Дзень у гісторыі. 20 лютага. Масленіца. Каранацыя Жыгімонта Аўгуста. Першы беларускі ўрад. Нарадзіліся геадэзіст Л. Баршчэўскі, рэжысёр В. Мазынскі.

Сусветны дзень сацыяльнай справядлівасці (World day of social justice, з 2009 года). 

Устаноўлены па рашэнню Генеральнай Асамблеі Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

Генеральная Асамблея прызнала, што сацыяльнае развіццё і сацыяльная справядлівасць неабходны для забеспячэння і падтрымання міру і бяспекі ўнутры краін і ў адносінах паміж імі і што, у сваю чаргу, сацыяльнае развіццё і сацыяльная справядлівасць не могуць быць дасягнуты ў адсутнасць міру і бяспекі або ва ўмовах адсутнасці павагі да ўсіх правоў чалавека і асноўных свабод.

Сацыяльная справядлівасць – адзін з распаўсюджаных грамадскіх ідэалаў. 

Справядлівасці жадаюць усё – справядлівага стаўлення на працы і ў сям’і, а таксама справядлівасці ад дзяржавы. Некаторыя адстойваюць пазіцыю справядлівасці толькі да таго часу, пакуль гэта для іх выгадна, і гэта таксама нармальна. Псіхолагі лічаць, што здаровы эгаізм цалкам упісваецца ў вобраз звычайнага чалавека.

Гэты дзень дае нагоду палітыкам, журналістам, навукоўцам і проста неабыякавым грамадзянам падумаць аб тым, наколькі справядлівы сучасны свет, якія сацыяльныя праблемы існуюць.

Пачатак Масленічнага тыдня, 20-26 лютага.  

Народнае свята развітання з зімой і сустрэчы вясны. Масленіца ў гэтым годзе прыпадае на 26 лютага, бо праводзіцца за восем тыдняў да Вялікадня (16 красавіка 2023) і  за тыдзень да Вялікага посту. Масленічны тыдзень у гэтым годзе прыпадае на 20-26 лютага.

Галоўныя атрыбуты свята: гульні, песні, танцы і бліны.

1387 год. Ягайла выдаў першую грамату аб наданні прывілеяў баярам ВКЛ, якія прынялі каталіцкае веравызнанне. 

Хрышчэнне Ягайлы ў 1386 годзе не прыпыніла ваенныя кампаніі тэўтонскіх рыцараў, якія сцвярджалі, што хрышчэнне было прытворствам, магчыма, нават ерассю, але значна паляпшыла становішча каталіцкай меншасці за кошт праваслаўнай часткі шляхты. 

Паводле прывілея каталікам даваліся дадатковыя правы і вольнасці, недасяжныя для праваслаўнай шляхты. Гэта выклікала вялікае незадавальненне ў праваслаўнай знаці.

Помнік Ягайлу ў Нью-Ёрку

1530 год. Жыгімонт Аўгуст (1520–1572) каранаваны на караля польскага. 

Вялікі князь літоўскі (1544–1572), кароль польскі (1548–1572). Сын Жыгімонта Старога і Боны Сфорца. Яго ўладарста было перыядам росквіту Адраджэння ў ВКЛ.

Знешняя палітыка Жыгімонта Аўгуста была накіравана на захаванне мірных стасункаў з суседнімі дзяржавамі. Стасункі з Швецыяй палепшыліся, але адносіны з Маскоўскай дзяржавай былі кепскія, Іван IV пачаў Лівонскую вайну (1558–1582), якая падштурхнула ВКЛ да заключэння Люблінскай уніі (1569).

Правёў рэформу скарбу, судоў, войска, садзейнічаў правядзенню Валочнай памеры ў ВКЛ, пачаў стварэнне ваенна-марскога флоту, стварыў Марскую камісію. Праводзіў палітыку талерантнасці ў адносінах да ўсіх канфесій. Віленскім прывілеем (1563) пацвердзіў роўнасць правоў праваслаўнага і каталіцкага баярства ВКЛ. Зацвердзіў Статут Вялікага Княства Літоўскага (1566). 

Дазволіў дзейнасць езуітаў. 

Быў мецэнатам, падтрымліваў мастакоў, архітэктараў, музыкантаў, акцёраў.

1810 год. Памёр Марцін Пачобут-Адляніцкі. 

Астраном і асветнік. Прафесар Віленскай акадэміі, рэктар Галоўнай школы ВКЛ. Адзін з арганізатараў і першы дырэктар найстаражытнай у Еўропе Віленскай астранамічнай абсерваторыі. 39 гадоў  вёў астранамічныя назіранні, вызначыў геаграфічныя каардынаты Вільні, Гродна, Полацка, іншых гарадоў.

Каралеўскі астраном. Актыўна падтрымаў паўстанне 1794 года. Звяртаўся да Папы Рымскага, каб аднавіць езуіцкі ордэн.

У яго гонар названы кратар на Месяцы.

1849 год. Нарадзіўся Леон Баршчэўскі (1849–1910). 

Тапограф, географ, геолаг, этнограф, археолаг, даследчык Цэнтральнай Азіі. Член Рускага геаграфічнага таварыства.

За абарону паўстанцаў у дыспуце пра «польскае паўстанне» быў высланы на службу ў Херсонскую губерню.

Служыў ваенным тапографам у Туркестане, выконваў даследаванні мясцовасці і тапаграфічную здымку гандлёвых шляхоў у Кітай і Афганістан для пракладкі стратэгічных дарог. З фотаапаратам вывучаў Самарканд, падарожнічаў уздоўж рэк Зераўшан, Фандар’я, Іскандэрдар’я, Ягнаб, Гісарскі хрыбет.

Быў арганізатарам першых раскопак Афрасіяба – папярэдніка Самарканда, суарганізатарам шэрагу навуковых экспедыцый у Цэнтральную Азію. Сабраў багатыя калекцыі фотаздымкаў ландшафтаў, гарадоў, жыцця і побыту народаў, матэрыялы з легендамі, паданнямі.

З 1897 года служыў у Седльцы камандзірам палка, спрыяў заснаванню гімназіі імя каралевы Ядвігі, потым удзельнічаў у руска-японскай вайне, служыў у Чэнстахове. Беспадстаўна быў абвінавачаны ў растраце палкавой казны, 22 сакавіка 1910 годзе пакончыў з сабой дзеля выратавання гонару.

1892 год. У Гродна нарадзіўся Іван Жангаловіч. 

Астраном, гравіметрыст, геадэзіст, падарожнік, даследчык Арктыкі, Заслужаны дзеяч навукі РСФСР, Ганаровы член Геаграфічнага таварыства СССР, Ганаровы палярнік, доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар.

Кузен вядомага падводніка Жыгімонта Жангаловіча (1897–1935).

Удзельнік вывучэння Курскай магнітнай анамаліі, працаваў у экспедыцыях на Памір, у штогадовых экспедыцыях па даследаванні Паўночнага Ледавітага акіяна, у экспедыцыях на ледаколах «Садко», «Сядоў», «Малыгін». 

Быў рэпрэсаваны (1936–1937).

Вывучаў гравітацыйнае поле Зямлі, пытанні спадарожнікавай геадэзіі, геафізікі, распрацоўшчык «рэферэнц-эліпсоіда Жангловіча» (блізкага да параметраў Красоўскага-Ізотава).

Распрацаваў спосаб вызначэння цэнтра масы Зямлі па назіраннях штучных спадарожнікаў Зямлі.

Яго імем названы востраў у архіпелагу Новая Зямля і астэроід Галоўнага пояса.

Памёр 29 жніўня 1981 года ў Пецярбургу.

1918 год. У Мінску створаны Народны сакратарыят – першы ўласна беларускі ўрад. 

Працаваў з 21 лютага да 11 лістапада 1918 года. Пасада, раўназначная пасадзе міністра, называлася народны сакратар. У Першы склад Народнага Сакратарыята Беларусі ўвайшлі: Язэп Варонка (старшыня і адначасова народны сакратар замежных спраў), Палута Бадунова (сакратар апекі), Гелій Белкінд (фінансаў), Яфім Бялевіч (юстыцыі), Тамаш Грыб (земляробства), Мойша Гутман (яўрэйскіх спраў), Кастусь Езавітаў (вайсковых спраў), Павел Здобін (вялікарускіх спраў), Аляксандр Карабач (пошты і тэлеграфа), Пётра Крачэўскі (кантролю), Іван Макрэеў (унутраных спраў), Віктар Рэдзька (шляхоў зносін), Іван Серада (народнай гаспадаркі), Аркадзь Смоліч (асветы), Васіль Захарка (казначэй), Лявон Заяц (кіраўнік канцылярыі). Сябрамі ўрада былі пераважна прадстаўнікі Беларускай сацыялістычнай грамады.

Народны Сакратарыят Беларусі. Злева направа: Аркадзь Смоліч, Іван Серада, Язэп Лёсік, Аляксандр Цвікевіч, Антон Аўсянік, Язэп Варонка, Васіль Захарка, Пётра Крачэўскі.

1922 год. У Бабруйску нарадзіўся Міхаіл Цікоцкі.

Беларускі мовазнавец і журналіст. Сын вядомага кампазітара Я. Цікоцкага. Доктар філалагічных навук.

Удзельнік вайны. Скончыў БДУ. Працаваў у газетах «Савецкі селянін», «Калгасная праўда», часопісе «Вожык», прафесарам факультэта журналістыкі БДУ.

Даследаваў публіцыстыку Якуба Коласа (кандыдацкая дысертацыя), праблемы публіцыстычнага стылю (доктарская).

Заснавальнік беларускай стылістыкі, аўтар прац па вывучэнні мовы літаратурных класікаў – Я. Коласа, Я. Купалы, К. Чорнага, М. Лужаніна, У. Караткевіча, І. Мележа і іншых. 

Памёр 24 сакавіка 2012 года. 

1945 год. Нарадзілася Таіса Бондар.

Беларуская пісьменніца, перакладчыца.

Скончыла Мінскі дзяржаўны педінстытут замежных моў. Настаўнічала ў Малдове, працавала ў штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва», часопісе «Беларусь», дырэктарам рэдакцыйна-выдавецкай установы «Лiтаратура i Мастацтва».

Аўтар вершаў, 10 зборнікаў паэзіі і паэм, а таксама кніг апавяданняў, аповесцей, рамана-містэрыі, перакладаў з малдаўскай, румынскай і англійскай моў.

У рамане «Спакуса» стварыла партрэт Ефрасінні Полацкай і яе драматычнай эпохі. У рамане «Ахвяры» адлюстравала складаныя перыпетыі жыцця ахвяр культу асобы і іх нашчадкаў.

Памерла 19 снежня 2005 года.

1946 год. Адбылася аварыя самалёта Лі-2 у аэрапорце Мінска. 

Грузавы самалёт рэйсу Мінск-Масква, пры сустрэчна-бакавым ветры і праз памылкі лётчыкаў, не здолеў ўзляцець і ўрэзаўся ў цагляныя пасляваенныя руіны і разбіўся. Экіпаж, гарадскія пабудовы не пацярпелі.

1947 год. Нарадзіўся Валерый Мазынскі. 

Беларускі тэатральны рэжысёр, стваральнік мінскага тэатра «Вольная сцэна» грамадскі дзеяч. Заслужаны дзеяч мастацтва. Лаурэат прэміі «За свабоду думкі» імя В. Быкава.

Скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут. Працаваў галоўным рэжысёрам Беларускага тэатра імя Я. Коласа ў Віцебску. Сузаснавальнік тэатраў «Лялька», «Вольная сцэна»

Сярод галоўных яго пастановак:  «Званы Віцебска», «Кастусь Каліноўскі», «Сымон-музыка», «Радавыя», «Барбара Радзівіл».

Яго творчасць вызначаецца метафарычнасцю, асацыятыўнасцю, гратэскавасцю і шматпланавасцю структуры.

Рэжысёр і чытальнік беларускага агучвання твораў замежнай і айчыннай літаратуры (звыш за 30 аўдыёкніг), зняў тэлевізійны фільм «Тутэйшыя», 4 дакументальныя фільмы пра Р. Лапіцкага, П. Бадунову, М. Чарняўскага, пра пасляваенны супраціў.

За крытыку беларускай улады ў галіне культуры ў 2021 годзе быў пазбаўлены пенсіі за асаблівыя заслугі перад краінай.

 А. Мілінкевіч і В. Мазынскі
А. Мілінкевіч і В. Мазынскі

1963 год. Памёр Канстанцін Галкоўскі.  

Беларускі і літоўскі кампазітар. Прафесар Літоўскай кансерваторыі.

Паводле паходжання беларус, бацька яго паходзіў з Магілёўшчыны. Вучань М. Рымскага-Корсакава, А. Глазунова, А. Лядава. Яго дыпломная праца ў Пецярбургскай кансерваторыі, трохактовая опера «Цыганы» па паэме А. Пушкіна была адзначана залатым медалём.

Жыў і працаваў у Вільні. З Беларусі часта да яго заязджалі Максім Танк, Рыгор Шырма, Алесь Траяноўскі.

Аўтар многіх твораў, заснаваных на беларускім фальклоры, музыкі рамансаў і хораў на вершы беларускіх паэтаў Ф. Багушэвіча, Я. Купалы, Я. Коласа, М. Танка, Зм. Бядулі, К. Буйло, апрацовак народных песень і народных харавых сюіт «Дуда» і «Каханне».

Яго апрацоўкі і арыгінальныя хары ўваходзяць у рэпертуар Дзяржаўнай харавой капэлы БССР.

Рыгор Шырма і Канстанцін Галкоўскі разам з маладымі беларускімі літаратарамі, 1920-я

Дзень у гісторыі. 30 кастрычніка. Адкрыццё БДУ. Разагнаны міліцыяй мітынг «Дзяды». Публікацыя верша «Мы выйдзем шчыльнымі радамі» –тгімну БНР. Дзень памяці паўстанца і даследчыка Сібіры Аляксандра Чаканоўскага, мастака Фердынанда Рушчыца

1728 год. Нарадзіўся Марцін Пачобут-Адляніцкі. 

Астраном і асветнік. Прафесар Віленскай акадэміі, рэктар Галоўнай школы ВКЛ. 

Адзін з арганізатараў і першы дырэктар найстаражытнай у Еўропе Віленскай астранамічнай абсерваторыі. Каралеўскі астраном. 

39 гадоў вёў астранамічныя назіранні, вызначыў геаграфічныя каардынаты Вільні, Гродна, Полацка, іншых гарадоў.

Актыўна падтрымаў паўстанне 1794 года. 

Звяртаўся да Папы Рымскага, каб аднавіць езуіцкі ордэн.

У яго гонар названы кратар на Месяцы.

1876 год. Памёр Аляксандр Чаканоўскі

Даследчык Сібіры.

За ўдзел у паўстанні 1863-1864 гадоў сасланы ў Сібір. 

Па даручэнні Сібірскага аддзела Рускага геаграфічнага таварыства правёў геалагічныя даследаванні на поўдні Іркуцкай губерні. 

Сабраў першыя дакладныя звесткі па геалогіі рэгіёна рэк Ніжняя Тунгуска, Лена і Алянёк.

На Ніжняй Тунгусцы адкрыў радовішча каменнага вугалю і графіту.

Яго імем названы краж паміж рэкамі Лена і Алянёк, горад у Іркуцкай вобласці і шэраг выкапнёвых раслін.

wikimedia.org

1885 год. Нарадзіўся Альбрэхт Антоні Радзівіл

Палітычны дзеяч, адзін з лідараў «віленскіх кансерватараў». Падтрымліваў БНР.

Прыхільнік беларускай нацыянальнай ідэі. Сябе вызначаў як «тутэйшы».

Падчас Першай сусветнай вайны дазволіў на тэрыторыі Нясвіжскага замка размясціць шпіталь, штаб 2-й рускай арміі. 

Арганізатар у Нясвіжы з’езда Радзівілаў (1915). Фінансаваў стварэнне польскіх войск у расійскай арміі.

У 1926 годзе на яго жыццё ажыццявіў замах з засады будучы Герой Савецкага Саюза і старшыня кіраўскага калгаса “Рассвет” Кірыл Арлоўскі.

З’яўляўся дзеячам Віленскага таварыства дабрачыннасці: падтрымліваў школы, студэнтаў, артыстаў, касцёлы. Займаўся аднаўленнем Нясвіжскага замка.

Памёр 18 снежня 1935 года ў Варшаве. Пахаваны ў радавой спачывальні.

wikimedia.org

1888 год. Дзень нараджэння шарыкавай асадкі: атрыманы першы патэнт на яе выраб Джонам Лаўдам. 

У 1916 годзе на сваю мадэль асадкі атрымаў патэнт Ван Вечтэн Райзберг, у канцы 1930-х – венгерскі журналіст Джозэф Ласла Біро, у 1943 – амерыканец Мілтан Рэйналдс, у 1958 – француз Марсэль Бік (мадэль BIC).

1905 год. Нарадзіўся Андрэй Бембель

Беларускі скульптар. Народны мастак Беларусі.

Аўтар бюстаў і помнікаў выбітных дзеячоў, элементаў аздаблення Дома ўрада, заляў Прэзідыума Вярхоўнага Савета, Тэатра оперы і балета БССР, купалаўскага тэатра, Дома Чырвонай арміі, гарэльефа «9 Мая 1945 года» Манумента Перамогі ў Мінску і іншых.

Адзін з аўтараў Кургана Славы Савецкай Арміі (1969), мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой» (1971).

evitebsk.com

 1919 год. У газеце «Беларусь» апублікаваны верш Макара Краўцова «Мы выйдзем шчыльнымі радамі». 

Стаў гімнам Беларускай Народнай Рэспублікі, таксама яго называюць “Ваярскі марш” ці “Ваяцкі гімн”.

wikimedia.org

1921 год. Афіцыйна адкрыўся Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт.

Першыя рэальныя крокі да яго стварэння зрабіў Народны сакратарыят Беларускай Народнай Рэспублікі ў сакавіку 1918 года. 

Працу над праектам універсітэта ўзначальвалі М. Доўнар-Запольскі, Я. Карскі.

11 ліпеня 1921 года абнародаваны тэкст Дэкрэта аб адкрыцці БДУ.

Першым рэктарам стаў гісторык Уладзіміра Пічэта.

1 лістапада 1921 г. на трох факультэтах – рабочым, медыцынскім і грамадскіх навук – пачаліся заняткі для 1390 студэнтаў. Працавалі 14 прафесараў, 59 выкладчыкаў і 10 асістэнтаў.

Зараз у БДУ 26 факультэтаў, інстытутаў, 191 кафедра, 16 корпусаў, 8 000 супрацоўнікаў,  25 500 студэнтаў.

avatars.mds.yandex.net

1936 год. Нарадзіўся Генадзь Цыхун.

Беларускі мовазнавец. Доктар філалагічных навук, прафесар. Акадэмік Міжнароднай акадэміі Еўразіі, сябра Міжнароднага камітэта славістаў.

Старшыня Камісіі ТБМ імя Ф. Скарыны (1991-1993), член Дзяржаўнай камісіі (1993-1994) па ўдакладненні правапісу беларускай мовы (старшыня Ніл Гілевіч).

Аўтар больш за 300 прац па тыпалогіі славянскіх моў і іх сувязях, моўных саюзах, гаворках Палесся і праблеме праславянскай мовы, па беларускай этымалогіі і дыялектнай мове, гісторыі і бібліяграфіі беларускай мовазнаўчай славістыкі.

Суаўтар «Этымалагічнага слоўніка беларускай мовы» і «Тураўскага слоўніка».

1936 год. памёр Фердынанд Рушчыц

Беларускі мастак, педагог.

Майстра краявідаў, ён бачыў тэмы для сваіх прац у кожным фрагменце беларускай прыроды.

Працаваў над кніжнай графікай: аформіў звыш 50 кніг. Аўтар дэкарацый для 15 тэатральных пастановак.

Палотны захоўваюцца ў музеях Польшчы, Літвы, Расіі, Беларусі, еўрапейскіх і амерыканскіх зборах.

Браў удзел у рэстраўрацыі Маці Божай Вострабрамскай.

Працаваў старшынёй камісіі па ахове помнікаў старажытнасці.

wikimedia.org

1988 год. Разагнаны міліцыяй мітынг-рэквіем «Дзяды» ў Мінску.

Арганізатары – Таварыства маладых літаратараў пры Саюзе пісьменнікаў Беларусі «Тутэйшыя» на чале з А. Бяляцкім (Лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру 2022 года), «Мартыралог Беларусі» і аргкамітэт БНФ пад кіраўніцтвам З. Пазняка. 

Асноўным акцэнтам Дзядоў было ўшанаванне памяці і адкрыццё праўды пра рэпрэсіі.

Мінгарвыканкам не даў дазволу на мітынг. Улады кінулі вялікія сілы з мэтай недапушчэння правядзення мітынгу. 

Былі задзейнічаны 600 міліцыянтаў, курсанты навучальных устаноў МУС СССР,  30 міліцэйскіх, 2 пажарных машыны.

Улады спынілі рух двух апошніх станцый метро. Пасля 14:00 каля Маскоўскіх могілках міліцыя пад кіраўніцтвам міністра ўнутраных спраў Віктара Піскарова напала на дэманстрантаў, выкарыстоўвала газ «чаромха», гумавыя дубінкі. 

Былі затрыманы  72 актывісты.

1993 год. Памёр Мікалай Цішачкін

Беларускі акцёр. Заслужаны артыст.

Усе жыццё прысвяціў служэнню ў Беларускім тэатры імя Якуба Коласа.

Сярод роляў беларускага рэпертуару: Шкаляр, Самахвальскі («Несцерка» В. Вольскага), Тата («Зацюканы апостал» А. Макаёнка), Віктар Пятрэня («Вайна пад стрэхамі» паводле А. Адамовіча),  Аляксандр II («Кастусь Каліноўскі» У. Караткевіча), а такжа ролі ў пастаноўках па п’есах А. Астроўскага, Ф. Дастаеўскага, А. Чэхава, У. Шэкспіра  і іншых.

kino-teatr.ru

2022 год. Пераход на зімовы час у краінах Еўрасаюза адбываецца ў апошнюю нядзелю кастрычніка – ў ноч 30 кастрычніка. 

Стрэлкі гадзіннікаў у Еўрасаюзе трэба перасунуць на гадзіну назад. 

Паколькі ў Беларусі пераход з зімовага на летні час і назад быў адменены некалькі гадоў таму назад, мінскі час будзе апярэджваць сярэднееўрапейскі на 2 гадзіны з 30 кастрычніка па канец сакавіка.

На Украіне гадзіннікі перавядуць на гадзіну назад 30 кастрычніка ў 4:00.

Цікавыя факты: Дзяржава, якая ахоплівае максімальную колькасць гадзінных паясоў – Францыя, з улікам заморскіх дэпартаментаў – 12 гадзінных паясоў.

На другім месцы па колькасці гадзінных паясоў (11) Расія.

У ЗША і Канадзе – 6 паясоў, Бразіліі – 4, Аўстраліі, Інданэзіі – па 3, Манголіі, Казахстане, Аргенціне – па 2.

А вось у Кітаі – толькі 1. Да рэвалюцыі 1949 года было 5. Зараз існуе адзіны час – пекінскі. Таму, напрыклад, у Тыбеце сонца садзіцца апоўначы.

Крок даўжынёй у 3,5 гадзіны – Афгана-кітайская мяжа. Перасякаючы гэтую мяжу, гадзіннік трэба пераводзіцца адразу на 3,5 гадзіны наперад. У свеце няма больш месца, дзе адзін крок займаў бы столькі часу.