Мапа Магілёва 1812 года захоўваецца ў картаграфічнай калекцыі Staatsbibliothek zu Berlin – Берлінскай дзяржаўнай бібліятэкі. Раней доступ да выявы мелі толькі даследчыкі і адмыслоўцы, цяпер жа выява размешчаная ў вольным доступе.
Мапа ўяўляе сабой план цэнтральнай часткі горада і ўмацаванняў, са схематычным указаннем асноўных вуліц. Звяртае на сябе ўвагу дэталізацыя менавіта ўмацаванняў Магілёва – акрамя тэрыторыі былога замка, які ўжо не існаваў амаль стагоддзе на той час, абазначаныя некалькі рэдутаў. Таксама выразна выдзеленыя лініі гарадскіх сцен, дакладна ўказаныя гарадскія брамы.
На плане горада ёсць чарнільныя надпісы на нямецкай мове, а рэчка Дубравенка падпісаная кірыліцай. У верхнім правым куце прастаўлена дата складання плана – 6 верасня. Таксама прысутнічаюць подпісы алоўкам, верагодна, пазнейшыя альбо нават сучасныя. Адзін з іх і дае падставу для дакладнай даціроўкі плана – 06.09.1812 года.
Дэталізацыя ўмацаванняў, нямецкая мова тэкстаў падштурхоўваюць да думкі, што аўтарам плана мог быць хтосьці з нямецкіх жаўнераў арміі Напалеона падчас знаходжання ў горадзе ў час вайны 1812 года.
У магілёўскай турме журналісту і палітзняволенаму Сяргею Сацуку (на фота) не даюць лекаў у неабходнай колькасці – паведамляюць праваабаронцы са словаў родных. Сваякі Сяргея Сацука атрымалі ад яго два лісты запар, у якіх ён скардзіцца, што па-ранейшаму не мае патрэбнага лячэння:
– Моцна захварэў, паднялася тэмпература і абвастрыўся гаймарыт. Піша, што гэтым разам прыхапіла грунтоўна. Але толькі калі адкрыўся рэзкі кашаль, лекар даў антыбіётык і нават дазволіў два дні пасцельнага рэжыму – само па сабе небывалае паслабленне. Па-ранейшаму праблемы з сэрцам, здарыўся прыступ мярцальнай арытміі, бо для эканоміі таблетак, якія заканчваюцца, ужывае толькі палову ад неабходнага. Лекі, што мы высылалі раней, не аддаюць, хоць ён рэгулярна звяртаецца. На жаль, хваравіты стан ігнаруюць.
Супрацоўнік архіва Магілёўскай вобласці затрыманы сілавікамі. Інфармацыя пра гэта з’явілася 27 студзеня ў набліжаным да ГУБАЗіК тэлеграм-канале. На камеру мужчыну прымусілі расказаць, што ён з’яўляецца супрацоўнікам дзяржустановы, і прызнацца ў тым, што ў 2021 годзе ён «уступіў у забароненае экстрэмісцкае фармаванне».
За каментары і пасты ў сацыяльных сетках на спецыяліста раённай бальніцы ў Крычаве ўзбуджана крымінальная справа па ч. 2 арт. 367 і ч. 1 арт. 368 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь. У выніку жанчына гарантавана пазбавіцца свайго працоўнага месца і ў лепшым выпадку павінна будзе заплаціць штраф. Пры горшым раскладзе яе могуць асудзіць і даць рэальны турэмны тэрмін.
Дзейнасць архіваў цяжка пераацаніць. Яны – матэрыалізаваная памяць грамадства. Як чалавек без памяці, так і грамадства без архіваў не можа паўнацэнна функцыяваць. Архівы насамрэч даюць вялізныя аб’ёмы інфармацыі па запытах грамадзян і арганізацый. Апошнія гады адным з важных напрамкаў іх дзейнасці з’яўляецца аблічбоўка дакументаў архіўных фондаў, што не толькі спрашчае пошук звестак, але і забяспечвае захаванасць першакрыніц. Але што з таго звычайнаму чалавеку?
Што могуць даць архівы звычайнаму грамадзяніну?
У Магілёве і вобласці працуюць шэраг архіўных устаноў, якія маюць сваю спецыялізацыю.
Дзяржаўны архіў грамадскіх аб’яднанняў знаходзіцца ў будынку гарвыканкама. Там знаходзяцца не толькі справы пра дзейнасць камсамольскіх і партыйных арганізацый у савецкі час, але і тысячы персанальных спраў камуністаў. Калі вашы сваякі імі былі, то вам сюды для вывучэння гісторыі сваёй сям’і.
Дзяржаўны архіў Магілёўскай вобласці знаходзіцца на Рабочым пасёлку па вуліцы Чалюскінцаў. Тут месцяцца справы арганізацый і ўстаноў усіх галін эканомікі і сацыяльнай сферы пераважна пасля 1917 году. Калі вы ведаеце, дзе працавалі вашы продкі, то можаце знайсці і інфу пра іх працу. Часцяком тут шукаюць інфармацыю пра гады працы для пенсій, нават пра прыналежнасць будынкаў для судовых спраў…
Магілёўскі гарадскі архіў размешчаны на вуліцы Маўчанскага д. 52 (былы будынак АТС). Калі арганізацыю, дзе вы працавалі закрылі, то вам сюды. Тут можна знайсці дадзеныя па асабістаму складу і зарплаце для пацверджання стажу працы і афармлення дакументаў для прызначэння пенсіі.
Архіў Органаў ЗАГС – вул. Першамайская 71, Магілёў (Дом Саветаў). Тут інфармацыя па нараджэнню і датах смерці вашых продкаў.
Яшчэ працуюць рэгіянальныя архівы ў Бабруйску і Крычаве, якія абслугоўваюць і суседнія раёны.
Маюцца архівы юстыцыі і КДБ, дзе захоўваецца інфармацыя па крымінальных справах, але яны закрытыя для шараговых грамадзян.
Кожнае дзейнае прадпрыемства ці ўстанова таксама мае свой архіў.
А тым часам
100-годдзе дзяржаўнай архіўнай службы Беларусі адзначылі магілёўскія архівісты.
Лепшымі архівістамі Магілёўшчыны з уручэннем дыпломаў прызнаны Аксана Каюшнікава і Марыя Мардэсава. Прынята рашэнне аб перадачы абласному архіву будынка па вуліцы Карла Маркса плошчай 6 тысяч кв.м. Будуць выдзелены сродкі і праведзена сур’ёзная рэканструкцыя будынка для пераезда туды архіва. Гэта доўгачаканая падзея.
Ён быў прадстаўніком дынастыі Капетынгаў, сынам караля Генрыха I і Ганны Кіеўскай, якая была ўнучкай беларускай княжны Рагнеды і праўнучкі князя Рагвалода. Рагнеда – продак амаль 30 францускіх каралёў.
Рагнеда – летапісная легенда беларускай гісторыі. Кіеўскі князь Уладзімір забіў ейнага бацьку Рагвалода і гвалтам зрабіў яе жонкай. Яна спрабавала яго забіць, калі дазналася, што ён хоча ажаніцца з іншай.
Ейнага сына Ізяслава, які за матчыны крыўды кінуўся быў на бацьку з кінжалам, Полацк прызнаў за свайго валадара і так аднавілася полацкая дынастыя Рагвалодавічаў. Другі яе сын Яраслаў, вядомы як Мудры, княжыў у Кіеве.
Сама Рагнета прыняла хрысціянства і стала першай беларускай манашкай.
1392 год. Вялікім князем Літоўскім стаў Вітаўт Кейстутавіч.
Вітаўт Вялікі – знакавы валадар Вялікага Княства Літоўскага. Яго лічылі гаспадаром Літвы, так у сярэднявеччы называлі беларускія землі. За ім дзяржава дасягнула наймагутнейшай велічы.
Дзеля ўмацавання сваёй улады Вітаўт ліквідаваў некалькі ўдзельных княстваў – у Полацку, Віцебску, Ноўгарадзе-Северскім, Кіеве, на Валыні і ў Падоллі.
У дачыненнях з Тэўтонскім ордэнам ён мусіў выкарыстоўваць Жамойць у якасці разменнай манеты. Па бітве пад Грунвальдам цяперашняя Летува была прыгорнутая Вялікім Княствам, тэрыторыя якога на той момант прасціралася ад Балтыйскага да Чорнага мораў.
1579 год. Войскі Рэчы Паспалітай пад кіраўніцтвам Стэфана Баторыя ўзялі ў аблогу Полацк, каб выбіць адтуль маскоўцаў.
30 жніўня войскі Івана IV капітулявалі.
Полацк пад акупацыяй маскоўскага цара Івана, празванага беларусамі Жахлівым, быў больш за шаснаццаць гадоў – ад 1563 да 1579 года. Старажытную сталіцу краю маскоўцы зрабілі стратэгічным цэнтрам заваёвы Беларусі.
За валадараннем Стэфана Баторага Магілёў атрымаў прывілей на самакіраванне – Магдэбургскае права.
1777 год. У Лондане адкрылі першы ў свеце цырк Філіпа Эстлі «Амфітэатр Эстлі».
Будынак меў купалападобны дах, круглую глядацкую залу, манеж, аркестр, сцэну.
У Беларусі да Другой сусветнай вайны цырк быў і ў Магілёве. Ён стаяў на Дняпроўскім праспекце (цяпер вуліца Першамайская) насупраць сабора святога Іосіфа (зруйнаваны і на яго месцы ўзведзеная гасцініца Дняпро).
У вайну цырк згарэў. Ацалела ўваходная арка, з якой зрабілі па вайне Трыумфальную з пазначэннем войск, якія вызвалялі ад нацыстаў горад. На ўрачыстыя падзеі да гэтай аркі ўскладаюць вянкі.
1917 год – нарадзіўся Янка Брыль.
Народны пісьменнік Беларусі. Быў сябрам Беларускага ПЭН-цэнтру, які ліквідавалі ўлады.
Служыў у польскай марской пяхоце, быў беларускім партызанам.
Брылю належаць словы: «Калі б беларуса прымусіць быць беларусам, які б атрымаўся выдатны беларус!».
нікальнай у сусветнай літаратуры стала створаная Янкам Брылём разам з Алесем Адамовічам і Уладзімірам Калеснікам дакументальная аповесць «Я з вогненнай вёскі…».
У гонар пісьменніка названы вуліцы ў Мінску і польскай Гдыні.
1922 год. Пакладзены пачатак архіўнай справы Беларусі.
Прэзідыумам ЦВК БССР былі прыняты пастановы «Аб архіве», «Аб зацвярджэнні Палажэння аб Цэнтральным архіве Беларусі», створаны Цэнтральны архіў Беларусі.
У Магілёве абласны архіў размясцілі на ўскрайку гораду, на вуліцы Чалюскінцаў.
1946 год. Нарадзілася Вікторыя Мазур.
Вядучая салістка беларускай аперэты. Народная артыстка Беларусі, выхаванка Магілёўскага музычнага вучылішча. Прыма Беларускага дзяржаўнага акадэмічнага музычнага тэатру.
1947 год. Нарадзіўся Мікалай Селяшчук.
Беларускі мастак, афарміцель кніг.
Аздабляў кнігі вядомых беларускіх аўтараў, імкнуўся да стварэння вобразаў-ідэяў, а яго карціны, па словах крытыкаў, нагадваюць тэатр.
Творы аўтара экспанаваліся і захоўваюцца ў больш чым 20 краінах Еўропы, Азіі, Амерыкі, Афрыкі. Пабачыць яго карціны можна і ў Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя Паўла Масленнікава.
У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў.
Грамадскі дзеяч, буйны землеўласнік кіраўнік паўстання 1863-1864 гадоў на Міншчыне.
Нарадзіўся ў сям’і буйнога землеўласніка Мазырскага павета Мінскай губерні.
Адмовіўся падпісаць вернападданства расійскаму цару Аляксандра II, што рабіла мясцовае дваранства ў 1863, і быў арыштаваны.
Пакараны 15 гадамі катаргі ў Сібіры. Былі канфіскаваны ўсе яго маёнткі, якія пасля планавалася прадаць альбо ўзнагародзіць бясплатна расійскіх афіцэраў, што прымалі ўдзел у здушэнні паўстання.
wikimedia.org
5 ліпеня 1901 года нарадзіўся Уладзімір Вараксін.
Архітэктар, Заслужаны будаўнік БССР.
Сярод яго праектаў: будынак педтэхнікума ў Крычаве (цяпер школа №1), кінатэатр «Радзіма», комплекс будынкаў прамкамбіната, жылы пасёлак аўтарамонтнага заводу ў Магілёве.
bis.nlb.by
5 ліпеня 1938 года расстраляны Юрый Лістапад.
Настаўнік, кіраўнік беларускага руху на Случчыне, удзельнік Слуцкага збройнага чыну. Блізкі сябар Якуба Коласа.
Актыўна ўдзельнічаў у працы слуцкіх беларускіх арганізацый.
Неаднаразова арыштоўваўся органамі савецкай улады. 31 сакавіка 1938 «тройкай» НКУС за «антысавецкую агітацыю сярод зняволеных» прыгавораны да расстрэлу. Рэабілітаваны 16 ліпеня 1956 годзе.
wikimedia.org
5 ліпеня 1938 года ў Магілёве створаны Цэнтральны гістарычны архіў.
У былі захоўваліся ўсе дакументы з тэрыторыі БССР да 1917 году Архіў размяшчаўся ў будынку каталіцкага сабора Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Святога Станіслава. Гэта ўратавала святыню ад разбурэння. Храм страціў частку роспісаў, рэдкі арган.
У 1963 годзе Цэнтральны дзяржаўны гістарычны архіў быў пераведзены ў Мінск, а ў будынак касцёлу пераехаў Дзяржаўны архіў Магілёўскай вобласці.
Цяпер Дзяржаўны архіў вобласці знаходзіцца на вуліцы Чалюскінцаў.
planetabelarus.by
5 ліпеня 1969 года адбылося адкрыццё мемарыяльнага комплексу «Хатынь».
Мемарыял паўстаў на месцы знішчанай гітлераўцамі 22 сакавіка 1943 году разам з жыхарамі вёскі Хатынь.
Комплексам «Хатынь» ушанаваная памяць аб 186 спаленых з жыхарамі вёсак, якія не аднавіліся пасля вайны і 433 паселішчах, знішчаных з жыхарамі, але адроджаных па вайне.
Таксама аб ахвярах 66 лагераў смерці і месцаў масавага знішчэння грамадзян.
sportedu.by
5 ліпеня 1965 года нарадзілася Людміла Рублеўская.
Паэтэса, пісьменніца, літаратурны крытык.
Працавала ў газетах «Наша слова», «Літаратура і мастацтва». Аўтарка папулярнай серыі раманаў «Авантуры Пранціша Вырвіча». Яе гісторыяцэнтрычныя творы параўноўваюць з «меладраматычнымі інтэрпрэтацыямі» мастацкіх ідэй Уладзімера Караткевіча.
wikimedia.org
5 ліпеня 1970 года нарадзіўся Андрэй Лукашэвіч.
Беларускі гісторык, картограф.
Даследчык ваеннай і палітычнай гісторыі Беларусі, Расіі і Польшчы XVIII-пачатку XX стагоддзяў.
Аўтар больш за 300 навуковых, навукова-метадычных і навукова-папулярных артыкулаў аб напалеонаўскіх войнаў, 1-й сусветнай вайне, фармаванні і ахове заходняй мяжы Расійскай імперыі, дзейнасці службаў разведкі і контрразведкі.
nashi-lyudi.by
5 ліпеня 1996 года пайшоў з жыцця Васіль Вітка (Цімох Крысько).
Паэт, перакладчык, драматург, класік беларускай дзіцячай літаратуры.
У час сталінскіх рэпрэсій, у 1937 годзе быў выключаны з камсамолу і выгнаны з рэдакцыі «Чырвонай змены» «за страту пільнасці і лібералізм».
Узначальваў рэдакцыі газеты «Літаратура і мастацтва», часопісу «Вясёлка».
Паводле ўспамінаў унучкі, Юліі Чарняўскай, пасля рэферэндуму аб змяненні дзяржаўнай сімволікі, ініцыяванага Лукашэнкам, Васіль Вітка напісаў верш. Яго перасталі друкаваць, а па смерці не ўдалося дамагчыся ўсталявання мемарыяльнай дошкі на доме, дзе жыў.
wikimedia.org
У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу “Вікепедыя” і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніц
