Tag: Витовт

Дзень у гісторыі. 30 снежня. Зачыніўся Віленскі манетны двор. Утварэнне СССР. Пакаранне Садама Хусейна. Нарадзіўся Павел Севярынец

Навіна ад

1667 год. Спыніў дзейнасць Віленскі манетны двор – асноўны цэнтр манетнай вытворчасці Вялікага Княства Літоўскага.

Існаваў з канца XV стагоддзя. Вырабляў сярэбраныя дэнары Вітаўта (1392-1430), дэнары і грошы пры Аляксандру Ягелончыку, паўгрошы і грошы пры Жыгімонце Старым, Жыгімонце Аўгусце. 

Быў агульнадзяржаўным манетным дваром Рэчы Паспалітай, вырабляў наміналы ад дэнара да партугала (залатая манета), пры Стэфане Баторыі выпускаў наміналы ад дэнарыя да дуката, пры Жыгімонце Вазе – ад соліда да партугала, пры Уладзіславе IV – партугалы, пры Яне ІІ Казіміры – ад соліда да дуката. 

Да Люблінскай уніі 1569 года манеты выпускаліся з выявай Пагоні на асобнай стапе. У час праўлення Баторыя на манеце адбіваліся гербы Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага, а пры Яне ІІ Казіміры аднавілі Пагоню.

Манеты Віленскага двара вылучаюцца па гербах падскарбіяў вялікіх літоўскіх або па знаках арандатараў двара.

1904 год. Нарадзіўся Зэлік Аксельрод. 

Беларускі яўрэйскі паэт, перакладчык беларускай паэзіі на ідыш.

Адказны сакратар яўрэйскага часопісу «Беластокер Штэрн» (Зорка), аўтар 4-х кніг вершаў на ідыш. 

Выступаў за захаванне школ на мове ідыш. 

На сходзе яўрэйскіх пісьменнікаў 30 мая 1941 года рэзка пярэчыў кіраўніку Саюза пісьменнікаў Беларусі М. Лынькову, які сцвярджаў, «што яўрэйскія савецкія пісьменнікі… не стварылі вобразы герояў вялікай значнасці». Пасля гэтага здарэння быў арыштаваны.

26 чэрвеня 1941 г. палітычнага вязня турмы НКУС адвезлі ў лес і расстралялі.Зэлік Аксельрод у маладосці, 1920-я гады

1922 год. Утвораны Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік. 

На I з’ездзе Саветаў прадстаўнікамі РСФСР, Украінскай і Беларускай ССР, Закаўказскай федэрацыі былі падпісаны Дэкларацыя аб утварэнні СССР і Саюзны Дагавор.

Фармальна новая дзяржава стваралася як федэрацыя суверэнных рэспублік з захаваннем права вольнага выхаду і адкрытым доступам у яе. Аднак механізм “вольнага выхаду” не прадугледжваўся.

Пасля правядзення ў 1924-1925 гадах нацыянальна-дзяржаўнага размежавання савецкіх рэспублік Сярэдняй Азіі ў склад СССР увайшлі Узбекская і Туркменская ССР, Казахстан і Кіргізія атрымалі статус аўтаномных рэспублік у рамках РСФСР, а Таджыкская аўтаномная рэспубліка становіцца часткай Узбекскай ССР. Па Канстытуцыі 1936 г. у склад СССР уваходзілі як саюзныя савецкія сацыялістычныя рэспублікі Расійская Федэрацыя, Украіна, Беларусь, Грузія, Азербайджан, Арменія, Казахстан, Кіргізія, Узбекістан, Туркменія і Таджыкістан. У 1940 годзе з далучэннем Прыбалтыкі і Бесарабіі ў СССР увайшлі Латвійская, Літоўская, Эстонская і Малдаўская саюзныя рэспублікі. У 1940-1956 гадах існавала Карэла-Фінская ССР. У склад СССР імкнулася Балгарыя.

СССР спыніў сваё існаванне 25 снежня 1991 года.

1937 год. Расстраляны НКУС Аляксандр Цвікевіч. 

Беларускі палітычны і культурны дзеяч, гісторык, юрыст, філосаф, публіцыст.

Аўтар прац «Кароткі нарыс узнікнення БНР», «Западна-русізм».

Адзін з заснавальнікаў і кіраўнікоў Беларускай народнай грамады, міністр замежных спраў БНР, кіраўнік ураду БНР (1923-1925).

Працаваў вучоным сакратаром Інбелкульта, у Інстытуце гісторыі акадэміі навук. Арыштоўваўся ў 1930, 1937 гадах.

Аляксандр Цвікевіч.jpg

1951 год. Спынена дзеянне “плана Маршала”. 

Гэта праграма дапамогі Еўропе пасля Другой сусветнай вайны. Прапанавана ў 1947 годзе амерыканскім дзяржаўным сакратаром Дж. Маршалам і пачала ажыццяўленне ў красавіку 1948 года. У рэалізацыі плана ўдзельнічалі 17 еўрапейскіх краін, уключаючы Заходнюю Германію.

План Маршала садзейнічаў устанаўленню пасляваеннага міру ў Заходняй Еўропе. Заяўленай ЗША мэтай рэалізацыі плана было аднаўленне разбуранай вайной эканомікі Еўропы, ліквідацыя гандлёвых бар’ераў, мадэрнізацыя прамысловасці еўрапейскіх краін, выцясненне камуністаў з уладных структур і развіццё Еўропы ў цэлым.

План Маршала меркаваў таксама і дапамогу ў пасляваенным аднаўленні эканомікі СССР, але І. Сталін адмовіўся ад любых форм дапамогі ў рамках Плана.

Рэалізацыя плана Маршала стала падмуркам для стварэння Еўрапейскага Саюза.

1956 год. Вёска Шацілкі перайменавана ў Светлагорск (спачатку гарадскі пасёлак, зараз — горад). 

Шацілкі ўпершыню згадваюцца ў 1560 годзе як маёнтак Шацілінскі Востраў. 

Сёння ў Светлагорску жыве 64 тысячы жыхароў. 

У горадзе над ракой Бярэзіна працуюць буйныя прадпрыемствы: «Хімвалакно», цэлюлозна-кардонны камбінат, завод беленай цэлюлозы, домабудаўнічы камбінат і іншыя. Займае 1-е месца па колькасці хворых на СНІД.

1957 год. Памёр Юрый Сабалеўскі. 

Беларускі палітычны і нацыянальны дзеяч. Пасол на Сейм Другой Рэчы Паспалітай.

Член Беларускай сялянска-работніцкай грамады.

Двойчы (1928, 1939) быў арыштаваны польскімі ўладамі, у 1941 годзе арыштаваны НКУС. 

У перыяд нацысцкай акупацыі Беларусі займаў пасады бургамістра Стоўбцаў, Нясвіжа, Баранавіч, 2-га віцэ-прэзідэнта Беларускай цэнтральнай рады, узначальваў акруговы аддзел Беларускай народнай самапомачы ў Мінску. Удзельнічаў у падрыхтоўцы і правядзенні Другога Усебеларускага кангрэсу (1944, Мінск).

У 1944-1950 і ў 1957 гадах жыў ў Германіі, рэдагаваў газету «Беларускае слова», член Агульнага беларускага саюза вайскоўцаў.

У 1950-1957 гадах жыў у ЗША: член Украінскай нацыянальнай рады, Беларускага нацыянальнага фонду, Камітэта незалежнай Беларусі.

1976 год. Нарадзіўся Павел Севярынец. 

Беларускі палітык, пісьменнік і публіцыст, адзін з заснавальнікаў «Маладога Фронту».

Скончыў геаграфічны факультэт БДУ. Працаваў журналістам. Узначальваў Мінскую маладзёвую фракцыю БНФ, быў намеснікам старшыні Партыі БНФ, намеснікам і старшынёй «Маладога Фронту» (да 2004 года).

Удзельнік і арганізатар масавых вулічных выступаў моладзі супраць палітыкі Лукашэнкі, за што неаднароза арыштоўваўся, абмяжоўваўся ў волі.

Севярынец быў адным з арганізатараў I Кангрэсу Беларускай Моладзі,  абароны Курапатаў (2001-2002), розных нацыянальных кампаній.

Аўтар кнігі «Беларусалім. Золак» («Кніга года» 2017), заснавальнік і прадзюсар серыі музычных альбомаў беларускамоўнай хрысціянскай музыкі «Беларускі Хрысьціянскі Хіт» (2008-2015, 7 альбомаў), сузаснавальнік хрысціянскага інфармацыйнага парталу «Крыніца.інфо», стваральнік «Беларускага камітэту салідарнасці з Украінай» (2014), «Камітэту абароны прадпрымальніцтва» (2016), адзін з каардынатараў стала дзеючага форума «Свабоду палітвязням!» (2015).

Арыштаваны перад прэзідэнцкімі выбарамі 2020 года, асуджаны на 7 гадоў зняволення. Палітычны зняволены, Міжнародная арганізацыя «Amnesty International» прызнала яго вязнем сумлення.

1984 год. Памёр Макар Паслядовіч. 

Беларускі пісьменнік і перакладчык.

Працаваў у газетах “Беларуская вёска”, “Звязда”, часопісе “Полымя рэвалюцыі”. 

Аўтар шэрагу зборнікаў апавяданняў, аповесцей, раманаў, нарысаў, п’ес, кніг  апавяданняў для дзяцей, зборнікаў гумарыстычных апавяданняў, літаратурных пародый. У 1961 годзе выйшаў Збор твораў у 2 тамах, у 1986 г. – Выбраныя творы.

Пераклаў на беларускую мову некаторыя творы А. Пушкіна, А. Чэхава, М. Гогаля («Тарас Бульба», у суаўтарстве), Р. Джаваньёлі («Спартак») і іншыя. 

1994 год. Памёр ураджэнец Ліды Стэфан Вітажэнец. 

Польскі лётчык, ас-знішчальнік у Другую сусветную вайну ў складзе польскай і англійскай авіацыі.

Скончыў Лідскую гімназію імя гетмана Хадкевіча, лётныя курсы і школы.

Пад час вайны здзейсніў 208 баявых вылетаў. Камандаваў эскадрылляй, дывізіёнам, знішчальным крылом.

Пасля вайны служыў у апараце камандавання Паветраных Сіл Польшчы, быў камендантам Цэнтра падрыхтоўкі лётчыкаў у Модліне, палкоўнік. Узначальваў Саюз польскіх лётчыкаў.

Правёў у паветры 4238 гадзін, лётаў на 31 тыпе самалётаў.

2006 год. Былы дыктатар Ірака Садам Хусейн прыгавораны да смерці праз павешанне. 

Напярэдадні сотні сваякоў ахвяраў дыктатара звярнуліся да ўладаў з просьбай прызначыць іх катамі. А шыіты патрабавалі, каб Садама павесілі публічна, на плошчы, і транслявалі пакаранне па тэлебачанні ў прамым эфіры. 

Хусэйн быў павешаны раніцай у штаб-кватэры вайсковай выведкі Іраку. Час быў выбраны так, каб пакаранне адбылося на некалькі хвілін раней за пачатак свята Курбан-байрам (Дня ахвярапрынашэння). 

Прысутныя пры пакаранні іракскія чыноўнікі і вайскоўцы, якія да гэтага кляліся ў вернасці, абсыпалі Хусэйна абразамі і выкрыквалі: “Далоў дыктатуру!”, “Адпраўляйся ў пекла!”. Потым былому прэзыдэнту Іраку накінулі пятлю на шыю і расхінулі пад ім люк эшафота, у які ён праваліўся.

Садам Хусэйн стаў першым кіраўніком дзяржавы, які пакараны смерцю ў XXI стагоддзі.

Садам Хусэйн ахвяраваў 500 000 долараў на будаўніцтва Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.

Глуску сёння спаўняецца 500 гадоў

Навіна ад

20 снежня 1522 года Вялікі князь Літоўскі Жыгімонт І даў дазвол князю Юрыю Гальшанскаму-Дубравіцкаму на заснаванне мястэчка Глуск-Дубравіцкі. 

Сам Глуск быў вядомы з XIV стагоддзя, калі ў 1396 годзе Вялікі князь літоўскі Вітаўт перадаў Глуск і Глускую воласць у валоданне князя Івана Гальшанскага. Сёння гэтае месца называюць вёска Гарадок, яна размешчана ў 18 км ад сучаснага Глуска. 

У 1522 годзе Юрый Гальшанскі-Дубравіцкі пабудаваў драўляны замак з абарончым валам, драўлянымі вежамі, уздымным мостам над глыбокім ярам на высокім беразе ракі Пціч. Так быў закладзены новы сучасны Глуск, якому Вялікі князь ВКЛ і кароль Польшчы Жыгімонт II Аўгуст у 1525 г. даў грамату на правядзенне кірмашу ў горадзе, што паскорыла тэмпы развіцця паселішча. 

Глуск-Дубравіцкі з’яўляецца на картах з XVI стагоддзя. Так, Глуск ёсць на карце Еўропы 1555 года нямецкага картографа Каспара Фопеля, на карце ВКЛ 1613 года Томаша Макоўскага.

Па звестках кнігі “Памяць. Глускі раён”, у 1551 годзе ў Глуску налічвалася 124 дамы. Цэнтральная вуліца называлася Вялікая. Яна мела ўмацаванне і адны вароты – Слуцкую браму. У той час побач з замкам стаялі дом на падклецці, канюшня, свіран, камора, пякарня, кухня, лазня. На рынку, які размяшчаўся каля Пцічы, знаходзілася карчма і 12 крам. 

У дамове 1571 года паміж князямі Заслаўскімі і Настассяй Чартарыйскай аб падзеле маёнтка Глуск названы некаторыя размешчаныя тут пабудовы: драўляны замак з трыма вежамі і 34 гароднямі (гародня – гэта прамавугольны зруб з бярвення ці брусоў, тып абарончага збудавання ў Х – ХVІІІ стст.). На замкавым дзядзінцы стаялі чатыры свірны, дом на падклецці з дзвюма святліцамі, каморай і сенцамі ды іншыя збудаванні.

У 1628 годзе ў Глуску была пабудавана праваслаўная царква, крыху пазней – касцёл бернардзінцаў. У 1638 годзе ў мястэчку ўжо было 14 вуліц і 331 зямельны ўчастак, дзве царквы ўніяцкія, трэцяя – праваслаўная. Жылі ў мястэчку пераважна мяшчане, слугі феадала, яго падданыя, многія з іх паходзілі з сялян. Сярод мяшчан былі даволі багатыя гандляры, рамеснікі, якія мелі вялікія зямельныя надзелы.

У XVI – XVIII стагоддзях ўладальнікамі Глуска і замка былі князі Гальшанскія, Чартарыйскія, Палубінскія, Радзівілы, Юдыцкія. Замак існаваў да канца 18 стагоддзя. 

Так распачалася гісторыя Глуска на яго сённяшнім месцы. 

Дзень у гісторыі. 30 лістапада. Захоп Магілёва Севярынам Налівайкам. Напад СССР на Фінляндыю. Упершыню метэарыт параніў чалавека. Курапаты – гісторыка-культурная каштоўнасць

Навіна ад

Андрэй і Адвэнт (народны каляндар). 

Які дзень, такая і зіма.

Калі змёрзлы лёд цёмны – да ўраджаю.

1409 год. У Берасці пачалася нарада польскага караля Ягайлы і вялікага князя літоўскага Вітаўта пра план сумесных вайсковых дзеянняў супраць Тэўтонскага ордэна.  

Перад берасцейскай нарадай, у 1408 годзе ў Новагародку Ягайла і Вітаўт ўжо абмяркоўвалі свае сумесныя дзеянні.

У Берасці за 9 дзён (да  8 снежня) быў выпрацаваны план летняй кампаніі 1410 года супраць Тэўтонскага ордэна, вызначаны час і месца збору аб’яднаных ваенных сіл. 

На сустрэчы прысутнічаў хан Джэлаладдзін, сын Тахтамыша, якому падпарадкоўвалася залатаардынская конніца, што была на службе ВКЛ. 

Саюзная армія складалася з 91 харугвы, з іх 51 рыхтавала Польшча, 40 – ВКЛ. У склад войска ВКЛ разам з літоўскімі, рускімі, украінскімі палкамі і татарскай конніцай уваходзілі Берасцейская, Віцебская, Ваўкавыская, Драгічынская, Лідская, Полацкая і іншыя харугвы, а таксама валашскія, чэшска-мараўскія, венгерскія атрады.

План, распрацаваны падчас сустрэчы, быў рэалізаваны 15 ліпеня 1410 года ў бітве пад Грунвальдам.

1427 год. Нарадзіўся Казімір Ягелончык.  

Вялікі князь літоўскі. Сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай, бацька 13 дзяцей.

Пры ім дзяржава “прырасла” землямі ў выніку разгрома крыжакоў у трынаццацігадовай вайне, Тэўтонскі ордэн стаў васалам, аказвалася матэрыяльная дапамога студэнтам з дзяржаўнага скарбу, выдадзены першы Судзебнік, ліквідаваны ўдзельныя княствы (1471), пакладзены пачатак палітычнага панавання шляхецкага стану.

Усе еўрапейскія каралеўскія дамы мелі, ці маюць долю крыві Гедыміна, бо паходзілі ад 13 дзяцей (6 сыноў, 7 дочак) Казіміра: Лізавета ІІ англійская каралева – ад Соф’і Казіміраўны; шведскі кароль Карл ХVІ – ад Барбары Казіміраўны; дацкая каралева Маргарыта ІІ і нарвежскі кароль Олаф V – ад Ганны Казіміраўны; бельгійскі кароль Бадуэн I – ад Уладзіслава Казіміравіча; князь Люксембурга Фрыдрых і князь Манака – Рэнье ІІІ – ад Жыгімонта Казіміравіча.

1591 год. Нарадзіўся Андрэй Баболя. 

Рэлігійны дзеяч, місіянер, каталіцкі святы.

Выхаванец Віленскіх езуіцкай і тэалагічнай акадэмій. Ксёндз. Служыў у Нясвіжы, Вільні, Бабруйску, Пінску і іншых месцах.

Праславіўся як знаўца твораў грэчаскіх айцоў царквы і здольны прамоўца, што дазваляла яму перамагаць прадстаўнікоў праваслаўя ў дыспутах і схіляць іх да каталіцызму. Празваны “душахватам”, “апосталам Піншчыны”, “апосталам Палесся”.

У час вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 гадоў схоплены і 16 мая 1657 года пасля працяглых катаванняў, зняцця скуры, быў забіты ў Янаве-Палескім (зараз Іванава) казакамі палкоўніка А. 3дановіча. Пасля гэтага казакі вынішчылі гараджан-каталікоў і габрэяў.

Беатыфікаваны ў 1853, кананізаваны ў 1938 годзе. 

Галоўны патрон Пінскай рымска-каталіцкай дыяцэзіі (1958).

Успамін святога Андрэя Баболі адзначаецца 16 мая. У гэты дзень ладзяцца пілігрымкі ў касцёл Св. Баболі ў Полацку. Дзень 16 мая адзначаецца і як Дзень памяці ахвяраў вайны 1654-1667 гадоў, пад час якой насельніцтва краіны паменшыла ўдвая. Гэта вайна нарадзіла на Магілёўшчыне і Смаленшчыне партызанскі рух супраць захопнікаў – рух “шышэй”.

wikimedia.org

                                                              

1595 год. Казацкі атрад Севярына Налівайкі захапіў Магілёў. 

У свой час Налівайка служыў у войску К. Астрожскага сотнікам, пакуль не здрадзіў яму ў 1594 годзе. 

Узняў паўстанне (1595-1596) на Правабярэжжы Украіны, якое перакінулася і на Беларусь, дзе казакі захапілі акрамя Магілёва, Петрыкаў, Слуцк, Давыд-Гарадок, Тураў, Лахву, Пінск.

13 снежня Магілёў быў спалены: загінула 40% забудовы, у тым ліку некалькі цэркваў. Казакі знішчылі значную колькасць гараджан.

Панамарэнка А. Налівайка ў Магілёве. 1989. Магілёўскі абласны краязнаўчы музей, wikimedia.org

1899 год. Нарадзіўся Міхась Лынькоў. 

Народны пісьменнік, Акадэмік АН БССР.

Працаваў у бабруйскай акруговай газеце «Камуніст», арганізатар і кіраўнік Бабруйскага філіяла «Маладняка». Працаваў старшынёй праўлення Саюза пісьменнікаў БССР, дырэктарам Інстытута літаратуры, мовы і мастацтва АН БССР. 

Аўтар шматлікіх зборнікаў прозы, нататкаў, апавяданняў, нарысаў, раманаў, Збораў твораў у 4-х і ў 8 тамах.

Дзяцям вядомы па кнігах «Пра смелага ваяку Мішку і яго слаўных таварышаў», «Міколка-паравоз» і іншых.

Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1968) за раман «Векапомныя дні».

Яго імя носяць школа ў Лёзненскім раёне і вуліца  ў Мінску.

1939 год. Пасля правакацыі з артабстрэлам, СССР напала на Фінляндыю. Пачалася савецка-фінская вайна. 

Ваенныя дзеянні цягнуліся да 12 сакавіка 1940 года. Вайна фармальна не аб’яўлялася, але СССР афіцыйна разарваў дыпламатычныя адносіны з Фінляндыяй.

Мэта вайны для СССР – адсунуць дзяржаўную граніцу далей ад Ленінграда. Да гэтага  Фінляндыі прапаноўваўся тэрытарыяльны абмен: СССР быў гатовы аддаць удвая большую плошчу ў Карэліі.

У снежні 1939 года ў раёне баявых дзеянняў былі маразы ніжэй за 30 градусаў. Фінскае войска было значна лепш падрыхтавана да халадоў, ад якіх памерзла шмат савецкіх салдат.

Фінам дапамагалі зброяй Англія, Францыя, Швецыя і іншыя краіны. У Фінляндыю прыбылі больш за 11 тысяч замежных добраахвотнікаў. Лондан і Парыж увогуле прынялі рашэнне пачаць вайну з СССР. У Скандынавіі планавалі высадзіць англа-французскі экспедыцыйны корпус. Авіяцыя саюзнікаў павінна была нанесці авіяўдары па нафтавых промыслах СССР на Каўказе. З Сірыі войскі саюзнікаў планавалі весці наступленне на Баку.

Пасля прарыву савецкімі войскамі ў пачатку сакавіка 1940 года «Лініі Манергейма» і захопу 12 сакавіка Выбарга, у той жа дзень у Маскве быў падпісаны мірны дагавор. СССР набыў патрэбныя яму землі, адсунуў граніцу на поўнач ад Ленінграда, атрымаў у арэнду востраў Ханка з правам стварэння на ім ваенна-марской базы.

За напад на Фінляндыю СССР быў выключаны з Лігі Нацый, СССР стаў успрымацца як краіна-агрэсар. Фінляндыя адышла ад палітыкі нейтралітэту і стала саюзнікам Германіі.

СССР страціў больш за 131 тысячу чалавек супраць амаль 23 тысяч фінаў,  406 самалётаў (супраць 62 фінскіх), 653 танка (50 – фіны).

А. Твардоўскі называў кампанію як “незнаменитая война”.

За ўдзел у вайне 20 беларусам і ўраджэнцам Беларусі было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза, у тым ліку В. Кучараваму з Чэрыкава,  І. Саламонікаву з в. Трыбухі (Калінавая) Магілёўскага,  А. Целешаву з в. Калясянка Чавускага раёна. 

1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро. 

Паміж рэкамі Сож і Днепр, на паўночны захад ад Гомеля, войскі Чырвонай Арміі занялі некалькі населеных пунктаў, сярод якіх Рэут, Доркі, Розаў, Ныркі, Міхалёўка, Талы. Паміж рэкамі Днепр і Бярэзіна, на поўдзень ад Жлобіна, занята некалькі населеных пунктаў.

У раёне ніжняй плыні ракі Прыпяць войскі занялі населеныя пункты Замосце, Лозкі, Крышычы, Юрэвічы, Града, Гута, Заракітнае, Кнуроўка.

1952 год. Заснаваны Дзяржаўны акадэмічны хор Беларусі імя Цітовіча. 

Створаны на аснове невялікага песеннага хору ў в. Вялікае Падлессе Брэсцкай вобласці пад кіраўніцтвам натхняльніка калектыву Генадзя Цітовіча, фалькларыста, этнографа, народнага артыста СССР.

У 1955 газета «Праўда» пісала: «…Колькі народнай мудрасці ўкладзена ў выкананне простых, даступных песень беларускага народа!… Здаецца, спяваюць дзяўчаты дзесьці ў полі, ярка ўяўляеш сабе квітнеючую Беларусь, прыгажосць яе прыроды, духоўнае багацце яе народа…»

За поспехі ў галіне харавога мастацтва, прасоўванне беларускай нацыянальнай культуры, высокі ўзровень выканальніцкага майстэрства калектыву прысвоена званне «акадэмічны» (1983), імя Г. Цітовіча (1987), статус «Нацыянальны» (2002), “дзяржаўная установа культуры” (2004).

archives.gov.by

1954 год. Амерыканка Эн Элізабэт Ходжэс была параненая аскепкам метэарыта паблізу амерыканскага горада Сулакога. 

Першы задакументаваны выпадак ранення чалавека пазаземным аб’ектам. 

Метэарыт важыў 3,86 кг. Фрагмент памерам з грэйпфрут прабіў дах дома, адскочыў рыкашэтам ад корпуса радыёпрыёмніка і ўдарыў Ходжэс, пакуль яна спала на канапе. 34-гадовая жанчына атрымала моцныя ўдары рукі і сцягна. 

Ваенныя спачатку канфіскавалі метэарыт, потым вярнулі. Эн Ходжэс ахвяравала яго ў Музей натуральнай гісторыі Алабамскага ўніверсітэта.

На наступны дзень пасля падзення метэарыта, фермер Джуліус К. Мак-Кіні, які жыў непадалёк, знайшоў другі фрагмент метэарыта вагой 1,68 кг. Ён прадаў камень у Смітсанаўскі інстытут і набыў невялікую ферму і стары аўтамабіль.

tunnel.ru

1993 год. Урочышчу Курапаты нададзены статус гісторыка-культурнай каштоўнасці 1-ай катэгорыі як «Месца знішчэння ахвяр палітычных рэпрэсій 1930-1940-х гадоў. 

У Курапатах на тэрыторыі 30 га выяўлены 510 пахаванняў памерамі 2х3, 3х3, 4х4, 6х8 м і большыя, чалавечыя рэшткі, асабістыя рэчы, гільзы і кулі ад рэвальвера «Наган», пісталета «ТТ» – штатнай зброі супрацоўнікаў НКУС, пісталетаў «Браўнінг» і «Вальтэр», якімі ўзнагароджваўся кіруючы склад НКУС. 

Першае следства па факту масавых расстрэлаў скончылася ў лістападзе 1988 года і вызначыла колькасць забітых у не менш за 30 тысяч.

Курапаты наведвалі Прэзідэнты ЗША Біл Клінтан, Польшчы Лех Валенса, намеснік дзяржаўнага сакратара ЗША па палітычных пытаннях Дэвід Хэйл.

Курапаты – месца святкавання Дзядоў.

У канцы 2008 года прадстаўнікі грамадскасці накіравалі ў Адміністрацыю прэзідэнта і Савет Міністраў Беларусі ліст з прапановай унесці ўрочышча Курапаты ў Спіс сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны ЮНЕСКА, але Міністэрства культуры адмовіла.

У 2008 годзе на МКАД быў усталяваны прыдарожны ўказальнік: «Месца гібелі ахвяр палітычных рэпрэсій ва ўрочышчы Курапаты 1930-1940 гадоў».

У 1990 годзе кампазітар Кім Цесакоў стварыў сімфонію № 4 «Курапаты»

30 ліпеня 2004 года Мінскі гарвыканкам перайменаваў вуліцу Бэзавую (Цна) у Курапацкую, але менш чым праз год гэта рашэнне было адменена.

1978 года. Заснаваны Веткаўскі музей стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Ф. Шклярава. 

Пачаў сваю працу 1 лістапада 1987 года.  

У 2005 годзе музею перададзены будынак – дом купца Грошыкава (1897). 

Аснову экспазіцыі склала асабістая калекцыя Ф. Шклярава, які стаў першым дырэктарам музея. У музеі больш за 11 000 адзінак захоўвання на экспазіцыйнай плошчы ў 380 м², на 3-х паверхах асноўнага будынка.

У музеі прадстаўлены экспазіцыі “Падарожжа па гісторыі Веткі”, “Кузня”, “Майстэрня золатакавалёў”, “Народнае ткацтва”, “Чайная”, “Іканапіс” (працы майстроў Веткаўскай і Бабіцкай іканапісных школ), экспазіцыі пра мясцовыя мастацкія рамёствы і промыслы XVII- пачатку XX стагоддзяў, “Кніжная культура Веткі” (старадрукі XVI — пачатку XIX стст., П. Мсціслаўца, І. Фёдарава, В. Гарабурды і інш., манускрыпты XVI — пачатку XX стст., пеўчыя «крукавыя» рукапісы і інш.), карта «Шлях кніг на Ветку».

У Гомелі працуе філіял музея.

mogilev.media

Дзень у гісторыі. 29 лістапада. «На Мацея зіма пацее». Пачатак Лістападаўскага паўстання. Узарваны Гродзенскі фарны касцёл. Дзень памяці ваяра і пісьменніка Філона Кміта-Чарнабыльскага

Навіна ад

Мацей (народны каляндар). 

Менавіта ў гэты дзень здараліся адлігі, адкуль і пайшла народная прымаўка: «На Мацея зіма пацее».

Калі ў гэты дзень моцны вецер, то аж да Міколы зімовага (19 снежня) быць завірухам, завеям.

1587 год. Памёр Філон Кміта-Чарнабыльскі. 

Вялікалітоўскі дзяржаўны і вайсковы дзеяч, пісьменнік. Староста аршанскі, ваявода смаленскі (з 1579).

У вайне з Масковіяй, у 1562 годзе, на чале атраду з 300 конных разбіў пад Чарнігавам 2000 рускіх, а на чале 1400 кавалерыстаў, узяў штурмам Чарнігаў, разбіў маскоўскі атрад на рацэ Сноў.

У 1564 годзе праявіў сябе ў баях пад Полацкам, Смаленскам, у 1565 годзе правёў рэйд па Севершчыне, у 1568  – па Смаленшчыне. Выцягнуў частку смаленскай залогі і разбіў яе ў полі. Пасля спустошыў тэрыторыю Масковіі ажно да Вязьмы.

За свае заслугі ад караля Жыгімонта Аўгуста атрымаў замак і места Чарнобыль з ваколіцамі (адсюль другая частка прозвішча) і Аршанскае староства.

У 1581 захапіў Холм, правёў рэйд на Вялікі Ноўгарад, захапіў Старую Русу, правёў смелую атаку на Ржэў, непасрэдна пагражаючы Івану Жахліваму.

Аўтар лістоў на старабеларускай мове з выкарыстаннем прыказак і прымавак, народных сродкаў гумару і сатыры – помніка старабеларускай эпісталярнай літаратуры XVI стагоддзя.

Частка лістоў надрукавана ў зборніку «Zrzódła do dziejów polskich» у 1848 годзе.

1662 год. Злачынна забіты Вінцэнт Гасеўскі. 

Дзяржаўны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага.

Стольнік, падскарбі вялікі літоўскі, гетман польны літоўскі, генерал артылерыі.

Адміністратар Алыцкай і Магілёўскай эканоміяў.

У вайну 1648-1651 гадоў з казакамі, удзельнічаў ва ўзяцці Пінска, аблозе Бабруйска, бітве пад Лоевам. У 1651 годзе ў бітве пад Чарнобылем разбіў казацкае войска палкоўнікаў Антонава і Адамовіча.

Удзельнік вайны з Масквіяй 1654-1667. У Кейданах падпісаў шведска-літоўскую унію, хаця выступіў за захаванне уніі ВКЛ з Каралеўствам Польскім.

У 1656 годзе на асабістыя сродкі сабраў некалькі харугваў і ў змаганні са шведамі дайшоў да Варшавы. 8 кастрычніка 1656 пад Просткамі дашчэнту разбіў брадэнбургскае і шведскае войска, у 1658 змагаўся са шведамі на Інфлянтах і Жамойці.

Увосень 1658 у бітве з маскоўскім войскам пад Вільняй трапіў у палон. Больш за тры гады правёў у няволі ў Маскве.

Злачынна забіты ўзбунтаванымі салдатамі пад Астрыном у Лідскім павеце пад час перамоў.

wikimedia.org

1825 год. Памёр Зарыян Даленга-Хадакоўскі. 

Беларускі археолаг, фалькларыст, этнограф, дыялектолаг.

Арыштаваны царскімі ўладамі ў 1809 году за выказванні прыхільнасці да антыпрыгонніцкіх ідэй Напалеона. Зняволены ў Петрапаўлаўскай крэпасці,  пазбаўлены шляхецтва і накіраваны жаўнерам у Омск, потым ў Бабруйскую крэпасць.

У 1811 годзе ў Бабруйску імітаваў утапленьне і ўцёк у Варшаву, дзе ўступіў у францускую армію.

Падарожнічаў па Беларусі, Польшчы, Украіне, працаваў у архівах і бібліятэках, даследаваў гарадзішчы ў Полацку, Віцебску, Тураве, Бабруйскім павеце, каля Магілёва і іншых, рабіў запісы фальклору, абрадаў, мясцовых дыялектаў. 

14 снежня 1818 года ўпершыню ў Беларусі атрымаў ад Віленскага ўніверсітэта адкрыты ліст на права раскопак.

Адным з першых абгрунтаваў ідэю славянскай агульнасці ў дагістарычны час.

Заснавальнік гістарычнай геаграфіі ў Беларусі, першым пачаў складаць «Славянскую геаграфію», першым узяўся за вывучэнне старажытных шляхоў зносінаў.

Яго фальклёрны архіў паралельна са зборам серба Вука Караджыча — першы і найбагацейшы збор фальклору славянскіх народаў.

Шырокую вядомасць яму пренесла кніга «Пра славяншчыну да хрысьціянства» і іншыя працы.

1830 год. У Варшаве пачалося ўзброенае Лістападаўскае паўстанне (Руска-польская вайна). 

Паўстанне ў Царстве Польскім, Беларусі і Літве ў 1830-1831 гадах за аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772. Баявыя дзеянні з боку паўстанцаў вяліся ад імя Сейма і Урада Царства Польскага.

Паўстанне выбухнала ў сувязі з намерам Мікалая I паслаць польскае войска на падаўленне рэвалюцыі ў Францыі і Бельгіі. Сейм заклікаў да паўстання насельніцтва ўсіх тэрыторый былой Рэчы Паспалітай. 

У студзені 1831 года князь Адам Ежы Чартарыйскі стаў старшынёю польскага Нацыянальнага Урада, сейм прыняў акт аб пазбаўленні Мікалая I і членаў яго сям’і правоў на польскі трон.

На пачатку жніўня 1831 года на ўсёй тэрыторыі Беларусі паўстанне было падаўлена. Пасля чаго былі зачынены Віленскі ўніверсітэт (да 1904), на Полацкім царкоўным саборы скасавана (1839) унія з аўтаматычным пераводам усіх уніятаў у праваслаўе, скасавана (1840) дзеянне Статута 1588 года, пачалося ўзмацненне палітыкі русіфікацыі беларускіх земляў.

1859 год. Нарадзіўся Мікалай Янчук. 

Пісьменнік, этнограф, фалькларыст, літаратуразнавец, антраполаг.

Вывучаў гарадзішчы на Койданаўшчыне. Працаваў у Маскоўскім універсітэце, прафесарам кафедры беларускай літаратуры і этнаграфіі БДУ.

Адзін з заснавальнікаў часопісу «Этнографическое обозрение».

У 1918-1921 гадах чытаў курс беларускай і ўкраінскай літаратур у Маскоўскім універсітэце, удзельнічаў у рабоце камісіі па арганізацыі БДУ.

Член Беларускага навукова-культурнага таварыства ў Маскве, супрацоўнічаў з Беларускім нацыянальным камісарыятам і Беларускім пададдзелам аддзелу асветы нацыянальных меншасцяў Народнага камісарыяту асветы РСФСР.

Пісаў на беларускай, польскай і рускай мовах, на палескай гаворцы.

Памёр 6 снежня 1921 года.

wikimedia.org

1914 год. Нарадзіўся Мікалай Міцкевіч. 

Фізікахімік, акадэмік АН Беларусі. Доктар хімічных навук, прафесар. Заслужаны дзеяч навук.

Працаваў у Інстытутах хіміі, фізыка-арганічнай хіміі, акадэмікам-сакратаром Аддзялення хімічных і геалагічных навук АН Беларусі.

Вёў даследаванні  па вывучэнні кінэтыкі працэсаў акіслення арганічных рэчываў. Устанавіў механізм спалучанага з акісленнем дэкарбаксіліравання смаляных, мона- і дыкарбонавых кіслот, іх этэраў і іншых вытворных. Распрацаваў метады сінтэзу двухатамных фенолаў і галагенавытворных араматычных кіслот.

Памёр 30 лістапада 1969 года.

1938 год. НКУС была расстраляна Палута Бадунова. 

Беларускі палітык, дзеяч беларускага нацыянальнага руху. 

Скончыла вучэльню ў Буйнічах каля Магілёва, пасля чаго вытрымала іспыты на годнасць хатняй настаўніцы рускай мовы і геаграфіі.

Член ЦК Беларускай сацыялістычнай грамады, дэпутат Петраградскага Савета рабочых і сялянскіх дэпутатаў, член рэвізійнай камісіі Цэнтральнай Рады беларускіх арганізацый у Мінску. Удзельніца І Усебеларускага з’езда.

Член Народнага сакратарыята БНР, займала пасаду народнага сакратара апекі. Намеснік старшыні Народнай Рады БНР.

У 1937 г. арыштавана НКУС, прыгаворана да 10 гадоў лагераў.

wikimedia.org

 1938 год. Расстраляны НКУС Браніслаў Тарашкевіч. 

Беларускі мовазнавец, палітык, пісьменнік, перакладчык. Кандыдат філалогіі. Акадэмік АН Беларусі.

Аўтар першай агульнапрынятай граматыкі беларускай мовы.

Адзін з лідараў Беларускай сацыялістычнай грамады. 

Аўтар праекта аўтаноміі Беларусі. За грамадска-палітычную дзейнасць у Заходняй Беларусі пазнаў пераслед польскіх уладаў. У верасні 1933 года быў абмяняны на вязня Салавецкага лагера, беларускага драматурга Ф. Аляхновіча. 

У СССР працаваў  загадчыкам аддзела Польшчы і Прыбалтыкі ў Міжнародным аграрным інстытуце ў Маскве.

6 траўня 1937 года арыштаваны, 5 студзеня 1938 «двойкай» НКУС і Пракуратуры СССР прыгавораны да расстрэлу.  Даследчык Л. Маракоў мяркуе,  Тарашкевіч загінуў у часе катаванняў.

Даследчык грамат XII стагоддзя, гістарычнай граматыкі беларускай мовы. Аўтар першай «Беларускай граматыкі для школ» – галоўнага падручнікама па беларускай мове ў часы беларусізацыі 1920-х гадоў.

Пераклаў на беларускую мову «Іліяду» Гамера і «Пана Тадэвуша» А. Міцкевіча.

Імем вучонага названы вуліцы ў Маладзечне, Радашковічах, Мінску, ліцэй у польскім Бельску Падляскім. У Вільнюсе ўсталявана памятная дошка.

wikimedia.org

1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро на працягу 29 лістапада паміж рэкамі Сож і Днепр, на паўночны захад ад Гомеля, савецкія войскі з баямі занялі больш за 40 населеных пунктаў. Сярод іх буйныя населеныя пункты Чамышэль, Наркаўшчына, Дубовіца, Ветвіца, Дзербічы, Гаўлі, Наспа, Ясная Паляна, Ялянец, Кленавіца, Смычок.

Паміж рэкамі Днепр і Бярэзіна войскі занялі населеныя пункты Шыхава, Стрэшын, Ліпы, Марс, Першамайскі, Касакоўка, Ляды, Заброддзе.

1949 год. Памёр у ГУЛАГу Адам Станкевіч. 

Беларускі каталіцкі святар, грамадскі і культурны дзеяч, асветнік, культуролаг, выдавец і публіцыст.

Скончыў рымска-каталіцкую духоўную акадэмію ў Петраградзе. Святар з 1914 года. У Петраградзе ўзначальваў беларускі гурток, супрацоўнічаў з беларускім газетамі «Светач», «Дзянніца», «Гоман».

Адзін з заснавальнікаў і лідараў Хрысціянскай дэмакратычнай злучнасці, адзін з ініцыятараў правядзення з’езда беларускага каталіцкага духавенства ў Мінску (1917).

Адным з першых перайшоў да казанняў на беларускай мове пры правядзенні набажэнстваў.

Пасол польскага сейма, намеснік старшыні Беларускага пасольскага клуба. Адстойваў нацыянальныя, сацыяльныя і рэлігійныя правы заходне-беларускага насельніцтва. За дабрачынную дзейнасць яго называлі «вялікім філантропам».

Аўтар літаратурных партрэтаў дзеячаў айчыннай гісторыі і культуры, кніг і брашур з распрацоўкай нацыянальнай гістарыяграфічнай канцэпцыі, кнігі «Доктар Францішак Скарына — першы друкар беларускі». 

Адмаўляў палажэнне пра гвалтоўнае далучэнне заходне-рускіх зямель да ВКЛ. 

Пытанні гісторыі беларускага народа разглядаў у працах «Вітаўт Вялікі і беларусы», «Кастусь Каліноўскі: “Мужыцкая праўда” і ідэя незалежнасці Беларусі», «Да гісторыі беларускага палітычнага вызвалення». Даследчык нацыянальнай асветы, беларускага нацыянальнага адраджэння. Аўтар падручніка па айчыннай гісторыі для пачатковай школы.

У 1949 годзе (у другі раз) арыштаваны, асуджаны на 25 гадоў пазбаўлення волі, сасланы ў лагер у Іркуцкую вобласць, дзе і памёр.

wikimedia.org

1961 год. У ноч з 29 на 30 лістапада па загаду гродзенскіх камуністаў расійскімі сапёрамі ўзарваны Гродзенскі фарны касцёл. 

Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Фара Вітаўта — каталіцкі храм, збудаваны ў 1389 годзе ў гатычным стылі. Пазней неаднаразова перабудоўваўся пры Аляксандры, карелеве Боны. У 1584-1587 гадах замест драўлянага храма па загадзе Стэфана Баторыя побач быў узведзены новы мураваны храм. У 1804 годзе касцёл перароблены пад праваслаўную царкву, набыў рысы класіцызму і пазней пераасвячоны ў сабор Святой Сафіі. Да 1899 года перабудаваны ў псеўдарускім стылі.

Дзень у гісторыі. 27 кастрычніка. Дзень памяці Вітаўта Вялікага, вынаходніка ксілафона Міхаіла Гузікава са Шклова, паўстанца Зыгмунта Чаховіча. Беларусь становіцца бяз’ядзернай тэрыторыяй

Навіна ад

 Міжнародны дзень школьных бібліятэк (International School Library Day, 4-ы чацвер кастрычніка, з 1999 года) накіраваны на прыцягненне ўвагі грамадства да стану школьных бібліятэк, фарміравання і папаўнення іх літаратурных фондаў. 

Сёння мэта кожнай школьнай бібліятэкі – забяспечыць усім членам супольнасці ўстановы адукацыі роўны доступ да інфармацыі, а галоўнае адрозненне школьных бібліятэк ад публічных заключаецца ў тым, што яны арыентаваны галоўным чынам на вучняў і каардынуюць усе інфармацыйныя матэрыялы, якія выкарыстоўваюцца ва ўстановах адукацыі. 

Доступ да ўсіх рэсурсаў школьных бібліятэк бясплатны. 

Гэта дазваляе вучням незалежна ад іх сацыяльна-эканамічнага статусу атрымліваць неабходныя для навучання веды.

Сусветны дзень аўдыёвізуальнай спадчыны (з 2005 года). 

Устаноўлены ў гонар дня прыняцця ў 1980 годзе Рэкамендацыі аб ахове і захаванні рухомых выяў, прыняцці мер па прызнанні важнасці і неабходнасці аўдыёвізуальнай спадчыны самабытнасці народаў.

Аўдыёвізуальныя дакументы, такія як фільмы, радыё- і тэлевізійныя праграмы, аўдыё і відэазапісы з’яўляюцца асноўнымі носьбітамі першаснай інфармацыі ХХ і ХХI стагоддзяў. 

1430 год. Ва ўзросце 80 гадоў памёр Вітаўт Вялікі. 

Вялікі князь літоўскі (1392-1430), кароль гусітаў. 

Адзін з найбольш вядомых кіраўнікоў Вялікага Княства Літоўскага, яшчэ пры жыцці празваны Вялікім.

Ахрышчаны першы раз па каталіцкаму абраду пад імем Віганд (1382), другі раз па праваслаўнаму (1384), трэці раз (1386) па каталіцкаму абраду пад імем Аляксандр.

Разам з Ягайлай разграміў нямецкіх рыцараў у Грунвальдскай бітве 1410 года. Праводзіў палітыку цэнтралізацыі дзяржавы, паступова ліквідаваў буйныя ўдзельныя княствы.

За ім ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасці і памераў: ад Пскоўскай мяжы да Чорнага мора і ад Акі і Курска да Галіцыі, пры ім беларускія гарады пачалі атрымліваць Магдэбургскае права.

У гонар вялікага князя Вітаўта названа мноства аб’ектаў у Літве, Беларусі і Польшчы. Пастаўлены шматлікія помнікі.

Выявы Вітаўта змешчаны на помніках “Тысячагоддзе Расіі» у Вялікім Ноўгарадзе (1862) і “990-годдзе Брэста” (2009).

wikimedia.org

 1837 год. У нямецкім Ахене памёр ураджэнец Шклова Міхаіл Гузікаў. 

Беларускі музыка, які распрацаваў уласную мадэль ксілафона.

Удасканаліў беларускі народны інструмент брусочкі, з чаго і атрымаўся сучасны ксілафон. 

Гастраляваў з ім у Аўстрыі, Германіі, Бельгіі і Францыі, выконваючы творы Паганіні, Вебера і Гумеля, а таксама беларускія народныя мелодыі.

У 1836 годзе ў Вене выйшла кніга вядомага музыказнаўца Шлёзінгера «Міхаіл Гузікаў і яго інструмент з дрэва і саломы».

wikimedia.org

 1890 год. Нарадзіўся Віктар Шутовіч. 

Беларускі каталіцкі святар, прыхільнік беларусізацыі касцёла.

Пад час службы ў касцёле Святога Іосіфа ў Барадзенічах Браслаўскага павета быў асуджаны польскімі ўладамі за казанні на беларускай мове.

Служыў вікарыям  і прэфектам каля Беластока, у мінскім Чырвоным касцёле (1944-1945).

У 1945 годзе арыштаваны НКУС, асуджаны на 10 гадоў турмы.

У 1955 годзе атрымаў парафію (нелегальна) ў Барысаве, дзе і памёр у 1960 годзе.

Апрацаваў зборнік «Калядныя песні», выдадзены Нінай Абрамчык у Берліне.

wikimedia.org

 1907 год. Памёр Зыгмунт Чаховіч. Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863-1864 гг., бібліяфіл.

За ўдзел у паўстанні прыгавораны да расстрэлу, які заменены 12 гадамі катаргі ў Нерчынскіх рудніках. 

У ягоным маёнтку Малыя Бясяды (цяпер Лагойскі раён) Янка Купала ўпершыню пазнаёміўся з нелегальнай літаратурай, даведаўся пра паўстанне, карыстаўся багатай бібліятэкай. 

Гэты «ідэаліст і летуценнік» паўплываў на фарміраванне светапогляду Купалы. 

Вобраз Чаховіча адлюстраваны ў п’есе У. Караткевіча «Калыска чатырох чараўніц».

wikimedia.org

1911 год. Нарадзіўся Мікола Лобан. 

Беларускі пісьменнік і мовазнавец. Заслужаны работнік культуры. Кандыдат філалагічных навук.

Працаваў у Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР, загадчыкам рэдакцыі выдавецтва «Беларуская савецкая энцыклапедыя».

Аўтар апавяданняў, мовазнаўчых даследаванняў, эсэ і крытычных артыкулаў па праблемах пісьменніцкага майстэрства, псіхалогіі творчасці. У 1986 годзе выйшлі Выбраныя творы ў 3-х тамах.

Адзін са складальнікаў «Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» (1959), «Арфаграфічнага слоўніка» (з М. Суднікам, 1948), «Руска-беларускага слоўніка» (1953), «Беларуска-рускага слоўніка» (1962), кіраваў падрыхтоўкай «Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы» ў 5-ці тамах (1977-1984).

medvestnik.by

 1986 год. Памёр Аркадзь Мардвілка. 

Беларускі лінгвіст, перакладчык. Кандыдат філалагічных навук.

Аўтар вершаў, твораў прозы, крытычных матэрыялаў. Член «Маладняка».

Выкладаў англійскую мову ў вну Мінску, Ташкента, быў перекладчыкам англійскай тэхнічнай літаратуры ў Маскве.

Арыштаваны ДПУ ў 1933 годзе. Прыгавораны да 3 гадоў высылкі. З 1935 года і да смерці жыў у Ташкенце.

Падрыхтаваў працы па методыцы выкладання англійскай мовы і рускай фразеалогіі. Перакладаў на рускую мову з англійскай і узбекскай.

1989 год. Беларусь зрабіла першы крок каб стаць бяз’ядзернай тэрыторыяй. 

На вайсковай базе пад в. Станькава Дзяржынскага раёна, паводле савецка-амерыканскага дагавору пра ліквідацыю ракет сярэдняй і малой дальнасці, знішчана апошняя ракета ОТР-23 (SS-23). 

Станькава ўзгадваецца з 1407 года. Належыла Радзівілам, Чапскім. Тут размешчаны сядзібна-паркавы комплекс Чапскіх, Царква Святога Мікалая, магіла піянера-героя Марата Казея.

stankovo.by

1990 год. У польскай Гайнаўцы ў новым будынку адкрыўся Беларускі этнаграфічны музей Таварыства «Музей і асяродак белару́скай культуры ў Га́йнаўцы»

Таварыства зарэгістравана 20 чэрвеня 1984 года. Мэта Таварыства – захаванне культурнай спадчыны беларусаў Польшчы. Аб’ядноўвае каля 100 сяброў.

Будаўніцтва будынку пад асяродак і музей вялося 20 гадоў. Удзел у ім бралі польскія прадпрымальнікі, установы і простыя жыхары, беларусы замежжа.

2011 год. Нацыянальны Банк Рэспублікі Беларусь выпусціў у абарачэнне памятныя манеты “Максім Багдановіч – 120 гадоў”: срэбную наміналам 10 рублёў і медна-нікелевую ў 1 рубель. 

Наклад па 2000 адзінак. Манеты адчаканены Манетным дворы Польшчы.

На аверсе маецца арнамент, які выкарыстаны пры афармленні зборніка вершаў “Вянок”, на рэверсе – рэльефная выява партрэта Максіма Багдановіча, надпісы: “Максім Багдановіч”, “1891–1917”, арнаментальны матыў з васількоў.

nlb.by

Дзень у гісторыі: 4 жніўня. Ува Францыі пачаў караляваць праўнук легендарнай беларускі Рагнеды. Вялікім князем Літоўскім стаў Вітаўт. Пачалося вызваленне Полацку ад маскоўцаў. Нарадзіўся Янка Брыль, які лічыў, што беларусу трэба загадаць ім быць

Навіна ад

1060 год. Ува Францыі пачаў караляваць Філіп I.

Ён быў прадстаўніком дынастыі Капетынгаў, сынам караля Генрыха I і Ганны Кіеўскай, якая была ўнучкай беларускай княжны Рагнеды і праўнучкі князя Рагвалода. Рагнеда – продак амаль 30 францускіх каралёў.

Рагнеда – летапісная легенда беларускай гісторыі. Кіеўскі князь Уладзімір забіў ейнага бацьку Рагвалода і гвалтам зрабіў яе жонкай. Яна спрабавала яго забіць, калі дазналася, што ён хоча ажаніцца з іншай. 

Ейнага сына Ізяслава, які за матчыны крыўды кінуўся быў на бацьку з кінжалам, Полацк прызнаў за свайго валадара і так аднавілася полацкая дынастыя Рагвалодавічаў. Другі яе сын Яраслаў, вядомы як Мудры, княжыў у Кіеве.

Сама Рагнета прыняла хрысціянства і стала першай беларускай манашкай.

1392 год. Вялікім князем Літоўскім стаў Вітаўт Кейстутавіч.

Вітаўт Вялікі – знакавы валадар Вялікага Княства Літоўскага. Яго лічылі гаспадаром Літвы, так у сярэднявеччы называлі беларускія землі. За ім дзяржава дасягнула наймагутнейшай велічы.

Дзеля ўмацавання сваёй улады Вітаўт ліквідаваў некалькі ўдзельных княстваў – у Полацку, Віцебску, Ноўгарадзе-Северскім, Кіеве, на Валыні і ў Падоллі.

У дачыненнях з Тэўтонскім ордэнам ён мусіў выкарыстоўваць Жамойць у якасці разменнай манеты. Па бітве пад Грунвальдам цяперашняя Летува была прыгорнутая Вялікім Княствам, тэрыторыя якога на той момант прасціралася ад Балтыйскага да Чорнага мораў.

1579 год. Войскі Рэчы Паспалітай пад кіраўніцтвам Стэфана Баторыя ўзялі ў аблогу Полацк, каб выбіць адтуль маскоўцаў.

30 жніўня войскі Івана IV капітулявалі.

Полацк пад акупацыяй маскоўскага цара Івана, празванага беларусамі Жахлівым, быў больш за шаснаццаць гадоў – ад 1563 да 1579 года. Старажытную сталіцу краю маскоўцы зрабілі стратэгічным цэнтрам заваёвы Беларусі.

За валадараннем Стэфана Баторага Магілёў атрымаў прывілей на самакіраванне – Магдэбургскае права.

1777 год. У Лондане адкрылі першы ў свеце цырк Філіпа Эстлі «Амфітэатр Эстлі». 

Будынак меў купалападобны дах, круглую глядацкую залу, манеж, аркестр, сцэну.

У Беларусі да Другой сусветнай вайны цырк быў і ў Магілёве. Ён стаяў на Дняпроўскім праспекце (цяпер вуліца Першамайская) насупраць сабора святога Іосіфа (зруйнаваны і на яго месцы ўзведзеная гасцініца Дняпро). 

У вайну цырк згарэў. Ацалела ўваходная арка, з якой зрабілі па вайне Трыумфальную з пазначэннем войск, якія вызвалялі ад нацыстаў горад. На ўрачыстыя падзеі да гэтай аркі ўскладаюць вянкі.

1917 год – нарадзіўся Янка Брыль.

Народны пісьменнік Беларусі. Быў сябрам Беларускага ПЭН-цэнтру, які ліквідавалі ўлады. 

Служыў у польскай марской пяхоце, быў беларускім партызанам. 

Брылю належаць словы: «Калі б беларуса прымусіць быць беларусам, які б атрымаўся выдатны беларус!».

нікальнай у сусветнай літаратуры стала створаная Янкам Брылём разам з Алесем Адамовічам і Уладзімірам Калеснікам дакументальная аповесць «Я з вогненнай вёскі…».

У гонар пісьменніка названы вуліцы ў Мінску і польскай Гдыні.

1922 год. Пакладзены пачатак архіўнай справы Беларусі.

Прэзідыумам ЦВК БССР былі прыняты пастановы «Аб архіве», «Аб зацвярджэнні Палажэння аб Цэнтральным архіве Беларусі», створаны Цэнтральны архіў Беларусі.

У Магілёве абласны архіў размясцілі на ўскрайку гораду, на вуліцы Чалюскінцаў.

1946 год. Нарадзілася Вікторыя Мазур.

Вядучая салістка беларускай аперэты. Народная артыстка Беларусі, выхаванка Магілёўскага музычнага вучылішча. Прыма Беларускага дзяржаўнага акадэмічнага музычнага тэатру.

 1947 год. Нарадзіўся Мікалай Селяшчук.

Беларускі мастак, афарміцель кніг.

Аздабляў кнігі вядомых беларускіх аўтараў, імкнуўся да стварэння вобразаў-ідэяў, а яго карціны, па словах крытыкаў, нагадваюць тэатр.

Творы аўтара экспанаваліся і захоўваюцца ў больш чым 20 краінах Еўропы, Азіі, Амерыкі, Афрыкі. Пабачыць яго карціны можна і ў Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя Паўла Масленнікава. 

 

У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў.