историк - Магілёў. media

Дзень у гісторыі. 22 мая. Нарадзіліся Ethernet, паэт М. Яцкоў, гісторык І. Пушкін. Касцёл святой Ганны. Першы беларускі атамны рэактар.

Навіна ад 22 мая, 2023

Міжнародны дзень біялагічнай разнастайнасці (International Day for Biological Diversity, з 1995 года.

Заснаваны Генеральнай Асамблеяй ААН, першы раз шырока адзначаны ў 2001 годзе.

Свята адзначаюць, але не заўсёды са святочным настроем, бо праблемы біялагічнай разнастайнасці відавочныя. Экалагічная раўнавага нясталая, экалагічная і біялагічная разнастайнасць працягвае скарачацца, а экалагічная раўнавага ўсё яшчэ падвяргаецца зменам.

Каля 60% экалагічнай сістэмы дэградуе або выкарыстоўваецца безразважна, што вядзе да страты біялагічнай разнастайнасці і цяжкіх наступстваў, якія ў бліжэйшыя 50 гадоў могуць яшчэ і пагоршыцца.

Дзень нараджэння тэхналогіі “Ethernet”

22 мая 1973 года Роберт Меткалф і Дэвід Богс апублікавалі дакладную запіску, у якой апісвалася эксперыментальная сетка, пабудаваная імі ў Даследчым цэнтры фірмы Xerox у Апала-Альта.

Ethernet – сямейства тэхналогій пакетнай перадачы дадзеных паміж прыладамі для камп’ютарных і прамысловых сетак.

Назва “Ethernet” – літаральна “эфірная сетка” ці “асяроддзе сеткі” адлюстроўвае першапачатковы прынцып працы гэтай тэхналогіі: усё, што перадаецца адным вузлом, адначасова прымаецца ўсімі астатнімі (гэта значыць, маецца нейкае падабенства з радыёвяшчаннем).

У цяперашні час практычна заўсёды падлучэнне адбываецца праз камутатары (switch), так што кадры, якія адпраўляюцца адным вузлом, даходзяць толькі да адрасата (выключэнне складаюць перадачы на шырокавяшчальны адрас) – гэта падвышае хуткасць працы і бяспеку сеткі.

Сёння тэхналогіяй карыстаецца каля 5,5 мільярдаў зямлян.

1501 год. Асвечаны Касцёл Святой Ганны ў Вільні.

Помнік гатычнай архітэктуры сусветнага маштабу, адзін з сімвалаў Вільні.

Першыя звесткі аб драўляным касцёле датуюцца пад 1394 годам. Каменны храм паўстаў у 1495-1500 гадах. Мецэнатам касцёла быў Вялікі князь Літоўскі Аляксандр (1461-1506).

Напалеон Банапарт, калі ўбачыў гэты будынак, прыйшоў у захапленне ад вытанчанасці і прыгажосці сабора і хваляваўся, што ў яго няма магчымасці павезці яго з сабой у Парыж.

Спалены крыжакамі ў 1419 годзе, неаднаразова зведаў пажары, французы ў 1812 годзе спалілі ўсё ўнутранае начыненне храма.

1762 год. Памёр Міхал Казімір Радзівіл «Рыбанька» (1702-1762).

Дзяржаўны дзеяч ВКЛ, мецэнат.

Сын вялікага канцлера Караля Станіслава, бацька Караля Станіслава «Пане Каханку».

Мянушка пайшла ад таго, што да ўсіх звяртаўся са словам “рыбанька”.

У 1726 годзе распачаў аднаўленне замку ў Нясвіжы, разбуранага шведамі ў 1706. Аднавіў дзейнасць Нясвіжскай друкарні і адкрыў Нясвіжскі кадэцкі корпус. Заснаваў першыя ў ВКЛ мануфактуры, між іншых Свяржанскую фаянсавую, Слуцкую персіярню (мануфактуру па вырабе шаўковых паясоў). Разам з жонкай Уршулай арганізаваў тэатр і музычную, вакальную і балетную школы, аркестр беларускіх народных інструментаў.

Кавалер ордэна Белага арла.

1792 год. Ашмянам нададзены герб.

У 1792 годзе Станіслаў Аўгуст Панятоўскі зацвердзіў герб горада. Скасаваны рускімі ўладамі 5 жніўня 1800 года.

Ашмяны – 16-тысячны прыгранічны раённы цэнтр у Гродзенскай вобласці, на рацэ Ашмянка. Праз горад праходзіць 9-ы транспартны еўрапейскі калідор.

Існуе меркаванне, што горад ўжо існаваў ужо ў 1040 годзе, але першыя згадкі аб Ашмянах у пазнейшых крыніцах адносяцца да 1341 года. У 1432 годзе тут адбыўся замах на жыццё Свідрыгайл. Адзін з цэнтраў кальвінізму ў ВКЛ. Падчас паўстання 1794 года тут размяшчаўся штаб Я. Ясінскага, фарміраваўся атрад Міхала Клеафаса Агінскага.

У 1796-1801 гадах знаходзіліся ў складзе Літоўскай, у 1801-1920 – Віленскай губерняў. Уваходзілі ў склад ССРБ, Літоўска-Беларускай ССР (1919), Польшчы (1919-1920, 1922-1939), Літвы (1920), Сярэдняй Літвы (1920-1922), БССР з 1939.

У горадзе працуюць мясакамбінат, сыраробны, дражджавы заводы, хлебакамбінат, ААТ «Белкофе», ААТ «Радыётэхніка» і іншыя.

1899 год. Нарадзіўся Мікола Чарнецкі (1899-1944).

Беларускі публіцыст, педагог, палітычны дзеяч. Доктар філасофіі.

Актывіст Грамады беларускай моладзі ў Гродне, студэнцкіх арганізацый у Празе, Пражскім універсітэце, Беларускага (Крывіцкага) культурнага таварыства імя Ф. Скарыны, член пражскага бюро Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў.

У 1929-1944 гадах працаваў у Заходняй Беларусі: выкладчык беларускіх гімназій у Радашковічах і Клецку, сурэдактар віленскага часопіса «Золак», дырэктар школы ў в. Крынкі, кіраўнік асветы Крынкаўскага раёна пры Саветах.

Арыштаваны НКУС, уцёк з-пад арышту. Падчас вайны працаваў у Беларускім нацыянальным камітэце ў Беластоку.

Па-зверску забіты польскімі падпольшчыкамі. Пахаваны на Праваслаўных могілках у Беластоку.

Настаўнікі Клецкай гімназіі. Другі злева – Мікалай Чарнецкі

1900 год. Нарадзіўся Мікалай Каспяровіч (1900-1937).

Беларускі этнограф і мовазнавец, краязнавец, лексікограф, мастацтвазнавец і літаратуразнавец.

Настаўнічаў, быў інструктарам Часовага беларускага нацыянальнага камітэта і Цэнтральнай беларускай школьнай рады, арганізаваў і быў першым старшынёй Ігуменскіх павятовых беларускага нацыянальнага камітэта і школьнай рады, удзельнічаў у антыпольскім падполлі. Працаваў інструктарам Наркамасветы БССР, інспектарам Слуцкага, Віцебскага аддзелаў народнай асветы, сакратаром Цэнтральнага бюро краязнаўства пры Інбелкульце.

Аўтар «Беларуска-расійскага слоўнічка», «Віцебскага краёвага слоўніка» і «Слоўнічка уласных найменняў», прац па краязнаўству, гісторыі беларускага выяўленчага мастацтва, архітэктуры, графіцы, гісторыі тэатра, навукі, бібліяграфіі твораў К. Каганца. Укладальнік першага беларускага дапаможніка па тэорыі літаратуры.

Арыштаваны ДПУ у 1930 годзе. Вязень ГУЛАГу. Паўторна арыштаваны ў 1937 годзе, прыгавораны да расстрэлу і расстраляны 26 снежня.

У яго гонар у 2013 годзе ў Віцебску па вуліцы Крылова, 4, усталявана мемарыяльная дошка.

1907 год. Нарадзілася Алена Аладава (Пук, 1907-1986).

Беларуская мастацтвазнаўца, заслужаны дзеяч мастацтваў, дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі (1944-1977). Жонка кампазітара М. Аладава.

Адна з першых студэнтак БДУ і адначасова ілюстратар Беларускага дзяржаўнага музея.

Аўтар мастацкіх аглядаў у часопісе «Прамень», член творчых аб’яднанняў «Літаратурна-мастацкая камуна», «Прамень».

Прымала ўдзел у стварэнні першай у Беларусі Дзяржаўнай карціннай галерэі (1939), у правядзенні выстаў, у захаванні выратаваных падчас вайны твораў віцебскіх і мінскіх галерэй.

З канца 1940-х гадоў на працягу 30 гадоў збірала для Нацыянальнага мастацкага музея шэдэўры рускага і беларускага жывапісу на прасторах усяго СССР і сумежных дзяржаў. Вяла перапіску з мноствам знакамітых мастацтвазнаўцаў, калекцыянераў, рэстаўратараў і мастакоў.

У яе гонар усталявана мемарыяльная дошка на будынку Нацыянальнага мастацкага музея.

1918 год. У Магілёве і Бабруйску расфарміраваны корпус Доўбар-Мусніцкага.

Камандзір 1-га польскага корпуса, часці якога размяшчаліся на тэрыторыі Магілёўскай губерні, генерал Доўбар-Мусніцкі, ва ўмовах наступлення нямецкіх войскаў з боку Оршы, Шклова, аддаў загад аб расфармаванні корпуса і здачы зброі 10 нямецкай арміі.

1-ы Польскі корпус сфарміраваны ў 1917 годзе на базе польскіх брыгады, дывізіі ў складзе рускай арміі. У 1918 годзе ў корпусе налічвалася 23-28 тысяч чалавек.

29 студзеня 1918 года корпус заняў Бабруйскую крэпасць, удзельнічаў у баях з бальшавікамі пад Татаркай і Асіповічамі.

Апошні транспарт войскаў корпуса пакінуў Бабруйск 8 ліпеня 1918 года. Салдаты корпуса пасля раззбраення ў большасці прыбылі ў Варшаву, дзе адыгралі важную ролю ў заваяванні незалежнасці, а пасля ўвайшлі ў склад Войска Польскага.

У Бабруйску на месцы ваенных могілак існаваў вялікі курган, пад якім былі пахаваны каля 2 000 польскіх салдат I Корпуса. Цяпер гэты курган не існуе. Зменшаная копія знаходзіцца на Вайсковых могілках Павонзкі ў Варшаве.

1940 год. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР заснаваны Залаты медаль “Серп і Молат”.

Знак адрознення Героя Сацыялістычнай Працы. Званне Героя Сацыялістычнай Працы ў 1938-1991 гадах атрымала 20 613 чалавек, у тым ліку ў БССР – 549.

Тройчы Герояў у СССР было 15, у іх ліку ўраджэнец Беларусі Якаў Зяльдовіч (1914-1987), акадэмік АН СССР. Зараз у Беларусі жыве 40 Герояў Сацыялістычнай працы.

1959 год. У Магілёве нарадзіўся Мікалай Яцкоў (псеўданімы: Адам Доман, Панас Прусак).

Беларускі паэт, публіцыст, кампазітар-песеннік, дырэктар Брылёўскага Дома культуры. Сябра Саюза беларускіх пісьменнікаў (рэкамендацыі Г. Бураўкіна, С. Законнікава і Э. Акуліна).

Аўтар больш за 1300 песень на вершы беларускіх паэтаў, аўтар музыкі афіцыйна зацверджаных гімнаў Магілёва (у сааўтарстве з А. Шлеянковым) і Слаўгарада (у сааўтарстве з Ф. Шкірманковым).

1962 год. У п. Сосны пад Мінскам запусцілі першы ў Беларусі атамны рэактар.

На яго базе быў створаны Інстытут ядзернай энергетыкі (з 1965).

У Інстытуце створана эксперыментальная база для правядзення фундаментальных даследаванняў і рашэння прыкладных задач. Плануецца стварыць у Інстытуце навукова-эксперыментальную і вытворчую базу са шматмэтавым даследчым ядзерным рэактарам вакол якога будзе сфарміраваны нацыянальны Цэнтр ядзерных даследаванняў і тэхналогій.

У Соснах яшчэ пры СССР была распрацавана мабільная АЭС на колавым шасі з рэактарнай устаноўкай “Памір”. Усяго было выпушчана два камплекты мабільнай АЭС, адзін з якіх паспеў поўнасцю прайсці выпрабаванні. Аднак радыёфобія, якая ахапіла грамадства пасля Чарнобыльскай катастрофы, прывяла да закрыцця праекту. У выніку абедзве ўстаноўкі былі знішчаны ў канцы 1986 года.

1964 год. У Оршы нарадзіўся вядомы магілёўскі гісторык Ігар Пушкін.

Кандыдат гістарычных навук, дацэнт.

Першы дырэктар Музея гісторыі Магілёва (1992-2001).

У Магілёве працаваў у школе, ПТВ №14, карэспандэнтам газеты «Ратуша». Зараз – дацэнт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта харчовых і хімічных тэхналогіяў.

Даследуе гісторыю і культуры Беларусі, Магілёва, нацыянальных меншасцяў.

Ініцыятар і арганізатар правядзеньня Міжнародных навуковых канферэнцый пад агульнай назвай «Гісторыя Магілёва: мінулае і сучаснасьць» (з 1998), шматлікіх іншых. Адзін з ініцыятараў аднаўлення выдання і сябра рэдакцыйнай рады часопіса «Магілёўская даўніна» (1993-2001).

Аўтар больш за 300 навуковых, навукова-папулярных і вучэбна-мэтадычных прац.

Вядучы гісторыка-пазнавальных радыёпраграмаў на «Новым радыё Магілёў» (1998-2001), стваральнік гістарычных тэлеперадач для Магілёўскага абласнога і гарадскога тэлебачання (1999-2011), для «2 канал. Магілёў» (2001-2008).

Суаўтар праграмы «Магілёвазнаўства» для школ. Адзін з кіраўнікоў культурна-асветніцкай суполкі беларусаў «Машэка» (1989-1999), акцёр аматарскага тэатра “Валянцін”.

Адзін з арганізатараў усталяваньня ў Магілёве памятных дошак у гонар Г. Каніскага, С. Собаля, генерала М. Раманава, рэжысёра В. Ермаловіча.

Член аргкамітэта Міжнароднага фестывалю духоўнай хрысціянскай музыкі «Магутны Божа» (1993-1995).

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 21 мая. Салідарнасць з палітзняволенымі. Вышэйшая народная рада. “Паўночны полюс-1”. Нарадзіліся кампазітары Д. Стэфановіч, М. Чуркін, К. Кіслы, канструктар С. Туманскі.

Навіна ад 21 мая, 2023

Сусветны дзень культурнай разнастайнасці ў імя дыялогу і развіцця (World Day for Cultural Diversity for Dialogue and Development).

Устаноўлены па пастанове Генеральнай Асамблеі ААН 20 снежня 2002 года.

Мэта – інфармаваць грамадскасць аб каштоўнасці і важнасці разнастайнасці культур і, у прыватнасці, садзейнічаць з дапамогай асветы і сродкаў масавай інфармацыі ўсведамленню пазітыўнай ролі культурнай разнастайнасці.

Дзень салідарнасці з палітзняволенымі Беларусі.

У гэты дзень у 2021 годзе ў шклоўскай вязніцы пры невысветленных абставінах памёр палітзняволены актывіст Вітольд Ашурак (1970-2021).

Станам на 17 траўня 2023 года з палітычных матываў у беларускіх вязніцах утрымліваецца 1480 чалавек.

1794 год. Загадам Тадэвуша Касцюшкі ўтворана Вышэйшая народная рада Рэчы Паспалітай.

Найвышэйшы орган паўстання 1794 года.

У склад Рады ўваходзілі начальнік паўстання, 8 радцаў, якія ўзначальвалі аддзелы, і 32 іх намеснікі, па 4 на аддзел. У Вышэйшай радзе былі ўтвораны аддзелы парадку, бяспекі, справядлівасці, фінансаў, харчовы, ваеннага забеспячэння, замежных спраў, народнай інструкцыі, які наглядаў за школамі, газетамі, прапагандай.

Галоўнай задачай рады была мабілізацыя ўсіх сіл на барацьбу за вызваленне, камплектаванне і забеспячэнне паўстанцкай арміі, арганізацыя новых мясцовых органаў кіравання, стварэнне новай судовай сістэмы, правядзенне ў жыццё пастаноў, распараджэнняў, загадаў Начальніка паўстання і самой рады, вядзенне дыпламатычных спраў, вызначэнне падаткаў.

Дзейнасць рады лічылася тымчасовай, да вызвалення краіны і ўсталявання пастаянных органаў дзяржаўнага кіравання.

Рада займалася і рэлігійнымі справамі. Мясцовымі органамі ўлады былі ваяводскія камісіі парадку, у склад якіх мелі ўваходзіць па восем землеўладальнікаў, восем домаўладальнікаў мяшчан і па пяць духоўных асоб. Ніжэйшымі судовымі і адміністрацыйнымі органамі павінны былі стаць дазорныя ўпраўленні, якія ўтвараліся ваяводскімі камісіямі з разліку адзін дазор на 1000-1200 сялянскіх гаспадарак. У кожнае дазорнае ўпраўленне назначаўся наглядчык, які разглядаў скаргі сялян на паноў, а таксама скаргі пана на непадпарадкаванне сялян. Ён таксама мог разглядаць спрэчкі паміж сялянамі.

1797 год. Нарадзіўся Дамінік Стафановіч (1797-1870).

Беларускі музыкант, педагог, дырыжор. У 1820-1837 гадах кіраўнік Мінскага гарадскога аркестра.

Выкладаў музыку i харавыя спевы ў Мінскай гімназіі i прыватным узорным жаночым пансіёне. Пачынальнік беларускага піянізму, адзін з актыўных прапагандыстаў музычнага мастацтва на Беларусі, які садзейнічаў пашырэнню музычнай адукацыі на беларускіх землях.

У гісторыю сусветнай музычнай культуры ён увайшоў як таленавіты педагог, настаўнік выдатнага кампазітара С. Манюшкі. Хоць вучань хутка пераўзышоў свайго настаўніка ў выканаўчым майстэрстве, але Стафановіч умеў прапанаваць Манюшку адпаведныя творы i зацікавіць яго незнаёмымі песнямі i тым самым умацаваць імправізатарскі талент юнака.

Сярод вучняў Стафановіча вялікай папулярнасцю на Беларусі i за яе межамі карысталіся піяніст i кампазітар Ф. Міладоўскі, піяністка i педагог Каміла Марцінкевіч.

1841 год. Памёр гісторык, пісьменнік, палітычны дзеяч Юльян Нямцэвіч (1757-1841).

Палітычны дзеяч, пісьменнік, гісторык.

Удзельнік распрацоўкі Канстытуцыі 3 мая 1791 года, член Адукацыйнай камісіі (міністэрства адукацыі). Падчас паўстання 1794 года быў ад’ютантам і сакратаром Т. Касцюшкі. Трапіў у палон і быў зняволены ў Петрапаўлаўскай крэпасці ў Пецярбургу.

Пасля амністыі ў 1796 годзе разам з Касцюшкам выехаў у ЗША.

Пасля вяртання ў Варшаву ў 1807 годзе, займаў пасады сакратара Сената Варшаўскага княства, Царства Польскага, старшыні Таварыства сяброў навук у Варшаве.

Падчас паўстання 1830-1831 гадоў увайшоў у склад Часовага ўрада. Пасля задушэння паўстання яго маёмасць была канфіскавана, у тым ліку і багатая бібліятэка. На эміграцыі ў Парыжы заснаваў Польскую бібліятэку.

Адзін з найвыдатнейшых польскіх пісьменнікаў. Ініцыятар і рэдактар выдання «Збор гістарычных мемуараў пра старажытную Польшчу» (7 тамоў). Яго камедыя «Пан Навіна» ставілася ў Віцебску ў 1820 годзе. У падарожжах па Беларусі апісваў помнікі.

1869 год. Нарадзіўся Мікалай Чуркін (1869-1964).

Беларускі кампазітар і фалькларыст, Народны артыст Беларусі.

Настаўнічаў, выкладаў музыку і маляванне, кіраваў аматарскімі харавымі калектывамі ў Баку, Коўне, Вільні, Мсціславе, Магілёве, Мінску.

Сабраў больш за 3 000 мелодый песень і танцаў розных народаў.

53 беларускія мелодыі ў яго запісе і апрацоўцы змешчаны ў «Беларускім зборніку» Е. Раманава (1910); склаў зборнікі «Беларускія народныя песні і танцы» і «Беларускія народныя песні».

Сярод твораў – оперы паводле твораў Янкі Купалы, творы для дзяцей, музычныя камедыі, сімфаньеты, сімфанічныя сюіты, сюіты і уверцюра «Памяці Янкі Купалы» для аркестра беларускіх народных інструментаў, 11 струнных квартэтаў, хары, рамансы; музыка для драматычных спектакляў; апрацоўкі народных песень і танцаў, песні для дзяцей на словы беларускіх паэтаў.

На доме па вуліцы Кісялёва, 3 у Мінску ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

1898 год. Нарадзіўся Канстанцін Кіслы (1898-1980).

Беларускі музыкант, кампазітар, дырыжор царкоўных і свецкіх хораў.

Падчас Першай сусветнай вайны жыў у Марыупалі, працаваў кіраўніком хору ў настаўніцкай семінарыі, на канцэртах выконваліся беларускія песні.

У 1921 годзе вярнуўся ў Заходнюю Беларусь. У Беластоку арганізаваў школьны царкоўны хор, вёў свецкі хор Таварыства беларускай школы, шырока ўводзіў у рэпертуар беларускія песні і арганізоўваў публічныя канцэрты.

У 1939 годзе арыштаваны НКУС, сядзеў у турме, з якой уцёк у 1941 годзе.

Падчас вайны супрацоўнічаў з Беларускім камітэтам у Беластоку, аднавіў свой хор, які ў 1942 годзе быў перайменаваны ў Ансамбль беларускай песні і танца, шырока прапагандаваў музычна-песенную спадчыну беларускага народа на сваіх канцэртах. З 1944 года ў эміграцыі ў Германіі, Бельгіі, ЗША.

Пасля смерці Міколы Равенскага ў 1953 годзе стаў дырыжорам студэнцкага Ансамбля беларускай песні і танца ў бельгійскім г. Лёвене. З ансамблем выступаў у краінах Заходняй Еўропы.

У ЗША рэарганізаваў кліўлендскі хор беларускай моладзі ў жаночы ансамбль «Васількі». Адкрыў у Кліўлендзе ўласную інструментальна-музычную студыю.

Увосень 1976 года пераехаў жыць у Беласток.

1901 год. У Мінску нарадзіўся Сяргей Туманскі (1901-1973).

Савецкі авіяканструктар, акадэмік АН СССР. Лаурэат Ленінскай, Сталінскай прэміі, Герой Сацыялістычнай Працы.

Зрабіў вялікі ўнёсак у стварэнне высокатэмпературных турбін авіяцыйных рухавікоў, правёў фундаментальныя даследаванні па стварэнні рэактыўных рухавікоў з двухкаскадным кампрэсарам, прапанаваў рэкамендацыі па ўхіленні небяспечных вібрацыйных напружанняў лапатак кампрэсараў і турбін.

У Мінску ўпершыню зацікавіўся авіяцыяй, калі разам са старэйшымі братамі наведваў паказальныя палёты на Камароўскім полі.

Удзельнік грамадзянскай вайны, аперацый супраць басмачоў, камандзір бамбавіка.

Пасля вайны скончыў Ваенна-паветраную акадэмію.

Працаваў у Цэнтральным інстытуце авіяцыйнага маторабудавання, у Лётна-даследчым інстытуце.

1937 год. Палярная паветраная экспедыцыя АН СССР дасягае Паўночнага полюса.

Пасля гэтага ў 11:35 высадзіла дрэйфуючую навуковую станцыю “Паўночны полюс-1”. Кіраваў экспедыцыяй ураджэнец Магілёва акадэмік Ота Шміт.

Станцыю ўзначаліў І. Папанін (яго імя да вайны насіў Магілёўскі педінстытут), яе супрацоўнікамі сталі гідролаг П. Шыршоў, геафізік-астраном Я.Фёдараў і радыст Э. Крэнкель. Пілотам флагманскага самалёта быў Герой Савецкага Саюза М. Вадап’янаў.

1963 год. На пасаду прэзідэнта Ізраіля заступіў Залман Шазар (Рубашоў, 1889-1974).

Ураджэнец беларускага мястэчка Мір, яўрэйскі грамадскі дзеяч, пісьменнік, паэт, трэці прэзідэнт Ізраіля (1963-1973).

Дзверы яго прэзідэнцкай рэзідэнцыі заўсёды былі адчынены ізраільскім навукоўцам, пісьменнікам, дзеячам мастацтва і яўрэйскім інтэлектуалам з усяго свету.

Заснавальнік фонда «Амос» для садзейнічання ізраільскім навукоўцам і дзеячам мастацтва.

Пакінуў багатую літаратурную спадчыну, якая ўключае прозу, пераклады на англійскую, французскую, іспанскую і ідыш, мемуары пра лідараў сіянісцкага руху і дзеячаў яўрэйскай культуры, паэзію, публіцыстыку і навуковыя даследаванні.

Адзін з піянераў біблеістыкі на іўрыце. Зрабіў значны ўклад у вывучэнне гісторыі мовы ідыш.

Памёр 5 кастрычніка 1974 года.

1974 год. Пушчаны наваполацкі трамвай.

Самы першы электрычны трамвай у Расійскай імперыі пушчаны ў Кіеве (1896), на Беларусі – у Віцебску (1898, праклаў Фернан Гільён) – на год раней, чым ў Маскве і на 9 – за Пецярбург.

Мінскі трамвай працуе з 1929 года. Апошняя трамвайная лінія пабудавана ў Мазыры ў 1988 годзе. Планы на магілёўскі трамвай 1920-1930-х гадоў не былі ажыццёўлены, але Магілёў некалі меў конны трамвай.

2000 год. Памерла Барбара Картленд (1901-2000)

Англійская пісьменніца. Занесена ў Кнігу рэкордаў Гінеса як самы паспяховы англійскі аўтар.

Напісала 723 кнігі, якія прададзены ў колькасці 1 мільярда паасобнікаў. пасля смерці засталося яшчэ больш за 100 ненадрукаваных раманаў.

Стала знакамітай дзякуючы сваім шматлікім любоўным раманам. Друкавалася і пад імем Барбара Мак-Каркадэйл.

У 1990 годзе ўзведзена ў ранг Дамы-камандора Ордэна Брытанскай імперыі. Дачка Картленд ад першага шлюбу стала мачахай прынцэсы Дыяны. Вядома, што сама Дыяна захаплялася раманамі Барбары Картленд.

Уваходзіць у лік самых перакладаемых пісьменнікаў, паводле базы дадзеных ЮНЕСКА, знаходзіцца на 7-м месцы па колькасці ўлічаных ЮНЕСКА перакладных выданняў.

Яе творы неаднаразова экранізаваны.

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 16 мая. Забойства А. Баболі. Кароль Ян III Сабескі. “Тарас на Парнасе”. Першы “Оскар”. Нарадзіліся пісьменнік В. Вітка, гімнастка В. Корбут.

Навіна ад 16 мая, 2023

Успамін святога Андрэя Баболі (Каталіцкі каляндар)

Андрэй Баболя (30.11.1591 – 16.5.1657) – рэлігійны каталіцкі дзеяч, місіянер. Святар і мучанік. Святы, апякун Пінскай дыяцэзіі.

Андрэй Баболя праславіўся як знаўца твораў грэчаскіх айцоў царквы і здольны прамоўца, што дазваляла яму перамагаць прадстаўнікоў праваслаўя ў дыспутах і схіляць іх да каталіцызму. Быў празваны «душахватам», «апосталам Піншчыны».

У час вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 гадоў схоплены і закатаваны ў Янаве-Палескім (цяпер г. Іванава Брэсцкай вобл.) атрадам казакаў палкоўніка А. 3дановіча.

Цела Андрэя Баболі пазней перавезена ў Пінск і пахавана ў крыпце касцёла езуітаў, у 1702 годзе крыпта была эксгумавана і цела знойдзена нятленным. Культ Андрэя Баболі пачаў пашырацца ў Рэчы Паспалітай, потым у Аўстрыі і Германіі.

Беатыфікаваны ў 1853, кананізаваны ў 1938 годзе. У 1808 яго цела перавезена ў Полацк, у 1924 – у Рым, у 1938 – у Варшаву.

16 мая 2002 года святы Андрэй Баболя абвешчаны патронам Польшчы. Ён таксама ёсць патронам Пінскай дыяцэзіі. У Полацку з 1997 года працуе касцёл Св. Андрэя Баболі.

Дзень памяці ахвяраў вайны 1654-1667 гадоў.

У выніку вайны Расіі з Рэччу Паспалітай, у параўнанні з 1648 годам, насельніцтва краіны паменшылася ўдвая. На Магілёўшчыне і Смаленшчыне існаваў партызанскі рух супраць захопнікаў – рух “шышэй”.

1674 год. Абранне каралём і вялікім князем ВКЛ Яна III Сабескага (1629-1696).

Удзельнічаў у войнах супраць Масковіі, казакоў Хмяльніцкага, шведаў у Паўночнай вайне 1655-1660, Асманскай імперыі. Перамог турак і татар пад Хоцінам (1673), выратаваў Еўропу ад турак, разбіўшы іх пад Венай (1683). Мецэнат, апякун навукі і мастацтва ў Рэчы Паспалітай.

Пры ім Рэч Паспалітая зведала свой апошні ўздым.

1762 год. Нарадзіўся Юзаф Копаць (1762-1827).

Удзельнік паўстання 1794 года, генерал, падарожнік, даследчык Камчаткі, мемуарыст, аўтар «Дзённіка падарожжа ўздоўж усёй Азіі па сушы да порта Ахоцк, акіянам праз Курыльскія астравы да Ніжнекамчацка…» (1817).

З павагай пісаў пра камчадалаў, чукчаў, якутаў, буратаў i прыводзіў пра ix этнаграфічныя звесткі. Кніга мае навукова-этнаграфічную каштоўнасць, некалькі разоў перавыдавалася (Берлін, 1863; Парыж, 1867; Львоў, 1867), перакладзена на французскую і рускую мовы. Рукапіс зберагаецца ў бібліятэцы Чартарыйскіх у Кракаве.

1889 год. Упершыню апублікавана паэма “Тарас на Парнасе” Канстанціна Вераніцына (1834-1903) у газеце “Минскій листок”.

На працягу 1890-х-1910-х гадоў перавыдаваўся неаднаразова, у перыёдыцы і асобна, пад рознымі назвамі, і актыўна распаўсюджваўся ў спісах. Этнограф Е. Раманаў, які падрыхтаваў адно з першых выданняў, сцвярджаў у 1896 годзе, што Тараса “ва ўсякай хаце знайсці можна”.

“Тарас на Парнасе” ўваходзіць ва ўсе праграмы вывучэння беларускай літаратуры, перакладаўся на многія мовы, ілюстраваўся і інсцэніраваўся.

1911 год. Нарадзіўся Васіль Вітка (Цімох Крысько, 1911-1996).

Класік беларускай дзіцячай літаратуры, літаратурны крытык, паэт, перакладчык, публіцыст, празаік, драматург, педагог. Заслужаны дзеяч культуры. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР. Занесены ў Ганаровы спіс Х. Андэрсена (1978).

Працаваў на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце, у газетах «Камуніст» (Бабруйск), «Ударнік» (Жлобін), «Чырвоная змена», сакратаром Беластоцкага абласнога аддзялення СП БССР. Удзельнічаў у паходзе Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь.

Пасля вайны працаваў у часопісе «Беларусь», галоўным рэдактарам «Літаратуры і мастацтва», «Вясёлкі».

Паводле ўспамінаў унучкі, культуролага Ю. Чарняўскай, пасля рэферэндуму 1995 года аб змяненні дзяржаўнай сімволікі на новую, напісаў да гэтай падзеі верш, пасля якога яго імгненна перасталі друкаваць, а пасля смерці на могілках раптам не стала месца для яго пахавання. Беларускае тэлебачанне не сказала ні слова пра смерць заслужанага дзеяча культуры, не ўдалося таксама дамагчыся мемарыяльнай дошкі на яго доме.

Аўтар больш за 10 зборнікаў вершаў, зборніка сатыры і гумару, каля 20 кніг паэзіі і вершаваных казак для дзяцей, п’ес «Прамень будучыні», «Шчасце паэта», прысвечанай Я. Купалу (пастаўлена купалаўскім тэатрам), кніг дзённікаў, нарысаў і апавяданняў, суаўтар чытанак «Роднае слова» для малодшых школьнікаў, перакладаў. У 1973 годзе выйшлі Выбраныя творы ў 2 тамах.

Памёр 5 ліпеня 1996 года.

1929 год. У ЗША адбылася першая цырымонія ўручэння прэміі Амерыканскай кінаакадэміі “Оскар”.

Заснавана ўраджэнцам Мінска Лазарам Маерам. Квіток на цырымонію каштаваў 5 даляраў, цягнулася яна 15 хвілін. Першы “Оскар” прайшоў сціпла і сабраў усяго 270 гасцей.

Акцёры і актрысы, якія перамаглі, былі ўзнагароджаны не за канкрэтны праект, а за ўсе фільмы, у якіх яны здымаліся на працягу года.

Першай лепшай актрысай у гісторыі кінематографа стала Джанет Гейнар (“Сёмае неба”, “Вулічны анёл” і “Узыход сонца: песня двух людзей”), а нямецкі кінаакцёр Эміль Янінгс (“Апошні загад” і “Шлях усякай плоці”) стаў першым мужчынай, які атрымаў прэмію кінаакадэміі.

Першы “Оскар” за лепшую рэжысуру быў уручаны Люісу Майлстоуну (“Два аравійскіх рыцара”). Лепшымі карцінамі 1927-1929 гадоў былі прызнаны дзве – “Узыход сонца” і “Крылы”.

Статуэткі таксама атрымалі сцэнарыст Бэн Хэтч і прадзюсер Джэк Уорнер. Чарлі Чаплін, акцёр, рэжысёр і прадзюсер стужкі “Цырк”, быў удастоены прэміі “За выдатныя дасягненні ў кінематографе”. Аналагічную статуэтку атрымала кампанія Warner Brothers за гукавы фільм “Спявак джаза”.

Першая цырымонія ўручэння Оскараў была адзінай цырымоніяй, якая ніяк не транслявалася ў СМІ ці на радыё.

1955 год. У Гродна нарадзілася Вольга Корбут.

Беларуская і савецкая гімнастка. Чатырохразовая алімпійская чэмпіёнка. Занесена ў Міжнародную залю славы гімнастыкі.

У 15 гадоў стала чэмпіёнкай СССР і ўвайшла ў зборную СССР. Абсалютная чэмпіёнка Спартакіяды народаў СССР, шматразовая чэмпіёнка СССР. У 1972 прызнана лепшай спартсменкай свету.

3 1991 года жыве ў г. Атланта (ЗША), утрымлівае гімнастычную акадэмію. Прэзідэнт чарнобыльскага фонду пры шпіталі г. Сіэтл. Ганаровая грамадзянка г. Атланта.

1986 год. У Гродна адкрыўся Дом-музей Максіма Багдановіча.

Месціцца ў мемарыяльным доме па вул. 1-га Мая, 10, пабудаваным у 1888 годзе. У гэтым доме з чэрвеня 1892 па кастрычнік 1896 года разам з бацькамі жыў беларускі паэт.

Між іншых у стварэнні калекцыі музея паўдзельнічала беларуская паэтэса Л. Геніюш, музею былі перададзены яе вышыванкі, якія вельмі падабаліся Максіму Багдановічу. Рарытэтны зборнік «Вянок» (1913) музею перадаў яе сын Юрый.

1995 года. Кіраўнік справаў прэзідэнта Іван Ціцянкоў сарваў дзяржаўны сцяг Беларусі.

Ціцянкоў – ураджэнец в. Клеявічы Касцюковіцкага раёна. Пасля завяршэння рэферэндуму па дзяржаўнай сімволіцы, ён сарваў з даху Дому ўраду і разарваў на кавалкі гістарычны нацыянальны бела-чырвона-белы сцяг – дзяржаўны ў 1991-1995 гадах.

1999 год. Памёр Мікола Ганько (1923-1999).

Беларускі дзеяч на эміграцыі. Брат старшыні Саюза беларускай моладзі Міхася Ганько.

У час нямецкай акупацыі вучыўся ў Маладзечанскай гандлёва-адміністрацыйнай школе, у 1944 годзе быў на курсах сярэдніх кіраўнікоў Саюза беларускай моладзі.

З лета 1944 года ў эміграцыі. Быў адным з заснавальнікаў парафіі Св. Кірылы Тураўскага ў Таронта, шматгадовым кіраўніком Згуртавання беларусаў у Канадзе. Адзін з ініцыятараў стварэння таварыства дапамогі дзецям – ахвярам Чарнобыльскай катастрофы.

Пахаваны на могілках Пайн Хілс у Таронта.

2001 год. Рашэннем Магілёўскага гарвыканкама званне Ганаровы грамадзянін горада было прысвоена спартсменам і пісьменніку, Герою СССР.

Званне прысвоена алімпійскім чэмпіёнам Святлане Баітавай (гімнастыка), Аляксандру Масяйкову (веславанне), Герою Савецкага Саюза Аляксандру Мініну, тульскаму пісьменніку, аўтару кнігі аб абароне Магілёва ў 1941 года Мікалаю Дружыніну.

Фота. С. Баітава.

2021 год. Памёр Яўген Анішчанка (1955-2021).

Беларускі гісторык, кандыдат гістарычных навук, адзін з арганізатараў “Асацыяцыя свабодных беларускіх гісторыкаў”, даследчык гісторыі падзелаў Рэчы Паспалітай, гісторыі Беларусі XVII-XIX стст.

Аўтар 27 кніг і больш за 400 навуковых артыкулаў. Працаваў у інстытуце культуры, Інстытуце гісторыі НАНБ.

У 2004 годзе абараніў доктарскую дысертацыю па тэме «Палітычная гісторыя Беларусі ў часы падзелу Рэчы Паспалітай», якая, аднак, не была зацверджана ВАК.

На думку аўтара, сапраўднай прычынай такога рашэння атэстацыйнай камісіяй у адносінах да яго з’яўляліся тэматыка і вынікі яго даследаванняў, якія не адпавядаюць дзяржаўнай ідэалогіі, а таксама яго актыўная грамадзянская і прафесійная пазіцыя.

Пасля звальнення з НАНБ у 2004 годзе працаваў дворнікам, галоўным архівістам Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі, у Інстытуце парламентарызму і прадпрымальніцтва, у Беларускім дзяржаўным медуніверсітэце.

Дзень у гісторыі. 13 мая. Раненне Папы Рымскага. Нарадзіліся мастакі С. Жукоўскі, А. Кішчанка, дзеячы БНР Я. Серада, І. Ермачэнка, актрыса С. Станюта, пераможца “Еўрабачання” А. Рыбак.

Навіна ад 13 мая, 2023

Успамін Найсвяцейшай Марыі Панны з Фацімы (каталіцкі каляндар).

“Вам давядзецца шмат пакутаваць, але Божая ласка заўсёды будзе вашым суцяшэннем” – такія былі словы Маці Божай, якая 13 мая 1917 года аб’явілася тром дзецям-пастушкам: Люцыі, Францішку і Жасінце ў партугальскім мястэчку Фаціма. Яна прыходзіла да дзяцей да 13 кастрычніка.

Маці Божая, раскрыўшы далоні, паслала дзецям такое моцнае святло, што яно пранікла ў іх і ў самую глыбіню душаў. Праз момант Найсвяцейшая Панна дадала: «Маліцеся на ружанцы кожны дзень, каб выпрасіць спакой для свету і канец вайны». Праз імгненне яна пачала плаўна ўздымацца ў кірунку ўсходу, пакуль нарэшце не знікла ў бязмежнай далечыні.

1622 год. Памёр Іван Мялешка (?-1622).

Дзяржаўны і вайсковы дзеяч ВКЛ. У 1613 годзе ініцыяваў стварэнне ўніяцкага Жыровіцкага манастыра на чале з І. Кунцэвічам, перадаў манастыру сваю частку Жыровічаў.

Стольнік Гродзенскі, мазырскі падкаморы, маршалак слонімскі, кашталян мсціслаўскі, брэсцкі, смаленскі, член Рады ВКЛ.

Хто Аўтар «Прамовы Івана Мялешкі, кашталяна смаленскага, на Варшаўскім сойме ў прысутнасці караля Жыгімонта III Вазы ў 1589 годзе», якая ўяўляе сабой вобраз сацыяльна-палітычнай сатыры, высмейвае норавы польскай шляхты.

Аўтар абураецца вынікамі Люблінскай уніі і адстойвае інтарэсы жыхароў ВКЛ, якія пакутуюць ад польскага прыгнёту. Сур’ёзную пагрозу дзяржаўнапалітычнай незалежнасці Беларусі, яе свабоднаму нацыянальна-культурнаму развіццю сатырык бачыў не толькі з боку польскай экспансіі, але i з боку Масковіі.

Выйсце з такіх складаных для Айчыны абставін аўтар «Прамовы…» бачыў у як мага больш хуткім выгнанні ўсіх чужынцаў, што «да нас улезлі насуперак праву нашаму». Па сваёй аб’ектыўнай накіраванасці «Прамова…» – глыбока патрыятычны літаратурны твор, этапная з’ява ў развіцці беларускай літаратуры, узбагачэнні яе сацыяльнага i духоўна-маральнага зместу.

У XVIІ стагоддзі «Прамова…» бытавала ў шырокіх колах грамадства, неаднаразова перараблялася i дапаўнялася. Існавала мноства разнастайных яе спісаў i рэдакцый, але да нашага часу дайшлі толькі тры рэдакцыі. Упершыню яна надрукаваная Ю. Нямцэвічам у 1822 годзе

1624 год. Нарадзіўся Аляксандр Сапега (1624-1671).

Рымска-каталіцкі і дзяржаўны дзеяч ВКЛ, каралеўскі сакратар, канонік віленскі і варшаўскі, рэферэндарый вялікі духоўны літоўскі, камандзір драгунскай харугвы (1666), біскуп жмудскі і віленскі.

У 1671 годзе перанёс Абраз Маці Божай Вастрабрамскай у новую капліцу, дзе ён знаходзіцца і зараз.

Вучыўся ў езуіцкім калегіуме ў Любліне, Віленскай езуіцкай акадэміі, калегіуме Барталамея Навадворскага ў Кракаве, у Кракаўскім універсітэце, у духоўных установах Падуі, Балоньі, Рыма і Парыжа.

Памёр 22 мая 1671 года. Пахаваны ў кафедральным касцёле Святога Станіслава ў Вільні.

1870 год. Нарадзіўся Аляксандр Турчыновіч (1870-1917)

Беларускі гісторык, краязнавец, педагог.

Скончыў Гродзенскую гімназію, Пецярбургскі гісторыка-філалагічны інстытут.

Працаваў у Магілёўскай, Віленскай, Гродзенскай, Пецярбургскай гімназіях.

Адзін з ініцыятараў правядзення вучнёўскіх адукацыйных экскурсій па Расіі. Разам з гімназістамі з Магілёва, Вільні і Гродна ўдзельнічаў у такога кшталту экскурсіях у Маскву, Пецярбург, Кіеў, затым былі Крым, Каўказ, Прыбалтыка, падарожжы па Дняпры, Волзе і Каспійскім моры.

Падарожнік па еўрапейскіх краінах.

Аўтар дапаможнікаў і даведніка для настаўнікаў па экскурсійнай справе, кніг «Пра лёс помнікаў класічнай літаратуры», «Паладыум: галоўныя звесткі з рымскіх старажытнасцей, літаратуры і метрыкі», падручніка “Кароткая, але поўная граматыка лацінскай мовы для гімназій”, нарыса “Стагоддзе Гродзенскай губерні (1802–1902)”.

Пасля 1917 года далейшы лёс невядомы.

1875 год. Нарадзіўся Станіслаў Жукоўскі (1875-1944).

Польскі і расійскі жывапісец, пейзажыст беларускага паходжання, адзін з найвыдатнейшых прадстаўнікоў свайго жанру канца XIX – першай трэці XX стагоддзя, аўтар 670 шэдэўраў мастацтва. Акадэмік жывапісу Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў.

Дзяцінства прайшло Пружанамі.

Вучыўся ў Варшаве, Беластоку, у Маскоўскім мастацкім вучылішчы (аднакласнік В. Бялыніцкага-Бірулі). Удзельнік Таварыства перасоўнікаў, Саюза рускіх мастакоў.

Кастрычніцкую рэвалюцыю не прыняў. Як упаўнаважаны па справах аховы помнікаў мастацтва пры савецкім урадзе ўратаваў некалькі сядзіб ад знішчэння.

Пасля таго, як пачалося адкрытае цкаванне мастака, ён выехаў у 1923 годзе ў Польшчу, дзе крытыкі станоўча адзначылі прызнанага майстра пейзажнага жывапісу, яго таленавітае і тэмпераментнае майстэрства.

Штогод выяжджаў на пленэры на Гродзеншчыну, дзе маляваў у сваіх улюбёных жанрах пейзажу і інтэр’еру. Часта падчас гэтых вандровак малюе свае родныя мясціны: Палессе, Свіслацкую пушчу, Панямонне, Падароск, Рось, Гарнастаевічы.

Падчас Другой сусветнай вайны падтрымліваў сувязі з варшаўскім падполлем. Быў арыштаваны нацыстамі як удзельнік Варшаўскага паўстання. Загінуў у гітлераўскім канцлагеры Прушкаў каля Варшавы.

Яго палотны захоўваюцца ў музеях і прыватных калекцыях Беларусі, Польшчы, Расіі, Украіны і іншых краін.

С. Жукоўскі. Рака Нёман. Палатно, алей, 1895

1879 год. Нарадзіўся Янка Серада (1879-1943).

Беларусі педагог, дзеяч нацыянальнага руху, першы старшыня прэзідыума Рады БНР, трэці старшыня Народнага Сакратарыята Беларусі.

Скончыў Варшаўскі ветэрынарны інстытут. Удзельнік руска-японскай, Першай сусветнай войн,

Сябра Беларускай сацыялістычнай грамады. Старшыня Усебеларускага з’езда (1917), удзельнік мірных перамоваў у Брэст-Літоўску.

Працаваў ветэрынарам у Мінскай губерні, выкладаў у Мар’іна-Горскім сельскагаспадарчым вучылішчы, быў навуковым супрацоўнікам і загадчыкам бібліятэкі Інбелкульта, выкладчыкам Мінскага беларускага педтэхнікума, арганізатарам і дырэктарам Мінскага ветэрынарнага-заатэхнічнага тэхнікума, дацэнтам Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі ў Горы-Горках.

У 1930 годзе арыштаваны ДПУ, сасланы ў Яраслаўль. У снежні 1941 года паўторна асуджаны на 10 гадоў зняволення. Датэрмінова вызвалены ў лістападзе 1943 года. Далейшы лёс невядомы.

1894 год. Нарадзіўся Іван Ермачэнка (1894-1970).

Беларускі палітычны дзеяч, публіцыст, лекар, ад’ютант генерала П. Урангеля, прадстаўнік ураду БНР у Канстантынопалі, консул на Балканах, сузаснавальнік Злучанага беларуска-амерыканскага дапамогавага камітэту.

З 1922 года жыў у Празе, скончыў медыцынскі факультэт Карлава ўніверсітэта, браў удзел у беларускім студэнцкім руху і ў працы беларускай эміграцыі ў Чэхіі.

У 1940 годзе заснаваў беларускае выдавецтва ў Празе, якое дзейнічала ў ягоным доме. Прыхільнік беларуска-нямецкага супрацоўніцтва.

Пасля вайны жыў у ЗША. Працаваў лекарам. Адзін з заснавальнікаў Злучанага беларуска-амерыканскага дапамогавага камітэта ў Саўт-Рывэры (штат Нью-Джэрсі). Публікаваўся ў часопісе «Беларус у Амерыцы».

1895 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Паўлюкоўскі (1895-1955).

Беларускі паэт, празаік, этнограф, краязнавец, мастак.

У Першую сусветную вайну служыў у расійскім войску, прапаршчык. Падчас службы рабіў фатаграфіі баёў з ворагам, салдат і афіцэраў свайго падраздзялення, пацярпелых, параненых, ахвяр вайны. З атрыманых здымкаў склаў фотаальбом «Памяткі вайны 1914-1917».

Удзельнік грамадзянскай вайны ў Расіі на баку чырвоных. Сябра Беларускай сялянска-работніцкай грамады. За актыўную грамадска–палітычную дзейнасць супраць польскай дзяржавы быў арыштаваны і зняволены ў Лукішках, у канцлагеры Бяроза-Картузскі, адкуль вызваліўся ў верасні 1939 года.

Быў загадчыкам бібліятэкі і сакратаром Віленскага беларускага гісторыка–этнаграфічнага музея імя І. Луцкевіча, дырэктарам Літаратурнага музея А. Пушкіна.

У 1948 годзе арыштаваны КДБ, асуджаны да 10 гадоў лагераў.

Памёр у 1955 годзе, пахаваны на віленскіх могілках Роса.

Аўтар вершаў, артыкулаў, замалёвак, апавяданняў, трох кніг вершаў. Перакладчык Л. Талстога, М. Зошчанкі.

Ілюстратар віленскіх беларускіх календароў-гадавікоў, падручнікаў, фотаальбомаў, буклетаў, дапаможнікаў па мастацтве, разьбе па дрэве.

1905 год. Нарадзілася Стэфанія Станюта (1905-2000).

Беларуская актрыса, легенда сцэны купалаўскага тэатра, Народная артыстка Беларусі і СССР. Лаўрэат многіх прэмій, уладальніца прызоў Міжнародных фестываляў, Акадэмік Міжнароднай акадэміі тэатра.

Сыграла некалькі дзясяткаў ролей у тэатральных пастаноўках па творах Я. Купалы, З. Бядулі, К. Губарэвіча, У. Шэкспіра, Р. Шэрыдана, К. Крапівы, І. Мележа, А. Макаёнка і іншых.

Здымалася ў многіх кінафільмах, у тым ліку «Родная справа», «Памяць зямлі», «Белыя Росы», «Слухаю, чую», «Мама, я жывы», тэлефільмах «Мы – хлопцы жывучыя», «Нас выбраў час», «Пра Чырвоную Шапачку», «Атланты і карыятыды», тэлеспектаклях «Людзі на балоце», «Ткачы» і іншых.

У яе гонар названа вуліца ў Мінску.

1921 год. Савет народных камісараў РСФСР прыняў дэкрэт аб стварэнні сеткі дамоў адпачынку.

Першымі ў Беларусі запрацавалі дамы адпачынку “Ждановічы”, “Чонкі” (1922), “Мінскі” (1923). З 1930 года запрацаваў Дом адпачынку завода штучнага валакна ў Салтанаўцы.

1933 год. Нарадзіўся Аляксандр Кішчанка (1933-1997).

Народны мастак Беларусі. Аўтар слыннага “Габелену стагоддзя”, на якім выяўленыя самыя значныя постаці свету і Беларусі – занесены ў Кнігу рэкордаў Гінэса, мае памеры 14х19 м, вагой – каля 300 кг.

Скончыў Львоўскі інстытут прыкладнога і дэкаратыўнага мастацтва.

Працаваў ва ўсіх жанрах станковага жывапісу, манументальна-дэкаратыўным мастацтве, габелене.Выкладаў у Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Найбольш вядомыя працы: мазаіка «Беларусь партызанская» на мінскім гатэлі «Турыст», серыя пано на будынках у мікрараёне Усход-1, шэраг габеленаў.

Памёр 11 лістапада 1997 года ў Мінску.

1981 год. У Рыме турэцкі тэрарыст Агджа некалькі разоў стрэліў у Папу рымскага Яна Паўла ІІ.

Натоўп вернікаў сабраўся ў гэты дзень на плошчы Святога Пятра, каб вітаць вярхоўнага іерарха. Ян Павел ІІ ехаў у адкрытым аўтамабілі, які павольна прабіраўся праз натоўп вернікаў. Раптам пачуліся стрэлы, і святы айцец, сьцякаючы крывёй, упаў на рукі свайго сакратара.

23-гадовага тэрарыста-турка Мехмеда Алі Агджу, члена падпольнай тэрарыстычнай арганізацыі “Шэрыя ваўкі” схапілі на месцы злачынства, а паранены Ян Павел быў тэрмінова дастаўлены ў шпіталь, дзе яму прыйшлося перанесці нялёгкую чатырохгадзінную аперацыю.

Лекары абвясцілі, што жыццю папы нічога не пагражае: хоць стрэлы былі зроблены амаль ва ўпор, ні адна з куль па шчаслівай выпадковасці не закранула жыццёва важных органаў.

1986 год. У Мінску нарадзіўся Аляксандр Рыбак.

Нарвежскі скрыпач, спявак, кампазітар, канцэртмайстар. Адзіны з беларусаў пераможца “Еўрабачання” (2009).

Вучыўся ў школе пры Беларускай акадэміі музыкі, кансерваторыі ў Осла. Яго бабулі і дзядулі жывуць у Мінску і Віцебску.

Выконвае музыку свайго бацькі на вершы Максіма Багдановіча. Лічыць, што родная культура паўплывала на яго музычны густ. У 2011 годзе запісаў для праекту «Будзьма! Тузін. Перазагрузка-2» беларускую версію свайго хіта «Europe’s Skies», у беларускай інтэрпрэтацыі яна атрымала назву «Небасхіл Еўропы».

1996 год. Пачала выдавацца газета “Педагог” Магілёўскага педінстытута імя А. Куляшова.

З верасня 1997 года – “Універсітэцкі веснік” МДУ імя А. Куляшова. Рэдактары газеты: Л. Шышакова (1996-2018), В. Караткевіч (2018-2019), С. Сомаў (2019-2023).

Фота з адкрытых крыніц

Дзень у гісторыі. 2 мая. Прывілей Ягелончыка. Захоп Берліна. Музей У. Мулявіна. Нарадзіўся паўстанец Л. Акінчыц. Сышоў Тытан Адраджэння.

Навіна ад 2 мая, 2023

Сусветны дзень тунца (World Tuna Day, з 2016 года).

Абвешчаны рэзалюцыяй Генеральнай Асамблеі ААН з мэтай павышэння дасведчанасці насельніцтва планеты аб каштоўнасці гэтай разнавіднасці рыб, аб пагрозах, з якімі сутыкаюцца тунцавыя папуляцыі, і аб эканамічных і сацыяльных перавагах устойлівага кіравання тунцавымі запасамі.

Тунцы – група марскіх рыб сямейства скумбрыевых. Налічваецца каля 40 разнавіднасцяў тунца. Самы буйны прадстаўнік роду – звычайны тунец – вырастае да 4,5 м і можа важыць больш за 600 кг.

Жывуць тунцы ў трапічных і субтрапічных водах.

Тунцы – важны прамысловы аб’ект. Каля 100 краін заняты ў тунцавой прамысловасці. Штогод вылоўліваецца каля 7 мільёнаў тон тунцавых.

Мяса гэтай рыбы шануецца за далікатны густ, поўную адсутнасць старонніх пахаў, высокае ўтрыманне бялку і велізарны спектр карысных уласцівасцяў.

1447 год. Пашырэнне праў баяр і закабаленне сялян.

Вялікі князь ВКЛ Казімір ІV Ягелончык выдаў прывілей, які замацаваў шырокія правы баяраў.

Адзін з першых актаў аб увядзенні прыгоннай залежнасці сялян ад феадалаў. Прывілей гарантаваў права ўласнасці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад феадалаў людзей.

Прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя феадалы.

1519 год. Памёр Леанарда да Вінчы (1452–1519).

Сусветна вядома мастак, музыка, пісьменнік, архітэктар, анатам, інжынер, вынаходнік. Тытан Адраджэння.

З усяго ім зробленага да нас дайшло толькі 15% – а гэта не толькі карціны, але і праекты танка, лятальных апаратаў, калькулятара, выкарыстання сонечнай энергіі, тэорыя тэктанічных пліт, план «ідэальнага горада» і іншае.

З’яўляўся пачынальнікам Высокага Адраджэння. Спалучаючы распрацоўку новых сродкаў мастацкай мовы з тэарэтычнымі абагульненнямі, стварыў гарманічны вобраз чалавека, які адпавядае гуманістычным ідэалам эпохі Адраджэння – поўны жыцця, духоўнай прыгажосці і фізічнай дасканаласці.

«Геній ад Бога». Наблізіўся да стварэння геліяцэнтрычнай сістэмы, аспрэчваў ідэю аб тым, што Зямля знаходзіцца ў цэнтры Сусвету.

Ставіў навуковае пазнанне вышэй хрысціянскай веры, хаця верыў у Бога як стваральніка ўсяго Сусвету.

Яго асоба – рэальнае ўвасабленне гуманістычнага ідэалу ўсебакова развітай асобы, універсальнага генія.

1835 год. Нарадзіўся Людвік Акінчыц (1835–1903).

Лекар, паўстанец 1863 года, адзін с заснавальнікаў курортнай медыцыны.

Скончыў медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта. Займаўся лекарскай практыкай у Свіслачы Гродзенскай губерні.

За ўдзел ў паўстанні сасланы на Урал, дзе працаваў земскім урачом, стаў адным з заснавальнікаў курортнай медыцыны.

Памёр у 1903 годзе, пахаваны ў Пермі на Егашыхінскіх «польскіх» могілках.

Яго сын Людвік Акінчыц (1874–1941) стаў вядомым расійскім хірургам-гінеколагам, эндакрынолагам.

1888 год. Нарадзіўся Іван Віткоўскі (1888–1937).

Беларускі гісторык, прафесар.

Скончыў Пецярбургскую каталіцкую духоўную семінарыю, Петраградскую духоўную акадэмію. Быў вікарыям у Мазыры, выкладчыкам у школах Растова-на-Доне, чырвонаармейцам.

У 1920-1930-х гадах працаваў у савецкіх і партыйных органах у Оршы і Сянно, прарэктарам Віцебскага ветэрынарнага інстытута, выкладчыкам Камуністычнага ўніверсітэта, намеснікам загадчыка польскага аддзела Інбелкульта, дырэктарам Інстытута польскай пралетарскай культуры акадэміі навук, загадчыкам кафедры гісторыі Мінскага педінстытута.

Аўтар прац па гісторыі нацыянальна-вызваленчага і рэвалюцыйна-дэмакратычнага руху, паўстання 1863–1864 гадоў.

Рэпрэсаваны ў 1933 і 1937 гадах. Расстраляны.

1900 год. Памёр Іван Айвазоўскі (Аванэс Айвазян, 1817–1900).

Украінскі і расійскі мастак-марыніст армянскага паходжання.

Шматлікія палотны марыніста складаюць свайго роду энцыклапедыю пра мора.

Яго творы дэманструюць рамантычнае, эмацыянальнае ўспрыманне прыроды, амаль заўсёды перадаюць моцныя пачуцці, яркія перажыванні.

Некалькі яго палоцен, што захоўваюцца у музеях Пецярбурга і Феадосіі, прысвечаны подзвігу камандзіра брыга “Меркурый” беларуса А. Казарскага (1798–1833).

І. Айвазоўскі. Брыг “Меркурый” атакуе турэцкую эскадру.

1920 год. У Менску выйшаў першы нумар часопіса “Рунь”.

Штотыднёвы ілюстраваны літаратурна-мастацкі часопіс. Выходзіў з 2 мая да 4 ліпеня 1920 года на беларускай мове. Рэдактар Я. Луцэвіч, выдавец В. Іваноўскі. Лічыўся пераемнікам выдання «Беларускае жыццё».

Выступаў за нацыянальнае самавызначэнне беларускага народа, усебаковае развіццё яго эканомікі і культуры. Актыўны ўдзел у выданні прымалі Л. Родзевіч, М. Кудзелька, мастак Я. Драздовіч, супрацоўнікі беларускага тэатра і грамадскіх культурна-асветніцкіх устаноў.

Апублікаваў шэраг мастацкіх твораў, артыкулаў, у тым ліку А. Гаруна, М. Чарота, К. Буйло, У. Жылкі, А. Петрашкевіча, М. Краўцова, М. Багдановіча, 3. Бядулі, І. Піліпава, Л. Родзевіча, Я. Карскага, Ф. Аляхновіча, У. Ігнатоўскага, І. Гердэра.

У № 5–8 часопіса была ўпершыню надрукаваная п’еса Янкі Купалы «Прымакі».

1922 год. Памерла Ганна Місуна (1868–1922).

Беларускі, польскі, літоўскі і расійскі геолаг. Першая ў Беларусі і адна з першых у Расіі жанчын-геолагаў, якая праводзіла палявыя геалагічныя даследванні. Геамарфолог, дацэнт Маскоўскага ўніверсітэта, дала навуковае тлумачэнне ледавіковаму рэльефу Беларусі.

У 1899 годзе пачалі выходзіць яе навуковыя артыкулы пра ледавіковыя адкладанні і рэльеф Беларусі, Літвы і Польшчы.

Асаблівую вядомасць набылі працы па геалогіі Гродзенскай і Мінскай губерняў, карта-даведнік будаўнічых матэрыялаў заходніх раёнаў. Распрацавала методыку вывучэння канцавых марэн.

Падчас яе працы дацэнтам Маскоўскага ўніверсітэта, арганізавала геалагічны пакой (1919), які паступова ператварыўся ў музей.

У яе гонар названа вуліца і ўсталяваны помнік у г.п. Ветрына Полацкага раёна.

1945 год. Савецкія войскі цалкам авалодалі сталіцай Германіі Берлінам.

Аперацыю здзейснілі войскі 1-га Беларускага фронта пад кіраўніцтва маршала М. Жукава пры садзейнічанні войск 1-га Украінскага фронта.

Усяго ў аперацыі, якая пачалася 24 красавіка, было задзейнічана 464 тысячы чалавек, 12,7 тысяч гармат, 2100 установак реактыўнай артылерыі, 1500 танкаў супраць 120 тысяч чалавек нямецкіх войск, якія мелі 3 тысячы гармат і 60 танкаў.

1997 год. Загінуў у дарожна-транспартным здарэнні Валерый Шаблюк (1953–1997).

Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук.

Скончыў БДУ. Працаваў настаўнікам гісторыі ў Мінску, навуковым супрацоўнікам Інстытута гісторыі акадэміі навук.

Распрацоўваў новы накірунак у Беларусі – археалогія сярэднявечных сельскіх паселішчаў і мястэчак. Аўтар прац “Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння XIV–XVIII ст.ст.”, “Двор у Туганавічах”, публікацый па гісторыі і археалогіі Беларусі, каля 100 артыкулаў у Энцыклапедыі гісторыі Беларусі.

На Койданаўшчыне даследваў археалагічныя помнікі ў вёсках Вялікія Навасёлкі, Клыпаўшчына, Машчонае, Павуссе.

З 1994 года быў генеральным сакратаром Беларускай Хрысціянска-Дэмакратычнай Партыі.

2009 год. Памёр Фёдар Шмакаў (1917–2009).

Беларускі акцёр, рэжысёр. Народны артыст Беларусі і СССР. Ганаровы грамадзянін Віцебска.

Пасля заканчэння Ленініградскага тэатральнага інстытута, з 1939 года працаваў у Дзяржаўным рускім драматычным тэатры Беларусі ў Магілёве (адчынены Ул. Кумельскім). Больш за 60 год працаваў у трупе Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа. На яго творчым рахунку каля 200 роляў у тэатры і каля 30 роляў у кіно.

Узнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй БССР, прэміяй «За духоўнае адраджэнне», прызам «Крыштальная Паўлінка».

Самыя запамінальныя яго ролі ў тэатральных пастаноўках – «Несцерка», «Пяюць жаваранкі», «Сэрца на далоні», “Кастусь Каліноўскі», «А досвіткі тут ціхія…», «Гамлет», «Сямнаццаць імгненняў вясны». Сярод фільмаў трэба выдзеліць «Узнятая цаліна», «Мора ў вагні», «Доўгія вёрсты вайны», «Час выбраў нас», «Людзі на балоце», «Подых навальніцы», «Дзяржаўная мяжа. Год сорак першы», «Плач перапёлкі».

2005 год. Адкрыты музей памяці Уладзіміра Мулявіна.

Ён размешчаны ў Беларускай дзяржаўнай філармоніі на бульвары Уладзіміра Мулявіна.

У ім экспануюцца асабістыя рэчы, музычныя інструменты, сцэнічныя касцюмы кіраўніка і ўдзельнікаў ансамбля “Песняры”. Музейныя прадметы даюць магчымасць наведвальніку дакрануцца да творчасці, акунуцца ў атмасферу тых гадоў і пражыць маленькі адрэзак жыцця разам з У Мулявіным і яго знакамітым калектывам.

Дзень у гісторыі. 1 мая. Рымскія маёўкі. Дзень працы. Узрыў полацкай Сафіі. Першыя паштовыя маркі. Пашырэнне ЕС. Нарадзіліся Соф’я Слуцкая, П. Галавач, Я. Паплаўская, А. Глеб.

Навіна ад 1 мая, 2023

Маёўкі. У Старажытным Рыме ў гэты дзень прыносілі ахвяры ў гонар багіні Зямлі Маі.

Свята ўстаноўлена ў гонар старажытнарымскай багіні Маі (Майесты), жонкі Вулкана і маці Меркурыя (Гермеса). Апошні вясновы месяц май названы рымлянамі ў гонар менавіта гэтай багіні.

Кожную вясну, акурат у першы дзень месяца, рымляне ладзілі ахвярапрынашэнні з далейшымі святкаваннямі ў гонар гэтай суровай жыхаркі неба. Не прынесці багіні ахвяру азначала застацца без ураджаю ў бліжэйшы год.

Рымляне і сталі ладзіць святы з шэсцямі, і стала гэта традыцыяй. Калі старажытнага Рыма не стала, традыцыя адышла ў нябыт, але была адноўлена нараджаючымся пралетарыятам. У канцы ХІХ стагоддзя ў Расійскай імперыі 1 мая рэвалюцыйна настроеныя рабочыя ладзілі нелегальныя мітынгі на прыродзе.

Дзень салідарнасці працоўных. Дзець працы.

Свята, якое адзначаюць у шматлікіх краінах Еўропы, Афрыкі, Лацінскай Амерыкі і Азіі вядома пад некалькімі назвамі – Дзень міжнароднай салідарнасці працоўных, Дзень Вясны і Працы, Дзень працы, Дзень вясны.

Гэта дата звязана з адной са старонак гісторыі барацьбы пралетарыята з капіталам – з падзеямі, якія адбыліся ў Чыкага. 1 мая 1886 года ў горадзе пачаліся маштабныя мітынгі і дэманстрацыі працоўных з патрабаваннем васьмігадзіннага працоўнага дня. Акцыя скончылася кровапралітным сутыкненнем з паліцыяй, наступныя мітынгі прывялі да Хеймаркецкай бойні 4 мая (на загалоўнай выяве).

У ліпені 1889 года Парыжскі кангрэс прыняў рашэнне аб правядзенні 1 мая штогадовых працоўных дэманстрацый.

Упершыню дзень міжнароднай салідарнасці працоўных быў адзначаны ў 1890 годзе ў Аўстра-Венгрыі, Бельгіі, Германіі, Даніі, Іспаніі, Італіі, ЗША, Нарвегіі, Францыі, Швецыі і некаторых іншых краінах. Доўгі час Першамай быў сімвалам рэвалюцыі, непрымірымай класавай барацьбы.

У Расійскай імперыі Першамай як дзень міжнароднай салідарнасці ўпершыню адзначылі ў 1890 годзе ў Варшаве правядзеннем стачкі 10 000 рабочых.

У 1917 годзе свята было ўпершыню свабодна адзначана ў рэвалюцыйнай Расіі.

З 1918 года свята стала афіцыйным.

Першамай святкаваўся на акупаваных немцамі тэрыторыях Беларусі ў 1942-1944 гадах як галоўнае свята германскага пралетарыята.

Першамай у Магілёве падчас нямецкай акупацыі

1555 год. Нарадзілася княгіня Соф’я Слуцкая (1585–1612).

Беларуская святая і асветніца ВКЛ. Праваслаўны дзеяч з роду Алелькавічаў, апошні яго прадстаўнік.

У 1592 годзе да Соф’і адышло ўсё Слуцкае княства з гарадамі Слуцк і Капыль.

У 11 гадоў яна была сасватана, у 15 гадоў выйшла замуж за нясвіжскага князя Януша Радзівіла. Апекавала праваслаўе ў ВКЛ, фундавала сродкі для пабудовы храмаў і шпіталёў для бедных, рабіла паломніцтвы ў святыя мясціны. Соф’і ўдалося пры дапамозе мужа атрымаць каралеўскую грамату, якая забараняла далучэнне праваслаўных вернікаў да Уніі ў яе ўладаннях.

Памерла ў час родаў, пахаваная ў Слуцкім Траецкім манастыры. Хутка сярод гараджан пайшлі чуткі пра цуды, якія адбываліся каля яе труны. Менавіта тады Соф’ю пачалі ўшаноўваць як святую, але кананізавалі толькі ў 1984 годзе. Цяпер мошчы Соф’і Слуцкай захоўваюцца ў Свята-Духавым кафедральным саборы ў Мінску. Дзень яе памяці адзначаецца 1 красавіка.

Персанаж рамана Ю. Крашэўскага «Апошняя са слуцкіх князёў» і гістарычнай драмы У. Сыракомлі «Магнаты і сірата».

1710 год. Напярэдадні адыходу з Полацку, салдаты расійскага цара Пятра I узарвалі Сафійскі сабор.

Пасля гэтага Сафійскі сабор быў цалкам разбураны і праляжаў у руінах да 1738 года.

11 ліпеня 1705 года сабор быў зачынены расійскай арміяй. Пётр I перадаў сабор праваслаўнай абшчыне, але яна адмовілася прыняць яго, асцерагаючыся, што пасля таго як рускія войскі пакінуць горад, супраць іх пачнуцца рэпрэсіі.

Паводле польскага гісторыка XIX стагоддзя Ф. Духінскага, п’яны Пётр I уварваўся разам з салдатамі ў Сабор, які належаў уніятам, асабіста забіў настаяцеля і чатырох манахаў-базыльян, а целы загадаў утапіць у Дзвіне.

1840 год. На лонданскім паштамце ў продаж паступілі першыя ў свеце паштовыя маркі з партрэтам каралевы Вікторыі.

Чорная каштавала адзін пені, сіняя – два пенсы. Гэта былі першыя афіцыйныя паштовыя маркі, якія маюць клеявы адваротны бок.

З 6 мая гэтыя маркі дазволілі наклейваць на канверты і выкарыстоўваць пры перасыланні лістоў.

Аўтарам ідэі выкарыстання марак для аплаты паштовых адпраўленняў быў Роўлэнд Хіл, які ў 1854 годзе стаў галоўным паштмайстрам Брытаніі.

1903 год. У в. Пабокавічы (зараз Бабруйскі раён) нарадзіўся Платон Галавач (1903–1937).

Беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч. Быў рэпрэсаваны.

Адзін з арганізатараў камсамольскага руху на Бабруйшчыне, у Барысаўскім павеце, першы сакратар ЦК ЛКСМБ, намеснік наркама асветы БССР (1929–1930), рэдактар газеты «Чырвоная змена», часопісаў «Маладняк», «Полымя», адзін з лідараў літаратурных аб’яднанняў «Маладняк» і БелАПП.

Арыштаваны 11 жніўня 1937 года, асуджаны 29 кастрычніка да вышэйшай меры пакарання, расстраляны праз некалькі гадзін пасля прысуду. Сям’і было абвешчана, што памёр 25 снежня 1944 года ў лагеры ад паралічу сэрца.

Аўтар апавяданняў, кніг, зборнікаў апавяданняў, аповесцей, рамана, нарысаў, якія перакладаліся на рускую, польскую, украінскую, чэшскую, ідыш ды iншыя мовы.

Многія яго творы засталіся няскончанымі, у тым ліку кніга пра паўстанне 1863–1864 гг. і Кастуся Каліноўскага.

1915 год. Нарадзіўся Іван Любачка.

Беларускі гісторык. Доктар гісторыі, прафесар шэрагу ўніверсітэтаў ЗША.

Скончыў Віцебскі педінстытут. Выкладаў у Галоўчынскай СШ Бялыніцкага раёна, служыў у войску.

Пачатак Вялікай Айчыннай вайны спаткаў у чыне капітана каля Брэста, адкуль адступаў да Палтаўшчыны, дзе трапіў у палон, потым быў выпушчаны. Вярнуўся на Беларусь, прымусова вывезены на працы ў Германію.

Пасля вайны застаўся ў Германіі, працаваў настаўнікам у беларускіх школах. У пачатку 1950-х гадоў эміграваў у ЗША. Скончыў Калумбійскі ўніверсітэт. Працаваў у шэрагу ўніверсітэтаў.

Аўтар многіх публікацый, у тым ліку «Беларусь пад савецкай уладай, 1917–1957».

Заснавальнік стыпендыяльнага фонду падтрымання доследаў у галіне беларусазнаўства.

Памёр 20 ліпеня 1977 года.

1922 год. Нарадзіўся Алесь Салавей (Альфрэд Радзюк, Альберт Кадняк).

Беларускі паэт.

У Дзяржынскай сярэдняй школе вучыўся разам з вядомым у будучым гісторыкам М. Ермаловічам.

Працаваў у рэдакцыі лагойскай раённай газеты «Чырвоная Лагойшчына», пад час вайны – у рэдакцыі мінскай «Беларускай газеты», рыжскай «Новы шлях».

У 1944 годзе выехаў на Захад. У Празе сустракаўся з Ларысай Геніюш. Удзельнічаў у выданні газеты «Зь беларускага жыцьця» і часопіса «Пагоня», вёў вялікую перапіску з беларусамі ў Нямеччыне.

У 1949 годзе пераехаў у Аўстралію. Член Згуртавання беларусаў у Вікторыі, Беларускага цэнтральнага камітэта ў Вікторыі, беларускай секцыі радыё 3ZZ у Мельбурне.

Аўтар вершаў, кнігі паэзіі «Мае песні», вершаў-мініяцюр, паэм, зборнікаў паэзіі, якія прысвечаны беларускай гісторыі, Усяславу Чарадзею, Ф. Скарыне, С. Буднаму, В. Цяпінскаму, М. Багдановічу.

Памёр 21 студзеня 1978 году ў Мельбурне.

1931 год. Нарадзіўся Алег Лойка.

Беларускі паэт, пісьменнік і літаратуразнавец. Член-карэспандэнт акадэміі навук Беларусі. Доктар філалагічных навук, прафесар.

Стылістычную адметнасць лекцый А. Лойкі адзначалі студзнты БДУ, Варшаўскага, Іенскага універсітэтаў.

Аўтар дапаможнікаў «Гісторыя беларускай літаратуры: Дакастрычніцкі перыяд», «Старабеларуская літаратура». Адзін са складальнікаў хрэстаматыі для ВНУ «Беларуская літаратура XIX стагоддзя».

Пад яго кіраўніцтвам абаронена 15 дысертацый.

Аўтар больш як 450 навуковых публікацый, у тым ліку шасці манаграфій, якія прысвечаны творчасці Якуба Коласа, А.Міцкевіч, М. Багдановіча, паэзіі пачатку XX стагоддзя:

Аўтар вершаў, зборнікаў паэзіі, аповесцей, раманаў, эсэ – усяго 100 кніг.

Аўтар сцэнарыя дакументальнага фільма «Максім Багдановіч» (1990).

Перакладчык на беларускую мову П. Верлена, І. Гётэ, Ф. Шылера, асобных твораў рускіх, украінскіх, літоўскіх, латышскіх, польскіх і іншых паэтаў.

Памёр 19 лістапада 2008 года.

1942 год. Нарадзіўся Міхаіл Басалыга.

Беларускі савецкі графік. Брат Уладзіміра Басалыгі.

У 1970 скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут.

Працуе пераважна ў галіне кніжнай графікі. Вылучаюцца афармленнем: альбом «Гравюры Францыска Скарыны», кніга «Вершы пяці кніг» Г. Бураўкіна, «Дзень добры, мама», «Ave Maria» М. Танка, «Напісанае застаецца» А. Петрашкевіча.

У 2006 годзе стварыў ілюстрацыі для выдання трылогіі «На ростанях» Я. Коласа, таксама працаваў над ілюстрацыямі паэмы «Курган», верша «Хлопчык і лётчык» і іншых Я. Купалы.

Творы знаходзяцца ў Траццякоўскай галерэі, Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва, Літаратурных музеях Я. Купалы і Я. Коласа, Слуцкім краязнаўчым музеі, Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя П. Масленікава.

Выява: Міхаіл Басалыга, Бітва на Сініх Водах, 2005 г.

1949 год. Нарадзілася Ядвіга Паплаўская.

Савецкая і беларуская эстрадная спявачка, клавішніца, кампазітар, удзельніца першага складу ансамбля “Верасы”. Народная артыстка. Жонка А. Ціхановіча.

Скончыла Беларускую кансерваторыю.

Сузаснавальніца і ўдзельніца ВІА “Верасы” (1971–1987), удзельніца Дзяржаўнага аркестра Беларусі пад кіраўніцтвам М. Фінберга, групы «Шчаслівы выпадак».

Суарганізатар (1988) Тэатра песні Ядвігі Паплаўскай і Аляксандра Ціхановіча, праз студыю якога прайшло шмат маладых беларускіх выканаўцаў — Аляксандр Саладуха, гурт «Ляпіс Трубяцкой» і іншыя.

1981 год. Нарадзіўся Аляксандр Глеб.

Беларускі футбаліст, паўабаронца. Ігрок нацыянальнай зборнай Беларусі, адзін з самых паспяховых футбалістаў у гісторыі Беларусі.

Гуляў за БАТЭ, у нямецкім «Штутгарт», лонданскім «Арсенале», іспанскай «Барселоне», англійскім «Бірмінгем Сіці», «Вольфсбургу» і іншых.

У 2021 годзе ўвайшоў у новаўтвораны савет дырэктараў жодзінскага клуба «Тарпеда-БелАЗ».

1986 год. Памёр Сцяпан Александровіч (1921–1986).

Беларускі пісьменнік, літаратуразнаўца, крытык, краязнаўца. Доктар філалагічных навук, прафесар.

Даследаваў гісторыю беларускай літаратуры XIX–XX стагоддзяў, развіццё нацыянальнага кнігадрукавання і перыядычнага друку, літаратурныя сувязі, у тым ліку беларуска-ўкраінскія. Надаваў значную ролю вывучэнні творчасці Тараса Шаўчэнкі.

Вывучаў дзейнасць Ф. Скарыны, Янкі Купалы, літаратурна-гістарычную біяграфію Цішкі Гартнага. Створыў літаратурныя партрэты П. Багрыма, Ф. Савіча, Ф. Багушэвіча, Каруся Каганца, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цёткі, Змітрака Бядулі, Кузьмы Чорнага ды іншым.

2004 год. Адбылася самае вялікае пашырэнне за гісторыю ЕС.

У выніку пятага пашырэння ў склад ЕС увайшлі 10 краін: Венгрыя, Кіпр, Латвія, Літва, Мальта, Польшча, Славакія, Славенія, Чэхія і Эстонія.

2018 год. У Магілёве пабіты тэмпературны рэкорд 1977 года.

У Дзень працы ў абласным цэнтры тэмпература ўзнялася да 27,5 градуса цяпла. У выніку было абноўлена дасягненне 41-гадовай даўнасці ў +26,7 градуса.

Фота з адкрытых крыніц.

29 красавіка. Дзень у гісторыі. Мсціслаўская бітва. Прэм’ера “Няўлоўных мсціўцаў”. Рэцэпт “Доктарскай”. Нарадзіўся М. Ермаловіч. Дзень памяці Я. Карскага, І. Гермянчука.

Навіна ад 29 красавіка, 2023

Міжнародны дзень танцу (International Day of Dance, з 1982 года).

Устаноўлены па ініцыятыве камітэта танца Міжнароднага інстытута тэатра пры ЮНЕСКА ў дзень нараджэння французскага балетмайстра Жана Жоржа Навера (1727–1810), рэфарматара і тэарэтыка мастацтва танца, які ўвайшоў у гісторыю як “бацька сучаснага балета”, аўтара знакамітага тэарэтычнага сачынення “Лісты аб танцы і балетах”, у якім ён не толькі абагульніў назапашаны да таго часу досвед у вобласці харэаграфіі, але і з матэматычнай дакладнасцю і мастацкай вобразнасцю абгрунтаваў асноўныя прынцыпы харэаграфіі.

Па задуме заснавальнікаў, Міжнародны дзень танца закліканы аб’яднаць усе напрамкі танца, стаць падставай для ўшаноўвання гэтай формы мастацтва і яго здольнасці пераадольваць усе палітычныя, культурныя і этнічныя бар’еры, аб’ядноўваць людзей, дазваляючы размаўляць на агульнай мове – мове танца.

1386 год. Вялікі князь смаленскі Святаслаў, які падтрымаў выступленне Андрэя Полацкага супраць Ягайлы, быў разгромлены падчас Мсціслаўскай бітвы.

Ва ўмовах унутрыпалітычнай барацьбы ў ВКЛ вялікі князь смаленскі Святаслаў Іванавіч падтрымаў Андрэя Альгердавіча, спадзяючыся вярнуць страчаны раней Мсціслаў.

18 красавіка 1386 года ён аблажыў Мсціслаў, аднак узяць горада не здолеў. 29 красавіка падышло вялікалітоўскае войска на чале з Свідрыгайлам, Карыбутам, Лугвенам і Вітаўтам. Бітва адбылася на рацэ Віхры, вялікалітоўскае войска перамагло, Святаслаў загінуў у бітве.

1770 год. Брытанскі мараплавацель Джэймс Кук (1728–1779) упершыню высадзіўся ў Аўстраліі.

Ён падышоў да ўсходняга берага Аўстраліі. На беразе заліва, у водах якога спыніўся яго карабель «Індэвар», экспедыцыі атрымалася знайсці шмат невядомых раней відаў раслін, таму Кук назваў гэты заліў Батанічным. З Батанічнага заліва Кук накіраваўся на паўночны захад уздоўж усходняга ўзбярэжжа Аўстраліі.

Кук здзейсніў тры вандраванні ў Ціхім акіяне і стаў першым еўрапейцам, які даследаваў большую частку яго ўзбярэжжа, адкрыў Гаваі, шматлікія астравы, першым абыйшоў вакол Новай Зеландыі, даследаваў частку ўзбярэжжа Аляскі, склаў дакладныя марскія карты.

1921 год. Нарадзіўся Мікола Ермаловіч (1921–2000).

Беларускі гісторык, публіцыст, крытык і літаратуразнаўца, брат магілёўскага тэатральнага рэжысёра Валянціна Ермаловіча (1925–2004). Заснавальнік новай беларускай рамантычнай гістарыяграфіі.

Даказваў, што Літва ніколі не заваёўвала Беларусь, а ВКЛ з’яўлялася беларускай дзяржавай.

Альтэрнатыўнае бачанне гісторыі Беларусі выклікала раздражненне ўлады, пераслед КДБ.

Выдаваў рукапісны самвыдавецкі часопіс «Падснежнік» («Гутаркі», 1963–1976, каля 50 выпускаў) пад псеўданімам Сымон Беларус.

Аўтар кніг «Па слядах аднаго міфа», «Дарагое беларусам імя» (1970), «Старажытная Беларусь: Полацкі і Новагародскі перыяды», «Старажытная Беларусь: Віленскі перыяд», «Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае».

Працы Ермаловіча ў значнай ступені паўплывалі на фармаванне сучаснай грамадскай думкі і гістарыяграфіі Беларусі.

У апошні дзень жыцця 5 сакавіка 2000 года амаль невідушчы 78-гадовы навуковец трапіў пад колы аўтамабіля ў Мінску. Кіроўца ўцёк з месца здарэння.

1924 год. Памёр Міхаіл Пліс (1858–1924).

Праваслаўны святар, грамадска-культурны дзеяч, педагог, давераная асоба патрыярха Ціхана, член Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гродзеншчыны, Віленскага беларускага нацыянальнага камітэта, выкладач Закона Божага на беларускай мове, адзін з ініцыятараў стварэння ў Вільні Святатроіцкага беларускага праваслаўнага таварыства, сузаснавальнік Таварыства беларускай школы.

У міжваенны час выступаў за беларусізацыю праваслаўнай царквы ў Заходняй Беларусі.

Аўтар працы па гісторыі праваслаўнай царквы, якая захоўваецца ў аддзеле рукапісаў Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук Літвы.

1931 год. Памёр Яўхім Карскі (1860/1961–1931).

Беларускі філолаг-славіст. Заснавальнік беларускага навуковага мовазнаўства і літаратуразнаўства, этнограф, фалькларыст, палеограф, акадэмік Пецярбургскай АН, правадзейны член Інбелкульта, Чэшскай акадэміі навук.

Абараніў першую ў гісторыі дысертацыю па беларускім мовазнаўстве «Да гісторыі гукаў і форм беларускай гаворкі» (1893).

Працаваў прафесарам універсітэтаў Варшаўскага (загадчык кафедрай, дэкан гісторыка-філалагічнага факультэта, рэктар, 1905–1910), Растоўскага (1915–1916, былы Варшаўскі), Мінскага педінстытута.

Удзельнік беларускага нацыянальнага руху, ганаровы старшыня Першага ўсебеларускага з’езда, старшыні камісіі па адкрыцці БДУ.

Аўтар больш за 1000 прац, у тым ліку даследаванняў па гісторыі беларускай мовы, дыялекталогіі, фальклоры, этнаграфіі, гісторыі беларускай літаратуры, сямітомнай працы «Беларусы» – энцыклапедыі беларусазнаўства. Прарадзімай славян лічыў Палессе, даказваў, што беларусы – аўтахтоны на сваіх землях, склаў этнаграфічную карту Беларусі пачатку ХХ стагоддзя

На радзіме вучонага, на будынку сярэдняй школы ў в. Лаша працуе з 1964 года мемарыяльны музей, яго імя носіць Гродзенская абласная бібліятэка.

1936 год. Дзень нараджэння доктарскай каўбасы.

На маскоўскім мясакамбінаце імя А. Мікаяна створаны рэцэпт каўбасы “Доктарская”: свініна, гавядзіна, яйкі курыныя, сухое малако, арэх мускатны.

Гатунак каўбасы быў распрацаваны як дыетычны прадукт для тых савецкіх грамадзян “чыё здароўе было падарвана ў выніку Грамадзянскай вайны і царскага дэспатызму”.

Каўбаса гатунка “Доктарская” паважаецца многімі беларусамі і па сённяшні час.

1940 год. Нарадзіўся Уладзімір Ганчарык.

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч.

Скончыў Беларускі інстытут народнай гаспадаркі. Кандыдат эканамічных навук.

Быў на партыйнай рабоце, займаў шэраг кіраўнічых пасад, у тым ліку другога сакратара Магілёўскага абкама КПБ, працаваў старшынёй Беларускага рэспубліканскага савета прафсаюзаў, Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі.

Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР (1986–1990), Вярхоўнага Савета СССР (1989–1991), Вярхоўнага Савета Беларусі (1995–1996).

Адзіны кандыдат ад апазыцыі на прэзыдэнцкіх выбарах у 2001 годзе.

1967 год. Адбылася прэм’ера мастацкага фільма “Няўлоўныя мсціўцы”, у якой зняўся і ўраджэнец г. Рэчыцы Яфім Капелян (1912–1975).

Капелян – адзін з вядучых акцёраў Вялікага драматычнага тэатра ў Ленінградзе, Народны артыст СССР.

2002 год. Памёр Ігар Гермянчук (1961-2002).

Журналіст, грамадскі дзеяч, дэпутат Вярхоўнага Савета БССР 12 склікання, рэдактар газеты “Свабода”, заснавальнік часопісу “Кур’ер”.

Скончыў факультэт журналістыкі БДУ. Адзін з актыўных удзельнікаў незалежніцкага руху 1980-х гадоў. Удзельнічаў у маладзёжным грамадскім аб’яднанні «Беларуская Майстроўня» (1979–1984). Член БНФ «Адраджэньне».

У 29-гадовым узросце стаў адным з самых маладых дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР. 11 красавіка 1995 года разам з іншымі дэпутатамі ад Апазіцыі БНФ абвясціў галадоўку пратэсту супраць ініцыяванага А. Лукашэнкам рэферэндуму пра дзяржаўную мову і сімволіку.

У 30-гадовым узросце ўзначаліў газету «Свабода», якая пры ім зрабілася найбуйнейшым і самым папулярным апазіцыйным выданнем краіны. За вострыя публікацыі пракуратура чатыры разы заводзіла на яго крымінальныя справы.

Пад канец 1997 года газета «Свабода» была забароненая, але ўжо ў студзені 1998 года Гермянчук здолеў адрадзіць яе пад назвай «Навіны».

Дзень у гісторыі. 19 красавіка. Панамскі канал і Галынскі. Магілёў – сталіца. Фота Нэсі. ВАЗ-“капейка”. Рэкордны ўзровень Дняпра. Нарадзіўся гісторык У. Ігнатоўскі.

Навіна ад 19 красавіка, 2023

Міжнародны Дзень пралескі (International Snowdrop Day, з 1984 года).

Радзіма свята – Вялікабрытанія. У паўночным паўшар’і, у залежнасці ад кліматычнай зоны, пралескі зацвітаюць ад студзеня да красавіка.

Лацінская назва пралескі – “галянтус” – “малочная кветка”. Расліна вядома з 1 тысячагоддзя, у сярэдявеччы яе шанавалі як сімвал бязгрэшнасці.

У розных краінах кветку называюць па-рознаму: ангельцы – снежная кропля, снежная завушніца, чэхі – сняжынка, немцы – снежны званочак, у нас – пралеска.

Адна старажытная легенда абвяшчае, што калі Адам і Ева былі выгнаныя з раю, то пайшоў снег. Ева змерзла і стала плакаць, успамінаючы аб цёплых райскіх садах Эдэма. Каб суцешыць яе, Бог ператварыў некалькі сняжынак у кветкі пралескі. Убачыўшы кветкі, Ева павесялела і ў яе з’явілася надзея на лепшае.

Пралеска – сімвал надзеі.

Пралеска – сваячніца нарцыса, належаць да сямейства амарылісавых.

1655 год. Пад час вайны Расіі з Рэччу Паспалітай (1654–1667) магілёўцы, якія перайшлі на бок Масквы, вытрымалі аблогу войскаў гетмана Радзівіла быццам бы дзякуючы іконе Магілёўскага Богаяўленскага храма.

Штурмы горада адбываліся 28 лютага, 18-19 сакавіка, 19, 23 красавіка, 11 мая 1655 года.

Першы раз ікону выкарысталі ў мэтах абароны горада ў 1655 годзе, у тым ліку 19 сакавіка (1 красавіка) 1655 года, у дзень святых мучанікаў Хрысанфа і Дарыі.

З гэтага часу Магілёва-Брацкая ікона Божай Маці прызнаецца цудатворнай. Захоўвалася ў Брацкім Богаяўленскім мужчынскім манастыры да пачатку XX стагоддзя.

Потым Божая Маці праславіла свой абраз у 1708 годзе, калі князь Меньшыкаў, будучы ў Магілёве, задумаў адпомсціць жыхарам горада за забойства «маскавіцян» у 1661 годзе падчас паўстання гараджан супраць маскоўскага гарнізона. Паводле падання, стоячы ў Богаяўленскім храме перад цудатворным абразом, ён раптам быў павалены на зямлю невядомай сілай і пасля гэтага, застрашаны і збянтэжаны гневам Божым, больш не адважваўся ні ўваходзіць у царкву, ні задумваць спусташэння непакорлівага горада над Дняпром.

А ў 1910 годзе Божая Маці выратавала ўвесь горад ад знішчэння агнём. Тады загарэлася прадмесце Лупалава, пажар з-за ветру перайшоў у горад і пагражаў Васкрасенскай царкве і Богаяўленскаму манастыру. Магілёўцы вынеслі цудатворны абраз на агорнутыя полымем вуліцы – і вецер, раптам павярнуўшы, пагнаў агонь у зваротным напрамку ад цэнтра горада.

Пасля бязбожнага ліхалецця XX стагоддзя лёс цудатворнай Магілёва-Брацкай святыні невядомы.

У Трохсвяціцельскім кафедральным саборы Магілёва знаходзіцца старажытны спіс (рэпліка) абраза.

1734 год. Справаводам Магілёўскага магістрата абраны Юры (Рыгор, Ежы) Трубніцкі (1680–1747).

Адзін з аўтараў “Магілёўскай хронікі». Вёў запісы за 1701–1747 гады. Пісаў на польскай мове. Член магістрата з 1725 года, рэгент гарадской канцылярыі з 1734 года.

Працягнуў працу свайго папярэдніка Трафіма Сурты. Першы запіс, зроблены яго рукой адносіцца да восені 1709 года, апошні – да 1746 года.

У якасці крыніц інфармацыі выкарыстоўваў успаміны сучаснікаў і сведкаў падзей, дакументальныя матэрыялы магілёўскага архіва, гісторыка-летапісныя крыніцы і ўласныя назіранні. У рукапіс хронікі ўнёс алегарычную сатыру «Карнавал іншаземны ў Польшчы», зроблены ім пераказ падзей з кніг па гісторыі Даніі і Швецыі.

Пасля смерці Юрыя напісанне Магілёўскай хронікі працягнуў яго сын Аляксандр, магілёўскі купец і дарадца магістрата, які вёў хроніку з 1747 па 1788 год. Справу Юрыя і Аляксандра працягнуў сын апошняга Міхаіл, які давёў змест летапісу да 1856 года.

1773 год. У Варшаве распачалася праца Вальнага сойму, які зацвердзіў першы падзел Рэчы Паспалітай (адбыўся ў 1772 годзе).

Да Расіі адыйшлі беларускія землі ў 92 тысяч км² з 1 мільёнам 300 тысяч чалавек – па Дзвіне, Друці, Дняпру, уключаючы Віцебск, Полацк, Мсціслаў, Магілёў, Гомель.

1850 год. Вялікабрытанія і ЗША падпісалі дамову аб сумесным будаўніцтве Панамскага канала (пазней ЗША вырашылі будаваць канал саматугам).

Панамскі канал – суднаходны канал, які злучае Панамскі заліў Ціхага акіяна з Карыбскім морам і Атлантычным акіянам, размешчаны на Панамскім перашыйку на тэрыторыі дзяржавы Панама.

Канал аказаў неацэнны ўплыў на развіццё суднаходства і эканомікі ў цэлым у Заходнім паўшар’і і ва ўсім свеце, што абумовіла яго надзвычай высокае геапалітычнае значэнне.

Дзякуючы Панамскаму каналу марскі шлях з Нью-Ёрка ў Сан-Францыска скараціўся з 22 500 да 9 500 км.

Ідэю будаўніцтва Панамскага канала падаў ураджэнец Крычава Аляксандр Галынскі (1816–1893) – журналіст, падарожнік, аўтар падрабязнай карты Каліфорніі.

1881 год. Нарадзіўся Валянцін Волкаў (1881–1964).

Народны мастак БССР, прафесар, аўтар выяў герба БССР (1927, 1938), мадыфікацыя якіх з’яўляецца цяперашнім афіцыйным гербам Беларусі.

З 1919 года жыў на Беларусі. Выкладаў у Віцебскім мастацкім тэхнікуме, Мінскім мастацкім вучылішчы, тэатральна-мастацкім інстытуце, кіраваў мастацкімі студыямі Саюза архітэктараў БССР, юных талентаў пры Доме народнай творчасці ў Мінску.

Бацька Анатоля Волкава і дзед Сяргея Волкава, таксама мастакоў.

Працаваў у жанрах тэматычнай карціны, пісаў пейзажы, нацюрморты. Ствараў сюжэтна-тэматычныя карціны, прысвечаныя гісторыі Беларусі, партрэты.

У 1918 годзе ў Петраградзе ён займаўся ўбраннем горада да 1-й гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі – працы захоўваюцца ў Дзяржаўным Рускім музеі. Адзін з першых беларускіх жывапісцаў стварыў вобраз Леніна.

Ілюстраваў і аформіў шэраг кніг для Дзяржаўнага выдавецтва БССР.

Сярод яго шматлікіх работ – «Кастусь Каліноўскі», «Барыкады», партрэты М. Багдановіча, М. Гусева, дзеячаў тэатра імя Я. Купалы. Шырокую вядомасць мае велізарная кампазіцыя «Мінск 3-га ліпеня 1944 года» (фота).

1881 год. Нарадзіўся Усевалад Ігнатоўскі (1881–1931).

Беларускі грамадскі дзеяч, гісторык, першы прэзідэнт Беларускай акадэміі навук (1928–1931), яе акадэмік і акадэмік Усеўкраінскай акадэміі навук.

Займаўся рэвалюцыйнай дзейнасцю. Працаваў Членам Часовага ваенна-рэвалюцыйнага камітэта ССРБ, наркамам земляробства, асветы, членам Прэзідыума ЦВК БССР (1920–1930), прафесарам БДУ, старшынёй Інбелкульта, першым прэзідэнтам Акадэміі навук і дырэктарам Інстытута гісторыі.

Актыўны распрацоўшчык палітыкі беларусізацыі, барацьбіт за ўзбуйненне БССР. Увёў новую перыядызацыю гісторыі Беларусі.

У 1930 годзе патрапіў пад рэпрэсіі, зняты з пасады Прэзідэнта Акадэміі навук. Выклікаўся на допыты ў ДПУ. Пасля аднаго з іх скончыў жыццё самагубствам. Паводле другой версіі быў застрэлены супрацоўнікамі ДПУ ў сваім доме 4 лютага 1931 года.

Яго імя носіць Камянецкая цэнтральная раённая бібліятэка, на будынку якой устаноўлена мемарыяльная дошка.

1908 год. Нарадзіўся Вільгельм Гараўскі.

Беларускі празаік. Брат літаратара Адама Гракала-Гараўскага, унук мастака Гілярыя Гараўскага.

Максім Гарэцкі адгукаўся пра яго так: «Змалку, як і ўсе сялянскія дзеці, быў пастухом, пасля вучыўся, але пашкодзіла вайна і акупацыя», «пад уплывам польскага патрыятызму» ў 1921 годзе, у 13 гадоў, выехаў у Польшчу, але праз два месяцы вярнуўся ў БССР. Трапіў у Інстытут сацыяльнага перавыхавання (дзіцячы прытулак) у Мінску, адкуль потым уцёк і як беспрытульнік вандраваў па Украіне і Каўказе.

Скончыў польскі педтэхнікум. Выкладаў у польскіх школах у Беларусі. Пісаў на польскай і беларускай, друкаваўся ва «Узвышшы» і «Маладняку», у мінскіх і бабруйскіх выданнях. Ягоная лірычная імпрэсія «Скрыпка», аповесць «На ўздыме» выклікалі рэзананс.

У 1931 годзе браў удзел у І Усесаюзным з’ездзе польскіх пралетарскіх пісьменнікаў. Арыштаваны ў пачатку 1937 года. Расстраляны НКУС 27 жніўня 1937 года.

Гракала-Гараўскія належылі да старажытнага герба «Кораб», які вядомы з XIII стагоддзя

1926 год. Нарадзіўся Барыс Аракчэеў (1926–2013).

Беларускі мастак, педагог. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працаваў у станковым жывапісе, у жанрах пейзажа, нацюрморта, тэматычных карцін і батальных сцэн. Пад час вайны служыў у Бабруйску, Мінску.

Скончыў Мінскае мастацкае вучылішча, Тэатральна-мастацкі інстытут (першы выпуск, разам з будучымі народнымі мастакамі А. Анікейчыкам, В. Грамыкам, А. Кашкурэвічам i Л. Шчамялёвым).

Сярод яго твораў – пейзажы, нацюрморты, серыя партрэтаў сучаснікаў і знакамітых людзей. З’яўляўся адным з чатырох стваральнікаў дыярамы «Мінскі кацёл» у Музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.

Выкладаў у Мінскім мастацкім вучылішчы, Акадэміі мастацтваў, з’яўляўся настаўнікам многіх вядомых беларускіх мастакоў.

Творы мастака знаходзяцца ў шматлікіх музеях: у Нацыянальным мастацкім музеі, Фондзе Саюза Мастакоў, Магілёўскім мастацкім музеі і іншых, галерэях Гомеля, Светлагорска, Полацка, Крупак, Баранавічаў, у прыватных калекцыях замежных краін.

Імя мастака носіць галерэя ў г. Крупкі.

Мемарыяльная дошка на доме, дзе працаваў Б. Аракчэеў.

1934 год. Гістарычнае фота лохнескай пачвары, нэсі.

Палкоўнік медыцынскай службы хірург Кенэт Уілсан ішоў з прыяцелем па беразе возера Лох-Нес. Таварыш Уілсана раптам застыў на месцы, узіраючыся ў возера, і выклікнуў: “Божа, ды гэта ж пачвара!”. Уілсан павярнуўся і ўбачыў у вадзе, прыкладна за 200 метраў ад берага, дзіўную жывёліну. Хірург спешна схапіў фотаапарат і зрабіў чатыры здымкі. Праз пару хвілін пачвара пагрузілася ў водную роўнядзь і знікла з выгляду. З чатырох здымкаў толькі адзін захаваў профіль невядомай свету істоты.

Гэты здымак зрабіў фурор ва ўсім свеце. Ён быў надрукаваны ў “Дэйлі мэйл”. Экспертыза пацвердзіла сапраўднасць здымка.

Было вызначана, што на ім адлюстраваны старажытны плезіязаўр. Навукоўцы даказалі, што плезіязаўр цалкам мог ацалець у возеры Лох-Нес, калі яно аддзялілася ад мора. Асяроддзе пасялення цалкам падыходзіла яму. Глыбіня возера складае да 330 метраў, што глыбей Паўночнага мора, дно рассечана расколінамі, дзе можна схавацца, а рыбы для пражытка плезіязаўра там дастаткова.

Лічыцца, што першая пісьмовая згадка аб пачвары зроблена абатам шатландскага Аёнскага манастыра Адамнанам, каля 700 года.

1939 год. Прынята пастанова ЦК ВКП(б) і Саўнаркама СССР “Аб гарадскім будаўніцтве ў Магілёве ў сувязі з пераводам сталіцы БССР».

Пытанне аб пераносе сталіцы было пастаўлена яшчэ 16 снежня 1937 года Пратаколам палітбюро № 56 ЦК ВКП(б) за 11 снежня 1937 – 21 студзеня 1938 года, дзе ў пункце 114 запісана: “Прыняць прапанову… аб пераводзе сталіцы…”.

Мары магілёўцаў стаць сталічнымі жыхарамі не ажыццявіліся. Планы пераносу былі скасаваны пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР у верасні 1939 года. Верагодна, дзякуючы гэтаму, цэнтр Магілёва, у пэўнай ступені, захаваў свой аўтэнтычны выгляд.

1970 год. На Волжскім аўтазаводзе (пабудаваны італьянцамі) на базе “Fiat” быў сабраны першы ВАЗ-2101 – у народзе “капейка”.

Гэта адбылося а 7:00. Першы аўтамабіль звёў з канвеера італьянскі шэф-інструктар. Рытмічная праца галоўнага канвеера пачалася толькі ў жніўні.

У розных мадыфікацыях было выраблена ў 1970-1988 гадах 4,85 мільёнаў “капеек”. Апошні аўтамабіль на базе ВАЗ-2101 выраблены 17 верасня 2012 года.

2013 год. Узровень Дняпра у Магілёве дасягнуў абсалютнага максімума 661 см. Найвялікшы паказчык за ХХІ стагоддзе.

Крытычным з’яўляецца ўзровень у 610, а небяспечным – 620 см.

У гэтым, 2023 годзе, максімуму вышыня вады ў Дняпры ў Магілёве дасягнула 7 красавіка – 570 см.

Гістарычны максімальны пад’ём вады рэгістраваўся 24 красавіка 1931 года – 853 см, калі вада пералівалася праз Пушкінскі праспект. Блізкі пад’ём быў у 1956 годзе – 834.

Дзень у гісторыі. 15 красавіка. Дзень экалагічных ведаў, культуры, мастацтва. Магілёўская архідыяцэзія. “Міс Свету”. Нарадзілася Кацярына I, гісторык Л. Маракоў

Навіна ад 15 красавіка, 2023

Дзень экалагічных ведаў (Day of environmental knowledge, з 1992 года).

Устаноўлены на Канферэнцыі ААН у Рыа-дэ-Жанейра па праблемах навакольнага асяроддзя. Асноўная мэта свята – прасоўванне экалагічных ведаў і фарміраванне экалагічнай культуры насельніцтва, інфармаванне грамадскасці аб стане спраў у галіне экалагічнай бяспекі і аб стане навакольнага асяроддзя, а таксама выхаванне і падрыхтоўка грамадзяніна, які ўмее думаць экалагічна.

Экалагічная адукацыя – прыярытэтны напрамак навучання і выхавання ў свеце. Дзейнасць па фармаванні экалагічнай культуры насельніцтва і беражлівых адносін да навакольнага прыроднага асяроддзя – гэта заклад бяспечнай будучыні для ўсяго чалавецтва.

Дзень экалагічных ведаў значны не толькі для тых, хто займаецца экалагічнай асветай і адукацыяй, але і для ўсіх жыхароў планеты, бо гаворка ідзе аб бяспечным жыцці ў будучыні ўсіх нас. Прывіццё экалагічнай культуры сёння – залог захавання здароўя будучых пакаленняў.

Міжнародны дзень культуры (International Day of Culture).

Дата свята звязана з прыняццем 15 красавіка 1935 года ў Вашынгтоне Пакта Рэрыха – першага міжнароднага акта аб ахове культурных каштоўнасцей, які стаў асновай многіх дзеючых дамоўленасцей аб захаванні культурнай спадчыны.

Ідэя збору правілаў, якія рэгулявалі б ахову помнікаў гісторыі і культуры ад разбуральнага ўплыву знешніх сіл, узнікла ў мастака і філосафа Мікалая Рэрыха яшчэ ў першай палове ХХ стагоддзя. У 1929 годзе ён звярнуўся да ўрадаў і народаў розных краін з прапрацаваным праектам міжнароднай дамовы, які сцвярджаў перавагу захавання культурнай спадчыны перад ваеннай неабходнасцю. Яго падтрымалі многія вядомыя дзеячы культуры і навукі. Праект Пакта Рэрыха адобрылі Камітэт па справах музеяў пры Лізе нацый і Панамерыканскі саюз.

М. Рэрых адлюстраваў сімвал свята ў выглядзе трох чырвоных кругоў у чырвонай акружнасці на белым фоне (на фота).

Міжнароднаму дню культуры штогод прысвечаны розныя мерапрыемствы. Ладзяцца ўрачыстыя канцэрты, выставы нацыянальных культур, канферэнцыі і лекцыі на розныя культурныя тэмы, музычныя і паэтычныя вечарыны, танцавальныя і тэатралізаваныя паказы і многае іншае.

Сусветны дзень мастацтва (World Art Day, з 2019 года).

Сусветны дзень мастацтва, закліканы садзейнічаць прасоўванню, распаўсюджванню і атрыманню задавальнення мастацтва, быў абвешчаны на 40-й сесіі Генеральнай канферэнцыі ЮНЕСКА ў 2019 годзе.

Мастацтва стымулюе творчасць, інавацыі і культурную разнастайнасць усіх народаў свету і адыгрывае важную ролю ў абмене ведамі і заахвочванні цікаўнасці і дыялогу. Гэтыя якасці, якімі мастацтва заўсёды валодала і будзе валодаць, калі мы працягнем падтрымліваць асяроддзе, у якім артысты і свабода творчасці заахвочваюцца і абараняюцца.

Свята своечасова нагадвае нам аб тым, што мастацтва можа аб’ядноўваць і звязваць нас нават у самых складаных абставінах. Нядаўнія канфлікты і крызісы, у тым ліку пандэмія COVID-19, ясна паказалі нам, што сіла мастацтва заключаецца ў тым, каб аб’ядноўваць людзей, натхняць і вылечваць іх і дзяліцца прыгожым.

1684 год. Нарадзілася Марта Скаўронская – расійская імператрыца Кацярына I (1864–1727).

Кіруючая імператрыца ў 1721–1727 гадах. Другая жонка Пятра I, маці імператрыцы Лізаветы Пятроўны, Ганны – герцагіні гальштэйнскай, бабка імператара Пятра III.

Прайшла шлях да стальца больш казачны, чым Папялушка. Існуюць звесткі, што Скаўронскія (Скаўрашчукі) паходзілі з Мінскага ваяводства, з-пад Мінска. Бацька Марты Самуіл (або Янка) Скаўрашчук быў прыгонным селянінам Сапегаў і ад прыгнёту ўцёк ва ўладанні шведаў.

У 1702 годзе трапіла ў палон да Б. Шарамецева, які перадаў яе А. Меншыкаву. У 1706 годзе Марта была прывезена ў Магілёў і саступлена Меншыкавым Пятру I. Выйшла замуж за цара ў лютым 1712 года.

Мела ўплыў на цара. Вакол Кацярыны гуртавалася новая знаць, у тым ліку выхадцы з Беларусі: А. Меншыкаў, П. Ягужынскі, П. Шафіраў і іншыя.

У час яе панавання расійскі ўрад пачаў выкупляць з прыгону ў паноў на Беларусі і ў Літве братоў і сясцёр Кацярыны. Яны і іх нашчадкі ў 1742 годзе ад імператрыцы Лізаветы атрымалі графскія тытулы – Скаўронскія, Гендрыкавы, Яфімоўскія.

У гонар яе названы горад Екацерынбург, Кацярынінскі палац у Царскім Сяле.

1783 год. Утворана каталіцкая Магілёўская архідыяцэзія.

У 1773–1783 гадах – каталіцкая епархія (дыяцэзія) у Расійскай імперыі пасля Першага падзелу Рэчы Паспалітай. Скасавана 13 красавіка 1991 года і ўключана ў Мінска-Магілёўскую архідыяцэзію.

Архідыяцэзіі падпарадкоўваліся 1 мільён каталікоў Расіі на усход ад магілёўскага мерыдыяна, у тым ліку ў Маскве і Санкт-Пецярбургу, Фінляндыі (да 1920 года).

Магілёўскія мітрапаліты, як правіла, знаходзіліся ў Санкт-Пецярбургу.

Пры СССР былі разбурылі ўсе структуры каталіцкай царквы. На падставе дэкрэту Пія XI у 1926 годзе Магілёўская архідыяцэзія была падзелена на пяць апостальскіх адміністратур: у Магілёве, Маскве, Ленінградзе, Харкаве і Казані, Самары і Сімбірску. Само існаванне архідыяцэзіі і мітраполіі да канца 1930-х стала фармальнасцю.

Пры аднаўленні і рэарганізацыі структур каталіцкай царквы на тэрыторыі СССР Папам Янам Паўлам II была ўтворана Мінска-Магілёўская архідыяцэзія і мітраполія, чыя юрысдыкцыя абмяжоўвалася толькі Беларуссю.

Найбольш вядомая фрэска з касцёла Св. Станіслава з панарамай горада 1765 года. Злева двухвежавы кармеліцкі касцёл да перабудовы

1847 год. Памёр Станіслаў Юндзіл (1761–1847).

Прыродазнавец, адзін з першых даследчыкаў расліннага і жывёльнага свету Беларусі, доктар філасофіі і тэалогіі, прафесар Віленскага ўніверсітэта, загадчык кафедры гісторыі прыроды.

Атрымаўшы пасвячэнне на ксяндза, настаўнічаў у піярскіх школах.

Пасля сканчэння Віленскай акадэміі, кіраваў шчучынскай школай піяраў, рэфармаваў у ёй выкладанне ў адпаведнасці з новым статутам Адукацыйнай камісіі, пачаў ствараць навуковы гербарый мясцовай флоры. Пры ім школа стала адной з лепшых піярскіх школ.

Працаваў у піярскай школе Вільні, калекцыянаваў насякомых, птушак, гербарныя ўзоры ў наваколлях Вільні, Ліды і Шчучына, складаў настаўленні-дапаможнікі са звесткамі пра лекавыя расліны Беларусі, Літвы і Польшчы і іх выкарыстання, напісаў навуковы трактат па батаніцы, бібліяграфічны нарыс, працы «Апісанне лiтоўскіх раслін паводле сістэмы Лінея», «Аб саляных радовішчах і солі ў Стоклішках».

З 1792 года працаваў, з перапынкамі, прафесарам Віленскай акадэміі. Арганізаваў батанічны сад, які ўзначальваў 27 год, стварыў кабінет гісторыі прыроды, распрацаваў метады знішчэння саранчы, напісаў кнігі «Прыкладная батаніка, ці звесткі аб уласцівасцях і ўжытку раслін у гандлі, эканоміцы, рукадзеллі, аб іх радзіме, размнажэнні і даглядзе», «Асновы батанікі», «Кароткі курс заалогіі», мемуары — каштоўную крыніцу з гісторыі Віленскага ўніверсітэта і культурнага жыцця ВКЛ.

Пад псеўданімам Ваўрынец Кастрыца выдаваў сатырычны часопіс «Бібліяфобія».

1852 год. У Парыжы памёр Тадэвуш Тышкевіч (1774–1852).

Дзяржаўны і ваенны дзеяч ВКЛ і Расійскай імперыі.

Падчас паўстання 1794 года быў ад’ютантам Якуба Ясінскага, кіраваў атрадам у Вільні. Удзельнік абароны Прагі (прадмесце Варшавы).

За ўдзел у аўстра-французскай вайне 1809 года ўзнагароджаны ордэнам «Віртуці Мілітары».

У вайну 1812 года ваяваў на баку французаў, генерал кавалерыйскай брыгады, удзельнічаў у баях пад Мірам, Смаленскам, у Барадзінскай бітве.

Падчас паўстання 1830–1831 гадоў узначаліў Часовы паўстанцкі ўрад Літвы, на чале паўстанцкіх войск штурмаваў Вільню.

1900 год. Нарадзіўся айцец Васіль, Уладзімір Тамашчык.

Беларускі грамадскі і рэлігійны дзеяч, архіепіскап Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.

Актывіст беларускага руху ў Заходняй Беларусі, належаў да КПЗБ.

Пасля трох гадоў адбывання тэрміну ў польскай турме, з 1930 года жыў у Чэхаславакіі. Скончыў Пражскі політэхнічны ўніверсітэт.

Працаваў у Пражскім інстытуце заалогіі, браў удзел у грамадскім беларускім жыцці, быў сакратаром старшыні Рады БНР Васіля Захаркі.

З пачаткам Другой сусветнай вайны працаваў у беластоцкай газеце «Новая дарога», у Беларускім камітэце. Удзельнічаў у Другім Усебеларускім кангрэсе.

З 1944 года у эміграцыі ў Германіі. Быў старшынём Беларускага цэнтральнага камітэта. У 1949 прыняў манаства пад імем Васiль і стаў епіскапам Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.

У 1951 годзе пераехаў у Нью-Ёрк. Стаў архіепіскапам Канадска-Амерыканскім. Браў актыўны ўдзел у беларускім грамадскім жыцці ў ЗША.

Забіты невядомымі ў сваёй кватэры ў Нью-Ёрку 9 чэрвеня 1970 года.

1940 год. У мінскай турме памёр Павел Корчык (Язэп Лагіновіч, 1894–1940).

Настаўнічаў на Капыльшчыне, удзельнічаў у Першай cусветнай вайне, у беларускім вайсковым руху. Удзельнік З’езда беларусаў-вайскоўцаў Паўночнага фронту ў Віцебску ў снежні 1917 года.

Удзельнічаў у Слуцкім збройным чыне, быў інтэрнаваны.

З 1921 года працаваў у Вільні. Сузаснавальнік Беларускай рэвалюцыйнай арганізацыі, сябар Беларускага нацыянальнага камітэта ў Вільні, Першы сакратар Кампартыі Заходняй Беларусі, рэдактар газет «Наш Сцяг», «Вольны Сцяг».

У 1924 годзе быў арыштаваны польскай дэфензівай, але з дапамогай партызанаў вызвалены, збег у БССР. З 1925 года вярнуўся ў Заходнюю Беларусь на падпольную партыйную работу. У 1928 годзе арыштаваны ў Берліне нямецкай паліцыяй і высланы ў СССР, але зноў вяртаецца ў Польшчу.

Па прыбыцці ў Мінск, арыштаваны НКУС у 1936 годзе к «агент польскай дэфензівы», асуджаны на 5 гадоў, сасланы ў лагер у Комі АССР. 15 сакавіка 1938 года прыгавораны да расстрэлу, але прысуд не выканалі і вярнулі Корчыка ў Мінск. 26 кастрычніка 1939 года ў другі раз прыгавораны да расстрэлу.

1951 год. Дзень нараджэння міжнароднага конкурсу прыгажосці “Міс Свету”.

У гэты дзень у рэкламнага агента Эрыка Морлі з Лондана ўзнікла ідэя арганізаваць конкурс, фінал якога адбыўся 29 ліпеня. Дзякуючы гэтай падзеі Лондан атрымаў славу сталіцы сусветнай прыгажосці.

За званне першай прыгажуні ў свеце ў першым конкурсе прэтэндавала 26 дзяўчат з Вялікабрытаніі, Даніі, ЗША, Нідэрландаў, Францыі і Швецыі. Яны з’явіліся на сцэне ў купальніках “бікіні”, у той час яшчэ не вядомых у Англіі, чым зрабілі фурор.

Першай пераможцай конкурсу “Міс Свету” ў 1951 годзе стала 22-гадовая шведка Керсцін (“Кікі”) Хокансан – на загалоўным фота. У якасці прыза яна атрымала чэк на 1 000 фунтаў, каралі і магчымасць з’яўляцца на старонках таблоідаў.

У СССР першы конкурс прыгажосці адбыўся толькі ў 1988 годзе. Арганізацыяй агляду “Міс Масква-88” займаўся камсамол, спонсарам выступіў канцэрн “Бурда”.

Але самы першы конкурс прыгажосці адбыўся 19 верасня 1888 года ў бельгійскім горадзе Спа. Тады 21 дзяўчына з 350 кандыдатак дасягнула фіналу, дзе выключна мужчынскае журы “аглядала” іх за зачыненымі дзвярыма.

А першы конкурс “Міс Еўропа” быў праведзены ў 1929 годзе ў Парыжы.

Тройка пераможцаў конкурсу “Міс Свету” 1951 года

1958 год. Нарадзіўся Леанід Маракоў (1958–2016).

Пісьменнік, журналіст, гісторык, энцыклапедыст, даследчык рэпрэсій савецкіх уладаў на Беларусі.

Скончыў Мінскі радыётэхнічны інстытут. Працаваў на заводзе ЭВМ, у Акадэміі навук.

У сярэдзіне 1990-х гадоў звярнуўся да пошуку інфармацыі пра расстралянага бальшавікамі дзядзьку, любімага вучня Янкі Купалы, паэта 1930-х гадоў Валера Маракова. Даследаванне біяграфіі паэта і іншых рэпрэсаваных сваякоў ператварылася ў планамернае і прафесійнае даследаванне гісторыі ўсіх беларускіх культурных і грамадскіх дзеячаў, якія пацярпелі ў гады сталінскага кіравання.

Аўтар унікальнага энцыклапедычнага даведніка ў 10 тамах «Рэпрэсаваныя пісьменнікі, навукоўцы, работнікі адукацыі, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. 1794–1991», у які ўвайшлі біяграфіі больш за 20 000 дзеячаў беларускай культуры, расстраляных ці загінулых у сталінскіх канцлагерах (ГУЛАГу), кніг “Знішчэнне”, “Ахвяры і карнікі”, даведніка «Рэпрэсаваныя праваслаўныя святары і царкоўныя служыцелі Беларусі. 1917–1967».

2010 год. Памёр Алег Елізараў (1969–2010).

Беларускі мастак-авангардыст. Апошняя яго карціна “Адзінокае неба” набыта сузаснавальнікам карпарацыі “Майкрасофт” Стывам Бламерам.

Скончыў мастацка-графічны факультэт Віцебскага ўніверсітэта.

Падчас вучобы вылучаўся добрай падрыхтоўкай, пачаў выкарыстоўваць мінімум фарбы, эксперыментаваў з дадаваннем розных матэрыялаў, прыйшоў да свайго «белага стылю».

Працаваў у полацкай Дзіцячай мастацкай школе, дзе сфарміраваўся своеасаблівы стыль аўтара, у большасці работ якога асноўным кампазіцыйным элементам з’яўлялася полацкая архітэктура, белы, святочны настрой горада. У Полацку заснаваў і згуртаванне маладых мастакоў «Белы Круг».

Пасля Полацка, працаваў у салігорскай мастацкай школе.

Быў аўтарам і ўдзельнікам шматлікіх персанальных і калектыўных выстаў.

2015 год. Памёр Уладзімір Содаль (1937–2015).

Беларускі літаратуразнавец, краязнавец.

Інвалід па зроку з дзяцінства. Працаваў на Беларускім тэлебачанні, рэдактарам асветніцкіх перадач «Роднае слова», «У кожнага была свая вайна». Сябар Рэспубліканскай Рады Таварыства беларускай мовы імя Францыска Скарыны, рэдкалегіі газеты «Наша слова».

Удзельнік Устаноўчых з’ездаў БНФ, ТБМ, адзін з падпісантаў творчай інтэлігенцыі ліста ў ЦК КПСС аб стане беларускай мовы ў рэспубліцы. Неаднойчы быў затрыманы або збіты за свае палітычныя погляды..Даследчык творчасці класікаў беларускай літаратуры. Занесены ў кнігу гонару «Рупліўцы твае, Беларусь».

Дзень у гісторыі. 14 красавіка. Памёр Усяслаў Чарадзей. Валадарства Жыгімонта. Катастрофа “Тытаніка”. Нарадзіліся літаратары Я. Дыла, С. Рак-Міхайлоўскі, А. Карпюк

Навіна ад 14 красавіка, 2023

Мар’я Егіпецкая і Прабуджэнне хатніка (народны каляндар).

Прыкметы.

На Мар’ю – разводдзі.

Калі разліў на Марыю Егіпецкую – травы будзе шмат, а калі паводкі яшчэ няма, то лета будзе халодным і дажджлівым.

Калі ноч ясная і цячэ цёплая вада, то лета будзе цёплае і сухое.

На Марыю Егіпецкую снег і пад кустом растаў.

Лёд на беразе ракі застанецца – год будзе цяжкі.

1101 год. Памёр Усяслаў Брачыслававіч Чарадзей (1029–1101).

Князь полацкі (1044–1068, 1071–1101), вялікі князь кіеўскі (1068–1069), пры ім быў пабудаваны Полацкі Сафійскі сабор.

Адзін з герояў «Слова пра паход Ігараў» і ўсходнеславянскага фальклору. Княжыў 54 гады – самы працяглы перыяд кіравання дзяржавай у гісторыі Беларусі.

Я. Драздовіч. Пярсцёнак Усяслава Чарадзея

1432 год. Пачаў валадарыць Жыгімонт Кейстутавіч (1365–1440).

Вялікі князь літоўскі, брат Вітаўта.

Доўгі час не ўсімі часткамі Вялікага Княства Літоўскага прызнаваўся за законнага валадара.

Падчас барацьбы за ўладу паміж Вітаўтам і Ягайлам быў зняволены апошнім (1382–1384). У 1384 годзе ў Прусіі разам з Вітаўтам заключыў дагавор з Тэўтонскім ордэнам супраць Ягайлы, але ў 1386 прысягнуў яму.

Прымаў удзел у перамовах і заключэнні пагадненняў з Тэўтонскім ордэнам у 1398, 1411, 1422, 1431 гадах, уній з Польшчай. Удзельнічаў у бітве на Ворскле (1399), Грунвальдскай бітве (1410). Пры панаванні Вітаўта не меў палітычнага ўплыву, падтрымліваў брата.

У выніку змовы Жыгімонт быў забіты ў Троцкім замку 20 сакавіка 1440 года.

1669 год. Згодна з Андрусаўскім замірэннем (1667) Масква мусіла вярнуць Кіеў Рэчы Паспалітай, але маскавіты адмовіліся прытрымлівацца дамовы.

Масковіі па дамове 1667 года давалася два гады для вываду свайго гарнізона з Кіева і яго перадачы Рэчы Паспалітай. Масква адмовілася і пазней прапанала за Кіеў выкуп у 146 000 рублёў у рамках “Вечнага міру” 1686 года.

1853 год. Нарадзіўся Уладзімір Завітневіч (1853–1927).

Беларускі археолаг і гісторык, прафесар (1904).

Скончыў Мінскую духоўную семінарыю, Пецярбургскую духоўную акадэмію.

Працаваў настаўнікам у Варшаве і Кіеўскай духоўнай акадэміі.

Вывучаў старажытнарускую гісторыю. Даследаваў каля 700 пахаванняў дрыгавічоў у 82 курганных могільніках.

Вызначыў межы рассялення дрыгавічоў. Яго высновы выкарыстоўвалі ў сваіх працах А. Грушэўскі, Я. Карскі, А. Спіцын і іншыя гісторыкі і археолагі.

У 1890-я гады супрацоўнічаў з газетай «Минский листок».

1880 год. Нарадзіўся Язэп (Восіп) Дыла.

Беларускі пісьменнік і культурны дзеяч.

Вучыўся у Слуцкай гімназіі, сябраваў з Альгердам Абуховічам. Выключаны з Юр’еўскага ветінстытута за ўдзел у студэнцкіх хваляваннях.

Працаваў у газеце «Северо-Западный край» (Мінск), у выдавецтвах Пецярбурга, Арэнбурга, Казані, Масквы. У снежні 1917 удзельнічаў у І Усебеларускім з’ездзе.

Быў камісарам працы ў Часовым урадзе БССР, на розных кіраўнічых пасадах у Мінску, членам ЦВК БССР, дырэктарам Інстытута па вывучэнні мастацтва, дырэктарам Беларускага тэатра імя Янкі Купалы, намеснікам загадчыка Белдзяржкіно, інспектарам наркамата асветы. Правадзейны член Інбелкульта. Разам з прафесарам У. Пічэтам, акадэмікам Я. Карскім распрацаваў статут Інбелкульта.

Арыштоўваўся ДПУ у 1930, 1938 гадах, высылаўся на Урал, на Волгу.

Памёр 7 красавіка 1973 года ў Саратаве.

Аўтар апавяданняў, гістарычнага рамана «На шляху з варагаў у грэкі», аповесцей, п’ес, публіцыстычных артыкулаў, мемуараў, успамінаў пра Цішку Гартнага, Я. Райніса.

Даследваў узнікненне беларускага тэатра, вступаў у якасці навуковага кансультанта аднаго з першых беларускіх фільмаў – «Кастусь Каліноўскі» (1928).

1885 год. Нарадзіўся Сымон Рак-Міхайлоўскі (1885–1938).

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, публіцыст, педагог, сябра Рады БНР, пасол сейма Польшчы. Аўтар музыкі на словы М. Багдановіча «Зорка Венера».

Дзеяч Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі і Беларускай сялянска-работніцкай грамады. Публікаваўся ў газетах “Наша Ніва”, “Беларусь”, “Звон” і іншых.

Працаваў у сектары навукі Наркамасветы, дырэктарам Беларускага дзяржаўнага сацыяльна-гістарычнага музея. У 1931–1932 гадах быў сябрам ЦВК БССР.

Арыштаваны ДПУ ў 1933 годзе, у 1934 прыгавораны да расстрэлу. Прысуд заменены на 10 гадоў лагераў. Вязень Салавецкіх лагераў. У верасні 1937 этапаваны ў Мінск, 14 лістапада 1938 года НКУС прыгавораны да расстрэлу. Расстраляны 27 лістапада 1937 года ў Мінску.

У яго гонар усталяваны мемарыяльныя дошкі на колішнім будынку манастыра базыльян у Барунах, у якім у 1920–1922 гадах дзейнічала беларуская настаўніцкая семінарыя, дырэктарам якой ён быў, у в. Максімаўка Маладзечанскага раёна.

1900 год. У Парыжы пачалася Сусветная выстава.

Як і раней, на ёй былі прадстаўлены беларускія дасягненні. Графіня Патоцкая за калекцыю якаснага насення атрымала Гран-пры. Начальнік Палескіх чыгунак С. Міхін прадставіў палепшаныя вагоны, асабістую дрэзіну, пнеўмапад’ёмнікі, пнеўмабур. Гран-пры атрымаў начальнік тэлеграфа Палескіх чыгунак Андэрс за свой электрычны семафорапаўтарыцель. Натоўпы стаялі каля пудзіла белавежскага зубра.

Залатую медаль прывёз у Горкі мясцовы аптэкар Казімір Паздзерскі за вынайдзены ім цуда-крэм ад вяснушак, за якім утвараліся чэргі ў аптэках не толькі Магілёўшчыны, але і па ўсёй Еўропе.

1905 год. У г. Горкі нарадзіўся Ізраіль Разгон.

Савецкі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар. Лаўрэат Сталінскай прэміі.

Скончыў Горацкую школу, Другі Маскоўскі ўніверсітэт. Працаваў у горацкай райлесканторы, у сакратарыяце Галоўнай рэдакцыі “Истории гражданской войны в СССР”, прафесарам гістарычнага факультэта МДУ, у Камісіі па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны Прэзідыума АН СССР.

У перыяд “барацьбы з касмапалітызмам” звольнены з навуковых устаноў Масквы і ў 1949–1986 гадах узначальваў кафедру гісторыі СССР Томскага ўніверсітэта.

Складальнік і рэдактар кніг па гісторыі кастрычніцкай рэвалюцыі, грамадзянскай вайны, член рэдкалегіі, адзін з аўтараў 4-га і 5-га тамоў “Истории Сибири с древнейших времен до наших дней”.

На адным з карпусоў Томскага дзяржаўнага ўніверсітэта ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

Памёр 16 лютага 1987 года.

1910 год. У в. Стары Дзедзін (зараз Клімавіцкі раён) нарадзіўся Алесь Пруднікаў (1910–1941).

Беларускі паэт, стрыечны брат пісьменніка Паўла Пруднікава.

Актыўны ўдзельнік працэса беларусізацыі, разам з братам быў пазаштатным карэспандэнтам некаторых газет. Так, у прыватнасці, калі быў знойдзены скарб старажытных манет каля в. Стары Дзедзін, ён з Паўлам напісаў пра гэта рэпартаж.

Аўтар вершаў, паэмы «Зямныя зоры».

Працаваў на будаўніцтве чыгункі Асіповічы – Магілёў – Рослаў (1930), на новабудоўлях Мінска, у Дзяржвыдавецтве, у БелТА.

У 1933 годзе быў арыштаваны НКУС. Пасля вызвалення з турмы быў прызваны ў Чырвоную Армію. Быў супрацоўнікам Клімавіцкай раённай газеты «Камуна».

Пасля сканчэння Ленінградскага настаўніцкага інстытута (1938), працаваў настаўнікам, інспектарам у Карэльскай АССР.

Загінуў на фронце 5 жніўня 1941 года.

1912 год. Катастрофа на лайнеры “Тытанік”.

У ноч з 14 на 15 красавіка адбылося сутыкненне «Тытаніка» з айсбергам. Перад гэтым радыёстанцыя карабля прыняла сем лядовых папярэджанняў, аднак лайнер працягваў рухацца.

У 23:39 капітану паступіў даклад, што айсберг рухаеца прама па курсе. Менш як праз хвіліну адбылося сутыкненне. Атрымаўшы некалькі прабоін, параход пачаў тануць. У шлюпкі саджалі ў першую чаргу жанчын і дзяцей.

У 2:20 15 красавіка, разламаўшыся на дзве часткі, “Тытанік” затануў разам з 1495 пасажырамі (ёсць таксама падлікі, што ад 1995 да 1635). 712 чалавек, якія выратаваліся, падабраў параход “Карпат”. Сігнал “SOS”, пададзены з карабля, быў прыняты на адлегласці 58 міль (107 км). Судна падышло да месца катастрофы праз 3,5 гадзіны.

Сярод загінулых былі і жыхары Беларусі: Сымон Літман, Зельман Злакоўскі, Гары Корн, Сымон Вайсман, Якоб Кук, Лезлі Гелінскі, Насан Гольдшміт, Іосіф Мурдлін, Вульф Спектар, Абрам Гермед, Самсон Абельсон, Самуіл Грынберг, Зяліна Кантар, Польнер Ушер, Абе Віллер і Іосіф Антвіла.

1918 год. На з’ездзе Саветаў заходніх губерняў Расіі прынята рашэнне аб стварэнні Заходняй вобласці з цэнтрам у Смаленску.

З’езд адмовіўся прызнаць права беларускага народа на самавызначэнне.

У сувязі з заняццем беларускіх зямель германскімі войскамі ў ходзе Першай сусветнай вайны, замацаваным Брэсцкім мірам, Заходняя вобласць была рэарганізавана, у яе склад увайшлі беларускія землі ў складзе Віцебскай, Магілёўскай і Смаленскай губерняў, а адміністрацыйны цэнтр перамясціўся з Мінска ў Смаленск.

Расійскія бальшавікі лічылі, што ўтварэнне нацыянальных дзяржаў, межаў з’яўляюцца перашкодай для сусветнай рэвалюцыі, што беларусы не з’яўляюцца самастойнай нацыяй, і таму прынцып самавызначэньня ім не падыходзіць.

Смаленск. Багаяўленскі сабор, 1919.

1920 год. Нарадзіўся Аляксей Карпюк.

Беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч Гродненскай вобласці. Заслужаны работнік культуры БССР, Лаўрэат Літаратурнай прэміі.

Удзельнік вайны: падпольшчык, вязень канцлагера Штутгоф (з яго уцёк), камандзір партызанскага атрада імя К. Каліноўскага. Працаваў на кіраўнічых пасадаў ва ўстановах адукацыі, культуры, турызму, у газетах.

Аўтар раманаў, аповесцей, шэрагу кніг аповесцей і апавяданняў. Вакол яго ў Гродне ў 1960-1970-х узнік своеасаблівы клуб вольнадумнай інтэлігенцыі, з якім кантактавалі В. Быкаў, Д. Бічэль-Загнетава, В. Іпатава, Б. Ржэўскі. Карпюк падтрымліваў кантакты з пісьменнікамі-дысідэнтамі ў СССР, ліставаўся з А. Салжаніцыным.

Актывіст БНФ, адзін з заснавальнікаў ЗБС «Бацькаўшчына». За сувязь з дысідэнтамі пераследваўся КДБ, быў зволены з працы (аднавілі па загаду П. Машэрава). У яго абарону пісаў В. Быкаў.

Памёр 14 ліпеня 1992 года.

Iмя А. Карпюка носiць адна з вулiц Гродна, усталявана Мемарыяльная шыльда па вуліцы Э. Ажэшкі ў Гродне.

1941 год. У г. Лідзе нарадзілася Поля Ракса.

Польская актрыса, Маруся-“Аганёк” у серыяле (1966–1970) “Чатыры танкісты і сабака”.

Скончыла Вроцлаўскі ўніверсітэт, Вышэйшую школу тэатра і кіно ў Лодзі.

Здымалася ў шматлікіх польскіх і савецкіх кінафільмах, працавала ў тэатрах «Повшэхны» ў Лодзі, «Вспулчэсны» ў Варшаве.

Вялікую вядомасць ёй прынесла роля Гелены дэ Віт у фільме «Попел» (1965), выключную вядомасць прынесла актрысе роля Марусі-«Аганёк» у фільме «Чатыры танкісты і сабака».

Фактычна кінакар’ера Раксы доўжылася ўсяго 10 гадоў: з 1960 па 1970. Пасля стала здымацца на тэлебачанні, у тым ліку ў тэлевізійных спектаклях.

2021 год. Памёр Анатоль Клышка (1935–2021).

Беларускі пісьменнік і педагог, аўтар “Буквара” (1969, перапрацоўка 1997), які выкарыстоўваўся ў школах да 2021/2022 навучальнага года.

Скончыў Навагрудскае педвучылішча, БДУ.

Працаваў у навагрудскай газеце «Звязда», рэспубліканскіх «Фізкультурнік Беларусі», «Літаратура і мастацтва», у ЦК ЛКСМБ, часопісе «Полымя», на кінастудыі «Беларусьфільм», у Інстытуце педагогікі Міністэрства асветы БССР, выдавецтве «Юнацтва». Адзін з арганізатараў Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны, дзе ўзначальваў камісію па культуры мовы.

Аўтар вершаў, кнігі літаратурна-крытычных артыкулаў, «Буквара» (23 выданні), “Пропісаў да «Буквара», «Пропісаў для 1 класа», дапаможніка для 1 класа «Верасок», «Чабарок» (чытанка для 4 класа), «Беларуска-польскага размоўніка», шматлікіх кніг для дзяцей, у тым ліку «Францыск Скарына, альбо Як да нас прыйшла кніга».

Пераклаў на беларускую мову «Новы запавет», раман старажытна-грэчаскага пісьменніка Лонга «Пастушыная гісторыя пра Дафніса і Хлою», творы з польскай, нямецкай, лацінскай, украінскай і іншых моў.

Даследчык праблем развіцця беларускай паэзіі, вершазнаўства, методыкі навучання і выкладання літаратуры ў школе.