў Чылі. Нарадзіліся В. Навадворская, А. Агурбаш. Загінуў М. Кахановіч

Дзень нараджэння Інтэрнэту. Дзень зацвярджэння стандарту World Wide Web, WWW.

17 мая 1991 года на афіцыйным узроўні быў зацверджаны стандарт для старонак Сусветнай павуціны (World Wide Web). Да таго часу ўжо дастаткова прымальна працавалі электронная пошта, перапампоўка дадзеных і рассыланне навін для працы з кліентамі кампаній. Аўтарства вынаходства Інтэрнэту належыць Ціму Бернерсу-Лі, якому дапамагаў Роберт Кайо.

Пасля з’яўлення Сусветнага павуціння ва ўжытку кампутарнікаў з’явілася слова “вэб” (з ангельскай – “павуціна”), свет даведаўся аб стварэнні вэб-сервераў, вэб-старонак і вэб-сайтаў. Для поўнага пагружэння ў Інтэрнэт-свет бракавала значнай дэталі – адмысловай праграмы, якая бы адчыняла ўсе гэтыя “вэбы” у тым выглядзе, якім сёння ўжо нікога не здзівіш. Так і з’явіліся браўзэры.

Сусветнае павуцінне зрабіла фурор у прэсе і зрабіла сур’ёзны пераварот у галіне інфармацыйных сістэм. Інтэрнэт пачаў напаўняцца і развівацца штосекундна. На распрацоўку гіпертэксту для Сусветнага павуціння спатрэбілася два гады. Цяпер дзякуючы HTML (мове разметкі гіпертэксту) магчыма стварэнне, захоўванне і адлюстраванне тэксту.

На сённяшні дзень Сусветная павуціна ўяўляе сабой сетку, у якой злучаны мільёны вэб-сервераў. Па няведанні людзі блытаюць тэрміны “Інтэрнэт” і “Сусветнае павуцінне”. Гэта два розныя паняцці. Функцыянаванне Інтэрнэту без Павуціння дапушчальна (але што тады ў ім рабіць без фільмаў, фота, бібліятэк і музыкі?), а вось Павуціна асобна ад Інтэрнэта дзейнічаць не можа.

Міжнародны дзень барацьбы з гамафобіяй (International Day Against Homophobia, Transphobia and Biphobia, з 2004 года).

Адзначаецца ў памяць пра выключэнне гомасексуальнасці з Міжнароднай класіфікацыі хвароб 17 мая 1990 года.

У 2003 годзе ў канадскай правінцыі Квебек арганізацыяй Fondation Emergence быў абвешчаны і праведзены ў чэрвені Народны дзень супраць гамафобіі. Услед за гэтай ініцыятывай у жніўні 2004 года французскі ўніверсітэцкі лектар і актывіст кампаній за правы меншасцей Луі-Жорж Тэн прапанаваў адзначаць аналагічны дзень у сусветным маштабе.

Асноўнай задачай мусіла стаць прыцягненне грамадскай увагі да геяў, лесбіянак, бісексуалаў і транссексуалаў (ЛГБТ), асабліва ў тых краінах, дзе пытанні сексуальнасці дагэтуль лічацца табу, а ЛГБТ-людзі падвяргаюцца дыскрымінацыі.

У Беларусі адносіны да ЛГБТ меньшасцей рэзка адмоўныя. Гэта адбітак выхавання і прапаганды.

Сусветны дзень барацьбы з артэрыяльнай гіпертаніяй (World Hypertension Day, з 2005 года).

Устаноўлены па ініцыятыве Сусветнай арганізацыі аховы здароўя.

Асноўная мэта Дня – кожны чалавек павінен вымяраць артэрыяльны ціск і ведаць свае лічбы артэрыяльнага ціску.

Гіпертанія – шырока распаўсюджаная ў свеце эпідэмія. У шматлікіх краінах больш за 50% людзей ва ўзросце звыш 60 гадоў маюць падвышаны артэрыяльны ціск, толькі адна траціна асоб, якія пакутуюць гіпертаніяй, атрымлівае лячэнне і прыкладна 12% з ліку гэтых людзей знаходзіцца пад медыцынскім кантролем. Каля 45% хворых людзей не ведаюць, што яны маюць высокія лічбы артэрыяльнага ціску.

Гіпертанія – «ціхі забойца». Павышэнне ціску вядзе да павелічэння частаты інсультаў на 60% і павелічэнне рызыкі інфарктаў на 20%.

Артэрыяльны ціск часцей павялічваецца ў людзей, якія маюць фактары рызыкі: якія злоўжываюць салёнай, тлуснай ежай, алкаголем, знаходзяцца ў стрэсавых сітуацыях, маюць павышэнне ўзроўню халестэрыну, кураць, маюць нізкую фізічную актыўнасць.

Выяўленне гіпертаніі з’яўляецца першым крокам на шляху барацьбы з гэтым захворваннем.

Сусветны дзень электрасувязі і інфармацыйнага грамадства, Міжнародны дзень тэлекамунікацый  (World Information Society Day, World Telecommunication and Information Society Day, з 1969 года). 

Устаноўлены Генеральнай Асамблеяй ААН у памяць таго, што 17 мая 1865 года ў Парыжы было падпісана першае міжнароднае Тэлеграфнае Пагадненне, і быў заснаваны Міжнародны Тэлеграфны Саюз, з 1932 года – Міжнародны Саюз электрасувязі (МСЭ).

Услед за тэлеграфам з’явіліся радыё і тэлефон.

Інфармацыйныя тэхналогіі прыкметна змянілі аблічча цывілізацыі. Яны зрабілі сапраўдны выбух у сусветнай эканоміцы, у выніку чаго рэзка павысілася колькасць і якасць прадукцыі. 

1838 год. Ігнат Дамейка (1802-1889) прыбыў у Чылі.

Беларускі, польскі і чылійскі навуковец, геолаг. Нацыянальны герой Чылі.

У 14-гадовым узросце стаў адным з самых юных студэнтаў Віленскага універсітэта. Член таварыства філаматаў разам з Я. Чачотам, А. Міцкевічам. Удзельнік Лістападаўскага паўстання 1830-1831 гадоў, быў ад’ютантам 25-га пяхотнага палка. Пасля сканчэння Горнай школы ў Парыжы атрымаў запрашэнне на працу ў Чылі.

Працаваў прафесарам горнай школы (зараз універсітэт яго імя) у Кікімба (1838-1846), прафесарам, загадчыкам кафедры хіміі, рэктарам (1867-1883) універсітэта Сант’яга. Чылійскі “Гранд дэ адукатар”, фактычны заснавальнік прыродазнаўчых даследаванняў, сучаснай адукуацыі, увёў метрычную сістэму, арганізаваў метэаралагічную службу.

Склаў з каментарамі геаграфічную, геалагічную і эканамічную карту былых земляў Рэчы Паспалітай.

У 1884 годзе наведаў сяброў і калег у Кракаве, Варшаве, Вільні, на радзіме ў Мядзведцы, у Міры і Навагрудку.

Памёр 23 студзеня 1889 года. Дзень пахавання быў абвешчаны днём нацыянальнай жалобы Чылі.

Імем вучонага названы малая планета, мінерал, шматлікія расліны, выкапнёвыя жывёлы, роды дыназаўраў, птэразаўраў, рыб, падвід лісіц, названы горад, універсітэт і вуліцы ў Сант’яга-дэ-Чылі і яшчэ ў 9 гарадах Чылі, у Вільнюсе, Навагрудку, горны хрыбет у Андах, бібліятэка ў Буэнас-Айрэсе, шэраг навучальных і навуковых устаноў у Чылі, музей і абеліск у в. Крупава Лідскага раёна. У Мядзведкаўскай школе адкрыты музей, а ў вёсцы Мядзведка ўстаноўлены бюст і памятны камень, помнік усталяваны і ў Сант’яга.

1845 год. Нарадзіўся Мікалай Нікіфароўскі (1845-1910).

Беларускі этнограф, фалькларыст, краязнавец.

Большую частку жыцця працаваў у навучальных установах Віцебска.

Пакінуў багатую спадчыну па этнаграфічнаму вывучэнню Віцебшчыны, асабліва плённую пасля знаёмства з ураджэнцам Магілёва П. Шэйнам (1826-1900).

Член Таварыства аматараў прыродазнаўства, антрапалогіі і этнаграфіі пры Маскоўскім універсітэце, геаграфічнага таварыства, рэдактар часопіса «Этнографическое обозрение». Аўтар каля 20 даследаванняў, датычных матэрыяльнай і духоўнай культуры, вуснапаэтычнай творчасці беларусаў.

У Віцебску ў гонар вучонага ўсталявана мемарыяльная шыльда.

М. Нікіфароўскі сядзіць крайні справа.

1934 год. Савецкія карнікі расстралялі Алеся Салагуба (1906-1934).

Беларускі паэт, публіцыст. Вязень Лукішак.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію. У 1928 годзе нелегальна перайшоў у БССР, дзе скончыў БДУ (1931).

У жніўнІ 1933 года арыштаваны НКУС. Расстраляны ў 27-гадовым узросце.

Аўтар вершаў, зборніка вершаў «Лукішкі».

У 1961 годзе ў часопісе «Полымя» апублікаваны яго «Лукішскі дзёньнік».

1934 год. У засценках НКУС загінуў Міхал Кахановіч (1882-1934).

Беларускі палітычны дзеяч, педагог, рэдактар, публіцыст.

Жыў у Магілёве ў 1915-1918 гадах, працаваў выкладчыкам у рэальным вучылішчы, член Беларускага нацыянальнага камітэта, старшыня Магілёўскага беларускага камітэта, рэдактар газеты “Могилевский вестник” (1917).

Грамадскі дзеяч на Віленшчыне, дырэктар Віленскай беларускай гімназіі (1919-1922). Як пасол сейму Польскай Рэспублікі адстойваў нацыянальныя і сацыяльныя правы беларускага народа.

Аўтар успамінаў пра І. Луцкевіча.

Арыштаваны НКУС у 1933 годзе.

Праўнукі і прапраўнукі М. Кахановіча жывуць у Магілёве.

1950 год. У Баранавічах нарадзілася Валерыя Навадворская (1950-2014).

Расійскі палітычны дзеяч, дысідэнт, журналіст, заснавальнік і старшыня ультра-ліберальнай партыі “Дэмакратычны саюз”.

Будучы яшчэ маладой дзяўчынай, Навадворская даведалася пра існаванне ГУЛАГа, працэс Сіняўскага і Даніэля і ўвод войскаў Варшаўскай дамовы ў Чэхаславакію, што развіло ў ёй непрыманне савецкай улады.

5 снежня 1969 года на святочным вечары, прысвечаным Дню Канстытуцыі СССР у Крамлёўскім палацы з’ездаў, перад прэм’ерай оперы Вано Мурадэлі «Кастрычнік» Навадворская раскідала рукапісныя ўлёткі з антысавецкім вершам уласнага сачынення. З гэтага моманту пачаўся яе шлях барацьбіта за дэмакратычныя каштоўнасці і шматгадовы пераслед з боку КДБ.

Навадворская ў маладосці.

1952 год. Нарадзіўся Анатоль Красоўскі (1952-1999).

Беларускі педагог, выдавец, прадпрымальнік, кандыдат філасофскіх навук.

Скончыў БДУ. Аўтар дзясяткаў навуковых прац і шэрагу навучальных дапаможнікаў, распрацоўшчык школьнага курсу «Этика и психология семейной жизни».

Займаўся дабрачыннасцю, аказваў фінансавую падтрымку шэрагу грамадскіх арганізацый Беларусі.

Вядомы як сябр палітыка В. Ганчара, аднаго з лідараў беларускай апазіцыі ў канцы 1990-х. 16 верасня 1999 г. разам з Ганчаром быў выкрадзены пры нявысветленых абставінах.

В. Ганчар і А. Красоўскі.

1970 год. У Мінску нарадзілася Анжаліка Агурбаш (Ялінская).

Спявачка, актрыса, мадэль, прадстаўніца Беларусі на “Еўрабачанні-2005”.

Удзельніца групы «Верасы» (1990-1995). Заслужаная артыстка Беларусі.

У 1988 годзе выйграла першы ў Беларусі конкурс прыгажосці «Мінская прыгажуня».

Лаўрэат конкурсаў “Славянскі базар”, “Залаты шлягер”, “На скрыжаваннях Еўропы”, фіналістка расійскай “Песні года” 2010 і 2011 гадоў.

1999 год. Накіраваўся ў Другое адзіночнае кругасветнае марское падарожжа Яўген Гвоздзеў (1934–2008).

Ураджэнец Пінска, беларусі Кругасветны падарожнік, мораплавацель ў адзіночку на яхтах у 1992, 1999–2003, 2008 гадах.

Другая кругасветкаа цягнулася з 17 мая 1999 па 9 жніўня 2003 года на самаробнай яхце са шкловалакна даўжынёй 3,7 м.

Загінуў 2 снежня 2008 года ў Неапалітанскім заліве пад час падарожжа.

У яго гонар названа вуліца ў расійскай Махачкале, у гістарычным парку “Расія – мая гісторыя” Махачкалы прысвечана экспазіцыя.

1999 год. Памёр Міхаіл Біч (1937-1999).

Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Скончыў БДУ. Працаваў настаўнікам у  школах Пастаўскага і Мастоўскага раёнаў, у Інстытуце гісторыі НАНБ

Даследчык гісторыі рабочага, народніцкага рухаў, перыядычнага друку Беларусі і праблем нацыянальнага Адраджэння. Пад яго кіраўніцтвам абаранілі кандыдацкія дысертацыі 6 даследчыкаў.

Аўтар каля 300 навуковых прац, у тым ліку 2 манаграфій, раздзелаў у 7 калектыўных кнігах, 4 вучэбных дапаможнікаў.

2000 год. Магілёўскі машынабудаўнічы інстытут пераўтвораны ў дзяржаўны тэхнічны (з 2003 года — Беларуска-Расійскі) ўніверсітэт.

Рэгіянальны навукова-адукацыйны цэнтр. Адкрыты 1 верасня 1961 года.

У 2014 годзе агенцтва “Эксперт РА” прысвоіла ВНУ рэйтынгавы клас “D” які азначае “прымальны ўзровень” падрыхтоўкі выпускнікоў.

Мае 8 корпусаў, 8 факультэтаў, 6 000 студэнтаў на 22 спецыяльнасцях па беларускіх адукацыйных стандартах і 10 спецыяльнасцях па расійскіх адукацыйных стандартах.

У рамках універсітэта развіваецца сістэма бесперапыннага адукацыйнага працэсу: ліцэй – архітэктурна-будаўнічы каледж – універсітэт – інстытут павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў.

Дзень у гісторыі. 25 красавіка. Радуніца. Бялыніцкая Божая Маці. Увядзенне аўтанумароў. Пакаранне падпольшчыкаў. Рэкордны ацёл. Ордэн Магілёву. Нарадзіліся палітык Я. Сакалоў, зоркі З. Бандарэнка, Я. Паплаўская.

Міжнародны дзень дачкі (International Daughter’s Day).

Дзень дачкі – выдатны час, каб не толькі павіншаваць сваіх дачок, але і задумацца аб тым, як выправіць праблему з уплывам знешняга свету на ўяўленне дзяўчынак аб іх вобразе, а галоўнае іх ролі ў свеце. 

Свята звяртае ўвагу бацькоў на тое, наколькі важная для іх дачок іх любоў і ўвага, як важна быць лепшай мадэллю для пераймання, лепшым прыкладам паспяховага чалавека, які заўсёды гатовы прыйсці на дапамогу іншым.

Сусветны дзень ДНК (World DNA Day, з 2010 года).

Адзначаецца ў гонар таго, што ў гэты дзень у 1953 годзе, Джэймс Уотсан, Фрэнсіс Крык, Марыс Уілкінс, Разалінд Франклін і калегі апублікавалі артыкулы ў навуковым часопісе «Nature», у якіх апісалі структуру ДНК. У гэты ж дзень у 2003 было абвешчана, што Праект геному чалавека вельмі блізкі да завяршэння.

Штогадовае святкаванне арганізавана Нацыянальным інстытутам даследавання геному чалавека ЗША з 23 красавіка 2010 года.

Адкрыццё структуры ДНК стала для ўсяго навуковага свету сапраўды рэвалюцыйным. Выяўленне гэтай малекулы дазволіла расшыфраваць код спадчыннасці, ідэнтыфікаваць генетычную пагрозу.

Цікавыя факты.

Арганізм людзей уключае 40 трыльёнаў клетак, кожная з якіх захоўвае 1,5 гігабайта генетычных дадзеных. 

ДНК усіх жыхароў планеты на 99,9% аднолькава. Унікальнасць кожнага складае толькі 0,1%. 

Адзіныя клеткі арганізма, у якіх адсутнічае дадзеная малекула – гэта чырвоныя крывяныя цельцы. 

Генны код людзей ідэнтычны кодам асобных прадстаўнікоў жывёльнага і расліннага свету: з шымпанзэ гэтая сувязь складае 95%, мышшу – 70%, бананам – 50%.

Сусветны дзень пінгвінаў (World Penguin Day).

Заклікае людзей памятаць аб неабходнасці захавання жывёльнай разнастайнасці нашай планеты ў цэлым і разнастайнасці яе асобных рэгіёнаў і прадстаўнікоў у прыватнасці.

Пінгвін – сімвал Антарктыды, нелятаючая марская птушка, якая добра плавае і нырае.

Самы вялікі – імператарскі пінгвін, яго рост можа дасягаць 120 см, а вага – больш за 40 кг. Самы маленькі прадстаўнік віда – малы пінгвін, які не вышэй калена дарослага чалавека, а яго вага не перавышае 2,5 кг.

Дата святкавання Сусветнага дня пінгвінаў выпадае на перыяд, калі праходзіць міграцыя пінгвінаў на мацярык з мэтай спарвання і выседжвання яек.

Радуніца (Раданіца, Радаўніца). Вялікдзень для памерлых.

У аўторак другога тыдня пасля Вялікадня, праз дзень пасля Фамінай нядзелі (ці Антыпасхі), Праваслаўная Царква ўстанавіла дзень памінання памерлых, першы пасля свята Вялікадня.

У дзень Радуніцы хрысціяне сімвалічна падзяляюць велікодную радасць аб уваскрэсенні Збавіцеля з членамі царквы, якія ўжо пакінулі гэты свет. Па сведчанні свяціцеля Іаана Залатавуста, гэтае свята адзначалася на хрысціянскіх могілках ужо ў старажытнасці.

На Беларусі на Радуніцу да абеду – пашуць, у абед – плачуць, апасля абеду – танчаць.

Дзень евангеліста Святога Марка.

Марк – адзін з чацвярых евангелістаў, аўтар Евангелля ад Марка. Уключаны ў лік апосталаў ад сямідзесяці і атаясамліваецца з Маркам-Янам, вучнем апостала Пятра. Яму прыпісваецца роля заснавальніка александрыйскай царквы, якая пазней стала адным з найважнейшых біскупскіх пасадаў. Сімвалам святога Марка з’яўляецца крылаты леў.

Дзень абраза Бялыніцкай Божай Маці – Каралевы Беларусі.

Шануецца каталіцкім, праваслаўным і ўніяцкім насельніцтвам Усходняй Беларусі як цудатворны.

Існуюць розныя паданні, якія апавядаюць пра гісторыю абраза: манахі прынеслі яго пасля разгрому Кіева татарскімі войскамі Батыя, перанесена з Аршанскага Куцеінскага манастыра ў кармеліцкі манастыр, ікона была намалявана анёлам на аконнай аканіцы, абраз напісаў пілігрым-жывапісец падчас спеваў манахамі літаніі Божай Маці.

Большасць гісторыкаў схільныя лічыць, што цудатворны абраз у Бялынічах быў напісаны ў 1634-1635 гг. невядомым мастаком.

1901 год. У штаце Нью-Ёрк упершыню ў свеце ўвялі аўтамабільныя нумары.

Першы аўтамабіль у Беларусі з’явіўся ў 1895 годзе.

У 1970–1992 гадах на нумарах першыя дзве з трох літар паказвалі рэгіён: Брэсцкая вобласць – БН, Віцебская – ВТ, Гомельская – ГС, Гродзенская – ГК, Магілёўская МГ, Мінская – МО, Мінск – МН.

У 1992-2000-х гадах нумары мелі чырвоныя літары і лічбы на белым фоне, у 1992-1996 гадах на знакі дадавалася выява герба “Пагоня”. На сучасных нумарах прыналежнасць аўтамабіля да пэўнага рэгіёна абазначаецца лічбай, напрыклад, Магілёўская вобласць – 6, Мінск – 7.

Сучасная вытворчасць аўтазнакаў знаходзіцца ў Ваўкавыску на базе папраўчай калоніі №11.

1926 год. У в. Равячына Горацкага раёна нарадзіўся Яфрэм Сакалоў (1926–2022).

Апошні кіраўнік ЦК КПБ, Герой Сацыялістычнай працы, дэпутат Вярхоўнага савета СССР (1979–1989), Народны дэпутат СССР (1989–1991).

Выхаванец Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі.

А. Фядута некалі пра яго напісаў наступнае: “Сакалоў – амаль ідэал кіраўніка. Ніхто ніколі не чуў, каб ён узвысіў голас на падначаленага. Ніхто не бачыў яго нецвярозым. Ніхто не мог падазраваць яго ў хабарніцтве”.

У Горках на алее Славы Герояў у яго гонар устаноўлены мемарыяльны знак, пасаджаны імянны каштан.

1939 год. У Мінску нарадзілася Зінаіда Бандарэнка.

Беларуская тэлезорка, народная артыстка. Палымяная патрыётка і прапагандыстка роднага слова, мужная змагарка за незалежную і беларускую Беларусь.

Скончыла БДУ. Працавала дыктарам Гомельскай абласной студыі тэлебачання, на Беларускай рэспубліканскай студыі тэлебачання

Яе творчую дзейнасць вызначаюць артыстызм, абаяльнасць, нацыянальны характар. Прадстаўляла Беларусь на фестывалях СССР i за мяжой.

У 1996 годзе рэзка выказалася на адрас А. Лукашэнкі, які вырашыў сустрэцца з журналістамі, каб аддзячыць іх за падтрымку на рэфэрэндуме па пашырэнню ягоных паўнамоцтваў. Хутка пасля гэтага была вымушана звольніцца з тэлебачання.

Была вядучай урачыстай часткі «Свята незалежнасці» ў Мінску, якое адбылося 25 сакавіка 2018 года ў гонар 100-годдзя БНР.

Узнагароджана медалём 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.

1942 год. У Магілёве а 16:00 на плошчы Савецкай (зараз – Славы) акупанты павесілі падпольшчыкаў.

Былі павешаны Міхаіл (Георгій) Мяцёлкін (Каровін), Анатоль Ражкоў (Рыжкоў), Павел Хахлоў (Пяхоцін).

Лічыцца, што ўсе трое пакараных былі афіцэрамі Чырвонай Арміі. Але спроба атрымаць больш інфармацыі, зыходзячы з імёнаў і прозвішчаў, не мела поспеху. Лейтэнант (капітан) Міхаіл Мяцёлкін і старшы лейтэнант-лётчык Анатоль Рыжкоў зніклі без вестак у 1941 годзе і ў пачатку 1942 года ў базе «Мемарыял» не лічыліся. Магчыма ў мэтах канспірацыі яны назвалі немцам выдуманыя імёны і прозвішчы, пад якімі і ўвайшлі ў гісторыю Магілёва.

Пад шыбеніцай стаяць злева направа Міхаіл Мяцёлкін, Павел Пяхоцін, Анатоль Ражкоў.

1949 год. Нарадзілася Ядвіга Паплаўская.

Савецкая і беларуская эстрадная спявачка, клавішніца, кампазітар, удзельніца першага складу ансамбля “Верасы”. Народная артыстка. Жонка А. Ціхановіча.

Скончыла Беларускую кансерваторыю.

Сузаснавальніца і ўдзельніца ВІА “Верасы” (1971–1987), удзельніца Дзяржаўнага аркестра Беларусі пад кіраўніцтвам М. Фінберга, групы «Шчаслівы выпадак».

Гастралявала ў Расіі, Беларусі, Балгарыі, Чэхаславакіі, Германіі, Югаславіі, Польшчы, Венгрыі, Фінляндыі, Францыі, Канадзе і Ізраілі.

Суарганізатар (1988) Тэатра песні Ядвігі Паплаўскай і Аляксандра Ціхановіча, праз студыю якога прайшло шмат маладых беларускіх выканаўцаў – Аляксандр Саладуха, гурт «Ляпіс Трубяцкой» і іншыя.

1964 год. Магілёўская карова Любік ацялілася сям’ю цялятамі.

Рэкорд Кнігі Гінэса. Такі ж рэкорд паставіла, але толькі ў 2005 годзе, харвацкая карова “Златуле”.

Каровы целяцца звычайна адным цялём на год.

Нават двайняты ў кароў рэдкасць. Тройні бываюць адна на 367 000 ацёлаў, чацвёра цялят нараджаюцца раз у 310 000. Пяцёра цялят – гэта адзінкавыя выпадкі, як напрыклад ў Ленінградскай вобласці ў 2012 годзе.

1980 год. Указам прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Магілёў узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны Першай ступені.

Горад ўзнагароджаны за ратныя і працоўныя подзвігі. Гэта як бы кампенсацыя за тое, што горад не атрымаў ганаровае званне “Горад-герой” за 23-дзённую абарону ў ліпені 1941 года. 

1980 год. Званне Ганаровы грамадзянін Магілёва прысвоена Міхаілу Максімцаву (1909–1994).

Падчас Магілёўскай аперацыі 1944 года ўдзельнік фарсіравання Проні, Басі, Расты, пры вызваленні Магілёва – начальнік перапраў праз Днепр войскаў 2-га Беларускага фронта.

Генерал-маёр.

Дзень у гісторыі. 28 студзеня. Варшаўская канфедэрацыя. Трэці статут ВКЛ. Загінула сем астранаўтаў «Чэленджэра». Нарадзіўся рэжысёр Міхаіл Пташук. Дзень памяці Аляксандра Ціхановіча

1573 год – 450 год з дня абвяшчэння Варшаўскай канфедэрацыі. 

Яна тычылася забеспячэння свабоды вызнання і вызначыла асновы рэлігійнай памяркоўнасці шляхты і вольных людзей у Польскім каралеўстве і Вялікім Княстве Літоўскім. 

Лічыцца пачаткам узаконенай рэлігійнай свабоды ў дзяржаве, з’яўляецца першым падобным дакумэнтам у Еўропе. Скасавала рэлігійныя матывацыі ў якасці адмазкі за злачынства: забіў ці скраў – ідзеш па крымінальцы і без розніцы пан ці халоп і якой веры. Дыскутуй, непрымай – але рукі не распускай.

У 2003 годзе тэкст канфедэрацыі ўнесены ў спіс Памяць свету ЮНЕСКА. 

1577 год. Кароль і вялікі князь Стэфан Баторы надаў Мазыру Магдэбургскае права і герб. 

Горад вядомы з 1155 года, калі ён перайшоў ад Кіеўскага да Чарнігаўскага княства. Працяглы час быў у складзе Тураўскага княства. Уваходзіў у склад Кіеўскага ваяводства Каралеўства Польскага, з 1569 года далучыўся да Менскага ваяводства ВКЛ. 

Рэгіянальны цэнтр базыльянаў, цыстэрыянаў, марыявітак, езуітаў. 

У 1793-1917 гадах быў у складзе Расійскай імперыі, у БССР з 1919 года. У 1938-1954 быў цэнтрам Палескай вобласці. 

Сёння ў сталіцы Мазырскага Палесся, горадзе над Прыпяццю жыве 105 тысяч жыхароў, дзейнічаюць нафтаперапрацоўчы, машынабудаўнічы завод, «Мазырсельмаш», «Беларускабель», «Мазырсоль», іншыя прадпрыемствы. Адзін з 4-х беларускіх гарадоў з трамваем. Працуюць драмтэатр, філармонія, педагагічны ўніверсітэт імя І. П. Шамякіна.

1588 год. Жыгімонт III Ваза зацвердзіў Трэці статут Вялікага княства Літоўскага. 

Звод законаў феадальнага права, які закончыў кадыфікацыю права ў ВКЛ.

Пасля таго як быў прыняты Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566, кадыфікацыйная работа не спынілася. Праз два гады Гарадзенскі сойм унёс папраўкі ў некаторыя артыкулы і стварыў камісію для дапрацоўкі Статута. Камісія для выпраўлення Статута была выбрана і на Люблінскім сойме 1569. 

Да канца 1584 работа над Статутам была скончана, але ў сувязі з тым, што ён ігнараваў акт Люблінскай уніі 1569, прадстаўнікі Польшчы доўгі час не дапускалі яго зацвярджэння на агульным сойме Рэчы Паспалітай.

1781 год. Нарадзіўся Юзаф Дашчынскі

Беларускі піяніст і кампазітар. Капітан нацыянальнай віленскай гвардыі.

Выкладчык ігры на фартэпіяна ў Віленскім універсітэце, дырыжор аркестра мінскага губернскага маршалка Л. Ракіцкага, з якім ён выступаў у розных гарадах Беларусі.

Аўтар больш як 100 музычных твораў, якія выдаваліся ў Ляйпцыгу, Вільні, Вене, Пецярбургу, Варшаве, Маскве, у тым ліку вальсы, паланэзы. Таксама аўтар літургічнага твора – Вастрабрамская літанія.

За адзін з вакальных паланэзаў у 1812 годзе быў адораны брыльянтавым пярсцёнкам ад расійскага імператара Аляксандра І.

Памёр 10 верасня 1844 года.

1889 год. Нарадзіўся Язэп Мамонька. 

Беларускі нацыянальны дзеяч, публіцыст.

Стваральнік першага беларускага вайсковага аб’яднання ў Рызе (1917), адзін з заснавальнікаў і каіраўнікоў Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, дэлегат Першага Усебеларускага з’езда, дзеяч Беларускай Народнай Рэспублікі, сябра прэзідыума Народнай Рады БНР. Удзельнік Першай і Другой Усебеларускіх канферэнцый.

У 1920-х гадах жыў у Чэхаславакіі і Латвіі. 

На хвалі беларусізацыі пераехаў у БССР і адразу 11 верасня 1928 года быў арыштаваны ДПУ, у 1929 годзе прыгавораны да 10 гадоў лагераў, 2 верасня 1937 – да расстрэлу.

Расстраляны 10 верасня 1937 года ў Карэліі. 

Рэабілітаваны Генеральнай пракуратурай Расіі 25 сакавіка 1993 года.

Палута Бадунова і Язэп Мамонька, 1921 г.

1919 год. Нарадзіўся Павел Кармунін. 

Народны артыст Беларусі.

Акцёр франтавых брыгад мастацкай самадзейнасці, тэатра Савецкай ваеннай адміністрацыі ў Берліне, Казанскага тэатра, Беларускага тэатра імя Янкі Купалы.

Акцёр запомніўся гледачам па ролях Лявона Зябліка («Раскіданае гняздо» Я. Купалы), дзеда Цярэшкі («Рудабельская рэспубліка» паводле С. Грахоўскага), Торгалы («Брама неўміручасці» К. Крапівы), Кудасава («Пагарэльцы» А. Макаёнка), Аўдзея («Страсці па Аўдзею» У. Бутрамеева) і іншых, па кінастужцы «Рагаты бастыён».

Памёр 1 красавіка 2002 года.

1919 год. Афіцыйнае адкрыццё заснаванага Марка Шагалам Віцебскага народнага мастацкага вучылішча. 

Вучылішча пачало працу ў памяшканні былога дому банкіра Вішняка па вуліцы Бухарынскай, 10 (цяпер вуліца Газеты «Праўда»). 

Мэтр запрасіў на працу вядомых мастакоў Івана Пуні, Ксенію Багуслаўскую, Надзею Любавіну, Івана Цільбергза, Мсціслава Дабужынскага, Аляксандра Рома, Казіміра Малевіча, Юдаля Пэна і іншых. 

Першым дырэктарам ўстановы стаў М. Дабужынскі. 

Асобнае месца ў рабоце школы займала «Вольная майстэрня» Марка Шагала, арганізаваная на манер парыжскіх акадэмій. Асноўны ўпор у ёй рабіўся на самастойную працу навучэнцаў.

1940 год. У в. Змітраўка 2-я Клічаўскага раёна нарадзіўся Леанід Дайнэка. 

Беларускі пісьменнік, лаўрэат дзяржаўнай прэміі Беларусі імя К.Каліноўскага і Літаратурнай прэміі імя І.Мележа. 

Адзін з найлепшых беларускіх гістарычных пісьменнікаў.

Працаваў у часопісе «Маладосць», выдавецтве «Мастацкая літаратура». Заснавальнік фірм «Пасад» і «БелПі» (брэнд «Крамбамбуля» і іншыя).

Аўтар гістарычных раманаў часоў Полацкага княства і Вялікага княства Літоўскага – «Меч князя Вячкі», «След ваўкалака», «Жалезныя жалуды», «Назаві сына Канстанцінам», зборнікаў вершаў.

Некаторыя вершы пакладзены на музыку.

Памёр 21 жніўня 2019 года.

1943 год. Нарадзіўся Міхаіл Пташук. 

Беларускі кінарэжысёр, акцёр, прадзюсар. Народны артыст БССР.

Працаваў рэжысёрам у тэатрах Масквы і Казані, на кінастудыі «Беларусьфільм».  

Атрымалі шырокую вядомасць яго экранізацыі вядомых літаратурных твораў беларускіх пісьменнікаў – «Вазьму твой боль» (паводле І. Шамякіна), «Чорны замак Альшанскі» (У. Караткевіч), «Знак бяды» (паводле В. Быкава). Сярод фільмаў 1980-1990-х – гісторыка-палітычныя стужкі «Наш браняпоезд», “Кааператыў «Палітбюро», «У жніўні 44-га…».

Лаўрэат шматлікіх прэмій, узнагарод на прэстыжных кінафестывалях.

Загінуў у аўтакатастрофе 26 красавіка 2002 года ў Маскве, па шляху на прысуджэнне прэміі «Ніка».

1986 год. Узарваўся амерыканскі касмічны карабель «Чэленджэр». Загінула сем астранаўтаў. 

Гэта адбылося ў 14:01 на 73-й секундзе пасля старту з мыса Канавэрал. Да гэтага часу выказваюцца розныя меркаванні аб прычынах гэтай катастрофы, якая забрала жыццё сямі астранаўтаў.

Большасць экспертаў схіляюцца да той версіі, што выбух мог адбыцца з-за пашкоджанняў у паскаральніку першай ступені з цвёрдым палівам.

2003 год. У Вялікабрытаніі пачаўся продаж новага віду паліва – GlobalDiesel. 

Часткова складаецца з тых жа элементаў, што і маргарын, а таксама маянэз. Продаж арганізаваны ў супермаркетах сеткі Sainsbury’s. Вытворца – кампанія Greenwich. 

У GlobalDiesel, якое мае вельмі нізкае ўтрыманне серы, дададзены адпрацаваны рапсавы алей. Прымяненне новага паліва зніжае выкід вуглякіслага газу на 5%. Паліва эканамічнае і таннае ў вытворчасці.

2017 год. Памёр Аляксандр Ціхановіч. 

Беларускі эстрадны спявак. Народны артыст Беларусі. 

Саліст ВІА «Верасы», Дзяржаўнага аркестра сімфанічнай і эстраднай музыкі Беларусі, стваральнік і кіраўнік першага ў Беларусі Тэатра песні (і студыі пры ім; з 2003 г. – прадзюсерскі цэнтр «Прафіартвідыён»), музычны кіраўнік беларускага канала «Сталічнае тэлебачанне». 

Аўтар папулярных эстрадных песень.

2018 год. Памерла Нэлі Багуслаўская. 

Беларуская спявачка, адна з першых зорак беларускай эстрады. Заслужаная артыстка БССР.

Салістка ансамбля «Арбіта-67» (разам з У. Мулявіным), Беларускай філармоніі.

Пераможца Усесаюзнага конкурса песні ў Маскве (1966).

Яе выканальніцкая манера вылучалася мяккасцю, шчырасцю, натуральнасцю. Сярод лепшых інтэрпрэтацый — песні «Белая Русь» Ю.Семянякі, «Спадчына» І. Лучанка.

Памёрла 28 студзеня 2018 года. Пахавана ў Мінску на Усходніх могілках каля мужа Ізмаіла Капланава.

І. Капланаў і Н. Багуслаўская