Новости по тегу "Нарбут"

Дзень у гісторыі. 3 чэрвеня. Першы парашут, першая ахвяра Мураўёва-вешальніка. Бой пад Мілавідамі. “Курапаты – дарога смерці”.

Навіна ад 3 чэрвеня, 2023

Сусветны дзень ровара (World Bicycle Day, з 2018 года).

Абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН. З ініцыятывай заснавання даты выступілі прадстаўнікі Туркменістана. На французкай “velocipede” – “хуткая нага”.

Ровар быў вынайдзены ў 1817 годзе нямецкім прафесарам фон Дрэзам, але тады яшчэ не меў педаляў. Блізкі да сучаснага выгляду сродак перасоўвання быў вынайдзены ў 1884 годзе англічанінам Дж. Кемпам Старлі і атрымаў назву “rover” – “вандроўнік”, якая перайшла у польскую, украінскую, беларускую мовы.

Роварныя рэкорды хуткасці: 268,83 км/г – Фрэд Ромпельберг (Нідэрланды) на саляной раўніне штата Юта, ЗША, 1995 год. У 2010 годзе Маркус Штольц з’ехаў з гары ў Чылі з хуткасцю 210 км/г.

Ровар на Беларусі з’явіўся ў Віцебску ў 1870-я гады. Першай спартовай роварнай арганізацыяй у Беларусі было Менскае таварыства аматараў спорту, заснаванае ў 1892 годзе. Група раварыстаў у 1894 годзе ажыццявіла прабег па маршрутах: Берасце -Кобрын-Вялікарыта-Брэст (145 км) і Брэст-Старая Жабінка-Камянец-Чарноўцы- Брэст (141 км). У 1898 годзе на Беларусі адбыліся першыя спаборніцтвы на роварах.

Ужо ў 2012 годзе ў 26 з 28 краінаў Еўрасаюза продажы ровараў перавысілі продажы аўтамабіляў. У Беларусі зараз больш за 3 мільёны ровараў.

Дзень роўнаапостальных цара Канстанціна і маці яго царыцы Алены.

Святы імператар Канстанцін, які атрымаў ад Царквы найменне Роўнаапостальны, а ў сусветнай гісторыі найменаваны Вялікім, быў сынам цэзара Канстанцыя Хлора, які кіраваў Галіяй і Брытаніяй.

Святая царыца Алена, маці імператара Канстанціна, была хрысціянкай. Будучы кіраўнік усёй Рымскай імперыі – Канстанцін – быў выхаваны ў павазе да хрысціянскай рэлігіі. Бацька яго не пераследваў хрысціян у кіраваных ім краінах, у той час, як ва ўсёй астатняй Рымскай імперыі хрысціяне падвяргаліся жорсткім ганенням з боку імператараў.

1757 год. У Нясвіжы памёр Ян Пашакоўскі (1684-1757).

Педагог і выдавец, гісторык, тэолаг, член ордэна езуітаў, доктар філасофіі, рэктар Слуцкага і Нясвіжскага калегіумаў, стваральнік і выдавец календароў. Быў папулярызатарам гістарычнай навукі ў ВКЛ.

У адрозненні ад календарнай традыцыі выключыў са сваіх выданняў астралогію, прагностыку і іншыя забабоны, а запоўніў звесткамі з гісторыі і культуры ВКЛ, чым жадаў заахвоціць моладзь да чытання гістарычных прац.

Выкладаў паэтыку і рыторыку ў Коўне, Крожах, быў прэфектам школы ў Коўне. Выкладаў філасофію ў Вільні, быў выхавальнікам Гераніма Фларыяна Радзівіла, сына Міхала Радзівіла Рыбанькі.

1785 год. Першае выкарыстанне парашута для скачкоў.

Французскі паветраплавальнік Франсуа Бланшар прадэманстраваў у Лондане сканструяваны ім парашут для скачкоў з паветранага шара.

Сам Бланшар апрабаваць сваё вынаходства не вырашыўся і з вышыні 300 м скінуў на парашуце сабаку.

Першы эскіз парашута намаляваў Леанарда да Вінчы ў 1483 годзе. “Калі ў чалавека ёсць шацёр з накрухмаленага палатна шырынёй у 12 локцяў і вышынёй у 12 – пісаў геніяльны вучоны – то ён зможа кідацца з любой вышыні, без небяспекі для сябе”.

Парашут Леанарда быў падобны на сучасны, аднак адсутнасць практычнай патрэбы ў яго прымяненні служыла перашкодай для вырабу падобных прыладаў. Толькі развіццё паветраплавання праз 200 гадоў і частыя катастрофы заахвоцілі вынаходнікаў ушчыльную заняцца стварэннем апарата для паспяховага спуску чалавека з вялікай вышыні.

Упершыню пабудаваў і выпрабаваў такую прыладу французскі фізік Ленорман, які і даў яму назву – “парашут” (ад грэцкага “пара” – супраць і французскага “шуце” – падзенне).

1786 год. Нарадзіўся Канстанцін Тызенгаўз (1786-1853).

Прыродазнавец, арнітолаг, асветнік. Заснавальнік беларускай арніталогіі. Усё жыццё марыў пра аднаўленне ВКЛ.

Скончыў Віленскі ўніверсітэт, у Варшаве атрымаў урокі малявання ў Норбліна і Арлоўскага. Меў мастацкія здольнасці, што дапамагала яму і ў навуковай дзейнасці: большасць ілюстрацый да сваіх прац выканаў самастойна. У Пастаўскім палацы ім была створана галерэя карцін, якая налічвала больш за 300 палотнаў вядомых мастакоў.

Таксама меў прыгожы голас і граў на некалькіх інструментах, стварыў музычныя школы і аркестры ў Паставах і Ракішках.

У 1812 годзе ўзначаліў 19-ы пяхотны французскі полк, пазней быў шэфам 3-й кампаніі польскай ганаровай гвардыі, палкоўнікам войск Варшаўскага княства. Удзельнік Лейпцыгскай бітвы. Узнагароджаны Крыжам Ганаровага Легіёна.

Патрапіў пад амністыю імператара Аляксандра І і пасяліўся ў 1814 годзе ў Паставах.

У 1831 годзе падтрымаў вызваленчае паўстанне, дапамагаў матэрыяльнымі сродкамі, пастаўляў зброю. Быў арыштаваны, сядзеў у турме.

Распрацаваў сістэму класіфікацыі птушак, якой карыстаюцца сучасныя вучоныя. У Паставах стварыў арніталагічны музей (у калекцыі 3000 птушак з усяго свету і значная колькасць птушыных яек), карцінную галерэю, бібліятэку. Ён упершыню адкрыў гнездаванне ў Беларусі некаторых відаў птушак.

Аўтар больш 20 навуковых прац, у тым ліку “Усеагульная арніталогія, ці апісанне птушак усіх частак свету”, “Каталог птушак і млекакормячых ВКЛ і Каралеўства Польскага”.

Памёр 1 студзеня 1853 года.

1863 год. Пад Мілавідамі (зараз Баранавіцкі раён) паўстанцы далі бой расійскім карнікам.

Аб’яднаныя сілы паўстанцаў пад камандаваннем Ф. Юндзіла, І. Лукашэвіча, А. Лянкевіча, Л. Нарбута і агульным кіраўніцтвам К. Каліноўскага далі бой расійскім войскам. Сярод удзельнікаў бітвы былі Ф. Багушэвіч і М. Андрыёлі.

У гэты дзень расійскія войскі з розных бакоў атакавалі паўстанцкі лагер. Бой ішоў з 12 гадзін дня да цемры.

Паўстанцы засталіся ў гэтым баі пераможцамі, але мелі вялікія страты.

На месцы пахавання паўстанцаў усталяваны капліца-помнік (1930-я гады), у 1990 – камень з мемарыяльнай плітой. У 1993 годзе Мілавідскай школе прысвоена імя А. Лянкевіча, памяць пра гэтыя падзеі захоўваецца і ў назве вуліцы Паўстанцаў.

1863 год. За падтрымку паўстання расійскія карнікі расстралялі ў Вільні ксяндза Станіслава Ішору (1838-1863).

Першая ахвяра М. Мураўёва-вешальніка.

8 лютага 1863 года ён зачытаў у касцёле маніфест паўстанцаў. Сам святар пайшоў у паўстанцкі аддзел Л. Нарбута. Але потым ён добраахвотна здаўся, каб вызваліць пробашча жалудоцкага касцёла. Пробашча арыштавалі якраз з нагоды зачытанага вернікам маніфеста, да чаго ён не меў дачынення.

Ішору спачатку пакаралі 5 гадамі катаргі, але асабіста Мураўёў замяніў пакаранне на расстрэл.

Пакараны смерцю ў Лукішскай турме ў Вільні. Сведкі пакарання ўспаміналі, што святар звярнуўся да натоўпу з такімі словамі: «Трымацца і не падаць духам. Мы паміраем, а вам перадаём далейшыя лёсы Айчыны».

У 2003 годзе ў Лідзе адкрыта мемарыяльная шыльда, прысвечаная расстраляным у 1863 годзе ксяндзам.

1935 год. Нарадзіўся Васіль Зуёнак.

Беларускі паэт, перакладчык з розных славянскіх моў, крытык, літаратуразнаўца. Лаўрэат прэміі ЛКСМБ, Дзяржаўнай прэміі імя Янкі Купалы. Кандыдат філалагічных навук.

Аўтар многіх зборнікаў паэзіі, зборніка гумарыстычных вершаў, кніг літаратурна-крытычных артыкулаў, кніг выбраных вершаў, вершаў і паэм, двухтомніка выбраных твораў, кніг нарысаў і замалёвак, перакладаў.

Гімнам прыродна-вясковаму свету, роднаму краю і беларускаму народу ўвогуле стала яго ліра-эпічная пенталогія «Пяцірэчча».

Яго кніга «Нача» пабывала ў космасе: у 1978 годзе яна была дастаўлена касманаўту У. Кавалёнку на арбітальную станцыю «Саюз-6».

1988 год. У газеце “Літаратура і мастацтва” надрукаваны артыкул Зянона Пазняка і Яўгена Шмыгалёва “Курапаты – дарога смерці”.

Першая праца пра Курапаты.

Колькасць расстраляных НКУС у 1937-1941 гадах у Курапатах па розных ацэнках ад 30 да 102 і нават, да 220-250 тысяч.

З 1993 года Курапаты занесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь як месца пахаванняў ахвяр палітычных рэпрэсій 1930-1940-х гадоў.

4 красавіка 2019 года ўладамі дэмантаваны 70 драўляных, 13 красавіка – усе металічныя крыжы, што былі пастаўлены на знак памяці ахвяраў сталінскіх расстрэлаў.

30 ліпеня 2004 года Мінскі гарвыканкам перайменаваў вуліцу Бэзавую (Цна) у Курапацкую, але менш чым праз год гэта рашэнне было адменена.

1993 год. Памерла Юдзіф Арончык (1908-1993).

Беларуская актрыса. Заслужаная артыстка (1938).

Скончыла Беларускую драматычную студыю ў Маскве. Працавала ў Дзяржаўным яўрэйскім тэатры БССР, Тэатры драмы і камедыі пра Белдзяржэстрадзе, мастацкім кіраўніком Мінскага народнага тэатра мімікі і жэсту Беларускага таварыства глухіх.

Мастацтва Арончык вызначалася разнастайнасцю фарбаў у абмалёўцы характараў, глыбокім пранікненнем у псіхалогію персанажаў.

2017 год. Памёр Генадзь Шутаў (1939-2017).

Беларускі мастак-графік. Заслужаны дзеяч мастацтваў

Жыў у Віцебску. Скончыў Віцебскую мастацка-графічную педагагічную вучэльню, Маскоўскі паліграфічны інстытут. У 1976-1986 гадах быў старшынём Праўлення Віцебскай абласной арганізацыі Саюза мастакоў.

4 мая у гісторыі. Дзень пажарных. Тараса Шаўчэнку выкупілі з прыгона. Нарадзіўся Геранім Радзівіл. Дзень памяці Анатоля Сыса.

Навіна ад 4 мая, 2023

Міжнародны дзень пажарных (International Firefighters Day).

Устаноўлены ў памяць трагічных падзей, звязаных з тушэннем ляснога пажару ў снежні 1998 года, які адбыўся ў Аўстраліі. Тады пры выкананні свайго службовага абавязку загінулі пяцёра пажарных. Гэта падзея не была першым выпадкам гібелі змагароў з агнём, аднак менавіта яна падштурхнула да заснавання Міжнароднага дня, калі можна было б ушаноўваць герояў-агняборцаў, а таксама ўшанаваць памяць загінуўшых пры выкананні службовага абавязку.

У якасці даты святкавання быў выбраны дзень ушаноўвання Святога Фларыяна, які лічыцца нябесным апекуном пажарных.

У нашай краіне Дзень пажарнай службы адзначаецца 25 ліпеня на падставе Указа ад 11 верасня 1998 года. Выбар афіцыйнай даты свята не выпадковы. Менавіта 25 ліпеня 1853 года была заснавана пажарная ахова ў г. Мінску.

1715 год. Нарадзіўся Геранім Фларыян Радзівіл (1715–1760).

Дзяржаўны дзеяч ВКЛ, мецэнат.

Падарожнік па Еўропе. Меў шматлікія уладанні, у тым ліку трымаў Крычаўскае староства.

Падчашы, вялікі харужы ВКЛ.

Меў 6-тысячнае войска (па колькасці раўнялася войску ВКЛ) з гарнізонамі ў многіх гарадах, у тым ліку Крычаве. У Бялай, пасля ў Слуцку трымаў кадэцкі корпус.

Задушыў Крычаўскае паўстанне 1743–1744 гадоў.

У 1756 пачаў будаваць на востраве Жыд-возера (перайменаваў яго ў Князьмор, цяпер воз. Чырвонае) мураваны замак пад назвай Венецыя. Меркаваў стварыць на возеры флот з артылерыяй.

Заснаваў тэатр у Бялай і Слуцкі тэатр, артысты для якога рыхтаваліся ў спецыяльнай школе (першая ў Рэчы Паспалітай). Сабраў карцінную галерэю, вялікую бібліятэку.

1819 год. Нарадзіўся Фларыян Міладоўскі (1819–1889).

Беларускі кампазітар, піяніст, педагог.

Вучань віленскага кампазітара Ф. Цібэ, мінскага музыкі Д. Стэфановіча (настаўнік К.Марцінкевіча, С. Манюшкі) У 10-гадовым веку даў свой першы канцэрт, дзе ён выконваў няпростыя творы нават для дасведчаных музыкаў.

У 1836 годзе стаў выкладаць музыку дочкам Б. Тышкевіча і працаваць дырыжорам аркестра ў маёнтку Чырвоны Двор. Пад яго кіраўніцтвам сімфанічны аркестр стаў адным з лепшых прыватных музычных калектываў у Еўропе.

Павышаў сваю адукацыю ў Берліне, Вене, у Францыі. Працаваў у Вільні, у маёнтку Мацкі пад Мінскам, дзе з’явіўся самы знакаміты твор – аперэта «Канкурэнты» на словы М. Лапіцкага і У. Сыракомлі, прэм’ера якой адбылася ў Мінску ў 1861 годзе.

З 1862 года жыў на эміграцыі ў Францыі.

Аўтар аперэт, мес, смыковых квартэтаў, фартэпіянных трыа, санат для фартэпіяна ў 4 рукі, песень, мазуркі, паланэзаў, накцюрнаў, багатэлі.

Памёр 8 ліпеня 1889 года ў Бардо.

1838 год. Быў выкуплены з прыгону Тарас Шаўчэнка (1814–1861).

Яго выкупілі дзеячы культуры

Вядомы ўкраінскі мастак і літаратар. Нацыянальны герой Украіны.

Упершыню праехаў па Беларусі ў 1829 годзе, у час прыезду свайго ўладніка П. Энгельгарта ў Вільню.

У 1843 годзе, здабыўшы волю, Шаўчэнка па дарозе з Пецярбурга да Украіны наведаў Віцебск, Магілёў, Гомель. Гэтым жа шляхам вяртаўся ў Пецярбург у 1847 годзе. Падрымліваў сувязі са многімі беларускімі літаратарамі, удзельнікамі вызваленчага руху.

У 1863 годзе ў Вільні быў выдадзены «Кабзар» Шаўчэнкі на польскай мове ў перакладзе У. Сыракомлі.

Да пачатку XX стагоддзя адносяцца пераклады Шаўчэнкі на беларускую мову, якія зрабілі Янка Купала, А. Гурло, А. Паўловіч. Першым даследчыкам паэтыкі Т. Шаўчэнкі ў Беларусі быў М. Багдановіч. У аснове паэмы Янкі Купалы “Тарасава доля” – жыццёвы шлях вялікага Кабзара.

Перакладалі Шаўчэнку і беларускія паэты міжваеннага і паваеннага часу, у іхнім ліку – Рыгор Барадулін.

У яго гонар у Беларусі усталяваны помнікі ў Брэсце, Слуцку, Гомелі, Мінску, Магілёве (2005). У 2015 годзе помнік у Магілёве быў пашкоджаны вандаламі.

Выява Шаўчэнкі разам з Гогалем і Пушкіным размешчана на мемарыяльнай дошцы на будынку па Ленінскай, 33 у Магілёве.

У Беларусі вуліцы Шаўчэнкі ёсць у шматлікіх гарадах, у тым ліку Бабруйску, Магілёве.

На фота: Апаганены вандаламі помнік Т. Шаўчэку ў Магілёве (справа).

1863 год. У баі з расійскімі войскамі пад Дубічамі загінуў Людвік Нарбут (1832–1863).

Вайсковец, урач, вучоны-мэдык, мецэнат.

Падчас вучобы ў Віленскай гімназіі быў арыштаваны за спробу стварыць «таварыства патрыётаў з мэтай зрабіць паўстанне» і ў 1851 годзе аддадзены ў салдаты на Каўказ.

Вярнуўся на радзіму ў 1860 годзе. Адным з першых стварыў атрад з паўстанцаў у Беларусі, з якім з лютага па красавік 1863 году змагаўся супраць расійскіх войск. Быў ваенным начальнікам Лідскага павета, палкоўнікам.

М. Андрыёлі. Смерць Людвіка Нарбута ў Дубічах.

1904 год. Пачалося будаўніцтва Панамскага канала.

Ён злучае Ціхі і Атлантычны акіяны. Даўжыня 81,6 км. Афіцыйна адчынены 12 чэрвеня 1920 года.

Першым выказаў ідэю аб магчымасці будаўніцтва канала ўраджэнец Крычава Аляксандр Галынскі (1816–1893), падарожнік, пісьменнік, сябра А. Герцана, В. Урублеўскага, К. Маркса, Ф. Энгельса, Дж. Гарыбальдзі, разам з Юліушам Славацкім падарожнічаў па Блізкім Усходзе і па Егіпце. Памёр і пахаваны ў г. Крычаве.

1930 год. Памёр Уладзімір Краснянскі (1863–1930).

Гісторык, дырэктар Мсціслаўскай мужчынскай гімназіі (1906–1911), аўтар кнігі “Город Мстиславль” (1912), даследчык паўстання 1863 года.

Скончыў Пецярбургскі гісторыка-філалагічны інстытут. Выкладаў ў Беластоцкай рэальнай вучэльні, мінскай мужчынскай гімназіі, працаваў у Віленскім цэнтральным архіве старажытных актаў, у канцылярыі Віленскай навучальнай акругі, дырэктарам мсціслаўскай мужчынскай гімназіі, віцебскага рэальнага вучылішча, намеснікам дырэктара Віцебскага краязнаўчага музея.

З’яўляўся членам камісіі па ахове помнікаў даўніны і мастацтва віцебскага акруговага таварыства краязнаўства. Разабраў і сістэматызаваў багатую літаратурную, археалагічную і нумізматычную калекцыю В. Федаровіча. Праводзіў археалагічныя раскопкі ў Барысаўскім павеце.

1932 год. Нарадзіўся Мікола Прашковіч (1932–1983).

Беларускі дысідэнт, перакладчык, адзін з самых таленавітых беларускіх літаратуразнаўцаў ХХ стагоддзя. Адзін з першых пачаў даследаваць паэзію Сімяона Полацкага, абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму “Паэзія Сімяона Полацкага”.

Адзін з першых напісаў вялікі артыкул «Шлях паэта» пра творчасць Ларысы Геніюш (1967).

Спецыялізаваўся па старажытнай беларускай літаратуры. Некаторыя яго выступленні ў друку вылучаліся асаблівай палемічнай завостранасцю і атрымалі шырокі грамадскі рэзананс у Беларусі. Так, рэцэнзія М. Прашковіча на кнігу А. Коршунава пра А. Філіповіча (1965) выклікала рэзка адмоўную рэакцыю галоўнага афіцыёзнага гісторыка Л. Абэцэдарскага

Даверлівы, адкрыты і залішне эмацыянальны М. Прашковіч быў выкарыстаны савецкай дзяржбяспекай, пад пільным наглядам якой знаходзіўся, для дыскрэдытацыі некаторых патрыётаў, фабрыкацыі справы і выкрыцця ў 1973-1974 гадах «гнязда беларускіх нацыяналістаў» у АН БССР, у выніку чаго пацярпела цэлая група беларускіх навукоўцаў.

Па абвінавачанні ў беларускім нацыяналізме ў 1974 годзе быў звольнены з работы ў АН БССР.

Пэўны час заставаўся беспрацоўным, затым працаваў грузчыкам, карэктарам у часопісе «Родная прырода» і газеце «Вечерний Минск».

Трагічна загінуў на пажары 2 лютага 1983 года.

1997 год. Сеферына Хіменэс Малья (1861–1936) абвешчаны Блажэнным і стаў афіцыйным апекуном цыган у каталікоў.

З каталіцкай цыганскай сям’і ў Іспаніі. Ён правандраваў каля 40 гадоў, перш чым асесці ў Барбастра. Быў бяздзетным і таму ўсынавіў асірацелую пляменніцу жонкі Пепіту, падкормліваў бяздомных дзяцей. Праславіўся як сумленны гандляр конямі.

Нягледзячы на сваю непісьменнасць, вучыў цыганскіх і бедных іспанскіх дзяцей асновам хрысціянства, у першую чаргу Бібліі, якую ведаў вельмі добра, і малітвам.

Падчас грамадзянскай вайны ў Іспаніі, якая суправаджалася рэлігійнымі ганеннямі з боку рэспубліканцаў, Сеферына Малья паспрабаваў абараніць святара ад арышту. Па легендзе, пры затрыманні паліцыянты спыталі цыгана, ці ёсць у яго зброя. “Ёсць, і вось яна!” – адказаў той, дастаючы з кішэні пацеркі.

Ён быў забіты разам з іншымі святарамі, місіянерамі, агаліўшы перад смерцю сваю адзіную “зброю” і ўсклікнуўшы: “Слава Хрысту!”. Яго цела было скінута ў брацкую магілу.

2005 год. Памёр Анатоль Сыс (1959–2005).

Культавы беларускі паэт канца ХХ стагоддзя.

Працаваў у Веткаўскай раённай газеце, на Беларускім тэлебачанні.

Сустваральнік Таварыства маладых літаратараў «Тутэйшыя» (1986), актыўны ўдзельнік «Талакі». Яго паэзія, грамадзянянская і творчая пазіцыя аказалі вялікі ўплыў на тагачаснае пакаленне беларускіх паэтаў.

Адзін з арганізатараў і прамоўцаў на першых дэмакратычных акцыях «Дзяды» 1987–1988 гадоў і мітынга супраць разбурэння Верхняга Горада ў Мiнску.

Пахаваны ў роднай вёсцы Гарошкаў на Гомельшчыне.

2012 год. Памёр ураджэнец в. Маслакі Горацкага раёна Міхаіл Булахаў (1919–2012).

Беларускі мовазнавец. Заслужаны дзеяч навукі Беларусі, доктар філалагічных навук, прафесар.

Выхаванец Магілёўскага педінстытута.

Працаваў загадчыкам кафедр рускай мовы Мінскага педінстытута, БДУ, навуковым супрацоўнікам Інстытута мовазнаўства АН БССР.

Даследчык праблем сучаснай беларускай мовы, мовы старажытных беларускіх помнікаў, аўтар прац «Прыметнік у беларускай мове», «Гісторыя прыметнікаў беларускай мовы», «Усходнеславянскія мовазнаўцы».

Фота з адкрытых крыніц

Дзень у гісторыі. 17 сакавіка. Нашэсце мышэй. Скончана «Хроніка Магілёва». Запрыгоньванне сялян у СССР. Нарадзіўся кампазітар Я. Голанд.

Навіна ад 17 сакавіка, 2023

Герасім-гракоўнік (народны каляндар). Герасім гракоў прыгнаў.

Калі гракі прыляцелі, то праз тры тыдні можна будзе пачынаць пасяўную.

Калі гракі “гуляюць”, гэта значыць, што добрае надвор’е будзе.

Калі гракі крычаць, значыць надвор’е хутка сапсуецца (хутчэй за ўсё будзе дождж).

Калі на Герасіма прыляцяць гракі, то гэта да неўраджаю, а калі пасля, то ўраджай будзе добры.

Даўней, у дзень Герасіма Гракоўніка сяляне выпякалі хлеб у выглядзе гракоў.

1233 год. Мільёны мышэй запаўняюць баварскі горад Фрэйзінг, змушаючы жыхароў пакінуць месца.

Як жыхары горада перамаглі мышэй, дакладна невядома. А вось самай вядомай і найбольш часта цытаванай еўрапейскай легендай часоў Сярэднявечча на тэму пазбаўлення ад грызуноў з’яўляецца гісторыя з іншага месца. Аднойчы ў нямецкім горадзе Хамельн зніклі без вестак амаль усе дзеці старэйшыя за чатыры гады, усяго – 130 хлопчыкаў і дзяўчынак.

Незадоўга да гэтага здарэння нейкі вандроўны Пацукалоў з дапамогай сваёй чароўнай дудачкі ўтапіў у тутэйшай рацэ Везер цэлае полчышча пацукоў, пазбавіўшы ад нашэсця грызуноў гарадскія дамы і сутарэнні. Аднак, нягледзячы на дамову і выкананую паслугу, абяцаную ўзнагароду пацукалову так і не заплацілі.

Бяспраўны валацуга пакінуў горад без належных яму залатых гульдэнаў – сышоў, каб неўзабаве вярнуцца і адпомсціць. Пераапрануўшыся паляўнічым, ён пад гукі свайго чарадзейнага інструмента сярод белага дня, калі дарослыя знаходзіліся на богаслужэнні ў царкве, павёў за сабой амаль усіх юных жыхароў Хамельна – за выключэннем двух-трох хлопцаў і кульгавага хлопчыка на мыліцах. Пацукалоў выкраў у горада самае каштоўнае – яго будучыню. А сёння легенда пра яго і пацукоў прыносіць гораду вялікую карысць ад турыстаў.

1597 год. Кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў Віцебску магдэбургскае права і герб «у блакітным полі пагрудная выява Ісуса Хрыста, пад якой чырвоны меч».

Пасля Віцебскага паўстання (1623) горад быў пазбаўлены магдэбургскага права. Яно было адноўлена ў 1644 годзе.

Гісторыя горада бярэ пачатак ад 974 года. Атрымаў назву ад р. Віцьба. У свой час быў цэнтрам Віцебскага княства (з 1101), Віцебскага ваяводства ў ВКЛ, губерні (1772–1919), цяпер – вобласці (з 1938).

Быў у ліку 15 найбуйнейшых гарадоў ВКЛ. Падчас войнаў неаднаразова спалены і зруйнаваны.

Сёння мае 360 тысяч насельнікаў. Горад мастакоў, “Славянскага базара”, цэнтр падрыхтоўкі медыкаў, ветэрынараў, тэхнолагаў, настаўнікаў, абутковая сталіца і сталіца дэсантнікаў.

Буйны прамысловы цэнтр, вядомы прадукцыяй станкабудавання, завода “Віцязь”, кандытарскай фабрыкі „Віцьба“, вогнетушыцеляў, дываноў, футра.

1633 год. Кароль і вялікі князь ВКЛ Уладзіслаў IV падпісаў прывілей «Магілёўскім мяшчанам на набыццё плошчы, на пабудову царквы, на фармаванне законаў і брацтва, але не змешчанага ва Уніі».

Была гарантавана свабода выканання праваслаўных абрадаў.

1711 год. Пётр I афіцыйна аб’яўляе Марту Скаўронскую (1684–1727, будучую Кацярыну I) сваёй жонкай.

Стала расійская імператрыцай у 1721 годзе як жонка дзейнага імператара, з 1725 як кіруючая гасударыня. Другая жонка Пятра I, маці імпэратрыцы Лізаветы Пятроўны.

Ёсць звесткі аб тым, што паходзілі Скаўронскія з-пад Мінска. Марта была захоплена ў палон расейскімі войскамі ў Прыбалтыцы. У чэрвені 1706 года яе прывез у Магілёў А. Меншыкаў.

1746 год. Нарадзіўся Ян Давід Голанд.

Нямецкі кампазітар і дырыжор, кіраўнік нясвіжскай капэлы, выкладчык музыкі ў Віленскім універсітэце.

Ужо ў 1760-х гадах быў дастаткова аўтарытэтным кампазітарам у Германіі.

На пачатку 1780-х гадоў Караль Станіслаў «Пане Каханку» Радзівіл запрасіў кампазітара на пасаду дырыжора нясвіжскай капэлы. Менавіта тут Голанд упершыню звярнуўся да оперна-балетных жанраў.

17 верасня 1784 года адбылася прэм’ера яго оперы «Агатка, або Прыезд пана» – адна з першых опер, створаных і пастаўленых у Беларусі ў XVIII стагоддзі. Пасля гэтага яна больш за 40 год ішла на сцэнах тэатраў Рэчы Паспалітай.

У Нясвіжы кампазітар напісаў і іншыя творы – оперу «Чужое багацце нікому не служыць» і балет «Арфей і Эўрыдыка» («Арфей у пекле»), а таксама кантату, прысвечаную Каралю Радзівілу.

Амаль 20 год працаваў Я. Голанд у Нясвіжы. У пачатку XIX ст. ён пераехаў у Вільню, дзе на працягу 23 год выкладаў музыку ў Віленскім універсітэце, кіраваў універсітэцкім хорам і аркестрам, працягваў пісаць музыку. Тут ён напісаў і сваё самае значнае тэарэтычнае даследаванне – падручнік «Акадэмічны трактат аб сапраўдным мастацтве музыкі», у свой час шырока вядомы і папулярны сярод музыкантаў.

Творчасць Голанда аказала значны ўплыў на развіццё беларускай музычнай школы эпохі класіцызму.

Памёр 26 снежня 1827 года.

1807 год. Памёр Казімір Нарбут (1738–1807).

Мысліцель-асветнік, прадстаўнік эклектычнага кірунку ў філасофіі эпохі Асветніцтва ў Беларусі і Літве, член ордэна піяраў. Прафесар філасофіі.

Працаваў прафесарам і прэфектам піярскіх калегіумаў, прэфектам піярскай друкарні, пробашчам у розных гарадах.

Аўтар падручніка «Логіка, або Навука разважання і меркавання пра прадметы навукі», курса «Эклектычная філасофія».

Пераклаў з французскай мовы на польскую кнігу «Ваенная навука прускага караля для яго генералаў». У прадмове да яе выказаў сваё захапленне грамадскімі мерапрыемствамі, што ажыццяўляліся ў тагачаснай Беларусі, у прыватнасці будаўніцтвам Пінскага канала. Як член Адукацыйнай камісіі, займаўся рэформай школьнага навучання ў Беларусі і Літве, лічыў свецкую этыку адной з асноўных адукацыйных дысцыплін.

Выступаў за вызваленне філасофіі ад схаластыкі і багаслоўя, за развіццё навукі.

Памёр 17 сакавіка 1807 года.

1808 год. Нарадзіўся Шыман Канарскі.

Дзеяч нацыянальна-вызваленчага руху ў Польшчы, Літве і на Беларусі.

Удзельнік паўстання 1830-1831 гадоў, быў у эміграцыі ў Францыі. У 1835 годзе нелегальна вярнуўся з эміграцыі ў Расію і стварыў падпольную арганізацыю «Садружнасць польскага народа».

Фактычна рыхтаваў новае паўстанне. У Беларусі ён знайшоў немалую колькасць прыхільнікаў, а яго арганізацыя пачала разрастацца, быў нават створаны філіял «Жаночае таварыства».

Памёр у вязьніцы 11 сакавіка 1839 года.

Малюнак Яна Матэйкі. Шыман Канарскі ў турме, Вільня.

1837 год. У Мазыры нарадзіўся Эдуард Каверскі.

Расійскі ваенны дзеяч, генерал ад інфантэрыі, картограф, пад кіраўніцтвам якога ўпершыню была складзена карта Азіяцкай часткі Расійскай Імперыі, фундатар касцёла святога Аляксея у Івянцы.

Член-заснавальнік Рускага астранамічнага таварыства, член Пецярбургскага мінералагічнага, Рускага геаграфічнага таварыства – памочнік старшыні Аддзялення геаграфічнай матэматыкі. Удастоены Малога залатога медаля Геаграфічнага таварыства за складанне карт. Начальнік Трыянгуляцыі Заходняй памежнай прасторы.

Памёр 30 студзеня 1916 года. Пахаванне ў г. Івянец у крыпце касцёла Св. Аляксея.

У 2022 годзе каля касцёла ўсталявана мемарыяльная дошка.

1864 год. Летапісец Іван Трубніцкі зрабіў адзіны ў гэты дзень і апошні запіс у знакамітай «Хроніцы горада Магілёва».

Гэта была згадка аб вялікай навальніцы ўвечары ў горадзе. На гэтым Хроніка скончылася.

А вось у ХХ стагоддзі самая ранняя навальніца ў Магілёўскай вобласці адбылася 18 сакавіка 1938 года.

Магілёўская хроніка – летапісны звод, помнік беларускага гарадскога летапісання. Складалася на працягу ХVІІІ-ХІХ стагоддзяў купецкім старостам і лаўнікам Трафімам Суртой (да 1701) і рэгентам канцылярыі Юрыем Трубніцкім (1709-1747), яго сынам Аляксандрам (1747-1788), унукам Міхаілам (1812-1857), праўнукам Іванам (1857-1864).

Пэўны час лічылася згубленай. Магілёўскі краязнавец Геранім Філіповіч адшукаў страчаны арыгінал летапіса ў Салтыкоўскай бібліятэцы ў падмаскоўнай Балашыхе.

1922 год. У Магілёве нарадзіўся Ілля Клаз.

Савецкі беларускі пісьменнік. Пісаў на беларускай і рускай мовах.

Працаваў у рэдакцыях газет, у “Літаратуры і мастацтва”, у бюлетэні “Помнікі гісторыі і культуры Беларусі”.

Працаваў пераважна ў гістарычным жанры. Ім напісаны гістарычныя аповесці «Жарцы» (пра 1812 год у Беларусі), «Пралескі» (пра К. Каліноўскага), «Прасталюдзін з Крычава», раман “Белая Русь”, у якім адлюстроўваецца сумесная барацьба беларускіх сялян і казакоў супраць панскага прыгнёту ў ХVII стагоддзі, а таксама «Разбег», «По Двине на вёслах», «Потомству в пример».

Памёр 22 снежня 1980 года.

1937 год. У СССР прыняты закон, які пазбавіў сялян свабоды перамяшчэння.

Была ўведзена пашпартная сістэма, якая не распаўсюджвалася на сялян. Пашпарты ўводзіліся толькі для жыхароў гарадоў, працоўных новабудоўляў і саўгасаў. Сяляне, як і ў часы прыгоннага права, аказаліся намёртва прывязанымі да месца свайго пражывання. Яны павінны былі напаўняць засекі сацыялістычнай Радзімы за так званыя працадні і фактычна бясплатна, бо іншага выбару ў іх проста не было.

Закон дзейнічаў да 1974 года, калі 28 жніўня Пастановай Саўміна СССР № 677 «Аб зацвярджэнні палажэння аб пашпартнай сістэме ў СССР» былі адмененыя абмежаванні.

1951 год. Памёр Альберт Паўловіч (1875–1951).

Беларускі паэт-гумарыст, драматург, перакладчык і мастак. Найбольш значная постаць беларускай гумарыстыкі пачатку XX стагоддзя.

У яго доме ў Мінску бывалі Б. Эпімах-Шыпіла, Янка Купала, Якуб Колас, Цётка, Цішка Гартны, Змітрок Бядуля, М.Багдановіч і іншыя.

Вышываў ваўнянымі ніткамі вялікія дываны з адлюстраваньнем розных краявідаў, два з якіх дэманстраваліся на мастацкай выставе ў 1914 годзе.

Калекцыянер манет, пёраў, паштовак з пейзажамі, марак.

Друкавацца пачаў у «Нашай Ніве». Аўтар 175 гумарыстычных, 120 лірычных вершаў.

Перакладаў творы А. Пушкіна, Т. Шаўчэнкі, М. Канапніцкай, У. Сыракомлі і іншых.

Распрацоўшчык беларуска-польскага слоўніка.

Аўтар шматлікіх копіяў карцін Левітана, Шышкіна і іншых расійскіх мастакоў.

1969 год. 70-гадовая Голда Мэір уступае на пасаду прэм’ер-міністра Ізраілю.

Першая і адзіная жанчына – прэм’ер-міністр Ізраіля, трэцяя ў свеце, 4-ты прэм’ер-міністр Ізраіля (1969-1974).

Голда Мэір (Мабовіч, 1898-1978) нарадзілася ў Кіеве ў сям’і выхадцаў з Пінска Мабовічаў. З канца 1920-х па 1948 год – дзеяч сацыялістычнага сіянізму, функцыянер Гістадрута і Габрэйскага агенцтва, член Нацыянальнай рады. Адна з заснавальнікаў Дзяржавы Ізраіль. Працавала паслом Ізраіля ў СССР (1948–1949), міністрам працы і сацыяльнай абароны, міністрам замежных спраў, міністрам унутраных спраў Ізраіля.

У 1903-1906 гадах выхоўвалася ў дзеда з бабай у Пінску, потым з бацькамі выехала ў ЗША.

1991 год. У СССР адбыўся першы і апошні за ўсю гісторыю яго існавання рэферэндум.

Было вынесена толькі адно пытанне: «Ці лічыце Вы неабходным захаванне Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік як абноўленай федэрацыі раўнапраўных суверэнных рэспублік, у якой будуць у поўнай меры гарантавацца правы і свабоды чалавека любой нацыянальнасці ?».

Адмовіліся праводзіць рэферэндум 6 з 15 рэспублік: Латвійская, Літоўская, Эстонская, Малдаўская, Армянская і Грузінская ССР.

З 185,6 мільёна галасуючых грамадзян СССР у рэферэндуме прынялі ўдзел 148,5 мільёна, або 79,5%. З іх 113,5 мільёна, або 76,43%, выказаліся за захаванне СССР, але фактычна меркаванне ўдзельнікаў рэферэндуму ўжо нічога не вырашала, тым больш, што рэферэндум насіў “апытальны і рэкамендацыйны характар”.

Дзень у гісторыі. 3 студзеня. Пачатак будаўніцтва Бруклінскага моста. Нарадзіліся архібіскуп Тадэвуш Кандрусевіч, палітык Уладзімір Канаплёў

Навіна ад 3 студзеня, 2023

1738 год. Нарадзіўся Казімір Нарбут.

Мысліцель, асветнік і філосаф эпохі Асветніцтва, член ордэна піяраў. Прафесар філасофіі.

Вучыўся ў піярскіх навучальных установах ВКЛ, у Рыме. Працаваў прафесарам і прэфектам піярскіх калегіумаў, прэфектам піярскай друкарні, пробашчам у розных гарадах.

Аўтар падручніка «Логіка, або Навука разважання і меркавання пра прадметы навукі», курса «Эклектычная філасофія». Пераклаў з французскай мовы на польскую кнігу «Ваенная навука прускага караля для яго генералаў». У прадмове да яе выказаў сваё захапленне грамадскімі мерапрыемствамі, што ажыццяўляліся ў тагачаснай Беларусі, у прыватнасці будаўніцтвам Пінскага канала.

Як член Адукацыйнай камісіі, займаўся рэформай школьнага навучання ў Беларусі і Літве, лічыў свецкую этыку адной з асноўных адукацыйных дысцыплін. Член «Таварыства па складанні элементарных кніг», напісаў 2 раздзелы для школы «Статута парафіяльных школ» і настаўленне «Аб інспектаванні школ».

Выступаў за вызваленне філасофіі ад схаластыкі і багаслоўя, за развіццё навукі.

Памёр 17 сакавіка 1807 года.

1834 год. У в. Асінаўка Магілёўскай губерні (цяпер – Віцебскі раён) нарадзіўся Зміцер Сямёнаў.

Першы беларускі, другі рускі метадыст, папулярызатар геаграфічнай адукацыі, пісьменнік.

Настаўнічаў у Віцебску, Пецярбургу. Адзін з ініцыятараў адкрыцця ў Расіі настаўніцкіх семінарый. Першая такая семінарыя адкрыта ў Маладзечне ў 1864 годзе.

Дырэктар Кубанскай, Закаўказскай (г. Горы) настаўніцкіх семінарый.

Стаў другім, пасля К. Ушынскага метадыстам геаграфіі, рускай мовы.

Першым у Расіі стаў друкаваць у педагагічных часопісах паурочныя распрацоўкі па прадметах.

Распрацаваў шэраг першых наглядных дапаможнікаў для гімназій. Аўтар геаграфічнай хрэстаматыі «Айчыназнаўства» (6 тамоў), метадычнага дапаможніка для настаўнікаў “Каментары да нагляднага навучання па карцінках”, больш за 300 артыкулаў педагагічнага, біяграфічнага, крытычнага і гістарычнага зместу.

Распрацоўшчык краязнаўчага (радзімазнаўчага) прынцыпу выкладання геаграфіі. Яго ідэі закладзены ва ўведзеным у 1996 годзе вучэбным прадмеце для беларускай пачатковай школы “Мая Радзіма – Беларусь”.

Памёр 21 сакавіка 1902 года.

1855 год. Памёр Антон Марціноўскі.

Беларускі выдавец і публіцыст, апякун здольнай моладзі. Адзін з арганізатараў Віленскага друкарскага таварыства, літаратурна-грамадскага аб’яднання шрубаўцаў, рэдактар «Вулічныя навіны», «Dziennik Wileński», уладальнік друкарні, у якой друкаваліся «Статут ВКЛ» (1819), літаратурныя творы.

Сакратар Камісіі Часовага ўрада ВКЛ (1812). Марціноўскі стаў узорам новага тыпу патрыёта Беларусі: будучы палякам, любіць Беларусь, а будучы беларусам, любіць Польшчу.

1870 год. У Нью-Ёрку пачалося будаўніцтва Бруклінскага моста праз праліў Іст-Рывер.

Да будаўніцтва прыцягнулі 2 000 транспартных сродкаў і 150 000 гараджан. Мост будаваўся 13 гадоў, злучае Манхэтэн і Бруклін, яго даўжыня 1 825 метраў (цэнтральны пралёт – 486 метраў) пры шырыні 26 метраў, максімальная вышыня над Іст-Рывер – 41 метр.

Палатно маста ўтрымліваецца чатырма тросамі дыяметрам каля паўметра, прычым кожны з іх складаецца з 5434 сталёвых жыл. Гэтыя апорныя тросы абапіраюцца на дзве пабудаваныя ў гатычным стылі вежы, якія ўзвышаюцца над вадой на 84 метры.

Бруклінскі мост – папулярнае месца адпачынку і веласіпедных прагулак для жыхароў Нью-Ёрка, адзін з сімвалаў горада.

1888 год. Дзень нараджэння саломінкі для кактэйляў.

Першую штучную саломінку для кактэйлю вынайшаў амерыканскі прадпрымальнік Марвін Стоўн, уладальнік фабрыкі па вытворчасці папяровых цыгарэтных мунштукоў.

Ён вынайшаў яе падчас дэпрэсіі, калі папіваў кактэйль праз жытнюю саломінку. Некаторыя валокны жытняй саломінскі расшчапіліся і падчас чарговага ўцягвання вадкасці загразлі ў Марвіна на зубах. І гэта моцна яго раздражняла.

Тады ён узяў палоску паперы і намазаў яе край па ўсёй даўжыні клеем, наматаў спіраллю на аловак, а затым зняў атрыманую трубачку. Але звычайная папера хутка намакала і пераставала трымаць форму. Тады ён стаў выкарыстоўваць устойлівую паперу з манільскай пянькі, а дыяметр абраў такім, каб праз трубачку не праскоквала цытрынавая костачка.

Яшчэ ў старажытныя часы сярод арыстакратаў Егіпта і Месапатаміі лічылася модным піць праз залатую або срэбную трубачку.

У 1906 годзе была вынайдзена аўтаматычная машына для вырабу папяровых саломінак. У 1939 годзе амерыканец Джозэф Фрыдман заснаваў карпарацыю “Flexible Straw Corporation” і стаў выпускаць гафраваную саломінку, якая магла згінацца над шклянкай. Фрыдман знайшоў рынак збыту не толькі ў рэстаранах, але і ў шпіталях: ляжачых пацыентаў было зручна паіць з іх дапамогай.

У ІІ палове XX стагоддзя балтыморац Ота Дайфенбах вынайшаў пластыкавую саломінку для піцця.

1900 год. Нарадзіўся Аляксандр Адамовіч.

Партыйны і дзяржаўны дзеяч БССР. Намеснік наркама земляробства БССР. Працаваў на дзяржаўных і партыйных пасадах па ўсёй краіне, у тым ліку ў Бабруйску, Клімавічах. Загадваў аддзелам друку ЦК КП(б)Б, быў намеснікам рэдактара газеты «Беларуская вёска».

Арыштаваны НКУС 19 ліпеня 1930 года. Пакаранне адбываў у Салавецкім, Беламорска-Балтыйскім лагерах. Расстраляны 15 верасня 1937 года каля станцыі Сягежа ў Карэліі.

1905 год. Нарадзіўся Уладзімір Хадыка.

Беларускі паэт, перакладчык.

Настаўнічаў, служыў у Чырвонай Арміі, працаваў сакратаром Дудзіцкага сельсавета. Быў сябрам літаратурнага аб’яднання «Маладняк».

Аўтар вершаў, паэтычных зборнікаў, лірычных цыклаў.

Пераклаў на беларускую мову аповесць К. Гарбунова «Ледалом», кнігу выбраных твораў У. Бахмецьева «Людзі і рэчы», шэраг твораў М. Горкага, якія ўвайшлі ў 5 і 6-ы тамы Збору твораў М. Горкага на беларускай мове, раман М. Шолахава «Ціхі Дон» і іншыя. На яго верш «Расцём і дужэем» А. Туранкоў напісаў песню.

У лістападзе 1936 года арыштаваны НКУС, у 1937 асуджаны на 10 год пазбаўлення волі. Пакаранне адбываў у лагерах Сібіры.

Загінуў 12 мая 1940 года на будоўлі чыгункі каля Улан-Удэ.

1944 год. Нарадзіўся Міхаіл Раманюк.

Беларускі мастацтвазнавец, мастак, этнограф. Кандыдат мастацтвазнаўства, прафесар. Даследчык народнага мастацтва, матэрыяльнай культуры Беларусі, зрабіў мастацтвазнаўча-этнаграфічнае раянаванне беларускага народнага адзення ХІХ— пачатку ХХ стагоддзяў.

Аўтар альбомаў, кніг, серыі паштовых марак па народнаму адзенню, сцэнічных касцюмаў для розных мастацкіх калектываў, альбома «Беларускія народныя крыжы».

Кансультант «Беларусьфільма».

Памёр 4 верасня 1997 года.

1946 год. Нарадзіўся Тадэвуш Кандрусевіч.

Каталіцкі архібіскуп-мітрапаліт Мінска-Магілёўскі (да 3 студзеня 2021 года). Доктар тэалогіі. Член Мальтыйскага ордэна.

Служыў у Літве, Расіі і Беларусі.

Адлічаны з Гродзенскага педінстытута за наведванне касцёла і ўдзел у набажэнствах. Скончыў Ленінградскі політэхнічны інстытут, каўнаскую Духоўную семінарыю. Працаваў інжынерам на Вільнюскім заводзе шліфавальных станкоў. Вынайшаў «Прамысловы ўзор спецыяльнага высакахуткаснага шліфавальнага станка для Волжскага аўтамабільнага завода».

Служыў у Вільні, Друскеніках, біскупам Мінскай дыяцэзіі (1989-1991), у Расіі (1991-2007), архібіскупам-мітрапалітам Мінска-Магілёўскім (2007-2021), заснаваў Гродзенскую вышэйшую духоўную семінарыю, спрыяў вяртанню і адкрыццю каля 100 раней зачыненых касцёлаў і прычыніўся да выдання «Парадку Імшы» і «Катэхізіса» на беларускай мове, заснаваў маскоўскі Каледж каталіцкай тэалогіі імя святога Тамаша Аквінскага з 3 філіяламі, «Радыё Марыя» і Вышэйшую духоўную семінарыю «Марыя — Каралева Апосталаў» у Санкт-Пецярбургу,

Пасля масавых фальсіфікацый на прэзідэнцкіх выбарах 2020 года, жорсткага разгону акцый пратэстаў, звярнуўся да беларускіх уладаў з заклікам спыніць насілле і неадкладна вызваліць усіх затрыманых на мірных акцыях нявінных грамадзян. Заявіў аб наяўных падставах меркаваць, што прэзідэнцкія выбары 2020 года ў Беларусі праходзілі несумленна.

31 жніўня 2020 года, пасля вяртання з паездкі ў Польшчу, беларускія памежнікі адмовілі мітрапаліту ва ўездзе ў краіну. МУС Беларусі прызнала пашпарт Кандрусевіча несапраўдным.

24 снежня 2020 года вярнуўся ў Беларусь і 3 студзеня 2021 года завяршыў пастырскую дзейнасць.

1947 год. Нарадзіўся Васіль Гігевіч.

Беларускі пісьменнік.

Настаўнічаў у Харкаўскай вобласці, арганізатар ашмянскай раённай газеты «Красное знамя», працаваў на Барысаўскім шклозаводзе, на кінастудыі «Беларусьфільм», у часопісе «Маладосць».

Аўтар апавяданняў, 10 зборнікаў прозы, раманаў.

Выкарыстоўваючы своеасаблівыя мастацкія формы, даследуе сучасныя праблемы існавання цывілізацыі ў Сусвеце: паводзіны звычайнага чалавека, які па няволі апынуўся ў чужым грамадстве; магчымасці найноўшых тэхналогій стварыць штучны розум, каб устанавіць дыктат над людзьмі; рэакцыя зямлян на незвычайныя бытавыя праявы, якія выкліканы кантактамі з іншапланецянамі.

1954 год. У в. Акулінцы Магілёўскага раёна нарадзіўся Уладзімір Канаплёў.

Беларускі палітык, спартыўны функцыянер. Выхаванец геаграфічнага факультэта Магілёўскага педінстытута.

Працаваў настаўнікам, намеснікам дырэктара школы ў Шклове, у Шклоўскім РАУС, памочнікам дэпутата Вярхоўнага Савета А. Лукашэнкі, галоўным памочнікам прэзідэнта.

Дэпутат Вярхоўнага Савета XIII склікання, Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу, узначальваў дэпутацкую фракцыю “Згода”, быў намеснікам Старшыні Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу I і II склікання, старшынёй Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь III склікання.

Прэзідэнт Федэрацыі гандбола. Падтрымаў стварэнне рэгіянальнага часопіса “Магілёўскі мерыдыян”, выданне манаграфіі П. Лярскага “Прырода Магілёўскай вобласці”, праект мемарыялізацыі навуковай спадчыны вучоных-географаў Магілёўскага педінстытута.

2005 года. Указам прэзідэнта зацверджаны гербы Бабруйска, Дрыбіна, Слаўгарада, Чавус, Асіповічаў, Клічава, Касцюковічаў, Краснополля.

2008 год. Памерла Вольга Ладыгіна.

Беларускі архітэктар. Заслужаны архітэктар.

Працавала архітэктарам, галоўным архітэктарам Белдзяржпраекта, у Белдзяржпраекце, Дзяржбудзе, старшынёй праўлення Саюза архітэктараў БССР (1961-1965).

Аўтар шматлікіх праектаў па ўсёй Беларусі, а таксама моста праз р. Дняпро (1955) і Палаца культуры вобласці (1976) у Магілёве.

2018 год. Памерла Людміла Яфімава.

Народная артыстка Беларусі, харавы дырыжор.

Прадстаўнік Ленінградскай школы харавога дырыжыравання.

Працавала ў Мінскім музычным вучылішчы імя Міхаіла Глінкі, дзе заснавала канцэртны хор. З 1987 года мастацкі кіраўнік і галоўны дырыжор Дзяржаўнай акадэмічнай харавой капэлы імя Р. Шырмы.

Выканаўчай манеры Яфімавай былі ўласцівы глыбокае пранікненне ў змест твору, апора на класічны вакал.

Узнагароджана ордэнам Францыска Скарыны, ордэнам Крыжа прападобнай Ефрасінні Полацкай Беларускай праваслаўнай царквы.

Дзень у гісторыі. 8 лістапада. Нарадзіліся гісторыкі Тэадор Нарбут і Вацлаў Ластоўскі. Адчыніліся музеі ў Луўры і Брэсцкай крэпасці. Вынайдзены бурбон і рэнтгенаўскія прамяні. Паўстанне на савецкім ваенным караблі “Вартавы”

Навіна ад 8 лістапада, 20227 лістапада, 2022

Міжнародны дзень Клуба вясёлых і знаходлівых (КВЗ, з 2001 года) у краінах СНД.

Устаноўлены па ініцыятыве прэзідэнта міжнароднага клуба КВЗ А. Маслякова ў гонар гадавіны першай гульні, якая выйшла ў эфір 8 лістапада 1961 года.

Перадача была зачынена цэнзурай у канцы 1971 года. Адрадзіўся КВЗ у 1986 годзе.

wiki55.ru

Зміцер, Дзмітрыеў дзень (народны каляндар).

Калі Дзімітрыеў дзень са снегам, то і Вялікдзень са снегам. Калі на Зміцера будзе цёпла – чакай суровай зімы.

Зіма ўжо лезе на плот. Калі ў гэты дзень холад і снег, то вясна позняя і сцюдзёная, а калі адліга – зіма і вясна цёплыя.

Да Змітра дзеўка хітра – канец надзеі выйсьці замуж у гэтым годзе.

1050 год. Нарадзіўся Святаполк Ізяслававіч.

Князь полацкі, тураўскі, вялікі князь кіеўскі.

Унук князя Яраслава Мудрага, праўнук княгіні Рагнеды Рагвалодаўны.

Пасля смерці брата Мсціслава Ізяслававіча ў Полацку стаў ненадоўга князем крывіцкім, але ў 1071 годзе быў выгнаны Ўсяславам ІІ Чарадзеем.

У 1078-1088 гадах быў князем ноўгародскім і пастаянна ваяваў з Полацкам.

У 1088 годзе стаў княжыць у Тураве і марыць аб кіеўскім стальцы. Яго мары здзейсніліся ў 1093 годзе.

Пасля смерці Святаполка 16 красавіка 1113 года ў Кіеве пачаўся бунт, у выніку якога ўлада перайшла да Ўладзіміра Манамаха.

wikimedia.org

1784 год. Нарадзіўся Тэадор Нарбут.

Гісторык, археолаг, інжынер.

Удзельнічаў у расійска-пруска-французскай (1806-1807) і расійска-шведскай (1808-1809) войнах як ваенны інжынер. Удзельнік праектавання і будаўніцтва Бабруйскай крэпасці.

Даследчык гісторыі ВКЛ, праводзіў археалагічныя раскопкі ў Падняпроўі і Панямонні, аўтар «Гісторыі літоўскага народа».

Першым на Беларусі даў вызначэнне курганам як месцам старажытных пахаванняў. Сцвярджаў, што дрыгавічы невядомага паходжання жылі каля Кіева. Даследаваў Лідскі замак, надрукаваў артыкулы пра Ліду, Навагрудак, Індуру і іншыя. Увёў у навуковы ўжытак «Хроніку Быхаўца» (1846).

Меў багатую калекцыю археалагічных матэрыялаў.

Быў арыштаваны ў сувязі з падзеямі паўстання 1863-1864 гадоў.

Памёр 26 лістапада 1864 года ў Вільні.

1793 год. Адчыніўся для публікі нацыянальны мастацкі музей у Луўры.

Луўр у Парыжы – помнік архітэктуры і адзін з найбуйнейшых мастацкіх музеяў свету.

Пабудаваны як крэпасць на рацэ Сене ў 1190 годзе. У ХVI стагоддзі пераўтвораны ў жылы замак, затым перабудаваны ў каралеўскую рэзідэнцыю.

У 1672 годзе Людовік XIII пабудаваў Версаль, і туды быў перанесены каралеўскі двор. У Луўры ў 1725 годзе Акадэмія мастацтваў зладзіла мастацкія салоны.

У аснове збору Луўра ляжаць былыя каралеўскія калекцыі, а таксама калекцыі кляштараў і некаторых асоб.

У Луўры захоўваюцца ўнікальныя зборы ўсходніх старажытнасцяў, старажытнаегіпецкага, антычнага, заходнееўрапейскага і італьянскага мастацтва.

Сярод іх – старажытнагрэцкія статуі “Ніка Самафракійская” і “Венера Мілоская”, статуі Мікеланджэла “Паўсталы раб” і “Паміраючы раб”, партрэт Моны Лізы (“Джаконда”) да Вінчы, творы Рубенса, Рэмбрандта, Пусэна, Ватта, Давіда , Дэлакруа, Курбэ.

tunnel.ru

1789 год. Вынайдзены напой бурбон.

Вялебны Элайдж Крэйг з мястэчка Бурбон (штат Кентукі) упершыню прыгатаваў разнавіднасць віскі – бурбон.

Асноўнае адрозненне яго ад еўрапейскага віскі заключаецца ў тым, што бурбон вырабляецца з кукурузы, а не з ячменю, і вытрымліваецца ў спецыяльных бочках.

tunnel.ru

1858 год. Нарадзіўся Тадэвуш Урублеўскі.

Адвакат, грамадскі дзеяч. Пляменнік Валерыя Урублеўскага – лідара паўстання 1863-1864 гадоў, генерала Парыжскай Камуны.

Адзін з прызнаных лідараў літоўскага руху.

Быў упэўнены, што «мір і згода запануюць у нашым краі, калі ўсе мы будзем імкнуцца да ўсталявання брацкіх і справядлівых адносінаў уласнымі сіламі, а не пры дапамозе паліцыі, судовых прысудаў і турмаў».

Сабраў багатую бібліятэку, якую потым перадаў гораду Вільні.

Памёр 7 жнўня1925 года.

wikimedia.org

1883 года. Нарадзіўся Вацлаў Ластоўскі. Беларускі пісьменнік, грамадскі і палітычны дзеяч, гісторык, філолаг, літаратуразнавец, этнограф, акадэмік АН Беларусі.

Рэдактар, выдавец беларускіх газет, часопісаў, кніг, падручнікаў.

Кіраўнік Кабінета міністраў Народнай рады БНР.

Працаваў дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музея, загадчыкам кафедры этнаграфіі пры Інбелкульце, сакратаром Інбелкульта, у Камісіі жывой беларускай мовы, Камісіі па ахове помнікаў старасветчыны, арганізатарам этнаграфічных экспедыцый, у час адной з якой быў знойдзены Крыж Ефрасінні Полацкай.

Ставіў нацыянальныя інтарэсы вышэй за класавыя, лічыў нацыянальную праблему найважнейшай у гісторыі. Адмаўляў канцэпцыю адзінства гістарычных лёсаў Расіі і Беларусі.

Аўтар «Кароткай гісторыі Беларусі» (1910) – першай кнігі, у якой была спроба абгрунтаваць беларускі характар Вялікага княства Літоўскага, «Падручнага расійска-крыўскага слоўніка» (1924), фантастычнай аповесці «Лабірынты», сцэнічнага эпізода з жыцця Ф. Скарыны («Адзінокі»), апрацовак гістарычных легенд, апавяданняў, артыкулаў пра знакамітых беларускіх дзеячаў, па гісторыі Беларусі, перакладаў з рускай, англійскай, польскай, дацкай і іншых моў.

21 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ. Утрымліваўся ў турмах Масквы і Мінска, знаходзіўся ў ссылцы.

Паўторна арыштаваны 20 жніўня 1937, 23 студзеня 1938 прыгавораны да расстрэлу і ў той жа дзень расстраляны.

1895 год. Вільгельм Конрад Рёнтген адкрыў невядомыя да гэтуль – Х-прамяні

Позна ўвечары, сыходзячы са сваёй лабараторыі, Рёнтген накрыў разрадную трубку, з якой працаваў увесь дзень шчыльным кардонным футаралам і ўжо ў дзвярах па звычцы павярнуўся праверыць, ці ўсё ў парадку. І тут ён заўважыў дзіўнае свячэнне на стале: свяціўся ліст паперы, пакрыты соллю сіняроднага барыю. Але побач не было крыніцы святла, працавала толькі разрадная трубка.

Усяго некалькі хвілін спатрэбілася вучонаму, каб зразумець: значыць, існуе іншае выпраменьванне, якое здольнае праходзіць скрозь шкло і кардон.

50 сутак навуковец не выходзіў з лабараторыі: прасвечваў прамянямі розныя прадметы: кнігу, скрыню з гірамі, калоду карт.

Ён прыйшоў да высновы, што новыя промні здольныя пранікаць скрозь непразрыстыя прадметы і пераадольваць адлегласць 1,5-2 метры. Ён адкрыў X-прамяні – нябачнае вокам выпраменьванне з даўжынёй хвалі 0,005 – 100 нанаметраў.

Першым чалавекам, якому Рёнтген вырашыўся прадэманстраваць сваё адкрыццё, стала яго жонка Берта.

28 снежня прафесар дазволіў ёй увайсці ў лабараторыю і зрабіў першы ў гісторыі рэнтгенаўскі (больш правільна – рёнтгенаўскі) здымак. Гэты здымак кісці рукі фраў Берты за некалькі дзён абышоў увесь свет.

tunnel.ru

1908 год. Нарадзіўся Міхась Багун.

Беларускі паэт, празаік, перакладчык.

Аўтар лірычных рамантычна-акрыленых твораў: шэрагу зборнікаў, паэм. Пісаў і апавяданні для дзяцей.

Перакладчык на беларускую мову М. Астроўскага «Як гартавалася сталь», вершаў А. Пушкіна, У. Маякоўскага, Э. Багрыцкага і іншых.

Некаторыя яго вершы, пакладзеныя на музыку, увайшлі ў фальклорныя запісы.

Арыштаваны ў лістападзе 1936 года, прыгавораны да 8 гадоў пазбаўлення волі. Памёр 17 лютага 1938 года ў перасыльным лагерным пункце.

1956 год. Адкрыццё Музэя абароны Брэсцкай крэпасці.

Расшыраная экспазіцыя з 9 залямі была адчынена 25 чэрвеня 1961 года да 20-годдзя абароны. Права адкрыць яё было прадастаўлена абаронцу крэпасці Герою Савецкага Саюза П. Гаўрылаву.

8 мая 1965 года Брэсцкай крэпасці прысвоена званне «Крэпасць-герой».

У 1969 годзе музей перададзены з Міністэрства абароны СССР у падпарадкаванне Міністэрства культуры БССР.

Зараз экспазіцыі размешчаны на 1 270 м2. У 10 залях музея прадстаўлена 4 000 экспанатаў.

За гады існавання музей наведалі 25 мільёнаў чалавек са 140 краін свету.

brest-fortress.by

1975 год. Адбылося паўстанне на вялікім супрацьлодкавым караблі Балтыйскага флота “Вартавы” ў Балтыйску.

Пасля ваенна-марскога парада ў Рызе, у ноч з 8 на 9 лістапада кіраванне караблём было захоплена зампалітам карабля, капітанам 3-га рангу Валерыем Сабліным.

Ён лічыў, што ўлада вядзе народ не тым шляхам. Марскі афіцэр распрацаваў дэталёвую праграму пераўладкавання грамадства. Ён выступаў за шматпартыйнасць, свабоду слова, змяненне парадку выбараў у партыі і краіне.

У яго планах было прывесці карабель у Ленінград і там агучыць свае патрабаванні. Карабель быў перахоплены памежнымі вартаўнічымі караблямі і марской авіяцыяй.

Па прыгаворы ваеннага трыбунала Саблін быў расстраляны.

У 1994 годзе справа В. Сабліна была перагледжана Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда РФ. Яму замянілі “расстрэльны” артыкул на 10 гадоў турэмнага зняволення.

1980 год. Нарадзіўся Канстанцін Касцючэнка.

Сучасны беларускі скульптар. «Мінчанін года» (2015), ЛаўрэатДзяржпрэміі.

Сярод яго вядомых твораў манумент «Брама Памяці», частка мемарыяльнага комплексу «Трасцянец» у мінскіх Шабанах, скульптура «Манета» перад галоўным офісам банка «Дабрабыт» у Мінску, помнік Івану Шамякіну ў Добрушы (у суаўтарстве).

wikimedia.org

2010 год. Памёр Міхаіл Савіцкі.

Народны мастак. Акадэмік акадэміі мастацтваў Расіі, акадэміі навук Беларусі, Герой Беларусі. Працаваў у галіне станкавага і манументальнага жывапісу.

У аснове твораў ваеннай тэматыкі асабістыя ўражанні ад гераічнай барацьбы народа супраць акупантаў, злачынстваў фашыстаў супраць чалавецтва. Значнае месца ў творчасці займаюць партрэты, хрысціянская тэматыка.

wikimedia.org

Дзень у гісторыі: 31 жніўня. Улады закрылі беларускамоўнае «Радыё 101,2». Пачаўся працэс аб’яднання Германіі. Нарадзіўся паўстанец Людвік Нарбут. «Вечны мір» з Масковіяй. Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім

Навіна ад 31 жніўня, 202231 жніўня, 2022

1432 год. Грамадзянская вайна у Вялікім Княстве Літоўскім.

Двое ўплывовых дзеячаў Літвы Жыгімонт Кейстутавіч і Сямён Гальшанскі спрабавалі забіць лідэра краю Свідрыгайлу, якому пашчасціла збегчы ў Полацк.

Свідрыгайла, хоць і быў каталіком, але падтрымліваў праваслаўных вернікаў краіны. У яго былі складаныя адносіны з польскім каралём Ягайлам, якія прывялі да разрыву Літвы з Польшчай.

Па ўцёках Свідрыгайлы, уладу ў Літве захапіў Жыгімонт.

Грамадзянская вайна трывала пяць гадоў. У выніку адзінаўладным Князем стаў Жыгімонт.

Супраць яго таксама ўчынілі змову, за якой стаялі прыхільнікі Свідрыгайлы. Жыгімонта забілі ў Троцкім замку.

1449 год. Паміж Вялікім княствам Літоўскім і Вялікім княствам Маскоўскім падпісаны «дагавор пра вечны мір».

За Вялікім Княствам Літоўскім Масква прызнавала Смаленск і шэраг гарадоў на тэрыторыі цяперашняй Расіі, а таксама землі Украіны. Масковія ж завалодала Ноўгарадам, Ржэвам ды Псковам.

Аддаўшы гэтыя гарады Літва страціла на ўсходніх землях уплыў і саюзнікаў.

1832 год. Нарадзіўся Людвік Нарбут.

Вайсковец, адзін з кіраўнікоў паўстання 1863-1864 гадоў.

У 1850 годзе арыштаваны за спробу стварыць «общество патриотов с целью произвести восстание», а ў 1851 сасланы ў салдаты на Каўказ.

Адным з першых стварыў атрад з паўстанцаў у Беларусі, з якімі з лютага па красавік 1863 году змагаўся супраць расійскіх войск. Быў ваенным начальнікам Лідскага павета, палкоўнікам.

Загінуў у баі пад Дубічамі.

1885 год. Нарадзіўся Генадзь Багдановіч.

Грамадскі дзеяч.

Выдавец віленскай газеты «Незалежная думка», выкладаў у віленскай гімназіі, віцебскіх педагагічным тэхнікуме і ветэрынарным інстытуце.

15 ліпеня 1930 году арыштаваны савецкімі органамі па сфабрыкаванай справе «Саюзу вызвалення Беларусі». У 1931-ым сасланы ў Кіраўскую вобласць Расіі.

Паўторна арыштаваны 25 ліпеня 1937 году. Загінуў у зняволенні. Абставіны смерці невядомыя.

Рэабілітаваны 15 лістапада 1957.

1922 год. Нарадзіўся Ўладзімір Шыцік.

Журналіст, пісьменнік.

Працаваў на шклоўскай папяровай фабрыцы «Спартак», у шэрагу газет.

Аўтар фантастычных твораў і дэтэктываў.

1990 год. Пачаўся працэс аб’яднання Германіі.

У Берліне падпісаны Дагавор аб устанаўленні германскага адзінства паміж Федэратыўнай Рэспублікай Германіяй і Германскай Дэмакратычнай Рэспублікай.

Афіцыйнае абʼяднанне ФРГ і ГДР адбылося 3 кастрычніка 1990 года.

ГДР спыніла сваё існаванне як дзяржава, а Заходні Берлін перастаў быць самастойнай палітычнай адзінкай з асаблівым міжнародным статусам.

1996 год. Спыненае вяшчанне незалежнай беларускамоўнай радыёстанцыі «Радыё 101,2».

Была спадкаемніцай радыёстанцыі «Беларуская маладзёжная», якую зачынілі ў 1994 годзе незадоўга да першых прэзідэнцкіх выбараў. За тым рашэннем стаяў прэтэндэнт на пасаду прэзідэнта прэм’ер-міністр Вячаслаў Кебіч.

Фармальнай прычынай для закрыцця Радыё 101,2 стала тое, што, нібы, перадатчык радыёстанцыі стварае перашкоды міліцэйскім каналам «Алтай».

Частата 101,2 FM была перададзеная пазней для вяшчання іншым радыёстанцыям. З 2003 года на частаце 101,2 МГц працуе радыёстанцыя «Пілот ФМ», якая належыць Беларускаму рэспубліканскаму саюзу моладзі.

На «Радыё 101,2» аўтарскія перадачы і эфіры вяліся па-беларуску, была ўведзеная прынцыповая адмова ад рускамоўных песень.

Улетку 1996 года радыёстанцыя выйшла на самаакупнасць.

“Радыё 101,2” – першай распачало практыку выступленняў музычных гуртоў у жывым эфіры.

Па закрыцці радыёстанцыі ў яе студыі былі запісаныя супольныя музычныя праекты «Народны Альбом» і «Я нарадзіўся тут».