Tag: ВКЛ

Дзень у гісторыі. 4 студзеня. Пабудаваны самы вялікі хмарачос. Нарадзіліся апошні канцлер ВКЛ Яўхім Храптовіч, палярнік Фёдар Кабат, палітык Юрый Захаранка, кампазітар Уладзімір Браілоўскі

Навіна ад

1591 год. Слонім атрымаў герб «Леў». 

Указанне на прыналежнасць Льву Сапегу. Горад упамінаецца ў 1005, 1040 гадах, у Іпацьеўскім летапісе ў 1252 годзе як Услонім. Слонімская харугва ўдзельнічала ў Грунвальдскай бітве. 

У 1531 годзе атрымаў Магдэбургскае права. Міхал Казімір Агінскі заснаваў тут тэатр. 

Некаторы час з’яўляўся цэнтрам Слонімскай губерні. 

Буйны габрэйскі і татарскі цэнтр. Адсюль паходзіць вядомая хасідская дынастыя.

Зараз у 50-тысячным горадзе працуюць кардонна-папяровая фабрыка «Альбярцін», фабрыкі камвольна-прадзільная, мастацкіх вырабаў, мэблевая, ільнозавод, вінаробны, маторарамонтны, аўтарамонтны заводы, мясакамбінат, масласыраробчы цэх і іншыя прадпрыемствы. 

У горадзе працуюць драматычны тэатр, Спаса-Праабражэнскі сабор, касцёл Святога Андрэя, тут размешчаны сінагога (1642), ратуша (ХVIIІ ст.), будынак чыгуначнага вакзала ў стылі «мадэрн» (1922), Агінскі канал.

1729 год. Нарадзіўся Яўхім Храптовіч. 

Грамадскі, палітычны, дзяржаўны дзеяч ВКЛ, публіцыст, паэт і перакладчык. Апошні канцлер вялікі літоўскі (1793 – 1795), граф.

Пасля стварэння Адукацыйнай камісіі (1773) – першага ў свеце міністэрства адукацыі – стаў камісарам дэпартаменту Віленскай акадэміі і школаў ВКЛ, значна павялічыў колькасць школ розных узроўняў.

Аўтар вершаў на польскай мове і латыні, на гутарковай беларускай мове лацініцай. 

Памёр 4 сакавіка 1812 года.

1856 год. Гомель атрымаў герб з выявай рысі. 

Гэты герб раней належыў павятоваму цэнтру Новая Беліца, які быў уключаны ў склад горада І. Паскевічам. 

Гомель упершыню ўзгадваецца пад 1142 годам. 

У 1560 годзе атрыманы герб – у чырвоным полі сярэбраны кавалерскі крыж, у 1562 –  магдэбургскае права. 

У 1772 годзе горад падараваны Кацярынай ІІ П. Румянцаву-Задунайскаму. 

З 1852 года стаў уладаннем князя І. Паскевіча. 

Да 1919 года – павятовы цэнтр Магілёўскай губерні, у 1919-1924 – цэнтр Гомельскай губерні РСФСР (а Магілёў быў павятовым цэнтрам), з 1938 года – цэнтр вобласці. Першы абласны цэнтр БССР, які вызвалены ад фашысцкіх акупантаў (26 лістапада 1943 года). 

Зараз паўмільённы Гомель – буйны прамысловы і культурны цэнтр краіны. Працуюць прадпрыемствы машынабудавання і металаапрацоўкі (радыёзавод, станочных вузлоў, станкабудаўнічы, “Гомсельмаш”, пускавых рухавікоў, ліцейны), хімічнай (хімічны завод), лясной, цэлюлозна-папяровай, лёгкай, харчовай прамысловасці (кандытарская фабрыка «Спартак», «Малочныя прадукты», мясакамбінат, тлушчкамбінат), будаўнічых матэрыялаў, працуе шэраг універсітэтаў, цырк, тэатр, філармонія.

1897 год. Памёр Эмерык Гутэн-Чапскі. 

Беларускі калекцыянер і нумізмат.

Наўгародскі губернатар (1862-1865), санкт-пецярбургскі віцэ-губернатар (1865-1867), дырэктар Ляснога дэпартамента Расійскай імперыі.

Заснаваў Станькаўскі музей, дзе зберагаліся манеты, медалі, зброя, творы мастацтва, гістарычныя дакументы, кнігі і іншыя прадметы даўніны. Член Рускага археалагічнага, Маскоўскага нумізматычнага таварыстваў.

Аўтар кнігі «Удзельныя, велікакняжацкія і царскія грошы Старажытнай Русі збору графа Э. К. Гутэн-Чапскага», «Каталог калекцыі польскіх медалёў і манет графа Э. Гутэн-Чапскага».

У 1894 годзе пераехаў у Кракаў, куды перавёз музейныя зборы (цяпер у складзе Нацыянальнага музея).

1910 год. Нарадзіўся Навум Трахтэнберг. 

Беларускі архітэктар, педагог. Дзяржаўная прэмія за архітэктуру Ленінскага праекта ў Мінску.

З 1934 года працаваў у розных мінскіх архітэктурных майстэрнях, начальнікам аддзела планіроўкі і забудовы гарадоў Упраўлення па справах архітэктуры СНК БССР, у Дзяржпраекце. Браў актыўны ўдзел у аднаўленні разбуранага Мінска, узначальваў Майстэрню Генплана ў інстытуце «Мінскпраект», выкладаў у Беларускім політэхнічным інстытуце.

Удзельнік распрацоўкі генпланаў аднаўлення, рэканструкцыі і развіцця Бабруйска (1935-1936, 1949), Магілёва (1937-1939, разам з М. Андросавым), Мінска, Мазыра, Маладзечна, Пінска, Віцебска, зон масавага адпачынку Заслаўскага вадасховішча.

Суаўтар кнігі «Мінск: Паваенны досвед рэканструкцыі і развіцця».

Памёр 16 кастрычніка 1977 года.

1921 год.  У в. Сянькоўка Клімавіцкага раёна нарадзіўся Фёдар Кабат. 

Савецкі палярнік, які пабыў на абодвух полюсах, гідраметэаролаг. Падчас вайны – марак-падводнік у Запаляр’і, на Чарнаморскім флоце.

У 1957-1958 гадах працаваў на дрэйфуючай станцыі “Паўночны полюс-7”, у 6-й Комплекснай Антарктычнай экспедыцыі (1960-1961), 12-й Савецкай Антарктычнай экспедыцыі (1967/1968). Калі ў складаных умовах надвор’я ў лекара станцыі “Новалазараўская” Леаніда Рагозава здарыўся прыступ апендыцыту (з 30 красавіка на 1 траўня 1961 года), то яму асістыраваў, галоўным чынам, палярны гідраметэаролаг Фёдар Ф. Кабот.

Пасля вяртання з экспедыцыі ў 1968 годзе, працаваў начальнікам Аб’яднанай аэралагічнай станцыі Брэст, начальнікам Бюро эксплуатацыі і праверкі прыбораў Беларускага тэрытарыяльнага гідраметэацэнтра (Мінск), затым – дырэктарам Брэсцкай занальнай абсерваторыі.

Памёр у 1995 годзе.

1946 год. На Маскоўскім заводзе малалітражных аўтамабіляў сабраны першы легкавы аўтамабіль “Масквіч-400”. 

Чатырохмясцовая “легкавушка”, якая развівала хуткасць да 90 км/г, уяўляла сабой копію “Опель-Кадэт К38”.

Ініцыятарам выпуску гэтага аўтамабіля выступіў сам Іосіф Сталін. Ён быў улюбёны ў мадэль яшчэ да вайны. У 1940 годзе правадыру не спадабаўся двухдзверны “КІМ-10”, які быў спраектаваны па мадэлі “Форд Перфект”. Затое “Опель” прыцягнуў яго ўвагу.

У ліпені 1945 года па загадзе Сталіна былі поўнасцю вывезены ў Маскву абсталяванне і дакументацыя брандэнбургскага аўтазавода фірмы “Опель”, на аснове якіх і быў выраблены “Масквіч-400”. У 1947 годзе пачалася серыйная вытворчасць аўтамабіля.

1947 год. Нарадзіўся Уладзімір Браілоўскі. Музыка, кампазітар, педагог, менеджэр. 

Ініцыятар правядзення і мастацкі кіраўнік міжнароднага музычнага фестывалю “Залаты шлягер” у Магілёве (1995-2003).

Выкладаў у Магілёўскім музвучылішчы, загадваў музычнай часткай Магілёўскага драматычнага тэатра, дзе ім напісана музыка да 25 спектакляў, быў ініцыятарам стварэння і першым дырэктарам Магілёўскай абласной філармоніі, мастацкім кіраўніком Магілёўскага творчага аб’яднання “Арт-цэнтр”.

Аўтар 2-х мюзіклаў, музыкі да 4 спектакляў, творам для хору і аркестра, сімфоній, уверцюр для сімфанічнага аркестра, камерна-інструментальнай, вакальнай музыкі, 30 рамансаў і песень, у тым ліку «Дзявочая песня», “Каханне”, “Як над рэчанькай”, “Дняпроўскi вальс”.

1952 год. Нарадзіўся Юрый Захаранка. 

Беларускі палітычны дзеяч. Міністр унутраных спраў Беларусі (1994-1995).

У 1977-1994 гадах служыў у МУС на розных пасадах у Светлагорску, Гомелі, начальнікам Следчага камітэта МУС. У час прэзідэнцкіх выбараў 1994 году быў у выбарчым штабе кандыдата А.Лукашэнкі.

У 1994 годзе стаў генерал-маёрам і міністрам унутраных спраў.

Падначаленыя яму падраздзяленні МУС у красавіку 1995 года ўдзельнічалі ў збіцці дэпутатаў Вярхоўнага Савета 12-га склікання, якія пратэставалі супраць правядзення рэферэндуму ў Беларусі, а ў жніўні 1995 разагналі страйк работнікаў Мінскага метрапалітэну.

Пасля звальнення з пасады міністра ў кастрычніку 1995 года займаўся стварэннем Саюза афіцэраў. Актыўна ўдзельнічаў практычна ва ўсіх публічных акцыях апазіцыі. 

З 1996 года – член Палітрады Аб’яднанай грамадзянскай партыі. З лютага 1998 года ў складзе Нацыянальнага выканаўчага камітэта, створанага апазіцыяй — старшыня камітэта па бяспецы.

Бясследна знік 7 мая 1999 года.

1957 год. Памёр ураджэнец г. Чавусы Уладзімір Кудрэвіч. 

Беларускі жывапісец-пейзажыст. Бацька мастака Раісы Кудрэвіч. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працаваў на чавускай пошце, у паштова-тэлеграфнай канторы, у Гомелі тэлеграфістам Лібава-Роменскай чыгункі.

Скончыў мастацкае вучылішча ў Лібаве. З 1907 года іграў на сцэне, выконваў пераважна камедыйныя ролі, з 1909 года ўдзельнік мастацкіх выстаў.

Пасля кастрычніка 1917 года ён працаваў загадчыкам клуба Заходняй чыгункі, адначасова кіраваў мінскай мастацкай студыяй, выступаў на сцэне клуба, быў  рэжысёрам і дэкаратарам спектакляў. .

1986 год. Нарадзіўся Андрэй Краўчанка. 

Беларускі лёгкаатлет. Спецыялізуецца ў мнагабор’і. Заслужаны майстар спорту Беларусі. Чэмпіён Еўропы (2011, 2014), сярэбраны прызёр Летніх Алімпійскіх гульняў 2008 года у Пекіне. Пераможца нацыянальнага адкрытага публічнага конкурсу «Трыумф. Героям спорту 2008» у Беларусі ў намінацыі «Самы яркі спартыўны момант года».

Пасля завяршэння спартыўнай кар’еры знаходзіўся на службе ў КДБ, маёр. У час пратэстаў у Беларусі ў 2020 годзе звольнены.

18 жніўня 2020 года падпісаў адкрыты ліст прадстаўнікоў спартыўнай галіны з патрабаваннем прызнаць несапраўднымі выбары прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.

8 лістапада 2020 года быў затрыманы за ўдзел у «Маршы народаўладдзя» і прысуджаны да 10 сутак арышту.

1989 год. Вышла ў эфір першая перадача магілёўскай абласной студыі тэлебачання. 

Тады яшчэ не было ні будынку Магілёўскай студыі, ні самога тэлевізійнага павільёна. Была толькі перасоўная тэлестудыя. 

З 1989 года ў праграме Беларускага тэлебачання двойчы на тыдзень значыўся 10-хвілінны інфармацыйны выпуск “Дзень вобласці”. У студыі працавала 12 чалавек. 

Студыя была пераўтворана ў 2003 годзе ў тэлерадыёкампанію “Магілёў” – “Беларусь 4. Магілёў”.

1995 год. Памёр Уладас Дрэма. 

Літоўскі мастак і мастацтвазнаўца, гісторык культуры, педагог, супрацоўнік Беларускага музея ў Вільні. Лаўрэат Нацыянальнай прэміі Літвы, ганаровы доктар Вільнюскай мастацкай акадэміі, першы ганаровы грамадзянін Вільнюса.

Нарадзіўся ў 1910 годзе ў Рызе ў сям’і сялянаў з беларускіх Гервятаў. Скончыў факультэт прыгожых мастацтваў Універсітэта Стэфана Баторыя.

Збіральнік матэрыялаў па гісторыі рукапіснай і друкаванай кнігі ВКЛ, адзін з першых даследчыкаў кніжнай спадчыны Літвы.

Працаваў у Беларускім музеі ў Вільні, дырэктарам Этнаграфічнага музея, загадчыкам аддзела выяўленчага мастацтва ў Мастацкім музеі, выкладчыкам Мастацкага інстытута і Вільнюскага ўніверсітэта, супрацоўнікам Інстытута кансервавання помнікаў.

Аўтар прац з матывамі Вільні, футурыстычнага палатна «Вільня ў 2000-м годзе» (1928), стваральнік стылізаваных нацюрмортаў у тэхніцы каляровай лінагравюры. У тэхніцы гравюры на медзі ствараў найчасцей віды Старога горада.

Афармляў кнігі, аўтар плакатаў, экслібрысаў, тэатральных дэкарацый.

Напісаў звыш за 150 артыкулаў на тэму гісторыі мастацтва і архітэктуры, аўтар манаграфій пра архітэктуру Вільні, мастакоў, прац пра беларускае народнае мастацтва.

Яго імем названа вуліца ў Вільнюсе.

2010 год. Адбылося ўрачыстае адкрыццё самага высокага будынка ў свеце — Бурдж Дубай. 

Пабудаваны ў самым буйным горадзе Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў – Дубаі. З 19 мая 2008 года – самая высокая за ўсе часы існавання чалавецтва пабудова ў свеце (да гэтага рэкорд належаў Варшаўскай радыёмачце, якая ўпала ў 1991 годзе). 

Ацэначная вышыня – 828 метраў пры колькасці паверхаў – больш за 160.

Дзень у гісторыі. 3 студзеня. Пачатак будаўніцтва Бруклінскага моста. Нарадзіліся архібіскуп Тадэвуш Кандрусевіч, палітык Уладзімір Канаплёў

Навіна ад

1738 год. Нарадзіўся Казімір Нарбут. 

Мысліцель, асветнік і філосаф эпохі Асветніцтва, член ордэна піяраў. Прафесар філасофіі.

Вучыўся ў піярскіх навучальных установах ВКЛ, у Рыме. Працаваў прафесарам і прэфектам піярскіх калегіумаў, прэфектам піярскай друкарні, пробашчам у розных гарадах.

Аўтар падручніка «Логіка, або Навука разважання і меркавання пра прадметы навукі», курса «Эклектычная філасофія». Пераклаў з французскай мовы на польскую кнігу «Ваенная навука прускага караля для яго генералаў». У прадмове да яе выказаў сваё захапленне грамадскімі мерапрыемствамі, што ажыццяўляліся ў тагачаснай Беларусі, у прыватнасці будаўніцтвам Пінскага канала. 

Як член Адукацыйнай камісіі, займаўся рэформай школьнага навучання ў Беларусі і Літве, лічыў свецкую этыку адной з асноўных адукацыйных дысцыплін. Член «Таварыства па складанні элементарных кніг», напісаў 2 раздзелы для школы «Статута парафіяльных школ» і настаўленне «Аб інспектаванні школ».

Выступаў за вызваленне філасофіі ад схаластыкі і багаслоўя, за развіццё навукі.

Памёр 17 сакавіка 1807 года.

 

1834 год. У в. Асінаўка Магілёўскай губерні (цяпер – Віцебскі раён) нарадзіўся Зміцер Сямёнаў. 

Першы беларускі, другі рускі метадыст,  папулярызатар геаграфічнай адукацыі, пісьменнік.

Настаўнічаў у Віцебску, Пецярбургу. Адзін з ініцыятараў адкрыцця ў Расіі настаўніцкіх семінарый. Першая такая семінарыя адкрыта ў Маладзечне ў 1864 годзе. 

Дырэктар Кубанскай, Закаўказскай (г. Горы) настаўніцкіх семінарый. 

Стаў другім, пасля К. Ушынскага метадыстам геаграфіі, рускай мовы. 

Першым у Расіі стаў друкаваць у педагагічных часопісах паурочныя распрацоўкі па прадметах. 

Распрацаваў шэраг першых наглядных дапаможнікаў для гімназій. Аўтар геаграфічнай хрэстаматыі «Айчыназнаўства» (6 тамоў), метадычнага дапаможніка для настаўнікаў “Каментары да нагляднага навучання па карцінках”, больш за 300 артыкулаў педагагічнага, біяграфічнага, крытычнага і гістарычнага зместу. 

Распрацоўшчык краязнаўчага (радзімазнаўчага) прынцыпу выкладання геаграфіі. Яго ідэі закладзены ва ўведзеным у 1996 годзе вучэбным прадмеце для беларускай пачатковай школы “Мая Радзіма – Беларусь”. 

Памёр 21 сакавіка 1902 года.

1855 год. Памёр Антон Марціноўскі. 

Беларускі выдавец і публіцыст, апякун здольнай моладзі. Адзін з арганізатараў Віленскага друкарскага таварыства, літаратурна-грамадскага аб’яднання шрубаўцаў, рэдактар «Вулічныя навіны», «Dziennik Wileński», уладальнік друкарні, у якой друкаваліся «Статут ВКЛ» (1819), літаратурныя творы. 

Сакратар Камісіі Часовага ўрада ВКЛ (1812). Марціноўскі стаў узорам новага тыпу патрыёта Беларусі: будучы палякам, любіць Беларусь, а будучы беларусам, любіць Польшчу.

1870 год. У Нью-Ёрку пачалося будаўніцтва Бруклінскага моста праз праліў Іст-Рывер. 

Да будаўніцтва прыцягнулі 2 000 транспартных сродкаў і 150 000 гараджан. Мост будаваўся 13 гадоў, злучае Манхэтэн і Бруклін, яго даўжыня  1 825 метраў (цэнтральны пралёт – 486 метраў) пры шырыні 26 метраў, максімальная вышыня над Іст-Рывер – 41 метр. 

Палатно маста ўтрымліваецца чатырма тросамі дыяметрам каля паўметра, прычым кожны з іх складаецца з 5434 сталёвых жыл. Гэтыя апорныя тросы абапіраюцца на дзве пабудаваныя ў гатычным стылі вежы, якія ўзвышаюцца над вадой на 84 метры.

Бруклінскі мост – папулярнае месца адпачынку і веласіпедных прагулак для жыхароў Нью-Ёрка, адзін з сімвалаў горада.

1888 год. Дзень нараджэння саломінкі для кактэйляў. 

Першую штучную саломінку для кактэйлю вынайшаў амерыканскі прадпрымальнік Марвін Стоўн, уладальнік фабрыкі па вытворчасці папяровых цыгарэтных мунштукоў. 

Ён вынайшаў яе падчас дэпрэсіі, калі папіваў кактэйль праз жытнюю саломінку. Некаторыя валокны жытняй саломінскі расшчапіліся і падчас чарговага ўцягвання вадкасці загразлі ў Марвіна на зубах. І гэта моцна яго раздражняла. 

Тады ён узяў палоску паперы і намазаў яе край па ўсёй даўжыні клеем, наматаў спіраллю на аловак, а затым зняў атрыманую трубачку. Але звычайная папера хутка намакала і пераставала трымаць форму. Тады ён стаў выкарыстоўваць устойлівую паперу з манільскай пянькі, а дыяметр абраў такім, каб праз трубачку не праскоквала цытрынавая костачка.

Яшчэ ў старажытныя часы сярод арыстакратаў Егіпта і Месапатаміі лічылася модным піць праз залатую або срэбную трубачку.

У 1906 годзе была вынайдзена аўтаматычная машына для вырабу папяровых саломінак. У 1939 годзе амерыканец Джозэф Фрыдман заснаваў карпарацыю “Flexible Straw Corporation” і стаў выпускаць гафраваную саломінку, якая магла згінацца над шклянкай. Фрыдман знайшоў рынак збыту не толькі ў рэстаранах, але і ў шпіталях: ляжачых пацыентаў было зручна паіць з іх дапамогай.

У ІІ палове XX стагоддзя балтыморац Ота Дайфенбах вынайшаў пластыкавую саломінку для піцця.

1900 год. Нарадзіўся Аляксандр Адамовіч. 

Партыйны і дзяржаўны дзеяч БССР. Намеснік наркама земляробства БССР. Працаваў на дзяржаўных і партыйных пасадах па ўсёй краіне, у тым ліку ў Бабруйску, Клімавічах. Загадваў аддзелам друку ЦК КП(б)Б, быў намеснікам рэдактара газеты «Беларуская вёска».

Арыштаваны НКУС 19 ліпеня 1930 года. Пакаранне адбываў у Салавецкім, Беламорска-Балтыйскім лагерах. Расстраляны 15 верасня 1937 года каля станцыі Сягежа ў Карэліі.

1905 год. Нарадзіўся Уладзімір Хадыка. 

Беларускі паэт, перакладчык.

Настаўнічаў, служыў у Чырвонай Арміі, працаваў сакратаром Дудзіцкага сельсавета. Быў сябрам літаратурнага аб’яднання «Маладняк».

Аўтар вершаў, паэтычных зборнікаў, лірычных цыклаў.

Пераклаў на беларускую мову аповесць К. Гарбунова «Ледалом», кнігу выбраных твораў У. Бахмецьева «Людзі і рэчы», шэраг твораў М. Горкага, якія ўвайшлі ў 5 і 6-ы тамы Збору твораў М. Горкага на беларускай мове, раман М. Шолахава «Ціхі Дон» і іншыя. На яго верш «Расцём і дужэем» А. Туранкоў напісаў песню.

У лістападзе 1936 года арыштаваны НКУС, у 1937 асуджаны на 10 год пазбаўлення волі. Пакаранне адбываў у лагерах Сібіры. 

Загінуў 12 мая 1940 года на будоўлі чыгункі каля Улан-Удэ.

1944 год. Нарадзіўся Міхаіл Раманюк. 

Беларускі мастацтвазнавец, мастак, этнограф. Кандыдат мастацтвазнаўства, прафесар. Даследчык народнага мастацтва, матэрыяльнай культуры Беларусі, зрабіў мастацтвазнаўча-этнаграфічнае раянаванне беларускага народнага адзення ХІХ— пачатку ХХ стагоддзяў. 

Аўтар альбомаў, кніг, серыі паштовых марак па народнаму адзенню, сцэнічных касцюмаў для розных мастацкіх калектываў, альбома «Беларускія народныя крыжы».

Кансультант «Беларусьфільма».

Памёр 4 верасня 1997 года.

Марка з малюнкам Раманюка

1946 год. Нарадзіўся Тадэвуш Кандрусевіч. 

Каталіцкі архібіскуп-мітрапаліт Мінска-Магілёўскі (да 3 студзеня 2021 года). Доктар тэалогіі. Член Мальтыйскага ордэна.

Служыў у Літве, Расіі і Беларусі. 

Адлічаны з Гродзенскага педінстытута за наведванне касцёла і ўдзел у набажэнствах. Скончыў Ленінградскі політэхнічны інстытут, каўнаскую Духоўную семінарыю. Працаваў інжынерам на Вільнюскім заводзе шліфавальных станкоў. Вынайшаў «Прамысловы ўзор спецыяльнага высакахуткаснага шліфавальнага станка для Волжскага аўтамабільнага завода».

Служыў у Вільні, Друскеніках, біскупам Мінскай дыяцэзіі (1989-1991), у Расіі (1991-2007), архібіскупам-мітрапалітам Мінска-Магілёўскім (2007-2021), заснаваў Гродзенскую вышэйшую духоўную семінарыю, спрыяў вяртанню і адкрыццю каля 100 раней зачыненых касцёлаў і прычыніўся да выдання «Парадку Імшы» і «Катэхізіса» на беларускай мове, заснаваў маскоўскі Каледж каталіцкай тэалогіі імя святога Тамаша Аквінскага з 3 філіяламі, «Радыё Марыя» і Вышэйшую духоўную семінарыю «Марыя — Каралева Апосталаў» у Санкт-Пецярбургу,

Пасля масавых фальсіфікацый на прэзідэнцкіх выбарах 2020 года, жорсткага разгону акцый пратэстаў, звярнуўся да беларускіх уладаў з заклікам спыніць насілле і неадкладна вызваліць усіх затрыманых на мірных акцыях нявінных грамадзян. Заявіў аб наяўных падставах меркаваць, што прэзідэнцкія выбары 2020 года ў Беларусі праходзілі несумленна.

31 жніўня 2020 года, пасля вяртання з паездкі ў Польшчу, беларускія памежнікі адмовілі мітрапаліту ва ўездзе ў краіну. МУС Беларусі прызнала пашпарт Кандрусевіча несапраўдным.

24 снежня 2020 года вярнуўся ў Беларусь і 3 студзеня 2021 года завяршыў пастырскую дзейнасць.

1947 год. Нарадзіўся Васіль Гігевіч. 

Беларускі пісьменнік.

Настаўнічаў у Харкаўскай вобласці, арганізатар ашмянскай раённай газеты «Красное знамя», працаваў на Барысаўскім шклозаводзе, на кінастудыі «Беларусьфільм», у часопісе «Маладосць».

Аўтар апавяданняў, 10 зборнікаў прозы, раманаў.

Выкарыстоўваючы своеасаблівыя мастацкія формы, даследуе сучасныя праблемы існавання цывілізацыі ў Сусвеце: паводзіны звычайнага чалавека, які па няволі апынуўся ў чужым грамадстве; магчымасці найноўшых тэхналогій стварыць штучны розум, каб устанавіць дыктат над людзьмі; рэакцыя зямлян на незвычайныя бытавыя праявы, якія выкліканы кантактамі з іншапланецянамі.

1954 год. У в. Акулінцы Магілёўскага раёна нарадзіўся Уладзімір Канаплёў. 

Беларускі палітык, спартыўны функцыянер. Выхаванец геаграфічнага факультэта Магілёўскага педінстытута.

Працаваў настаўнікам, намеснікам дырэктара школы ў Шклове, у Шклоўскім РАУС, памочнікам дэпутата Вярхоўнага Савета А. Лукашэнкі, галоўным памочнікам прэзідэнта. 

Дэпутат Вярхоўнага Савета XIII склікання, Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу, узначальваў дэпутацкую фракцыю “Згода”, быў намеснікам Старшыні Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу I і II склікання, старшынёй Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь III склікання. 

Прэзідэнт Федэрацыі гандбола. Падтрымаў стварэнне рэгіянальнага часопіса “Магілёўскі мерыдыян”, выданне манаграфіі П. Лярскага “Прырода Магілёўскай вобласці”, праект мемарыялізацыі навуковай спадчыны вучоных-географаў Магілёўскага педінстытута.

2005 года. Указам прэзідэнта зацверджаны гербы Бабруйска, Дрыбіна, Слаўгарада, Чавус, Асіповічаў, Клічава, Касцюковічаў, Краснополля.

2008 год. Памерла Вольга Ладыгіна. 

Беларускі архітэктар. Заслужаны архітэктар.

Працавала архітэктарам, галоўным архітэктарам Белдзяржпраекта, у Белдзяржпраекце, Дзяржбудзе, старшынёй праўлення Саюза архітэктараў БССР (1961-1965).

Аўтар шматлікіх праектаў па ўсёй Беларусі, а таксама моста праз р. Дняпро (1955) і Палаца культуры вобласці (1976) у Магілёве.

2018 год. Памерла Людміла Яфімава. 

Народная артыстка Беларусі, харавы дырыжор.

Прадстаўнік Ленінградскай школы харавога дырыжыравання.

Працавала ў Мінскім музычным вучылішчы імя Міхаіла Глінкі, дзе заснавала канцэртны хор. З 1987 года мастацкі кіраўнік і галоўны дырыжор Дзяржаўнай акадэмічнай харавой капэлы імя Р. Шырмы. 

Выканаўчай манеры Яфімавай былі ўласцівы глыбокае пранікненне ў змест твору, апора на класічны вакал.

Узнагароджана ордэнам Францыска Скарыны, ордэнам Крыжа прападобнай Ефрасінні Полацкай Беларускай праваслаўнай царквы.

Дзень у гісторыі. 31 снежня. Нарадзіліся спявак Антон Баначыч, першы даследчык Вавілона Максімільян Рыла, Аляксандра Герасіменя. Аксамітавы развод Чэхіі і Славакакіі

Навіна ад

Наступленне Новага года. 

У большасці сучасных краін свету  адзначаецца наступленне Новага года ў ноч з 31 снежня на 1 студзеня. Звычай адзначаць Новы год менавіта 1 студзеня ўвёў Юлій Цэзар у 46 годзе да нашай эры. У Старажытным Рыме свята было прысвечана двухаблічнаму богу Янусу, адна асоба якога глядзіць у будучыню (Новы год), а іншая – звернута ў мінулае (адыходзячы год). У гонар Януса носіць назву і першы месяц года на латыні – Януарый, на беларускай – студзень.

1 студзеня як свята Новага года на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага прапісалася ў 1364 годзе. Ва ўсходняй частцы Беларусі з 1493 па 1700 год пачынаўся паводле візантыйскай царкоўнай традыцыі 1 верасня.

У Расіі, да якой былі далучаны беларускія землі ў ХVІІІ стагоддзі, Новы год адзначаюць 1 студзеня з 1700 года па ўказе Пятра I. Да 1 лютага 1918 года свята адзначалі па юліянскім календары, а затым перайшлі на грыгарыянскі. Першы Новы год, які супаў з еўрапейскім, прыпаў на 1919 год.

Выхадны 1 студзеня ўвялі яшчэ ў дарэвалюцыйныя часы для працоўных. Пачынаючы з 1929 года святкаванне Калядаў было афіцыйна адменена, а Новы год стаў звычайным працоўным днём. Да 1947 года 1 студзеня ў СССР працягвала заставацца працоўным днём. 23 снежня 1947 года, указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 1 студзеня стала святочным і выходным днём.

Упершыню Новы год у СССР сталі святкаваць у 1935 годзе: Дзед Мароз, ёлка, падарункі пад ёлкай. У студзені 1937 года ў Дзеда Мароза з’явілася абавязковая спадарожніца – Снягурка, вытокі якой ляжаць у паганскай міфалогіі.

Святкаванне Новага года, як новая савецкая традыцыя, адной з першых апісана ў аповедзе “Чук і Гек” Аркадзя Гайдара 1939 года.

Навагодняя ёлка ў ВКЛ прыйшла з Еўропы. Да Дзеда Мароза было вядомае славянскае боства Зюзя, якое дабрынёй і шчодрасцю не адрознівалася. 

У беларусаў Зюзя – сівы тоўсты дзед нізкага росту з калматай барадой, босы, без шапкі, з жалезнай булавой. Большую частку зімы Зюзя праводзіць у лесе, але час ад часу наведваецца ў вёскі, прыносячы туды моцны мароз. “Зюзя на дварэ – куцця на стале”.

На навагодні стол беларусы спрадвек ставілі 12 страў як сімвал кожнага месяца года. Абавязковай была «куцця» – каша з мёдам і разынкамі. Яна павінна была быць шчодрай. Першую лыжку, паводле традыцыі, аддавалі продкам. Таксама гатавалі стравы з мяса, салаты, саленні, бліны і ўзвары. Чым больш шчодры стол, тым, лічылася, будзе багацейшы год.

Дзень памяці Папы Сільвестра I (каталіцкі каляндар). 

Сільвестр I – біскуп Рыма ў 314-335 гадах. Хрысціянскі святы, ушанаваны ў ліку свяціцеляў. Памяць у Праваслаўнай царкве здзяйсняецца 2 студзеня.

У 284 годзе прыняў сан святара, а падчас ганенняў на хрысціян трапіў пад рэпрэсіі за пахаванне забітых. Легенда звязвае дзейнасць Сільвестра са зваротам імператара Канстанціна ў хрысціянства: Канстанцін будучы паганцам праводзіў у Рыме ганенні на хрысціян і ў якасці пакарання захварэў свавольствам. Сільвестр хрысціць яго і хворы вылечваецца. У якасці падзякі імператар уводзіць прывілеі для хрысціян, будуе цэрквы, аб’яўляе рымскага біскупа кіраўніком духавенства, перадае Сільвестру і яго пераемнікам уладу над заходняй паловай Рымскай імперыі (Канстанцінаў дар). Легенда атрымала распаўсюджанне у лацінскай, грэчаскай і ўсходніх выкладах.

1880 год. Нарадзіўся Антон Баначыч. 

Рускі і беларускі спявак (бас-барытон, пазней драматычны тэнар), артыст оперы, кампазітар і педагог, стваральнік Мінскай Дзяржаўнай студыі оперы і балета, на базе якой з’явіўся Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета Рэспублікі Беларусь.

Творчасць Баначыча – адна з «залатых» старонак музычнай культуры канца ХІХ – пачатку ХХ стагоддзяў.

Спяваў у тэатрах Харкава, Кіева, Екацярынаслава, Тыфліса, Саратава, Баку, Пецярбурга і іншых гарадоў. На сцэне маскоўскага Вялікага тэатра выканаў мноства партый. Шмат гастраляваў па Еўропе, ЗША.

Прымаў удзел і ў аперэтах, і ў канцэртах, асабліва праславіўся з выкананнем цыганскіх рамансаў пад уласны акампанемент на гітары. Запісаў 13 пласцінак.

Сам складаў музыку, выступау з уласнымі песнямі і рамансамі.

У Беларусі кіраваў класамі оперы, сольных спеваў і камернага ансамбля Беларускага музычнага тэхнікума, Дзяржаўнай студыі оперы і балета, кафедрай у Мінскай кансерваторыі, Вялікага тэатра оперы і балета БССР.

Памёр у 1933 годзе

1802 год. Нарадзіўся Максімільян Станіслаў Рыла. 

Філосаф, археолаг-даследчык Вавілона, арыенталіст, каталіцкі місіянер на Блізкім Усходзе і ў Паўночнай Афрыцы.

Скончыў Полацкую езуіцкую акадэмію, вучыўся ў Віленскім, Грыгарыянскім (Рым) універсітэтах. Прафесар філасофіі. 3 1833 года святар.

Упершыню даследаваў руіны старажытнага Вавілона і ахвяраваў музею Ватыкана багатую калекцыю археалагічных знаходак. У 1837 абраны ў Папскую археалагічную акадэмію і Арыенталагічнае таварыства Францыі. 

У 1839 годзе на Блізкім Усходзе, адкрыў у Бейруце Каталіцкую акадэмію, якая была пераўтворана ў Бейруцкі ўніверсітэт Святога Іосіфа. У 1841-1843 гадах –  на Мальце, надрукаваў каментарыі да выдання заснавальніка ордэна езуітаў Ігнація Лаёлы «Духоўныя практыкаванні». Быў рэктарам Рымскага калегіума, апостальскім вікарыям Цэнтральнай Афрыкі ў Хартуме (Судан).

Памёр 17 чэрвеня 1848 года.

1916 год. Памёр Казімір Альхімовіч. 

Мастак.

Як удзельнік паўстання 1863-1864 гадоў, быў сасланы на Урал.

Пасля спасылкі вучыўся ў Варшаве, Мюнхене, Парыжы.

Яго творчасці характэрная гістарычная і міфалагічная тэматыка, пейзажы Літвы, Татраў, рэлігійныя палотны, жанравыя сцэнкі.

Ствараў карціны на тэмы беларускай, польскай і літоўскай гісторыі: «Пахаванне Гедыміна», «Ліздзейка з дачкой на руінах царквы Пяруна», «Абарона Ольштына», «Смерць Глінскага ў турме» і іншыя.

У творах, створаных пад уплывам ссылкі, гучыць пратэст супраць царскага самадзяржаўя: «Смерць у выгнанні», «Пахаванне на Урале», «На этапе» і іншыя.

Захапляўся роспісам фарфору і фаянсу, разьбой па дрэве.

Ілюстратар твораў Ю. Славацкага,  А. Міцкевіча.

Вялікая колькасць прац мастака захоўваецца ў варшаўскім Народным музеі.

1931 год. Нарадзіўся Пётр Зялінскі. 

Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Скончыў Гомельскі дзяржаўны педінстытут, аспірантуру БДУ.

Працаваў на кафедры гісторыі Беларусі новага і найноўшага часу БДУ.

Займаўся арганізацыяй і развіццём гістарычнай адукацыі, распрацоўкай сучасных мадэляў выкладання, даследаваннем палітычнай гісторыі Беларусі XX стагоддзя, рэвалюцыйна-дэмакратычнага руху ў Заходняй Беларусі.

Памёр 15 ліпеня 2019 года.

1985 год. Нарадзілася Аляксандра Герасіменя. 

Беларуская плыўчыха. Двухразовая віцэ-чэмпіёнка Алімпійскіх гульняў 2012 года, бронзавая прызёрка Алімпійскіх гульняў 2016 года. Чэмпіёнка Чэмпіянату свету,  чэмпіёнка і сярэбраная прызёрка Чэмпіянату Еўропы, Трохразовая чэмпіёнка Еўропы сярод юніёраў, рэкардсменка Еўропы сярод юніёраў.

Уладальніца 12 залатых, 12 сярэбраных і 12 бронзавых медалёў на спабоніцтвах рознага ўзроўню.

18 жніўня 2020 года падпісала адкрыты ліст прадстаўнікоў спартыўнай галіны  Беларусі з патрабаваннем прызнаць несапраўднымі выбары прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Была сярод атлетаў, што заявілі аб стварэнні Свабоднага аб’яднання спартсменаў Беларусі, удзельнічала ў пратэстах, выступала супраць гвалту ў краіне.

У кастрычніку 2020 года пераехала ў Вільнюс і ўзначаліла Беларускі фонд спартыўнай салідарнасці. Адказная за маладзёжную палітыку і спорт у Народным антыкрызісным упраўленні.

26 снежня 2022 года ў Беларусі завочна прысуджана да 12 гадоў пазбаўлення волі.

1990 год. Пачала дзейнічаць другая лінія Мінскага метрапалітэна – Аўтазаводская. 

Зараз мае 14 станцый. Мінскі метрапалітэн – дзявяты па ліку на постсавецкай прасторы. Па колькасці пасажыраў у год займае 4 месца ў СНД пасля Маскоўскага, Санкт-Пецярбургскага і Кіеўскага метрапалітэнаў. Першая лінія метрапалітэна – Маскоўская (зараз 15 станцый) адкрыта 30 чэрвеня 1984 года. Працуе 3-я лінія – Зеленалужская (4 станцыі з 14), плануецца 4-я.

 

1992 год. Апошні дзень існавання Чэхаславакіі. 

Падзенне камуністычнага рэжыму ў 1989 годзе прывяло да ўзмацнення тэндэнцый палітычнага размежавання Чэхіі і Славакіі. Посткамуністычныя эліты абедзвюх частак дзяржавы ўзялі курс на незалежнасць.

У 1990 годзе разгарэлася так званая «злучковая вайна». Чэшскія палітыкі настойвалі на захаванні ранейшага напісання «Чэхаславакія» ў адно слова, славакі патрабавалі злучковага напісання: «Чэха-Славакія». 

У выніку кампрамісу з 29 сакавіка 1990 года краіна стала афіцыйна называцца «Чэшская і Славацкая Федэратыўная Рэспубліка» (ЧСФР), скарочаная назва «Чэхаславакія» па-славацку магла пісацца са злучком, па-чэшску – без злучка. 

На наступны дзень 1 студзеня, чэхі і славакі сустрэлі новы 1993 год як грамадзяне асобных краін. Адбыўся так званы аксамітавы развод.

1994 год. У апошні раз імя Фрэнка Сінатры з’явілася ў спісе 20 найлепшых выканаўцаў ЗША і Вялікабрытаніі. 

Першы раз яго імя было ўключана ў спіс 28 мая 1955 года, і ўсе гэтыя гады яно нязменна там прысутнічала.

Ф. Сінатра (1915-1998) – амерыканскі спявак (крунер), кінаакцёр, кінарэжысёр, прадзюсер, шоумен, дырыжор, палітычны актывіст. Лаўрэат кінапрэміі “Оскар”, 11 разоў быў лаўрэатам “Грэмі”. Славіўся высокім майстэрствам выканання песень, віртуознай тэхнікай інтанацыйнага фразіравання, яснай артыкуляцыяй кожнага слова і склада і «аксамітным» тэмбрам голасу. 

За 60 гадоў творчай кар’еры выканаў у студыі і на канцэртах больш за 2 000 песень, гастраляваў у больш як 40 краінах свету, пласцінкі з яго песнямі прададзены ў колькасці больш за 150 мільёнаў экземпляраў.

Глуску сёння спаўняецца 500 гадоў

Навіна ад

20 снежня 1522 года Вялікі князь Літоўскі Жыгімонт І даў дазвол князю Юрыю Гальшанскаму-Дубравіцкаму на заснаванне мястэчка Глуск-Дубравіцкі. 

Сам Глуск быў вядомы з XIV стагоддзя, калі ў 1396 годзе Вялікі князь літоўскі Вітаўт перадаў Глуск і Глускую воласць у валоданне князя Івана Гальшанскага. Сёння гэтае месца называюць вёска Гарадок, яна размешчана ў 18 км ад сучаснага Глуска. 

У 1522 годзе Юрый Гальшанскі-Дубравіцкі пабудаваў драўляны замак з абарончым валам, драўлянымі вежамі, уздымным мостам над глыбокім ярам на высокім беразе ракі Пціч. Так быў закладзены новы сучасны Глуск, якому Вялікі князь ВКЛ і кароль Польшчы Жыгімонт II Аўгуст у 1525 г. даў грамату на правядзенне кірмашу ў горадзе, што паскорыла тэмпы развіцця паселішча. 

Глуск-Дубравіцкі з’яўляецца на картах з XVI стагоддзя. Так, Глуск ёсць на карце Еўропы 1555 года нямецкага картографа Каспара Фопеля, на карце ВКЛ 1613 года Томаша Макоўскага.

Па звестках кнігі “Памяць. Глускі раён”, у 1551 годзе ў Глуску налічвалася 124 дамы. Цэнтральная вуліца называлася Вялікая. Яна мела ўмацаванне і адны вароты – Слуцкую браму. У той час побач з замкам стаялі дом на падклецці, канюшня, свіран, камора, пякарня, кухня, лазня. На рынку, які размяшчаўся каля Пцічы, знаходзілася карчма і 12 крам. 

У дамове 1571 года паміж князямі Заслаўскімі і Настассяй Чартарыйскай аб падзеле маёнтка Глуск названы некаторыя размешчаныя тут пабудовы: драўляны замак з трыма вежамі і 34 гароднямі (гародня – гэта прамавугольны зруб з бярвення ці брусоў, тып абарончага збудавання ў Х – ХVІІІ стст.). На замкавым дзядзінцы стаялі чатыры свірны, дом на падклецці з дзвюма святліцамі, каморай і сенцамі ды іншыя збудаванні.

У 1628 годзе ў Глуску была пабудавана праваслаўная царква, крыху пазней – касцёл бернардзінцаў. У 1638 годзе ў мястэчку ўжо было 14 вуліц і 331 зямельны ўчастак, дзве царквы ўніяцкія, трэцяя – праваслаўная. Жылі ў мястэчку пераважна мяшчане, слугі феадала, яго падданыя, многія з іх паходзілі з сялян. Сярод мяшчан былі даволі багатыя гандляры, рамеснікі, якія мелі вялікія зямельныя надзелы.

У XVI – XVIII стагоддзях ўладальнікамі Глуска і замка былі князі Гальшанскія, Чартарыйскія, Палубінскія, Радзівілы, Юдыцкія. Замак існаваў да канца 18 стагоддзя. 

Так распачалася гісторыя Глуска на яго сённяшнім месцы. 

Дзень у гісторыі. 13 снежня. Дзень апостала Андрэя Першазванага. Раскол Рады БНР. Дагавор аб Еўрапейскай супольнасці

Навіна ад

Дзень святога апостала Андрэя Першазванага (праваслаўны каляндар).

Святы апостал Андрэй родам з Віфсаіды Галілейскай. Стаў першым вучнем Хрыста і першым вызнаў Яго Збаўцам, прывёў да Хрыста свайго старэйшага брата Сымона, будучага апостала Пятра.

Паводле паданняў Андрэй з пропаведзямі прайшоў Малую Азію, Фракію, Македонію, Скіфію, Прычарнамор’е, прайшоў па Дняпры – да месца, дзе цяпер Кіеў і паставіў крыж на кіеўскіх гарах, потым пайшоў да будучага Ноўгарада праз сучасныя беларускія землі. 

Пакутніцкую смерць прыняў у Патрасе. Тыран горада, язычнік Эгеат загадаў не прыбіваць рук і ног яго да крыжа, а прывязаць іх. Крыж меў форму літары “Х” і атрымаў назву “Андрэеўскі крыж”.

У 357 годзе мошчы святога апостала Андрэя Першазванага перанесены ў Канстанцінопаль у храм Святых Апосталаў, у 1208 годзе перавезены ў Італію і змешчаны ў кафедральным храме ў Амальфі.

У даўніну на Андрэя слухалі ваду: раніцай ішлі на раку, рабілі палонку, перш чым зачэрпнуць вады, апускаліся на калені на край палонкі, дакраналіся вухам да лёду і слухалі:

Калі шумная вада, то трэба чакаць завеі, сцюжы.

Калі ціхая вада на Андрэеў дзень, то зіма будзе ціхай, добрай.

 

Дзень святой Люсіі (у каталіцкай і пратэстанцкай царкве).

У гэты дзень ў 304 годзе забіта пасля асляплення за веру ў Хрыста пакутніца з Сіракузаў – Святая Люсія, (286-304). 

Апрача гэтага, існуе легенда, што нейкая Люсія жыла ў Сярэднявеччы і была жонкай шведскага рыбака. Аднойчы яе муж адправіўся ў мора, але разгулялася бура. Нячыстая сіла, якая гуляла па Зямлі ў гэтую ноч, пагасіла маяк, і тады Люсія выйшла на высокую скалу з ліхтаром, каб асвятляць любімаму дарогу да прычала. Чэрці раззлаваліся, напалі на дзяўчыну і адрэзалі ёй галаву. Але нават пасля смерці яе прывід стаяў на скале з ліхтаром.

У дзень святой Люсіі ў Стакгольме і Хельсінкі праходзяць цырымоніі выбараў і каранацыі Люсіі, якую ўпрыгожваюць у белую сукенку і апранаюць вянок з запаленых свечак, пасля чаго пачынаецца ўрачыстае карнавальнае шэсце дзяцей. У кожнай школе таксама выбіраюць сваю Люсію і ладзяць святы са спевамі традыцыйных гімнаў.

Фота: Святочная працэсія ў гонар Св. Люсіі, Швецыя, 2007

 

1581 год. У вёсцы Ківерава Гара каля Яма Запольнага, у 80 км ад Пскова, пачаліся руска-польскія перамовы.

У студзені 1582 года было заключана 10-гадовае Ям-Запольскае перамір’е з Рэччу Паспалітай. Маскоўская дзяржава адмаўлялася ад Лівоніі і беларускіх земляў.

 

1826 год. Пайшоў з жыцця Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч. 

Беларускі рэлігійны дзеяч, літаратар, навуковец. Дзядзька В. Дуніна-Марцінкевіча.

У 1773 годзе стаў біскупам Беларускай дыяцэзіі, у 1780 – Магілёўскай архідыяцэзіі, з 1782 – архібіскупам Магілёўскім. З 1798 года – мітрапаліт усіх рымска-каталіцкіх касцёлаў у Расійскай імперыі. Спачуваў паўстанню 1794 года.

У Магілёве заснаваў друкарню, тэатр, бровар, суконную фабрыку, аранжарэю ў Буйнічах. Пабудаваў касцёл Святога Станіслава ў в. Маляцічы (зараз – Крычаўскі раён).

Аўтар вершаў, казанняў, паэм. Апекаваў навуцы. Старшыня Вольнага эканамічнага таварыства, прэзідэнт (1813) Імператарскай Акадэміі навук.

Адзін з заснавальнікаў ідэалогіі заходнерусізму. Аўтар «Граматыкі літоўскай» са слоўнікам (пад «літоўскай мовай», мусіць, мелася на ўвазе беларуская)

Захапляўся помнікамі старажытнасці, збіраў манускрыпты. Аўтар «Гісторыі Таўрыды», «Гісторыі сарматаў і славян».

У Магілёве захаваўся будынак былога палаца Сестранцэвіча (вул. Ленінская, 25). У Пецярбургу ўстаноўлены  мармуровы бюст.

Пахаваны ў Пецярбургу ў пабудаваным ім касцёле Св. Станіслава.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG/280px-Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG/280px-Stanis%C5%82aw_Bohusz_Siestrze%C5%84cewicz.PNG

1887 год. Нарадзілася Луцыя Балзукевіч. 

Вядомая польская мастачка. Працавала на Гродзеншчыне. Дачка скульптара Вінцэнта Балзукевіча, сястра мастакоў Баляслава і Юзафа Балзукевічаў.

Працавала ў жанрах партрэта і пейзажа, кветкавым нацюрморце, пісала інтэр’еры архітэктурных помнікаў, займалася рэлігійным жывапісам, роспісам касцёлаў (“Помнік Тызенгаўзу ў фарным касцёле ў Гродне”, «Сакрыстыя ў касцёле бэрнардынаў у Вільні”).

Творы захоўваюцца ў музейных зборах Вільні, Варшавы, Коўна, у касцёлах Гродна.

Яе творы належаць розным напрамкам жывапісу: з мадэрністычнай дэкаратыўнасцю, сімвалічныя сваім містычным настроем, вытанчаныя па малюнку і каларыце сецэсійны абраз «Святы Губерт» і рэалістычныя партрэты Антонія Вівульскага і Вінцэнта Сляндзінскага.

Памерла  11 мая 1976 года ў польскім Любліне.

 

1901 год. Нарадзілася Барбара Вержбаловіч (Вербіч, Ганчарэнка). 

Беларуская оперная і канцэртная спявачка (мецца-сапрана).

Скончыла Беларускую кансерваторыю.

У 1939-1941 гадах салістка Дзяржаўнага тэатра оперы і балета Беларусі, стварыла вобразы ў нацыянальных спектаклях «Міхась Падгорны» Я. Цікоцкага (Матка), «Кветка шчасця» А. Туранкова (Ведзьма), а таксама ў класічных операх.

Пад час акупацыі працавала ў Мінскім гарадскім тэатры, у 1943 годзе выканала партыю Свацці ў оперы «Лясное возера» М. Шчаглова-Куліковіча.

3 чэрвеня 1944 года на эміграцыі ў Германіі, працавала ў тэатральнай групе «Жыве Беларусь» (пазней – Беларускі тэатр эстрады).  З 1954 года – сакратар, дыктар беларускай рэдакцыі радыё «Свабода». Запісала некалькі грампласцінак.

У 1950-1954 гадах жыла ў ЗША: канцэртная спявачка, адна з актывістак і кіраўнікоў беларускага жаночага руху.

 Памерла 8 студзеня 1967 года ў Мюнхене.

магіла Барбары Вержбаловіч (Вербіч)
магіла Барбары Вержбаловіч (Вербіч)

 

1907 год. Нарадзіўся Мікалай Лапіцкі. 

Дзеяч беларускай эміграцыі, праваслаўны святар, публіцыст, педагог.

Актыўна ўдзельнічаў у Мінскім царкоўным саборы (1942), які абвясціў аўтакефалію Беларускай праваслаўнай царквы.

У нямецкім Рэгенсбургу арганізаваў беларускі праваслаўны прыход, пабудаваў царкву Ефрасінні Полацкай, быў  дырэктарам Беларускай гімназіі імя Янкі Купалы.

Настаяцель беларускай парафіі ў Саўт-Рыверы.

Памёр 8 жніўня 1976 года ў Беларускім адпачынкавым цэнтры «Бэлэр-Менск» каля Глен-Спэй, штат Нью-Ёрк. Пахаваны на беларускіх могілках у Саўт-Рыверы.

 

1919 год. Адбыўся раскол Рады БНР на Найвышэйшую Раду і Народную Раду БНР.

Прадстаўнікі партый сацыялістаў-рэвалюцыянераў і  сацыялістаў-федэралістаў абвінавацілі сацыял-дэмакратычнае кіраўніцтва Рады БНР у згодніцтве і супрацоўніцтве з польскімі акупацыйнымі ўладамі. У выніку бальшыня Рады (50 чалавек) засталася дзейнічаць пад неафіцыйнай назвай Народная рада БНР на чале з абраным старшынёй П. Крэчэўскім, а меншыня (37 чалавек) выйшла з яе складу і на наступны дзень, 14 снежня, сфарміравала Найвышэйшую раду БНР на чале з Язэпам Лёсікам.  Польскія ўлады прызналі апошнюю, аднак мала лічыліся з ёй. У чэрвені 1920 года Найвышэйшая рада патрабавала ад Польшчы прызнаць незалежнасць БНР.

Зразумеўшы памылковасць арыентацыі на Польшчу, сацыял-дэмакраты прынялі ўдзел у нацыянальна-палітычнай нарадзе 20 кастрычніка 1920 года ў Рызе, на якой Найвышэйшая Рада спыніла сваю дзейнасць.

 

Язэп Лёсік, старшыня Найвышэйшай Рады БНР

  

1942 год. У Магаданскім канцлагеры загінуў Яфім Бялевіч. 

Дзеяч беларускага нацыянальнага руху.

Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта, удзельнік Першай сусветнай вайны (штабс-капітан).

Член прэзідыума І Усебеларускага з’езда ад вайскоўцаў-беларусаў, міністр юстыцыі і фінансаў у Народным сакратарыяце – першым урадзе БНР, дыпламатычны прадстаўнік урада БНР у Кіеве, Адэсе, Берліне.

У 1920-1930-я гады служыў у Гомелі ў чыгуначных войсках, быў упаўнаважаным Наркамфіна БССР, працаваў у Белшвейаддзяленні Вышэйшага савета народнай гаспадаркі.

Арыштаваны ў 1932 годзе, асуджаны да 5 гадоў і этапаваны ў Свірскі канцлагер. Зноў арыштаваны ў 1936, асуджаны да 5 гадоў зняволення.

 

2007 год. Падпісаны Лісабонскі дагавор аб унясенні змяненняў у Дагавор аб Еўрапейскім саюзе і Дагавор аб заснаванні Еўрапейскай супольнасці. 

Міжнародны дагавор, падпісаны на саміце ЕС у манастыры іеранімітаў ў Лісабоне.

Закліканы замяніць сабой Канстытуцыю ЕС, якая не ўступіла ў сілу, і ўнесці змены ў дзеючыя пагадненні аб Еўрапейскім саюзе ў мэтах рэфармавання сістэмы кіравання ЕС.

Набыў моц 1 снежня 2009 года.

 

Дзень у гісторыі. 12 снежня. Памёр Стэфан Баторый, Нарадзіўся Сімяон Полацкі. СССР уводзіць войскі ў Аўганістан

Навіна ад

1586 год. Памёр Стэфан Баторый. 

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі.

Зрабіў значны ўклад ва ўмацаванне Рэчы Паспалітай, спрыяў падняццю яе аўтарытэту ў Еўропе. Умацаваў армію. Прывёў Лівонскую вайну да задавальняльнага для Рэчы Паспалітай выніку.

Пры ім кожны трэці сойм праходзіў у Гродне, там жа меў і рэзідэнцыю. Памёр у Гродне.

Адна з цэнтральных вуліц Гродна носіць імя Стэфана Баторыя.

 

1629 год. Нарадзіўся  Сімяон Полацкі (Самуіл Пятроўскі-Сітняновіч). 

Паэт, пісьменнік, энцыклапедыст-асветнік, рэлігійны дзеяч, іераманах ордэна базыльян. 

Аўтар вершаў, п’есаў, падручнікаў, філасофскіх твораў.

Скончыў Кіева-Магілянскую, Віленскую езуіцкую акадэміі. Выкладаў у брацкай школе ў Полацку.

Лічыў, што сапраўдны цар – той, хто дбае аб грамадзянах, думае пра іх патрэбы. Тыран – рабуе і крыўдзіць падданых.

У Маскве вучыў царскіх дзяцей Аляксея Цішайшага, у тым ліку будучага імператара Пятра.

Прынёс у Расію заходнюю філасофію і эстэтыку, высокую кніжную паэзію і мастацтва школьнай драматургіі. Арганізаваў друкарню ў Крамлі, у якой выйшлі «Буквар языка славенска», «Псалтыр рыфматворная» .

Па яго ініцыятыве была заснавана Славяна-грэка-лацінская акадэмія, 

У Полацку з 1994 года працуе Музей-бібліятэка Сімяона Полацкага. Пастаўлены яму помнік.

Памёр 25 жніўня 1680 года ў Маскве.

 

1828 год. Нарадзіўся Міхал Грушвіцкі. 

Беларускі і польскі кампазітар, піяніст.

У сталым узросце амаль да са­май смер­ці жыў у Выганічах (цяпер – Валожынскі раён), займаўся сельскай гаспадаркай.

Напісаў кантаты паводле паэмы А. Міцкевіча «Дзяды» і твораў У. Сыракомлі.

Выступаў з аўтарскімі канцэртамі ў Мінску.

Памёр  18 сакавіка 1904 года.

 

1875 год. Вынайдзена дугавая лямпа без рэгулятара – “электрычная свечка” Паўла Яблачкава. 

Сваё вынаходніцтва інжынер прадставіў на лонданскай выставе фізічных прыбораў, якая праходзіла 15 красавіка 1876 года ў Лондане. У многіх краінах свету былі заснаваны кампаніі па камерцыйнай эксплуатацыі “свечкі Яблачкава”. Яны з’явіліся ў продажы і пачалі разыходзіцца ў вялікай колькасці. Кожная свечка каштавала каля 20 капеек і гарэла 1,5 гадзіны. Па заканчэнні гэтага часу даводзілася ўстаўляць у ліхтар новую. Пасля былі прыдуманы ліхтары з аўтаматычнай заменай свечак.

 

1886 год. Нарадзілася Юліяна Вітан-Дубейкаўская. 

Беларуская мастацтвазнаўца, педагог, мемуарыстка. Жонка вядомага беларускага дзеяча Лявона Вітан-Дубейкаўскага.

У час вучобы ў віленскай гімназіі пазнаёмілася з Алаізай Пашкевіч. Была заручана з Іванам Луцкевічам, але ён неўзабаве памёр у 1919 годзе.

Брала ўдзел у адкрыцці першай пачатковай беларускай школы, беларускіх настаўніцкіх курсаў і Віленскай беларускай гімназіі.

З сакавіка 1941 года жыла ў Германіі.

Аўтар успамінаў, кніг пра дзеячаў беларускага нацыянальнага руху, мемуараў.

Паводле кнігі «Мае ўспаміны» Галінай Дзягілевай пастаўлены спектакль «Віленскія мроі» ў тэатры аднаго акцёра «Зніч».

Памёрла 28 верасня 1969 года ў нямецкім Нюрнбергу.

 

1901 год. Італьянскі вынаходнік Гульельма Марконі праводзіць першы сеанс трансатлантычнай радыёсувязі. 

У канадскім Сэнт-Джоне, а 12:30 Марконі са сваім асістэнтам Джорджам Кемпам з дапамогай прыёмніка з правадной антэнай, якая была прымацавана да паветранага шара, прынялі тры слабыя сігналы брытанскай радыёстанцыі. Упершыню радыёпаведамленне перасекла акіян – 3500 км. Эксперымент паказаў, што радыёсігналы могуць распаўсюджвацца далёка за межы гарызонту.

 

1928 год. У Бабруйску нарадзіўся Уладзімір Санін (Рыўкін).  

Савецкі пісьменнік, сцэнарыст, драматург, палярнік, падарожнік.

 Працаваў на радыё, пісаў для перадачы “З добрай раніцай!”.

Неаднаразова ўдзельнічаў у экспедыцыях у Арктыку, у тым ліку на дрэйфуючую станцыю “Паўночны полюс-15”, у Антарктыку (1970/1971), па акіянах уздоўж экватара.

Аўтар гумарыстычных аповесцей, аповесцей-падарожжаў, цыклаў раманаў аб Арктыцы, Антарктыцы, аб прадстаўніках гераічных прафесій (пажарныя, лётчыкі, маракі, палярнікі), некалькіх дзясяткаў аповесцяў, апавяданняў, зборнікаў прозы, п’ес, шматлікіх артыкулаў.

Яго аповесці прасякнуты добрым тонкім гумарам і іроніяй. Аўтара адрозніваюць цікавасць да выпрабаванняў чалавека ў цяжкіх умовах, маральна-псіхалагічныя праблемы.

Па яго творах зняты фільмы “Мужчыны не плачуць”, “72 градусы ніжэй за нуль”, “Антарктычная аповесць” (тры серыі), “Кропка вяртання”, “Белы праклён”.

 

1955 год. Нарадзіўся Вячаслаў Сасноўскі. 

Беларускі эканоміка-географ. Кандыдат геаграфічных навук.

Працаваў ў Беларускіх дзяржаўных эканамічным, педагагічным універсітэтах.

Даследчык геаграфіі якасці жыцця насельніцтва Беларусі.

Аўтар многіх артыкулаў для Беларускай энцыклапедыі, суаўтар энцыклапедычных выданняў “Брэсцкая вобласць” і “Віцебская вобласць”, геаграфічнага атласа настаўніка.

 

1968 год.  Нарадзіўся Усевалад Гарачка. Беларускі паэт.

Адзін са стваральнікаў літаратурнага руху «Бум-Бам-Літ» (1994). Член Беларускага ПЭН-цэнтра.

Аўтар вершаў, крытычных артыкулаў, эсэ, апавяданняў, кніг паэзіі «Пралетарскія песні», «Даты», сааўтар некалькіх кніг, у т.л. «Тазік беларускі».

Друкаваўся ў газетах «Літаратура і мастацтва», «Наша Ніва», часопісе «Крыніца».

 

1979 год. Палітбюро ЦК КПСС афіцыйна прыняло рашэнне аб уводзе савецкіх войскаў у Аўганістан. 

Рашэнне было прынята ў вузкім коле – на сустрэчы Л. Брэжнева з Ю. Андропавым, Дз. Усцінавым, А. Грамыкай, К. Чарненкам – пяццю членамі палітбюро з 12.

Першыя савецкія часці перасеклі мяжу 25 снежня 1979 года а 18:00 па мясцовым часе. Першым мяжу перасек 781-й разведбат 108 мотастралковай дывізіі (Узбекістан). 

На аэрадромы Кабула і Баграма па паветры былі перакінуты віцебскія (103 дывізія), полацкія (350 полк палкоўніка Г. Шпака, ураджэнца Асіповічаў) дэсантнікі. Пры пасадцы разбіўся Іл-76 разам з вайскоўцамі – загінула 10 летчыкаў і 37 дэсантнікаў. 

Увечары 27 снежня спецгрупамі КДБ і атрадам Галоўнага разведвальнага ўпраўлення была ажыццёўлена спецаперацыя “Шторм-333”. У выніку яе быў захоплены палац Тадж-Бек, дзе размяшчалася рэзідэнцыя новага кіраўніка Аўганістана Х. Аміна, а сам ён быў забіты. Было спешна аформлена абранне генеральным сакратаром кіруючай партыі Б. Кармаля, які напярэдадні нелегальна прыбыў з СССР.

 

1991 год.  Расія выйшла са складу СССР. 

Расія ратыфікуе  Белавежскія пагадненні, якія былі падпісаны 8 снежня 1991 года, ставіць кропку ў існаванні СССР і ўваходзіць у склад Садружнасці Незалежных Дзяржаў. 

Да гэтага пагадненні ратыфікавалі Беларусь і Україна (10 снежня), пазней – Казахстан (23 снежня), Таджыкістан (25 снежня), Арменія і Туркменістан (26 снежня 1991), Узбекістан (4 студзеня 1992), Кыргызстан (6 сакавіка 1992), Азербайджан (24 верасня 1993), Грузія (3 снежня 1993), Малдова (8 красавіка 1994).

2006 год. Памерла Ніна Тарас (Жданук, 1916-2006). 

Беларуская пісьменніца. 

Удзельнічала ў рэвалюцыйным руху ў Заходняй Беларусі, падпольшчыца і партызанка падчас Вялікай Айчыннай вайны.

Працавала ў раённых газетах, у Дзяржаўным выдавецтве БССР, газетах “Піянер Беларусі”, “Звязда”.

Аўтар 8 зборнікаў вершаў, паэм, кніг паэзіі для дзяцей “Казкі пра абавязкі”, “Наш бор”. Паасобныя вершы сталі папулярнымі песнямі, напрыклад, як “Сонца за хмарамі ўранні…”.

Перакладала з рускай, украінскай, польскай моў.

Ніна Тарас

Дзень у гісторыі. 11 снежня. Міжнародны дзень гор. ВКЛ страціла калонію Табага. У Мінску заснавана першая паліклініка. Дзень памяці паэта Сяргея Грахоўскага

Навіна ад

Сусветны дзень дзіцячага тэлебачання (World Children’s Television Day, другая нядзеля снежня, з 1994 года)

Тэма дзіцячага тэлебачання вельмі актуальная ў наш час, магчыма, таму, што мы ўсе выхадцы з дзяцінства. Свята аб’яўлена Дзіцячым фондам ААН (ЮНІСЕФ).

Кожны год, другая нядзеля снежня на ўсіх тэле- і радыёкампаніях свету эфірны час прысвячаецца дзецям і дзіцячым перадачам.

Магчыма, шмат хто з сучасных хлопчыкаў і дзяўчынак у будучыні будзе працаваць на тэлебачанні.

 

Міжнародны дзень танга (International Tango Day). 

Святкуецца ў дзень нараджэння аргенцінскага спевака і кінаакцёра, “Караля танга” Карласа Гардэля (1887-1935). 

Слова “танга” адразу асацыюецца ў нас са словам “запал”. У гэтым танцы ёсць гісторыя кахання і жыцця, выяўленая целам пад музыку. 

Слова “танга” з’явілася значна раней, чым сам танец. Першапачаткова гэтае слова выкарыстоўвалася на адным з Канарскіх астравоў для пазначэння “сходы афрыканцаў для танцаў, для ігры на барабанах”, дарэчы, гэтыя барабаны таксама зваліся “танга”.

Танга нарадзілася ў Буэнас-Айрэсе як танец бедных кварталаў, імігрантаў.

Яно было забаронена ў Германіі і СССР у 1920-1930-я гады.

У Аргенціне ў гэты дзень праводзіцца чэмпіянат свету па танга. Чэмпіянат вельмі ганаровы, і каб патрапіць на яго, пары праходзяць адборачныя туры на сваёй радзіме – у Амерыцы, Еўропе.

 

Міжнародны дзень гор  (International mountain day, з 2003 года). 

Заснаваны ААН. Горы – найпрыгажэйшы твор прыроды. У горных раёнах, якія займаюць каля 22% тэрыторыі сушы, пражываюць каля 1 мільярда чалавек – кожны восьмы жыхар Зямлі. Горы гэта крыніца прэснай вады, карысных выкапней, запаведнік для многіх відаў флоры і фауны, месца адпачынку і турызму. Народы, якія насяляюць горную мясцовасць, часта пакутуюць ад прыродных катастроф.

Міжнародны дзень гор спрыяе прыцягненню ўвагі грамадскасці да надзённых праблем горных раёнаў.

 

1659 год. Курляндыя саступіла галандцам востраў Табага ў Карыбскім моры. 

“Дваранская рэспубліка” Курляндскае герцагства знаходзілася ў леннай залежнасці ад ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Курляндыя, а адпаведна і ВКЛ, мела свае калоніі Табага ў Амерыцы і востраў Джэймс у вусці Гамбіі на Гвінейскім ўзбярэжжы Афрыі.

Табага разам з востравам Трынідад зараз уваходзіць у склад дзяржавы Трынідад і Табага. Востраў плошчай 303 км² належыў Курляндыі ў 1654-1659 гадах пад назвай Новая Курляндыя. Саступлены больш шматлікім галандскім пасяленцам. 

 

1876 год. Нарадзіўся Мечыслаў Карловіч. 

Беларускі і польскі кампазітар і дырыжор, вядомы сімфанічнымі кампазіцыямі, альпініст, аматар Татраў, фатограф, публіцыст і журналіст.

Нарадзіўся ў Вішнёве (зараз Смаргонскі раён). Жыў, вучыўся і займаўся творчасцю ў Гайдэльбергу, Празе, Дрэздэне, Варшаве, Берліне, Закапанэ.

Аўтар 22 песень і розных аркестравых п’ес, у тым ліку 6 сімфанічных паэм, сімфоній, канцэртаў. Прадстаўнік пост-рамантычнага кірунку. 

Яго імя носяць Шчэцінская філармонія, Дзяржаўны комплекс музычнай школы ў Кракаве. У памяць аб ім ўстаноўлены помнік ў Быдгашчы, каля Паморскай філармоніі.

Загінуў у Татрах пад снежнай лавінай 8 лютага 1909 года падчас адзіночнай паездкі на горных лыжах, каля падножжа Малы Касцёлец. Зараз там стаіць мемарыяльная дошка.

 

1879 год. У Мінску заснавана першая  бясплатная «лякарня для прыходных бедных хворых» – першая мінская «паліклініка».

Адкрылася на сродкі Мінскага таварыства лекараў. Ініцыятар адкрыцця і першы кіраўнік установы – доктар медыцыны, адзін з заснавальнікаў унутраполасцевай хірургіі ў Беларусі Сігізмунд Свянціцкі (1836-1910). Яму дапамагаў Іван Стржалка. Прыём вялі каля 15 урачоў і 10 фельчараў. Установа была закрыта праз недахоп фінансавання ў 1881 годзе.

Фота: Дом доктара Свянціцкага ў Мінску.

 

1920 год. У Беларусі была створана Надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці. 

У ліквідацыі непісьменнасці актыўна ўдзельнічалі культармейцы – асобы, якія ўмеюць пісаць. Імі з’яўляліся рабочыя, інтэлігенцыя, студэнты, навучэнцы. 

Непісьменнасць сярод дарослага насельніцтва ў Беларусі была ў асноўным ліквідавана да 1932 года.

 

1934 год. Нарадзіўся Анатоль Воінаў. 

Беларускі архітэктар, гісторык архітэктуры, педагог. Кандыдат архітэктуры.

Сын архітэктара Аляксандра Воінава.

Працаваў у інстытуце Белдзяржпраект, дэканам архітэктурнага факультэта Беларускага політэхнічнага інстытута.

Па яго праектах пабудаваны рэстаран «Заслаўе» на Заслаўскім вадасховішчы, будынкі Інстытута матэматыкі, Інстытута фізікі АН БССР, Вылічальнага цэнтра статупраўлення БССР, 120-кватэрныя жылыя дамы ў Светлагорску. 

Удзельнічаў у распрацоўцы серыі тыпавых праектаў жылых дымоў, праектаванні зон адпачынку ў раёнах возера Нарач і Заслаўскага вадасховішча.

Аўтар і сааўтар прац «Гісторыя архітэктуры Беларусі. Савецкі перыяд», «Жыллёвае будаўніцтва ў БССР», «Архітэктура Савецкай Беларусі».

 

1938 год. Расстраляны НКУС Алесь Сташэўскі. Беларускі палітык.

Удзельнік Першай Сусветнай вайны (падпаручнік), беларускага нацыянальнага руху ў Яраслаўлі, Беларусі.

Дзеяч антыпольскага падполля і партызанскага руху, камандзір роты ў Чырвонай арміі.

Быў сакратаром ЦВК і СНК БССР, старшынёй Полацкага акруговага выканкама, правадніком беларусізацыі,  народным камісарам унутраных спраў БССР (1926-1928), наркамам юстыцыі і пракурорам БССР (1928-1930).

У канцы 1930 года быў абвінавачаны як удзельнік «антыпартыйнай» групы Ігнатоўскага–Жылуновіча, зняты з высокіх пасад. Працаваў старшынёй Бабруйскага райвыканкама, загадчыкам рабфака БДУ, дырэктарам Гомельскага аграпедагагічнага інстытута.

Арыштаваны ў 1937 годзе, асуджаны да вышэйшай меры пакарання.

 

1946 год. Пры ААН арганізаваны ЮНІСЕФ. 

Дзіцячы фонд (UNICEF, United Nations International Children’s Emergency Fund) – міжнародны надзвычайны фонд дапамогі дзецям ААН. Мэтай фонду было аказанне дапамогі дзецям, якія пацярпелі падчас Другой сусветнай вайны, тэрмін дзеяння фонду быў абмежаваны.

У 1953 годзе ААН пашырыла круг дзейнасці арганізацыі і падоўжыла тэрмін яе паўнамоцтваў на нявызначаны час. Фонд атрымаў новую назву – Дзіцячы фонд ААН з захаваннем абрэвіятуры ЮНІСЕФ. Штаб-кватэра фонду размешчана ў Нью-Ёрку. У 1965 годзе Дзіцячы фонд ААН атрымаў Нобелеўскую прэмію міру.

 

  

2002 год. Памёр Сяргей Грахоўскі. 

Беларускі паэт, празаік і перакладчык.

Заслужаны работнік культуры.

У дзяцінстве выхоўваўся ў мястэчку Глуск. Працаваў на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце, у Дзяржвыдавецтве БССР, у газетах, часопісах, на Беларускім радыё, выкладчыкам на рабфаку БДУ.

Арыштоўваўся НКУС, МДБ у 1936 і 1947 гадах, пакаранне адбываў у ГУЛАГу, ссылцы.

Аўтар 14 зборнікаў паэзіі, 5 кніг вершаў для дзяцей, у тым ліку «Ад вясны да вясны» (1959), «Знаходка» (1985), апавяданняў «Агеньчык у акне» (1972), кніг нарысаў, апавяданняў, аповесцей,  успамінаў, публіцыстыкі, перакладаў.

Аўтар вядомага верша «Ветразь», дзе не ўжыў ніводнага слова сугучнага з рускімі адпаведнікам:

 

У выраі ветразь знікае

За хваляй, нібы на спачын,

І змора яго не злякае,

Не спыніць тугой далячынь.

У змроку зіхоткая здрада

Завабіць хлуснёй у віры,

На золку сканае прынада

І кволы прамень на жвіры.

Раптоўна згаданыя мроі

У карунках пяшчотнай тугі

Павольна знікаюць, як строі,

У бязважкасці кволай смугі.

Знікае ўсхвалёваны ветразь:

З кунегаю пільна сачу,

Як водар аздобіў паветра,

І ў бездані знічкі лічу.

 

9 снежня. Дзень у гісторыі. Забіты Войшалк. Заснаваны Магілёўскі аддзел геаграфічнага таварыства. Нарадзіліся Максім Багдановіч, Кірк Дуглас

Навіна ад

Міжнародны дзень барацьбы з карупцыей (International Anti-Corruption Day, с 2003 года). 

Абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН. У гэты дзень у 2003 годзе ў Мексіцы была адкрыта для падпісання Канвенцыя ААН супраць карупцыі.

Мэтай заснавання дня, як пазначана ў рэзалюцыі Генеральнай Асамблеі, было паглыбленне разумення праблемы карупцыі і ролі Канвенцыі ў папярэджанні карупцыі і барацьбе з ёй. 

 

Юр’е зімовы і Ганны (народны каляндар). 

“Юра мосціць”. “Ад Ганнаў да Калядаў 2 тыдні і 2 дні”.

Юр’е Зімовы лічыўся апекуном свойскай і лясной жывёлы. У гэты дзень гаспадары аглядалі кароў, падстрыгалі грывы і хвасты коням, а таксама аднімалі ад кабыл жарабят, якіх да вясны ставілі ў асобныя хлявы. Раней лічылася, што 9 снежня ваўкі пачынаюць хадзіць зграямі і нападаць на скаціну, бо “Юр’я ўжо дае ваўкам свабоду”, таму жывёл нельга было выпускаць на вуліцу.

У гэты дзень некалі прыгонныя сяляне мелі права перамяніць сабе гаспадароў.

Калі паблізу жылля вые воўк – да марозу.

Старыя слухалі ў гэты дзень ваду – кідалі ў палонку падпаленае вуголле з печы, вуголле шыпелі, убіралі ў сябе жыватворную сілу рачной вады. А пасля, з палонкі далонню зачэрпнуўшы некалькі вугольчыкаў, старыя неслі іх курам і парасятам.

У Юр’еў дзень хадзілі слухаць ваду ў студнях: калі ціха – зіма будзе цёплай, пачуюцца гукі – чакай моцных завірух і маразоў.

Да гэтага дня неабходна было раздаць усе пазыкі. Не вярнуць пазыку да Юр’ева дня – усё жыццё ў пазыках хадзіць.

Юр’е з мостам, Мікола (19 снежня) з цвіком.

На Юр’еў дзень у бярлогах мядзведзь моцна засынае.

 

1048 год. Памёр Аль Біруні. 

Вялікі ўзбекскі вучоны з Харэзма, аўтар шматлікіх капітальных прац па гісторыі, геаграфіі, філалогіі, астраноміі, матэматыцы, геадэзіі, мінералогіі, фармакалогіі, геалогіі і іншых. 

У Еўропе быў вядомы пад імем Альбероніус.

Апрача сваёй роднай харэзмскай мовы, аль-Біруні валодаў цюркскай, фарсі, санскрытам, арабскай мовай, а таксама ведаў грэчаскую, сірыйскую мовы, іўрыт і берберскія мовы.

Большую частку свайго жыцця Аль-Біруні правёў у Газні (зараз – Афганістан), дзе працаваў пры двары султана Махмуда Газнаві і яго наступнікаў Масуда і Маўдуда. Аль-Біруні прымаў удзел у паходах Махмуда ў Індыю, дзе таксама пражыў некалькі гадоў.

 

1268 год. Забіты Войшалк. 

Князь навагрудскі (1240-я – 1255, 1258 – 1264), вялікі князь літоўскі (1264 – 1267). Сын Міндоўга, караля літоўскага.

Пашырыў тэрыторыю ВКЛ за кошт уключэння ўсходнебалцкіх зямель Нальшчан і Дзяволтвы.

Быў манахам у Палонінскім манастыры, хадзіў у паломніцтва да гары Афон, але не здолеў дайсці з-за “мяцяжу” ў землях па дарозе, вярнуўся і заснаваў Лаўрышаўскі манастыр (Лаўрыш – імя інака Войшалка).

Пасля нападу на Літоўскую зямлю  мангола-татар Бурундая і галіцка-валынскіх князёў  Войшалк выйшаў з манастыра і зноў сеў на навагародскім стальцы.

Потым зноў жыў у манастыры – Ляшчынскім Свята-Успенскім пад Пінскам.

Галіцкі князь Леў Данілавіч запрасіў на сустрэчу Войшалка ва Ўладзімір-Валынскі і пад час піру забіў яго.

Войшалк быў пахаваны ў царкве св. Міхаіла Вялікага.

Фота: Войшалк засноўвае манастыр. Мініяцюра з Астэрманаўскага І-га тому Ліцэвога летапіснага збору, XVI ст. Бібліятэка Расійскай акадэміі навук, г. Санкт-Пецярбург.

1857 год. На Ашмяншчыне нарадзіўся  Чэслаў Янкоўскі. 

Польскі паэт, крытык, публіцыст, гісторык-краязнаўца.

Быў дэпутатам I і II Дзяржаўнай думы ад Віленскай губерні, падтрымліваў Канстытуцыйна-каталіцкую партыю Літвы і Беларусі, быў членам Краёвай партыі Літвы і Беларусі. 

Рэдактар газет «Kurier Litewski», «Глос польскі». Не лічыў Літву і Беларусь этнічна польскімі землямі.

Выступаў з ідэяй «этнаграфічнай Польшчы».

Аўтар лірычных вершаў, літаратурных нарысаў, перакладаў, 4-томавага даследавання «Ашмянскі павет», «Польскі народ і яго Бацькаўшчына», «Этнаграфічная Польшча», мемуараў.

Паводле некаторых звестак, быў аўтарам лірычнай мініяцюры «Ужо птушкі пяюць усюды», якая памылкова прыпісваецца У. Сыракомлю.

Памёр 6 кастрычніка 1929 года ў Вільні.

 

1891 год. Нарадзіўся Максім Багдановіч. 

Беларускі паэт, публіцыст, літаратурны крытык. Зорка беларускай паэзіі.

Яго спадчына ўвайшла ў залаты фонд беларускай культуры.

Упершыню пачаў гутарыць на беларускай мове ў 1895 годзе ў в. Вяззе (зараз – Асіповіцкі раён), калі гасцяваў у сваякоў. Там цяпер усталявана мемарыяльная шыльда (на доме сваякоў, з 1986 г. будынак спартовай базы).

Асноўны кірунак яго творчасці – патрыятычнае служэнне сацыяльнаму і нацыянальнаму вызваленню беларускага народа.

Сузаснавальнік пейзажнай і інтымнай любоўнай лірыкі ў беларускай паэзіі. Вялікая заслуга паэта ў распрацоўцы гістарычнай тэмы і урбаністычных матываў.

Яго творчасць мела першаступеннае значэнне ў гістарычным самапазнанні народа і сцвярджэнні яго месца ў гісторыі чалавецтва.

Пераклаў на беларускую мову вершы П. Верлена, Э. Верхарна, Г. Гейнэ, А. Пушкіна, Авідзія, Гарацыя і іншых паэтаў, на рускую – творы Янкі Купалы, Т. Шаўчэнкі, І. Франко.

Памёр 25 мая 1917 года. Пахаваны на Старых могілках у Ялце.

У 1980-х гадах уздымалася пытанне пераносу праху паэта з Ялты ў Мінск.

Працуюць музеі паэта ў Мінску, Гродне, Яраслаўлі, яго імя носяць вуліцы ва ўсіх абласных цэнтрах і буйных гарадах Беларусі, у Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі і Ялце, беларускія школы і бібліятэкі.

Помнікі паэту пастаўлены ў Яраслаўлі, Мінску.

У 1991 годзе імя Максіма Багдановіча ўнесена ў каляндарны спіс ЮНЕСКА “Гадавіны выдатных асоб і падзей”.

 

1915 год. Апублікаваны ўніверсал Канфедэрацыі Вялікага Княства Літоўскага. 

Канфедэрацыя ВКЛ – блок беларускіх, літоўскіх, польскіх і яўрэйскіх арганізацый у 1915-1917 гадах, што адносіліся да ліберальна-дэмакратычнай плыні краёвасці і выпрацоўвалі мадэлі беларуска-літоўска-латвійскай дзяржавы, якую меркавалася адрадзіць на тэрыторыі былога ВКЛ.

Канцэпцыя больш шырокай канфедэрацыі была распрацавана ў ліпені 1916 года Беларускім народным камітэтам. Яго старшыня А. Луцкевіч абгрунтаваў ідэю Злучаных Штатаў ад Балтыйскага да Чорнага мораў. У гэтую канфедэрацыю павінны былі ўвайсці Беларусь, Літва, Латвія, Украіна. 

Імкненне беларускіх арганізацый да дзяржаўнага адзінства з гэтымі рэгіёнамі тлумачылася найперш эканамічнымі матывамі і жаданнем мець выхад Беларусі да Балтыйскага і Чорнага мораў.

Пасля абвяшчэння незалежнасці Літвы (16 лютага 1918) і Беларускай Народнай Рэспублікі (25 сакавіка 1918) ідэя канфедэрацыі не ўзнімалася.

У 1919 годзе бальшавікі стварылі Літоўска-Беларускую ССР, якая неўзабаве спыніла сваё існаванне ў сувязі з польскай акупацыяй.

 

1916 год. Нарадзіўся Кірк Дуглас (Ісэр Даніеловіч). 

Амерыканскі кінаакцёр і прадзюсар. Амерыканскі Інстытут Кіно прызнаў яго адным з лепшых кінаакцёраў усіх часоў.

З гомельскіх і чавускіх яўрэяў.

Атрымаў шэраг узнагародаў, у тым ліку “Оскар”, зорку на Галівудскай Алеі Славы. У яго гонар названы праспект у горадзе Палм-Спрынгз, штат Каліфорнія.

Займаўся гуманітарнай дапамогай, за што атрымаў Прэзідэнцкі Медаль за Свабоду, Ордэн Французскага Легіёна, Нацыянальны Медаль за дасягненні ў галіне мастацтва. Быў паслом добрай волі ў Дэпартаменце ЗША.

Бацька акцёраў Майкла, Эрыка Дугласаў, прадзюсараў Джоэля, Пітэра Дугласаў.

Памёр 5 лютага 2020 года.

 

1958 год. На арганізацыйным сходзе членаў геаграфічнага таварыства прынята рашэнне аб арганізацыі Магілёўскага аддзела. 

Магілёўскі аддзел – першая структурная адзінка геаграфічнага таварыства на Беларусі. 

Зарэгістраваны 19 студзеня 1959 года. Першым старшынёй аддзела стаў Мікалай Нешатаеў (1959-1963), вучоным сакратаром – Пятро Лярскі (1959–1963).

У розныя гады ў аддзеле плённа працавала больш за 120 членаў таварыства, сярод якіх вядомыя вучоныя М. Ратабыльскі, П. Лярскі, С. Сідор, Р. Дулаева, М. Клюкін, Ю. Шчарбакоў, М. Звераў, В. Гаркуноў, У. Хамякоў, М. Смаляроў, Г. Рыдзеўскі, Б.Нешатаеў, М. Нешатаеў, І.Шаруха, Дз. Грумо і іншыя.

Геаграфічнае таварыства на тэрыторыі сучаснай Беларусі вядзе сваю гісторыю ад Рускага геаграфічнага таварыства (1845). Магілёўскія географы працавалі ў складзе створанага ў 1867 годзе Паўночна-Заходняга аддзела геаграфічнага аб’яднання (Вільня), у складзе геаграфічнага таварыства БССР (1954), Беларусі (1991).

Беларускае геаграфічнае таварыства Магілёў

 

1960 год. Нарадзіўся Ігар Пракаповіч. 

Беларускі географ, краязнавец, паэт, лаўрэат Нацыянальнай літаратурнай прэміі (2020), прэміі імя Уладзімера Караткевіча.

Аўтар каля 40 краязнаўчых, у тым ліку па фізічнай геаграфіі, тапаніміцы Пастаўскага раёна,  паэтычных кніг.

Ганаровы сябра Саюза пісьменнікаў Беларусі.

Адкрыў у Пастаўскім раёне месца старажытнага паселішча і курганны могільнік.

«Чалавек года Віцебшчыны» (2009), пераможца конкурса «Беларускі настаўнік года».

Старшыня Пастаўскай арганізацыі Таварыства беларускай мовы (да 2021), член Навуковай рады Беларускага геаграфічнага таварыства і Міжнароднай акадэміі арганізацыйных і кіраўнічых навук.

1974 год. Памёр Янка Шутовіч. 

Беларускі літаратуразнавец, выдавец.

Быў членам Беларускага студэнцкага саюза, рэдактарам часопісаў «Студэнцкая думка»,  «Калосьсе», «Шлях моладзі», працаваў карэктарам у беларускай друкарні імя Ф. Скарыны і ў Беларускім інстытуце гаспадаркі і культуры, настаўнікам, загадчыкам Беларускага музея ў Вільні (1941-1944).

За актыўную дзейнасць у справе беларускага нацыянальнага адраджэння быў зняволены ў лагеры Бяроза-Картуская (1939). У 1944 годзе арыштаваны НКДБ. Вязень ГУЛАГу, ссыльны.

Пасля ссылкі, з 1957 года працаваў у Віленскім дзяржаўным мастацкім музеі, карэспандэнтам часопіса «Полымя».

Займаўся перакладамі твораў літоўскіх і беларускіх пісьменнікаў. Адшукаў у архіве рукапіс рамана-хронікі М. Гарэцкага «Віленскія камунары», знайшоў дзённік А. Станкевіча.

Фота: Могілка Яна Шутовіча ў Павільнісе (Павіленскія могілкі), Вільня, 2021

 

 

1976 год. Заснаванне Беларускага дзяржаўнага музею народнага архітэктуры і побыту. 

Музей пад адкрытым небам, дзе сабраныя помнікі беларускага народнага драўлянага дойлідства з розных гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі, заснаваны ў адпаведнасці з пастановай партыйных органаў. Знаходзіцца пад Мінскам, каля МКАД, паміж вёскамі Строчыцы і Азярцо, займае плошчу ў 151 гектараў.

Першыя спробы стварыць музэй-скансен на Беларусі былі зробленыя ў 1908 годзе мастаком Ф. Рушчыцам, але гэтаму перашкодзіла Першая сусветная вайна.

Штоверасень з 2009 года ў музеі ладзіцца міжнародны фольк-фестываль «Камяніца».

Музей мае тры асноўныя зоны: экспазыцыйная, вытворча-гаспадарчая і запаведная. Аснова экспазыцыйнай зоны — умоўны падзел тэрыторыі Беларусі на шэсць гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў: Цэнтральная Беларусь, Падняпроўе, Паазер’е, Усходняе і Заходняе Палессе, Панямонне.

У экспазіцыі гісторыка-этнаграфічнага рэгіёну Цэнтральная Беларусь, заходняя Магілёўшчына  прадстаўлена грамадскім свіранам канца XIX — пачатку XX стагодзя з в. Касарычы Глускага раёна

А вось у экспазіцыі гісторыка-этнаграфічнага рэгіёну Падняпроўе знаходзіцца ветраны шатровы млын пачатку XX стагоддзя з в.  Зелянец Хоцімскага раёна, вяночны (замкнуты) двор з традыцыйным інтэр’ерам з в. Бракава Слабада Чавускага раёна.

 

2004 год. Памёр Сяргей Войчанка. 

Беларускі мастак і дызайнер. Разам з Ул. Цэслерам распрацоўваў  дасціпныя рэклямныя постэры і плакаты на сацыяльныя тэмы.

Аўтар плакатаў «Нержавеющий Сталин», «1939, начало войны в Польше», «Карл Маркс 1990-х», «Афганистан», «Good morning, Belarus!», «От международного года мира – к миру без войн и оружия», «Война несет людям…», «Афган, Forbidden Fruit», «Contemporary art+centre „VITA NOWA“» і іншых.

Праца «Вудсток. 30 лет. – Levi`s» знаходзіцца ў калекцыі Луўра.

Работы Цэслера і Войчанкі выстаўляліся на шматлікіх выставах і атрымлівалі ўзнагароды ў многіх краінах Еўропы.

Уладальнік больш за 40 узнагарод міжнародных конкурсаў, біенале і фэстываляў плакату.

За месяц да смерці адбылася выстава на Манмартры ў Парыжы.

Памёр 9 снежня 2004 года.

Дзень у гісторыі. 8 снежня. Жыгімонт Стары абраны каралём польскім. Забойства Джона Ленана. Скасаванне СССР, утварэнне СНД

Навіна ад

Міжнародны дзень мастака (International Artist Day, з 2007 года). 

Устаноўлены па ініцыятыве Міжнароднай Асацыяцыі “Мастацтва народаў свету”.

Гэта не адзіная дата, што звязана з прафесіяй мастака. Некаторыя творчыя аб’яднанні прапануюць правядзенне свята 25 кастрычніка, у дзень нараджэння Пабла Пікаса.

Прафесіі мастака тысячы гадоў – яшчэ старажытныя людзі стваралі карціны наскальнага жывапісу, выявы, якія прадстаўлялі сабой адлюстраванне іх бытнасці і паўсядзённага існавання.

Дзень мастака – гэта свята не толькі прафесіяналаў і аматараў жывапісу. Творчасць захоўвае ў чалавеку магчымасць радавацца свету і любіць яго.

Знаёмства з выяўленчым мастацтвам дазваляе не толькі пашырыць свае веды і кругагляд, але і далучыцца да гэтага цудоўнага свету. Бо, усе мы калісьці спрабавалі свае сілы, узяўшы ўпершыню ў рукі аловак і пэндзлі…

Дзень мастака

 

1154 год. Расціслаў Мсціславіч стаў вялікім князем кіеўскім. 

Князь смаленскі (1125-1159), вялікі князь кіеўскі (1154, 1159-1167), заснавальнік дынастыі смаленскіх князёў.

У гады яго княжання Смаленскае княства дасягнула росквіту і ахапіла тэрыторыі Верхняга Падняпроўя і Верхняга Паволжа, заснаваны Мсціслаў, Смаленская епархія (1136), да якой адносіліся Копысь, Лучын, Басея, Мірачыцы, Вітрына, Прупой, Крэчут.

Памёр у 1167 годзе. Пахаваны ў Кіеве ў Фёдараўскім манастыры.

За міралюбнасць, імкненне вырашаць спрэчкі мірным шляхам і дапамогу царкве атрымаў мянушку Набожны. Прылічаны да ўгоднікаў божых і ўваходзіць у Сабор беларускіх святых. Дзень святкавання памяці Расціслава Мсціславіча 14 (27) сакавіка.

 

1432 год. Ашмянская бітва паміж войскамі вялікіх князёў Свідрыгайлы Альгердавіча і Жыгімонта Кейстутавіча. 

Першая буйная бітва феадальнай вайны ў ВКЛ.

Войска Свідрыгайлы, у тым ліку значная дапамога з Цверы, выйшла з Ашмян і неўзабаве спаткала сілы Жыгімонта Кейстутавіча, якія складаліся з літоўцаў, жамойтаў і палякаў Драгічынскай зямлі. 

Да абодвух бакоў маглі падыйсці падмацаванні ад саюзнікаў, аднак яны не сталі гэтага чакаць. Бітва працягвалася да ночы. Колькасная перавага была на баку Свідрыгайлы, і спачатку ён браў верх і тры мілі гнаў праціўніка. 

Жыгімонт, аднак, здолеў пераламіць ход бітвы і змусіў Свідрыгайлу ўцякаць. У палон патрапілі многія значныя прыхільнікі Свідрыгайлы, у тым ліку князі Юрый Лугвеневіч, Федка Адынцэвіч, Мітка Зубравіцкі, Васіль Красны, баяры Юрый Гедыгольд, Юшка Гойцавіч.

Свідрыгайла страціў 10 000 забітымі і 4 000 палоннымі.

Фота: Свідрыгайла Альгердавіч, Вялікі князь Літоўскі

 

1506 год. Жыгімонт Стары абраны каралём польскім. 

Жыгімонт І (1467-1548) – пяты сын Казіміра Ягелончыка, унук Ягайлы. Да гэтага 20 кастрычніка 1506 года быў абраны на велікакняжацкі сталец. 

Імнуўся ўмацаваць дзяржаву. Пры ім быў уведзены Статут Вялікага Княства Літоўскага (1529), распаўсюдзілася Рэфармацыя,  што садзейнічала далейшаму ўздыму гуманізму і адукацыі.

Вёў абарончыя войны супраць Маскоўскай дзяржавы. Пры ім да Польшчы была далучана Мазовія.

Вядомы як мецэнат. Падтрымаў першадрукара Францыска Скарыну.

 

1914 год. Нарадзіўся Часлаў Сіповіч. 

Грэка-каталіцкі біскуп, актыўны дзеяч беларускай эміграцыі ў Вялікабрытаніі. Доктар тэалогіі.

У Брытаніі выступаў з рэфератамі гісторыка-культуралагічнага характару на курсах беларусазнаўства. Заснавальнік Беларускай бібліятэкі і музея імя Францішка Скарыны.

Член рэдкалегіі навуковага часопіса «The Journal of Byelorussian Studies».

Генерал ордэна айцоў марыянаў у Рыме. Ганаровы віцэ-прэзідэнт Таварыства Яна Златавуста ў Лондане.

Член Згуртавання беларусаў Вялікай Брытаніі.

Памёр   4 кастрычніка 1981 года.

 

1922 год. Выданне Леапольдам Родзевічам у Вільні першага нумару газеты «Наша будучыня». 

Беларуская газета, выдавалася з 8 снежня 1922 да 14 студзеня 1923 года партыяй беларускіх эсэраў. Выйшла 9 нумароў, з якіх 2 былі сканфіскаваны. 

Рэдактар-выдаўцом з’яўляўся А. Амельяновіч. 

У выданні друкаваліся артыкулы і творы І. Канчэўскага, Л. Родзевіча, А. Луцкевіча, М. Запольскага, Н. Арсенневай, У. Дубоўкі, Якуба Коласа і іншых.

Пасля яе закрыцця, выдаваліся газеты «Наша Жыццё» і «Вольны Сцяг».

Фота: Леапольд Родзевіч

 

1935 год. Нарадзіўся Эдуард Скобелеў. 

Беларускі рускамоўны дзіцячы пісьменнік, паэт, грамадскі і палітычны дзеяч. Заслужаны дзеяч культуры.

Знаходзіўся на дыпламатычнай службе, працаваў у апараце ЦК КПБ, галоўным рэдактарам часопіса «Інфармацыйны бюлетэнь адміністрацыі прэзідэнта Рэспублікі Беларусь».

Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі ў галіне літаратуры, мастацтва і архітэктуры за кнігі для дзяцей «Новыя незвычайныя прыгоды Арбузіка і Бябешкі» і «Дзіўныя прыгоды пана Дылі…».

Аўтар прыгодніцкіх кніг для дзяцей.

Памёр 15 кастрычніка 2017 года.

 

1937 год. Памер у ГУЛАГУ Антон Грыневіч. 

Збіральнік беларускага музычнага фальклору, выдавец.

Заснавальнік «Выдавецтва Антона Грыневіча» (1910) у Санкт-Пецярбургу, удзельнік суполкі «Загляне сонца і ў наша ваконца».

Да рэвалюцыі выдаў сваім коштам два тамы «Беларускія песні з нотамі», зборнікі паэзіі Янкі Купалы  «Гусляр», «Адвечная песня», тры зборнікі апавяданняў Якуба  Коласа, першую кнігу У. Галубка «Апавяданні», зборнікі навел Таўруса і Гвазда.

Выдавец чатырох кніг па спевах, падрыхтаваў да друку зборнікі «Аднагалосыя, двухгалосыя і шматгалосыя народныя песні», «Дзіцячыя гульні» і іншыя. Аўтар «Праграмы-інструкцыі для збіральнікаў беларускай музычна-этнаграфічнай творчасці» (часопіс «Наш край»).

Загадчык мастацкай падсекцыі Белнацкому, Беларускага народнага дому, сакратар музычнай падсекцыі Інбелкульту, супрацоўнік Акадэміі навук БССР. Удзельнік этнаграфічных экспедыцый на Палессі, на Полаччыне, у паўночных раёнах Беларусі.

Арыштаваны ў 1933 годзе. Вязень ГУЛАГу.

 

1937 год. Расстраляны НКУС Ігнат Дварчанін. 

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, скарыназнаўца, паэт, пісьменнік, доктар філасофіі.

Удзельнік Першай сусветнай вайны, падпаручнік, член Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, сакратар культурна-асветніцкага аддзелу Белнацкаму ў Маскве, Віленскага Беларускага нацыянальнага камітэта, Цэнтральнай беларускай школьнай рады.

Укладальнік “Хрэстаматыі новай беларускай літаратуры” (1927).

У 1930 годзе рэпрэсаваны польскімі ўладамі  (8 год турмы), але ў 1932 годзе трапіў пад абмен палітвязнямі паміж СССР і Польшчай. Працаваў у АН БССР у камісіі па вывучэнні Заходняй Беларусі, выконваў абавязкі дырэктара Інстытуту мовазнаўства.

Арыштаваны ў 1933 г., сасланы на Салаўкі.

Загінуў у лагерах і ягоны родны брат Іларыён Дварчанін, беларускі грамадскі дзеяч.

Ігнат Дварчанін

 

1937 год. Расстраляны НКУС Язэп Гаўрылік. 

Дзеяч беларускага руху ў Заходняй Беларусі.

Адзін з заснавальнікаў Радашковіцкай беларускай гімназіі ім. Ф. Скарыны, актыўны дзеяч Таварыства беларускай школы.

Абіраўся паслом у сойм Другой Рэчы Паспалітай па спісе Рабоча-сялянскага адзінства.

Адзін са стваральнікаў і старшыня рэвалюцыйна-дэмакратычнай і нацыянальна-вызваленчай арганізацыі «Змаганне».

У 1931 годзе асуджаны польскімі ўладамі. У 1932 годзе абменены на палітычных вязняў з СССР. Працаваў у Наркаме асветы БССР.

Арыштаваны ДПУ ў 1933 годдзе, у 1934 годзе прыгавораны да расстрэлу, які замянілі на 10 гадоў высылкі. Вязень ГУЛАГу ў Салавецкім лагеры і лагерах Беламорска-Балтыйскага каналу.

У 1937 годзе прыгавораны да расстрэлу.

1955 год.  Парламенцкая асамблея Савета Еўропы зацвердзіла афіцыйны сцяг гэтай арганізацыі, які пасля перайшоў у спадчыну да Еўрасаюза.

Сцяг уяўляе сабой блакітнае прастакутнае палотнішча, у цэнтры якога па крузе размешчаныя 12 пяціканцовых залатых зорак. 12 сімвалізуе дасканаласць і паўнату, як 12 знакаў задыяку прадстаўляюць увесь сусвет.

Аўтар сцяга Хейтц прызнаўся ў 1990-я гады, што ён узяў ідэю з іконы Маці Божай з зорным вянком на блакітным фоне.

 

1980 год. У Нью-Ёрку забіты лідар “The Beatles” Джон Ленан. 

Яго забіў псіхічна неўраўнаважаны 25-гадовы фанат Марк Чэпмэн. У 22:50 Джон разам з жонкай Ёка Она, вярнуўшыся са студыі гуказапісу, каля свайго дома сустрэў натоўп фанатаў, якія прагнулі аўтографа. Сярод іх быў і Чэпмэн. Ён зрабіў пяць стрэлаў з рэвальвера 38-га калібру, з якіх чатыры дасягнулі мэты.

Забойца прагнуў прыцягнуць ўвагу да сябе, самазацвердзіцца. Суд прыгаварыў яго да пажыццёвага зняволення.

Апошняе фота Ленана: ён дае аўтограф свайму забойцу М. Чэпмэну
Апошняе фота Ленана: ён дае аўтограф свайму забойцу М. Чэпмэну

 

1991 год. У Белавежскай пушчы кіраўнікамі БССР, РСФСР і УССР дэнансаваны дагавор аб стварэнні СССР. 

Кіраўнікі Расіі Барыс Ельцын, Украіны Леанід Краўчук і Беларусі Станіслаў Шушкевіч падпісалі ў рэзідэнцыі Віскулі ў Белавежскай пушчы пагадненне аб дэнансацыі дагавора аб стварэнні Саюза ССР ад 1922 года і дамову аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў, якое павінна было стаць прынцыпова іншым, у параўнанні з Савецкім Саюзам, аб’яднаннем рэспублік.

Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь ратыфікаваў Пагадненне аб утварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў 10 снежня 1991 года.

Кіраўнікі іншых рэспублік СССР, акрамя Латвіі, Літвы, Эстоніі, Грузіі, выказалі жаданне, каб іх дзяржавы сталі раўнапраўнымі членамі – заснавальнікамі СНД.

 

1999 год.  Утварэнне Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі. 

У Маскве адбылося падпісанне Дамовы аб стварэнні Саюзнай дзяржавы, была прынята Праграма дзеянняў Рэспублікі Беларусь і Расійскай Федэрацыі па рэалізацыі палажэнняў Дагавора аб стварэнні Саюзнай дзяржавы.

Саюзная Дзяржава – саюз Расіі і Беларусі з патэнцыйна адзінай палітычнай, эканамічнай, ваеннай, мытнай, валютнай, юрыдычнай, гуманітарнай, культурнай прасторай.

Кожная дзяржава захоўвае суверэнітэт, незалежнасць, тэрытарыяльную цэласнасць, дзяржаўны лад, Канстытуцыю, дзяржаўны сцяг, герб.

Вышэйшы орган Саюзнай дзяржавы — Вышэйшая Дзяржаўны Савет, у склад якой уваходзяць кіраўнікі дзяржаў, кіраўнікі ўрадаў, кіраўнікі палат парламентаў дзяржаў-удзельніц.

Выканаўчы орган Саюзнай дзяржавы — Савет Міністраў.

Прадстаўнічы і заканадаўчы орган — Парламент.

Дзень у гісторыі. 29 лістапада. «На Мацея зіма пацее». Пачатак Лістападаўскага паўстання. Узарваны Гродзенскі фарны касцёл. Дзень памяці ваяра і пісьменніка Філона Кміта-Чарнабыльскага

Навіна ад

Мацей (народны каляндар). 

Менавіта ў гэты дзень здараліся адлігі, адкуль і пайшла народная прымаўка: «На Мацея зіма пацее».

Калі ў гэты дзень моцны вецер, то аж да Міколы зімовага (19 снежня) быць завірухам, завеям.

1587 год. Памёр Філон Кміта-Чарнабыльскі. 

Вялікалітоўскі дзяржаўны і вайсковы дзеяч, пісьменнік. Староста аршанскі, ваявода смаленскі (з 1579).

У вайне з Масковіяй, у 1562 годзе, на чале атраду з 300 конных разбіў пад Чарнігавам 2000 рускіх, а на чале 1400 кавалерыстаў, узяў штурмам Чарнігаў, разбіў маскоўскі атрад на рацэ Сноў.

У 1564 годзе праявіў сябе ў баях пад Полацкам, Смаленскам, у 1565 годзе правёў рэйд па Севершчыне, у 1568  – па Смаленшчыне. Выцягнуў частку смаленскай залогі і разбіў яе ў полі. Пасля спустошыў тэрыторыю Масковіі ажно да Вязьмы.

За свае заслугі ад караля Жыгімонта Аўгуста атрымаў замак і места Чарнобыль з ваколіцамі (адсюль другая частка прозвішча) і Аршанскае староства.

У 1581 захапіў Холм, правёў рэйд на Вялікі Ноўгарад, захапіў Старую Русу, правёў смелую атаку на Ржэў, непасрэдна пагражаючы Івану Жахліваму.

Аўтар лістоў на старабеларускай мове з выкарыстаннем прыказак і прымавак, народных сродкаў гумару і сатыры – помніка старабеларускай эпісталярнай літаратуры XVI стагоддзя.

Частка лістоў надрукавана ў зборніку «Zrzódła do dziejów polskich» у 1848 годзе.

1662 год. Злачынна забіты Вінцэнт Гасеўскі. 

Дзяржаўны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага.

Стольнік, падскарбі вялікі літоўскі, гетман польны літоўскі, генерал артылерыі.

Адміністратар Алыцкай і Магілёўскай эканоміяў.

У вайну 1648-1651 гадоў з казакамі, удзельнічаў ва ўзяцці Пінска, аблозе Бабруйска, бітве пад Лоевам. У 1651 годзе ў бітве пад Чарнобылем разбіў казацкае войска палкоўнікаў Антонава і Адамовіча.

Удзельнік вайны з Масквіяй 1654-1667. У Кейданах падпісаў шведска-літоўскую унію, хаця выступіў за захаванне уніі ВКЛ з Каралеўствам Польскім.

У 1656 годзе на асабістыя сродкі сабраў некалькі харугваў і ў змаганні са шведамі дайшоў да Варшавы. 8 кастрычніка 1656 пад Просткамі дашчэнту разбіў брадэнбургскае і шведскае войска, у 1658 змагаўся са шведамі на Інфлянтах і Жамойці.

Увосень 1658 у бітве з маскоўскім войскам пад Вільняй трапіў у палон. Больш за тры гады правёў у няволі ў Маскве.

Злачынна забіты ўзбунтаванымі салдатамі пад Астрыном у Лідскім павеце пад час перамоў.

wikimedia.org

1825 год. Памёр Зарыян Даленга-Хадакоўскі. 

Беларускі археолаг, фалькларыст, этнограф, дыялектолаг.

Арыштаваны царскімі ўладамі ў 1809 году за выказванні прыхільнасці да антыпрыгонніцкіх ідэй Напалеона. Зняволены ў Петрапаўлаўскай крэпасці,  пазбаўлены шляхецтва і накіраваны жаўнерам у Омск, потым ў Бабруйскую крэпасць.

У 1811 годзе ў Бабруйску імітаваў утапленьне і ўцёк у Варшаву, дзе ўступіў у францускую армію.

Падарожнічаў па Беларусі, Польшчы, Украіне, працаваў у архівах і бібліятэках, даследаваў гарадзішчы ў Полацку, Віцебску, Тураве, Бабруйскім павеце, каля Магілёва і іншых, рабіў запісы фальклору, абрадаў, мясцовых дыялектаў. 

14 снежня 1818 года ўпершыню ў Беларусі атрымаў ад Віленскага ўніверсітэта адкрыты ліст на права раскопак.

Адным з першых абгрунтаваў ідэю славянскай агульнасці ў дагістарычны час.

Заснавальнік гістарычнай геаграфіі ў Беларусі, першым пачаў складаць «Славянскую геаграфію», першым узяўся за вывучэнне старажытных шляхоў зносінаў.

Яго фальклёрны архіў паралельна са зборам серба Вука Караджыча — першы і найбагацейшы збор фальклору славянскіх народаў.

Шырокую вядомасць яму пренесла кніга «Пра славяншчыну да хрысьціянства» і іншыя працы.

1830 год. У Варшаве пачалося ўзброенае Лістападаўскае паўстанне (Руска-польская вайна). 

Паўстанне ў Царстве Польскім, Беларусі і Літве ў 1830-1831 гадах за аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772. Баявыя дзеянні з боку паўстанцаў вяліся ад імя Сейма і Урада Царства Польскага.

Паўстанне выбухнала ў сувязі з намерам Мікалая I паслаць польскае войска на падаўленне рэвалюцыі ў Францыі і Бельгіі. Сейм заклікаў да паўстання насельніцтва ўсіх тэрыторый былой Рэчы Паспалітай. 

У студзені 1831 года князь Адам Ежы Чартарыйскі стаў старшынёю польскага Нацыянальнага Урада, сейм прыняў акт аб пазбаўленні Мікалая I і членаў яго сям’і правоў на польскі трон.

На пачатку жніўня 1831 года на ўсёй тэрыторыі Беларусі паўстанне было падаўлена. Пасля чаго былі зачынены Віленскі ўніверсітэт (да 1904), на Полацкім царкоўным саборы скасавана (1839) унія з аўтаматычным пераводам усіх уніятаў у праваслаўе, скасавана (1840) дзеянне Статута 1588 года, пачалося ўзмацненне палітыкі русіфікацыі беларускіх земляў.

1859 год. Нарадзіўся Мікалай Янчук. 

Пісьменнік, этнограф, фалькларыст, літаратуразнавец, антраполаг.

Вывучаў гарадзішчы на Койданаўшчыне. Працаваў у Маскоўскім універсітэце, прафесарам кафедры беларускай літаратуры і этнаграфіі БДУ.

Адзін з заснавальнікаў часопісу «Этнографическое обозрение».

У 1918-1921 гадах чытаў курс беларускай і ўкраінскай літаратур у Маскоўскім універсітэце, удзельнічаў у рабоце камісіі па арганізацыі БДУ.

Член Беларускага навукова-культурнага таварыства ў Маскве, супрацоўнічаў з Беларускім нацыянальным камісарыятам і Беларускім пададдзелам аддзелу асветы нацыянальных меншасцяў Народнага камісарыяту асветы РСФСР.

Пісаў на беларускай, польскай і рускай мовах, на палескай гаворцы.

Памёр 6 снежня 1921 года.

wikimedia.org

1914 год. Нарадзіўся Мікалай Міцкевіч. 

Фізікахімік, акадэмік АН Беларусі. Доктар хімічных навук, прафесар. Заслужаны дзеяч навук.

Працаваў у Інстытутах хіміі, фізыка-арганічнай хіміі, акадэмікам-сакратаром Аддзялення хімічных і геалагічных навук АН Беларусі.

Вёў даследаванні  па вывучэнні кінэтыкі працэсаў акіслення арганічных рэчываў. Устанавіў механізм спалучанага з акісленнем дэкарбаксіліравання смаляных, мона- і дыкарбонавых кіслот, іх этэраў і іншых вытворных. Распрацаваў метады сінтэзу двухатамных фенолаў і галагенавытворных араматычных кіслот.

Памёр 30 лістапада 1969 года.

1938 год. НКУС была расстраляна Палута Бадунова. 

Беларускі палітык, дзеяч беларускага нацыянальнага руху. 

Скончыла вучэльню ў Буйнічах каля Магілёва, пасля чаго вытрымала іспыты на годнасць хатняй настаўніцы рускай мовы і геаграфіі.

Член ЦК Беларускай сацыялістычнай грамады, дэпутат Петраградскага Савета рабочых і сялянскіх дэпутатаў, член рэвізійнай камісіі Цэнтральнай Рады беларускіх арганізацый у Мінску. Удзельніца І Усебеларускага з’езда.

Член Народнага сакратарыята БНР, займала пасаду народнага сакратара апекі. Намеснік старшыні Народнай Рады БНР.

У 1937 г. арыштавана НКУС, прыгаворана да 10 гадоў лагераў.

wikimedia.org

 1938 год. Расстраляны НКУС Браніслаў Тарашкевіч. 

Беларускі мовазнавец, палітык, пісьменнік, перакладчык. Кандыдат філалогіі. Акадэмік АН Беларусі.

Аўтар першай агульнапрынятай граматыкі беларускай мовы.

Адзін з лідараў Беларускай сацыялістычнай грамады. 

Аўтар праекта аўтаноміі Беларусі. За грамадска-палітычную дзейнасць у Заходняй Беларусі пазнаў пераслед польскіх уладаў. У верасні 1933 года быў абмяняны на вязня Салавецкага лагера, беларускага драматурга Ф. Аляхновіча. 

У СССР працаваў  загадчыкам аддзела Польшчы і Прыбалтыкі ў Міжнародным аграрным інстытуце ў Маскве.

6 траўня 1937 года арыштаваны, 5 студзеня 1938 «двойкай» НКУС і Пракуратуры СССР прыгавораны да расстрэлу.  Даследчык Л. Маракоў мяркуе,  Тарашкевіч загінуў у часе катаванняў.

Даследчык грамат XII стагоддзя, гістарычнай граматыкі беларускай мовы. Аўтар першай «Беларускай граматыкі для школ» – галоўнага падручнікама па беларускай мове ў часы беларусізацыі 1920-х гадоў.

Пераклаў на беларускую мову «Іліяду» Гамера і «Пана Тадэвуша» А. Міцкевіча.

Імем вучонага названы вуліцы ў Маладзечне, Радашковічах, Мінску, ліцэй у польскім Бельску Падляскім. У Вільнюсе ўсталявана памятная дошка.

wikimedia.org

1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро на працягу 29 лістапада паміж рэкамі Сож і Днепр, на паўночны захад ад Гомеля, савецкія войскі з баямі занялі больш за 40 населеных пунктаў. Сярод іх буйныя населеныя пункты Чамышэль, Наркаўшчына, Дубовіца, Ветвіца, Дзербічы, Гаўлі, Наспа, Ясная Паляна, Ялянец, Кленавіца, Смычок.

Паміж рэкамі Днепр і Бярэзіна войскі занялі населеныя пункты Шыхава, Стрэшын, Ліпы, Марс, Першамайскі, Касакоўка, Ляды, Заброддзе.

1949 год. Памёр у ГУЛАГу Адам Станкевіч. 

Беларускі каталіцкі святар, грамадскі і культурны дзеяч, асветнік, культуролаг, выдавец і публіцыст.

Скончыў рымска-каталіцкую духоўную акадэмію ў Петраградзе. Святар з 1914 года. У Петраградзе ўзначальваў беларускі гурток, супрацоўнічаў з беларускім газетамі «Светач», «Дзянніца», «Гоман».

Адзін з заснавальнікаў і лідараў Хрысціянскай дэмакратычнай злучнасці, адзін з ініцыятараў правядзення з’езда беларускага каталіцкага духавенства ў Мінску (1917).

Адным з першых перайшоў да казанняў на беларускай мове пры правядзенні набажэнстваў.

Пасол польскага сейма, намеснік старшыні Беларускага пасольскага клуба. Адстойваў нацыянальныя, сацыяльныя і рэлігійныя правы заходне-беларускага насельніцтва. За дабрачынную дзейнасць яго называлі «вялікім філантропам».

Аўтар літаратурных партрэтаў дзеячаў айчыннай гісторыі і культуры, кніг і брашур з распрацоўкай нацыянальнай гістарыяграфічнай канцэпцыі, кнігі «Доктар Францішак Скарына — першы друкар беларускі». 

Адмаўляў палажэнне пра гвалтоўнае далучэнне заходне-рускіх зямель да ВКЛ. 

Пытанні гісторыі беларускага народа разглядаў у працах «Вітаўт Вялікі і беларусы», «Кастусь Каліноўскі: “Мужыцкая праўда” і ідэя незалежнасці Беларусі», «Да гісторыі беларускага палітычнага вызвалення». Даследчык нацыянальнай асветы, беларускага нацыянальнага адраджэння. Аўтар падручніка па айчыннай гісторыі для пачатковай школы.

У 1949 годзе (у другі раз) арыштаваны, асуджаны на 25 гадоў пазбаўлення волі, сасланы ў лагер у Іркуцкую вобласць, дзе і памёр.

wikimedia.org

1961 год. У ноч з 29 на 30 лістапада па загаду гродзенскіх камуністаў расійскімі сапёрамі ўзарваны Гродзенскі фарны касцёл. 

Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Фара Вітаўта — каталіцкі храм, збудаваны ў 1389 годзе ў гатычным стылі. Пазней неаднаразова перабудоўваўся пры Аляксандры, карелеве Боны. У 1584-1587 гадах замест драўлянага храма па загадзе Стэфана Баторыя побач быў узведзены новы мураваны храм. У 1804 годзе касцёл перароблены пад праваслаўную царкву, набыў рысы класіцызму і пазней пераасвячоны ў сабор Святой Сафіі. Да 1899 года перабудаваны ў псеўдарускім стылі.