Tag: Богданович

Дзень у гісторыі. 31 сакавіка. Эйфелева вежа. СССР папрасіўся ў НАТА. Нарадзіліся паэт А. Мінкін, хакеіст П. Бурэ. Першая ахвяра СОVID – акцёр В. Дашкевіч.

Навіна ад

1697 год. Маскоўскі дыпламат, стольнік Пётр Талсты пабываў у магілёўскім Брацкім манастыры. 

Ён  прыбыў у Магілёў напярэдадні. «У тым манастыры царква саборная вялікая, будынак у царкве ладнай разьбяной працы пазалочаны. Тая царква ўся падпісана насценным лістом ладным, іканастас разны пазалочаны, вялікі, ладнай працы».

Брацкі манастыр (1620–1940-я).

1785 год. Памёр ураджэнец Наваельні граф Антоній Тызенгаўз (1733–1785).

Дзяржаўны дзеяч ВКЛ, мецэнат. Заснавальнік першага на Беларусі перыядычнага выдання – «Gazeta Grodzieńska». Адміністратар каралеўскіх эканомій: Гарадзенскай, Брэсцка-Кобрынскай, Шавельскай, Аліцкай і Магілёўскай.

Яго намаганнямі Гродна зрабілася месцам працы розных дзяржаўных устаноў: Скарбовай камісіі, Вярхоўнага Трыбунала, задворнага асэсарскага суда. 

Заснаваў у горадзе і яго ваколіцах шэраг мануфактур, адчыніў гарадскі тэатр,  кадэцкі корпус, гандлёвую, землямерную, медыцынскую, тэатральную і іншыя школы, друкарню.

У 1775 годзе набыў у Вільні друкарню, выдаваў календары, часопіс «Gazety Wileńskie».

Палымяны прыхільнік асветы, усталявання роднай мовы. Прапаноўваў Ж.-Ж. Русо  пераехаць жыць у Гродна або ў Белавежскую пушчу.

Пахаваны ў фамільным склепе ў Жалудоцкім касцёле.

Помнікі Тызенгаўзу ўстаноўлены ў Гродзенскім Фарным касцёле, Паставах, яго імем названа плошча ў Гродне.

1889 год. У Парыжы ўрачыста адкрыта Эйфелева вежа.

Сімвал Парыжа, кахання ў закаханых парачак з усяго свету. Першапачаткова задумвалася як часовая канструкцыя і была пабудавана ўсяго за 2 гады на Марсавым полі ў якасці ўваходнай аркі на тэрыторыю экспазіцыі Сусветнай выставы 1889 года. Пазней названа ў гонар свайго канструктара Г. Эйфеля.

Ажурнае збудаванне складаецца з 18 000 металічных дэталяў, для злучэння якіх было выкарыстана 2,5 мільёны заклёпак. Металічныя канструкцыі важаць 7300 тон, а агульная вага, уключаючы неметалічныя элементы, складае 10000 тон.

15 мая 1889 года на вежу падняліся першыя наведвальнікі.

324 мятровая вежа была самай высокай ў свеце да 1930 года.

1904 год. На браняносцы «Петрапаўлаўск» падчас руска-японскай вайны загінуў ураджэнец Мінска Андрэй Валковіч (1870–1904).

Ваенны ўрач. Доктар медыцыны.

Скончыў Імператарскую Ваенна-медыцынскую акадэмію. Прымаў удзел у барацьбе з эпідэміямі тыфа, халеры ў Вяцкай губерні.

Служыў урачом у розных флоцкіх экіпажах. Аддаваў перавагу не практычнай, а эксперыментальнай медыцыне, якой ён з захапленнем заняўся па прапанове і пад кіраўніцтвам І. Паўлава.

Удзельнік руска-шведскай экспедыцыі (1899–1901) па градусным вымярэнні на архіпелагу Шпіцберген. На востраве збіраў гідралагічны і заалагічны матэрыял.

Удзельнік руска-японская вайны.

У яго гонар названа гара на ўсходзе Зямлі Тарэля вострава Заходні Шпіцберген.

1910 год. Пад Браславам нарадзіўся Юзаф Буйноўскі (1910–2001).

Польскі паэт, гісторык літаратуры, літаратурны крытык, эсэіст.

Скончыў Дзісенскую гімназію, Віленскі ўніверсітэт.

Выкладаў у Браслаўскай прыватнай гімназіі, выдаў у мясцовай друкарні два зборнікі вершаў. Перад вайной працаваў у Вільні.

Пасля пачатку ІІ Сусветнай вайны быў мабілізаваны ў польскую армію і ўдзельнічаў у баявых дзеяннях пад Львовам. У 1939–1941 гадах быў зняволеным ў савецкім лагеры, з якога ўцёк у Вільню. У 1941 годзе быў арыштаваны НКУС і адпраўлены ў канлагер на Урал, зноў уцёк і ўступіў у армію генерала Андэрса, удзельнічаў у баявых дзеяннях 2-га корпуса на тэрыторыі Італіі. 

У 1946 годзе стаў сузаснавальнікам польскага ПЭН клуба і пераехаў на пастаяннае жыхарства ў Англію.

У Вялікабрытаніі займаўся выдавецкай, літаратурнай дзейнасцю, кіраваў выдавецтвам Польскага літаратурнага таварыства, утрымліваў уласную друкарню. Як доктар і прафесар выкладаў ва ўніверсітэтах Англіі, Амстэрдама, Гайдэльберга.

1952 год. У в. Чарняўка Хоцімскага раёна нарадзіўся Алег Мінкін.

Беларускі пісьменнік, перакладчык. Узнагароджаны літаратурнымі прэміямі «Гліняны Вялес» за кнігу вершаў «Пенаты», імя М. Стральцова за паэтычную творчасць.

Скончыў Бабруйскую школу-інтэрнат № 1, Маскоўскі інстытут інжынераў сельскагаспадарчай вытворчасці.

Працаваў у Бураціі, на нафтаправодзе «Дружба» ў Наваполацку, у «Галоўтранснафце» (Гомель), на нафтаправодах Цюменскай вобласці.

Жыве ў Вільнюсе. Выдаваў газету «Рунь».

Аўтар вершаў, зборнікаў паэзіі, прозы, дзіцячых кніг.

Пераклаў вершы Ц. Норвіда, Б.  Лесьмяна, Л. Стафа, М. Зэрава, П. Грабоўскага.

1954 год. СССР звярнуўся да НАТА з просьбай прыняць яго ў сябры арганізацыі.

НАТА просьбу не задаволіла.

1964 год. Нарадзіўся Ян Збажына

Беларускі паэт і празаік.

Працаваў у школах і ўніверсітэце ў Баранавічах. Заснавальнік маладзёжнага і скаўцкага руху ў г. Баранавічы, адзін з заснавальнікаў Баранавіцкага філіяла БАЖ.

Аўтар, сааўтар кніг, зборнікаў паэзіі, апавяданняў, афарызмаў, вершаў, эсэ, якія друкаваліся ў многіх газетах, часопісах «Першацвет», «Бярозка», «Маладосць», «Полымя», «Дзеяслоў».

Памёр 10 лютага 2011 года.

1969 год. Памёр Мікалай Шчаглоў-Куліковіч (1893-1969).

Беларускі кампазітар, этнограф, паэт, музыколаг, дзеяч беларускага руху ў эміграцыі, аўтар музыкі гімна на словы М. Багдановіча “Пагоня”, адзін з арганізатараў Тэатра оперы і балета Беларусі, дырыжор яго сімфанічнага аркестра, дырыжор сімфанічнага аркестра Усебеларускага Радыёкамітэту, музычны рэдактар Беларускага радыё.

У красавіку 1944 года ў Мінскім гарадскім тэатры паставіў оперу «Усяслаў Чарадзей» на вершы Н. Арсенневай.

Заснаваў у Нью-Ёрку беларускі хор, кіраваў беларускімі хорамі ў Кліўлендзе і Чыкага. Пакінуў вялікую музычную спадчыну.

Тэатр оперы и балета

1971 год. У 3-й гарадской бальніцы Мінска нарадзіўся Павел Бурэ.

У пасведчанні аб нараджэнні месцам нараджэння запісана Масква па месцы прапіскі бацькоў.

Савецкі і расійскі хакеіст. Заслужаны майстар спорту СССР. Правёў у НХЛ 12 сезонаў у складзе каманд «Ванкувер Кэнакс», «Фларыда Пантэрз» і «Нью-Ёрк Рэйнджэрс». За сваю хуткасць атрымаў мянушку “Руская ракета”.

У рэгулярных сезонах НХЛ правёў 702 гульні, у якіх набраў 779 ачкоў (437 шайб і 342 перадачы). Па сярэдняй колькасці шайб за матч (0.623) займае пятае месца ў гісторыі НХЛ. Шэсць разоў удзельнічаў у матчах усіх зорак, а ў 2000 годзе атрымаў прыз самаму каштоўнаму гульцу матчу ўсіх зорак.

Член залы славы Міжнароднай федэрацыі хакея і Залы хакейнай славы. Уваходзіць у спіс 100 найвялікшых хакеістаў за ўсю гісторыю НХЛ.

2020 год. Першай афіцыйнай ахвярай каронавіруса на Беларусі стаў Віктар Дашкевіч (1945–2020).

Беларускі акцёр. Заслужаны артыст. Уладальнік медаля Ф. Скарыны.

Скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут.

Працаваў акцёрам, загадчыкам трупы ў Нацыянальным драматычным тэатры імя Якуба Коласа, дырэктарам Беларускага тэатра «Лялька» (Віцебск).

Сыграў больш за 40 ролей у тэатры, у тым ліку ў пастаноўках «Несцерка» В. Вольскага, «Прымакі» Янкі Купалы, «Званы Віцебска» У.  Караткевіча, «Чорная нявеста» А. Дударава, «Апошнія сведкі» С.  Алексіевіч.

Дзень у гісторыі. 26 сакавіка. Егіпецкі каляндар. Прэм’ера оперы «Усяслаў Чарадзей». Шэнгенскае пагадненне. Нарадзіліся паэт В.Шніп, палітык Ф. Вячорка.

Навіна ад

4241 год да нашай эры. Увядзенне ў Егіпце календара з годам у 365 дзён.

Ужо ў XLIII ст. да н.э. жыхары Дэльты ўстанавілі год у 365 дзён і ўвялі ў 4241 годзе да н. э. каляндарны год такой даўжыні, які пачынаўся ў дзень, калі ўзыход Сірыўса супадаў з усходам сонца на шыраце Паўднёвай Дэльты, з летнім сонцастаяннем і папярэднічаў разліву Ніла.

Год у егіпцян ужо тады складаўся з 365,25 сутак. Аднак у даўжыню свайго года егіпцянамі быў пакладзены цэлы лік дзён – 365. 

Такім чынам, за кожныя 4 гады сезонныя з’явы адставалі ад календара на 1 суткі. Пры адсутнасці высакосных гадоў Новы год праходзіў за 1460 (365×4) гадоў усе сезоны і вяртаўся на пачатковую дату. Перыяд у 1460 гадоў зваўся сотычным перыядам, цыклам, ці Вялікім годам Соціса.

Год дзяліўся на 3 сезоны па 4 месяцы кожны: Час паводкі – ахет – з сярэдзіны ліпеня да сярэдзіны лістапада, Час ўсходаў – пярэць – з сярэдзіны лістапада да сярэдзіны сакавіка, Час засухі – шыму  – з сярэдзіны сакавіка да сярэдзіны ліпеня.

Трэба нагадаць, што старажытны славянскі каляндар таксама меў толькі тры сезоны: вясну, лета і зіму: “Колькі лет, колькі зім!”, “Ад вясны да вясны”. Восень (“пад сень лета”) з’явілася значна пазней.

У 25 годзе да н.э.  устаноўлены Александрыйскі каляндар, сінхранізаваны з юліянскім календаром. Ён захаваў ранейшыя назвы месяцаў, а кожны чацвёрты, высакосны год у канцы дабаўляўся адзін дзень. Да старажытнаегіпецкага календара ўзыходзяць копцкі і эфіёпскі календары, якія да гэтага часу прымяняюцца мясцовымі цэрквамі. Структура егіпецкага календара была запазычаная французскім рэвалюцыйным календаром.

1923 год. У Маскве скончыўся працэс над клерыкаламі-«антысаветчыкамі».

Магілёўскі каталіцкі арцыбіскуп Ян Цепляк (1857–1926) разам з петраградскім К. Буткевічам прыгавораны да смяротнага пакарання. 13 ксяндзоў атрымалі розныя тэрміны зняволення.

К. Буткевіч быў расстраляны, а пад напорам міжнароднай грамадскасці смяротны прысуд Цепляку быў заменены на 10 гадоў пазбаўлення волі. У 1924 годзе ён быў вызвалены з Бутырскай турмы і высланы ў Польшчу, адкуль пераехаў у Рым, затым у ЗША, дзе і памёр у 1926 годзе.

Ян Цепляк у 1908–1917 гадах быў кіраўніком Магілёўскай архідыяцэзіі.

1932 год. Памёр Зігмунд Лазінскі (1870–1932).

Беларускі каталіцкі рэлігійны дзеяч, біскуп  мінскі (1918–1925) і пінскі (1925–1932).

Святар з 1895 года. Быў пробашчам кафедральнага сабора ў Мінску,  прафесарам Магілёўскай духоўнай акадэміі ў Пецярбургу, кіраўніком адноўленай Мінскай архідыяцэзіі (1917–1920), першым біскупам навастворанай Пінскай дыяцэзіі (1925–1932).

У 1909-1911 гадах суправаджаў магілёўскага біскупа Яна Цепляка ў наведванні парафій Расійскай імперыі.

Спрыяў усталяванню беларускай мовы ў касцёле. Арганізатар беларускай каталіцкай семінарыі ў Мінску (пазней пераведзена ў Навагрудак, затым у Пінск).

У 1920 годзе арыштаваны камуністычнымі ўладамі, 11 месяцаў правёў у маскоўскай «Бутырцы», пасля вымушаны з’ехаць у Заходнюю Беларусь.

1940 год. Нарадзіўся Міхаіл Касцюк.

Беларускі гісторык, акадэмік, доктар гістарычных навук, прафесар. Ганаровы архівіст Беларусі. Ганаровы грамадзянін Навагрудскага раёна.

Скончыў Гродзенскі педінстытут.

З 1969 года працаваў у Інстытуце гісторыі АН БССР (дырэктар у 1989–1999 гадах), Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ.

Займаўся даследаваннем сацыяльна-эканамічнай і грамадска-палітычнай гісторыі Беларусі ХХ стагоддзя. Вывучаў гісторыю дзяржаўнага і нацыянальна-культурнага будаўніцтва, пытанні ўсталявання і функцыянавання савецкай сістэмы ўлады, праблемы гістарыяграфіі, крыніцазнаўства.

Аўтар звыш 300 навуковых прац, у тым ліку 14 манаграфій.

З’яўляўся галоўным рэдактарам «Нарысаў гісторыі Беларусi», «Гісторыі Беларусi» ў 6-ці тамах.

Памёр 5 лютага 2019 года.

1942 год. Нарадзіўся Іван Арабейка.

Беларускі паэт.

Скончыў Беларускі політэхнічны інстытут.

Аўтар вершаў, зборнікаў паэзіі «Услед за сонцам», «Асенні ранак». Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Уладзіміра Калесніка за кнігу вершаў «Сказаць хачу».

Яго вершы друкаваліся ў перакладах на рускую, ўкраінскую і грузінскую мовы.

Ягоная ўнучка Яна Арабейка была арыштаваная 12 лістапада 2020 года ў межах крымінальнай справы разам з 10 іншымі актывістамі студэнцкага руху ў рамках справы студэнтаў і выкладчыкаў ВНУ. Прызнаная палітычнай зняволенай.

1944 год. У Мінску ў гарадскім тэатры адбылася прэм’ера оперы «Усяслаў Чарадзей» М. Шчаглова-Куліковіча на вершы Н. Арсенневай.

Мікалай Шчаглоў-Куліковіч (1893–1969) – вядомы беларускі кампазітар, музыколаг, этнограф, паэт і дзеяч беларускага руху ў эміграцыі, аўтар музыкі гімна на словы М. Багдановіча “Пагоня”, вдзін з арганізатараў Тэатра оперы і балета Беларусі, дырыжор яго сімфанічнага аркестра, дырыжор сімфанічнага аркестра Усебеларускага Радыёкамітэту, музычны рэдактар Беларускага радыё.

Заснаваў у Нью-Ёрку беларускі хор, кіраваў беларускімі хорамі ў Кліўлендзе і Чыкага. Пакінуў вялікую музычную спадчыну.

Тэатр оперы і балета

1958 год. Заснавана Пастаяннае прадстаўніцтва Беларусі пры ААН.

Беларусь з’яўляецца заснавальнікам Арганізацыі Аб’яднаных Нацый і беларуская дэлегацыя ў ліку іншых дэлегацый, якія прадстаўляюць першапачатковых членаў Арганізацыі, падпісала ў кастрычніку 1945 года ў Сан-Францыска Статут ААН.

Прыняцце Беларусі ў ствараемую глабальную арганізацыю стала прызнаннем міжнароднай супольнасцю ўкладу, які ўнёс беларускі народ у перамогу над фашызмам у Другой сусветнай вайне.

Прадстаўніцтва ААН у Беларусі адкрылася ў 1992 годзе.

1960 год. Нарадзіўся Віктар Шніп.

Беларускі паэт, празаік, перакладчык. Лаўрэат Нацыянальнай літаратурнай прэміі.

Скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы Літаратурнага інстытута імя М. Горкага ў Маскве. Працаваў у часопісе «Беларусь», газетах «Наша слова» і «Літаратура і мастацтва», намеснікам дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура», галоўным рэдактарам часопіса «Полымя».

Аўтар каля 30 кніг паэзіі і прозы, суаўтар многіх зборнікаў, зборніка казак «Нявеста для Базыля».

Пісаў тэксты для рок-гуртоў, бардаў, эстрадных выканаўцаў.

Віктар Шніп і яго жонка, Людміла Рублеўская

1988 год. У Варшаве ўтвораны заснавальніцкі камітэт Беларускага Аб’яднання Студэнтаў (БАС) у Польшчы.

БАС – беларуская грамадская арганізацыя студэнтаў у Польшчы, якая займаецца грамадска-культурнай, асветнай, выдавецкай, турысцкай дзейнасцю.

БАС быў зарэгістраваны 29 лістапада 1988, 17 снежня 1988 года адбыўся першы з’езд. Гурткі дзейнічаюць у ВНУ Беластока, Варшавы, Гданьска, Любліна, Ольштына, адзін у ЗША.

На лясной паляне Борык каля мястэчка Гарадок Беластоцкага павета з 1990 да 2019 год БАС праводзіў штогадовы фестываль беларускай альтэрнатыўнай і рок-музыкі «Басовішча».

Выступ гурта «Крама» на «Басовішчы-2007»

1988 год. Нарадзіўся Франак Вячорка.

Беларускі грамадзкі дзеяч, журналіст, палітык. Палітычны дарадца С. Ціханоўскай. Сын Вінцука Вячоркі.

Кіраваў укладаннем некалькіх музычных праектаў, каардынаваў праект па дубляваньні замежных фільмаў на беларускую мову, у межах якога былі перакладзеныя «Шрэк 2», «Шрэк 3», «Крымінальнае чытво», «Любоў насамрэч».

Аўтар кнігі «Падарожны Дапаможнік для беларусаў», адзін з ініцыятараў кампаніі «Народны журналіст», вядучы курсаў беларускай мовы «Мова ці кава».

Супрацоўнічаў з Радыё Рацыя, Радыё Свабода, БелаПАН, каардынаваў прасоўванне тэлеканалу Белсат, працаваў у Агенцтве ЗША па глабальных медыях у Вашынгтоне, выкладае ў Еўрапейскім каледжы ў Варшаве, удзельнічаў у праектах дакументальных фільмаў, кінаспектакляў, фільмаў.

1989 год. Упершыню на альтэрнатыўнай аснове ў СССР адбыліся выбары народных дэпутатаў.

Сярод абраных ад БССР (усяго больш за 20) – пісьменнік Алесь Адамовіч (1927–1994), дзяцінства і юнацкасць якога прайшла ў п. Глуша Бабруйскага раёна. У Глушы 9 лістапада 2019 года ўсталяваны помнік А. Адамовічу.

У дэпутаты ВС СССР балатаваўся і А. Лукашэнка, але прайграў В. Кебічу.

1995 год. Пачынае дзейнічаць Шэнгенскае пагадненне.

Пагадненне аб скасаванні пашпартнага і мытнага кантролю шэрагу дзяржаў Еўрапейскага Саюза.

Першапачаткова падпісана 14 чэрвеня 1985 года пяццю еўрапейскімі дзяржавамі (Бельгіяй, Нідэрландамі, Люксембургам, Францыяй, Германіяй). Уступіла ў сілу 26 сакавіка 1995 і спыніла існаванне 1 мая 1999 года, замешчана Шэнгенскім заканадаўствам ЕС.

Сукупная тэрыторыя дзяржаў, якія цалкам ўжываюць Шэнгенскае заканадаўства, і ўдзельнікаў дэ-факта, за вылікам выняткаў складае так званую Шэнгенскую зону, гэта значыць, прастору, на якой перамяшчэнне людзей адбываецца максімальна бесперашкодна, без праводжанага на пастаяннай аснове пашпартнага кантролю.

На сёння ў Шэнгенскай зоне 26 краін.

23 лютага. Дзень у гісторыі. Дзень абаронцаў. Нарадзіліся мастак К. Малевіч, філосаф Я. Бабосаў, актор А. Янкоўскі

Навіна ад

Дзень абаронцаў Айчыны.

Паводле папулярнай версіі, 23 лютага – дзень стварэння Чырвонай Арміі. Але гэта не так, таму што дэкрэт пра стварэнне добраахвотніцкай Рабоча-сялянскай Чырвонай Арміі Ленін падпісаў амаль на месяц раней – 28 студзеня 1918 года.

Па другой версіі, у гэты дзень пад Псковам былі спынены і разбіты германскія войскі, якія ішлі на Петраград – “калыску рэвалюцыі”. Аднак на самай справе 23 лютага пад Псковам не было ні баёў, ні перамогі.

Трэцяя версія, больш пераканаўчая: бальшавікі прыдумалі свята 23 лютага для таго, каб людзі забыліся пра буржуазна-дэмакратычную рэвалюцыю, якая скінула цара. Яна пачалася 23 лютага 1917 года.

І што важна: ніводная з гэтых версій не мае дачынення да Беларусі.

А яшчэ 23 лютага – дзень стварэння Беларускай краёвай абароны (23 лютага 1944-28 красавіка 1945 года).

1766 год. Памёр Станіслаў Ляшчынскі. 

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1704–1706, 1733).

У Рэчы Паспалітай было адразу два выбраныя і ўмоўна легетымныя каралі: С. Ляшчынскі і Аўгуст ІІ Моцны. Войскі Пятра ўвайшлі ў Рэч Паспалітую, рабуючы ВКЛ, з мэтай вярнуць карону Аўгусту і перашкодзіць прасоўванню шведаў да межаў Расіі.

У 1733 годзе пасля смерці Аўгуста II было абвешчанае чарговае беcкаралеўе, і Ляшчынскі атрымаў магчымасць заняць каралеўскі сталец з дапамогай Францыі. Аднак супраць была Расія. 

5 кастрычніка 1733 года ў Кракаве з дапамогай расійскіх войскаў быў абраны новы кароль Аўгуст Саксонскі, які і быў неўзабаве каранаваны.

1878 год. Нарадзіўся Казімір Малевіч. 

Тэарэтык мастацтва, дызайнер–мастак–авангардыст, адзін з заснавальнікаў супрэматызму – кірунку ў абстрактным мастацтве.

У 1919–1922 гадах выкладаў у Народнай мастацкай школе ў Віцебску.

На пачатку 1900–1910-х гадоў імкнуўся сумясціць прынцыпы кубізму і футурызму, потым перайшоў да супрэматычных кампазіцый, адмовіўся ад канкрэтнай сюжэтнай змястоўнасці твораў («Чорны квадрат», «Чырвоны квадрат»). 

З дапамогай прасторавых кампазіцый («архітэктонаў») вывучаў фармальную мову пластычных мастацтваў, ствараў праекты побытавых рэчаў, малюнкі для тэкстыля і іншыя. У 1918 стварыў афармленне першай пастаноўкі «Містэрыі-буф» У. Маякоўскага.

Аўтар мастацтвазнаўчых прац «Ад кубізму да супрэматызму», «Супрэматызм» і іншых.

Cамая дарагая карціна ў гісторыі – «Супрэматычная кампазіцыя» – напісана менавіта Малевічам.

Памёр 15 мая 1935 года.

1880 год. Памёр Фёдар Глінка. 

Пісьменнік, публіцыст, афіцэр, удзельнік дзекабрысцкіх таварыстваў.

Удзельнік Айчыннай вайны 1812 года, член «Саюза выратавання», адзін з кіраўнікоў «Саюза дастатку». 

Аўтар вайсковага дзённіка «Лісты рускага афіцэра» (1815–1816), працы «Досведы святой паэзіі», вершаў «Тройка» і «Вязень», якія сталі папулярнымі песнямі.

1891 год. Нарадзіўся Міхаіл Піятуховіч. 

Беларускі літаратуразнавец, крытык, педагог.

Даследчык беларускай літаратуры. Член навукова-тэрміналагічнай камісіі, Інбелкульта, акадэмік, прафесар і дэкан педагагічнага факультэта БДУ.

З прычыны грубых палітычных абвінавачванняў яго навуковых апанентаў, пераехаў на педагагічную працу на Каўказ.

Арыштаваны ў 1937 годзе, прыгавораны да расстрэлу і расстраляны ў Мінску 20 снежня 1937 года.

Даследчык заходнееўрапейскай, у тым ліку французскай, беларускай літаратуры, творчасці Якуба Коласа.

Аўтар “Нарысаў гісторыі беларускае літаратуры…”, даследаванняў пра фальклор, Ф. Скарыну, Ф. Багушэвіча, Я. Купалу, Я. Коласа, М. Багдановіча, Ц. Гартнага, Ядвігіна Ш., М. Чарота, К. Чорнага і іншых. 

Рэдактар-укладальнік хрэстаматыі «Выпісы з беларускае літаратуры: Новы і найноўшы кругабегі», рэдактар і аўтар уступнага артыкула да твораў П. Труса.

1907 год. Нарадзіўся Станіслаў Станкевіч. 

Беларускі літаратуразнавец, грамадскі дзеяч.

Скончыў Віленскі ўніверсітэт, абараніў магістарскую дысертацыю «Беларуская стыхія ў творах Элізы Ажэшкі». Доктарская дысертацыя абаронена па тэме «Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі».

Адзін з кіраўнікоў Таварыства прыяцеляў беларусаведы, рэдактар часопіса «Студэнцкая думка». Выкладаў у Віленскім універсітэце, працаваў у Югаславіі і Балгарыі. 

У перыяд акупацыі Беларусі быў бургамістрам Барысаўскай акругі, акруговым намеснікам Беларускай цэнтральнай рады ў Баранавічах. 

3 лета 1944 года – у Германіі. Быў першым старшынёй «Антыбальшавіцкага блоку народаў», садзейнічаў адкрыццю філіяла Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Мюнхене, працаваў у беларускай рэдакцыі радыёстанцыі «Свабода», Інстытуце вывучэння СССР (Мюнхен). 

3 1962 жыў у ЗША. Старшыня Беларуска-амерыканскага задзіночання, рэдактар газеты «Беларус». Аўтар кнігі «Беларуская падсавецкая літаратура першай палавіны 1960-х гг.».

Памёр 6 лістапада 1980 года. Пахаваны на беларускіх могілках у Іст-Брансуіку ў штаце Нью-Джэрсі.

Станіслаў Станкевіч разам з М. Шчорсам і Н. Арсенневай падчас шпацыру па вуліцы Вільні. Другая палова 1930-х гадоў.

1931 год. Нарадзіўся Яўген Бабосаў. 

Беларускі філосаф, сацыёлаг, палітолаг і культуролаг. Акадэмік НАН Беларусі. Доктар філасофскіх навук, прафесар.

Скончыў БДУ. Працаваў у БДУ, Мінскім медыцынскім інстытуце,  Інстытуце павышэння кваліфікацыі выкладчыкаў грамадскіх навук пры БДУ, дырэктарам Інстытута філасофіі і права АН БССР (1977–1989). Заснавальнік (1990) і дырэктар Інстытута сацыялогіі НАН Беларусі.

Распрацаваў новыя канцэптуальныя падыходы да даследаванняў сацыяльных аспектаў навукова-тэхнічнай рэвалюцыі, духоўнага свету чалавека ў адзінстве з сацыяльна-эканамічнымі ўмовамі. 

Даследуе асноўныя тэндэнцыі сацыяльна-стратыфікацыйнага і сацыяльна-палітычнага развіцця Беларусі ў канцы ХХ – пачатку ХХІ стагоддзяў.

Аўтар звыш 820 навуковых прац, у тым ліку 36 манаграфій, 15 падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў па сацыялогіі і канфлікталогіі.

Прэзідэнт Беларускай сацыялагічнай асацыяцыі. Быў адным з ініцыятараў стварэння Рэспубліканскай партыі працы і справядлівасці (1993), Сацыялістычнай партыі Беларусі (1994).

1942 год. У в. Сталяры Асіповіцкага раёна нарадзіўся Анатоль Багдановіч.  

Беларускі эканамгеограф, буйны спецыяліст у галіне размяшчэння вытворчых сіл і рэгіянальнай эканомікі. Кандыдат геаграфічных навук. 

Скончыў геаграфічны факультэт БДУ. 

Працаваў у розных навукова-доследных установах эканамічных інстытутах, першым намеснікам дырэктара Навукова-доследнага эканамічнага інстытута Міністэрства эканомікі.

Прымаў удзел у распрацоўцы схем развіцця і размяшчэння вытворчых сіл Беларусі на розныя перыяды, займаўся распрацоўкай палітыкі Праграмы перахода да рынкавай эканомікі, комплексных прагнозаў сацыяльна – эканамічнага развіцця на розныя перыяды, Праграмы структурнай перабудовы эканомікі Беларусі, Канцэпцыі Нацыянальнай стратэгіі устойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь, розных іншых праграм.

Аўтар больш за 200 навуковых прац у галіне эканомікі, эканамічнай геаграфіі, у тым ліку манаграфіі «Города Беларуси. Краткий экономический очерк», 16 кніг, 4 брашур.

1944 год. Нарадзіўся Алег Янкоўскі. 

Савецкі акцёр тэатра і кіно, рэжысёр. Народны артыст СССР. Лаурэат Дзяржаўных прэмій СССР,  Расіі (дзве). Уладальнік Прэміі «Ніка».

Яго бацька паходзіў з польскай шляхты беларускіх зямель. Нарадзіўся ў Джэзказгане, куды быў сасланы бацька.

Некаторы час жыў са старэйшым братам Расцілавам у Мінску, тут дэбютаваў на сцэне тэатра. Скончыў Саратаўскае тэатральнае вучылішча. Працаваў у Саратаўскім драматычным тэатры, у Маскоўскім тэатры «Ленком».

Сярод роляў: барон Мюнхгаўзен («Той самы Мюнхгаўзен»), князь Мышкін («Ідыёт» паводле Ф. Дастаеўскага), Трыгорын («Чайка» А. Чэхава), Гамлет («Гамлет» У. Шэкспіра), Аркадзь Бурмін («Хлопец з нашага горада» К. Сіманава), Берынг («Аптымістычная трагедыя» У. Вішнеўскага) і іншыя.

3 1968 года здымаўся ў кіно: «Шчыт і меч», «Служылі два таварышы», «Я, Францыск Скарына…», «Зорка чароўнага шчасця», «Звычайны цуд», «Той самы Мюнхгаўзен», «Закаханы па ўласным жаданні», «Забіць дракона» і шматлікія іншыя.

Памёр 20 мая 2009 года.

1947 год. Нарадзіўся Алесь Жук. 

Беларускі пісьменнік, перакладчык, публіцыст. Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі, Літаратурных прэмій імя І. Мележа, імя Якуба Коласа.

Скончыў БДУ. Працаваў у выдавецтве «Мастацкая літаратура», у часопісе «Маладосць», у часопісе «Полымя», галоўным рэдактарам газеты «Літаратура і мастацтва», часопісаў «Нёман» і «Беларусь».

Аўтар апавяданняў, кніг, зборнікаў прозы. Паводле «Зоркі над палігонам» зняты мастацкі фільм «Палігон», «Паляванне на Апошняга Жураўля» – у тэатры імя Я. Купалы пастаўлены спектакль, знята мастацкая кінастужка.

А. Жук адзін з самых цікавых сучасных беларускіх празаікаў, творы якога вызначаюцца тэматычнай разнастайнасцю, грунтуюцца на філасофскай і эстэтычнай аснове і з’яўляюцца роздумамі над жыццём. Пісьменніка цікавіць прырода чалавечага шчасця, жыццёвыя праблемы і іх пераадоленне, асэнсаванне чалавекам самога сябе, адносіны да працы, да прыроды.

Памёр 15 кастрычніка 2022 года.

1979 год. Памёр ураджэнец Віцебска Міхаіл Натарэвіч.

Савецкі жывапісец і педагог. Вучань Ю.  Пэна.

Выкладаў у Ленінградскіх інстытуце жывапісу, скульптуры і архітэктуры, Вышэйшым мастацка-прамысловым вучылішчы імя В. Мухінай.

Пісаў жанравыя і гісторыка-рэвалюцыйныя кампазіцыі, партрэты, пейзажы. Працаваў у тэхніцы алейнага і тэмпернага жывапісу.

Яго творы знаходзяцца ў Дзяржаўным Рускім музеі, у іншых музеях і прыватных зборах у Расіі, Вялікабрытаніі, Германіі, Францыі, ЗША і іншых краінах.

Памёр 23 лютага 1979 года ў Ленінградзе.

Дзень у гісторыі. 6 студзеня. Тры каралі. Сканчэнне Лівонскай вайны. Капенгагенская Русалачка страціла галаву. Нарадзіўся Адам Станкевіч, памерла Магдалена Радзівіл

Навіна ад

Першая Посная куцця. Перадкалядная вячэра (праваслаўны каляндар). Які дзень, такі і год.

Гэта назва звязана са звычаем праваслаўных хрысціян ужываць у гэты дзень у ежу куццю – сушаныя хлебныя зерні, што размочаныя ў вадзе, папросту кажучы – кашу. Куццёй называлі не толькі кашу і ўсякую посную ежу, а таксама сок, ці, як казалі раней, “малако” рознага насення: макавае, канаплянае, сланечнікавае, гарчычнае, арэхавае, міндальнае і іншыя. Гэтым “малаком” запраўлялі кашы падчас 40-дзённага Піліпавага паста перад Калядамі і ў калядную куццю.

Ужо ў IV стагоддзі былі прыняты правілы як святкаваць вячэру перад Раством. У V стагоддзі Анатоль, Патрыярх Канстанцінопальскі, затым Анатоль і Сафроній Іерусалімскія (VI стагоддзе), Козма Маюмскі і Іаан Дамаскін (VIII стагоддзе) напісалі для свята Нараджэння Хрыстовага святыя спевы, якімі Царква і ў цяперашні час услаўляе свята.

Самая вясёлая частка перадкаляднай вячэры – раздача падарункаў. Сачэльнік (ад сочыва) – адзін з нямногіх выпадкаў, калі дзеці садзіліся за стол разам з дарослымі.

Абрад «Тры каралі», Багаяўленне (каталіцкі каляндар).  

Узнік у першыя стагоддзі хрысціянства на Усходзе, у праваслаўнай царкве звязваецца з хрышчэннем Ісуса Хрыста Янам Хрысціцелям і сашэсцем на яго Духа Святога ў выглядзе голуба (19 студзеня). 

У каталіцызме Багаяўленне святкуецца з ІV стагоддзя, яго сімволіка звязваецца з паведамленнем евангелляў, як паганскія цары-варажбіты Каспар, Мельхіёр і Балтазар, папярэджаныя анёлам, прыйшлі пакланіцца немаўляці Ісусу і прынеслі дары. У памяць гэтага ў касцёлах служаць удзячныя малебны, Хрысту прыносяцца ў ахвяру як цару – золата, як Богу – ладан, як чалавеку – міра. 

Асвечанай у касцёле крэйдай на дзвярах дамоў пішуць першыя літары іменаў трох каралёў, перамяжаючы іх крыжыкамі, і нумар году, накшталт: +М+M+Х+Х+ІІІ (2023). «Шчодрым вечарам» напярэдадні гэтага свята заканчваюцца «святыя вечары», г.зн. вечары ад Божага Нараджэння да свята Трох каралёў. Дзецям і сваякам у  вечар напярэдадні свята, 5 студзеня, дараць падарункі, раздаюць пірагі. З самога свята пачынаюцца карнавальныя гульні і забавы, якія заканчваюцца на Папялец.

Традыцыйна на вячэру самога свята ў Рэчы Паспалітай пяклі мігдалавы торт або пірог з запечаным у сярэдзіне вялікім мігдалам. Той, каму даставаўся кавалак з гэтым мігдалам, мусіў сваім коштам арганізаваць вечарыну на Папялец; дзяўчыне ў гэтым выпадку варажылі хуткае замужжа. У канцы ХІХ ст. звычай быў крыху зменены, і таго, хто даставаў мігдал, абвяшчалі «мігдаловым каралём», г.зн. ганаровым маршалкам банкету.

1582 год. Заключаны Ям-Запольскі мір. Скончылася Лівонская вайна. 

Мірны дагавор паміж Рэччу Паспалітай і Маскоўскай дзяржавай  заключаны на 10 год у в. Ківерава Гара, за 15 вёрст ад Запольскага Яма пасламі Івана Грознага і Стэфана Баторыя пры пасярэдніцтве папскага легата Антоніа Пасевіна. 

Вайну пачаў Іван Грозны з Вялікім княствам Літоўскім за валоданне Лівоніяй. Паводле ўмоў міру Іван Грозны адмовіўся ад Лівоніі і Полацка, Маскоўская дзяржава атрымала назад Вялікія Лукі і некаторыя іншыя землі.

Фота: Карціна Яна Матэйкі «Стэфан Баторый пад Псковам».

1892 год. Нарадзіўся Адам Станкевіч. 

Беларускі каталіцкі святар, грамадскі і культурны дзеяч, асветнік, культуролаг, выдавец і публіцыст.

Святар з 1914 года. У Петраградзе ўзначальваў беларускі гурток, супрацоўнічаў з беларускімі газетамі «Светач», «Дзянніца», «Гоман».

Адзін з заснавальнікаў і лідараў Хрысціянскай дэмакратычнай злучнасці, ініцыятараў правядзення з’езда беларускага каталіцкага духавенства ў Мінску (1917).

Адным з першых перайшоў да казанняў на беларускай мове пры правядзенні набажэнстваў.

Адстойваў нацыянальныя, сацыяльныя і рэлігійныя правы заходне-беларускага насельніцтва. За дабрачынную дзейнасць яго называлі «вялікім філантропам».

Аўтар літаратурных партрэтаў дзеячаў айчыннай гісторыі і культуры, кніг і брашур з распрацоўкай нацыянальнай гістарыяграфічнай канцэпцыі, кнігі «Доктар Францішак Скарына – першы друкар беларускі».

Адмаўляў палажэнне пра гвалтоўнае далучэнне заходне-рускіх зямель да ВКЛ. Пытанні гісторыі беларускага народа разглядаў у працах «Вітаўт Вялікі і беларусы», «Кастусь Каліноўскі: „Мужыцкая праўда“ і ідэя незалежнасці Беларусі», «Да гісторыі беларускага палітычнага вызвалення». Даследчык нацыянальнай асветы, беларускага нацыянальнага адраджэння. Аўтар падручніка па айчыннай гісторыі для пачатковай школы.

У 1949 годзе (у другі раз) арыштаваны, асуджаны на 25 гадоў пазбаўлення волі, сасланы ў лагер у Іркуцкую вобласць, дзе і памёр.

1900 год. Нарадзіўся Аляксандр Адамовіч. 

Партыйны і дзяржаўны дзеяч БССР. Намеснік наркама земляробства БССР. 

Працаваў на дзяржаўных і партыйных пасадах па ўсёй краіне, у тым ліку ў Бабруйску,  Клімавічах. 

Загадваў аддзелам друку ЦК КП(б)Б, быў намеснікам рэдактара газеты «Беларуская вёска».

Расстраляны НКУС 15 верасня 1937 года.

1912 год, стварэнне падмурка сучаснай геалогіі. 

На з’ездзе Германскага Геалагічнага таварыства ў Франкфурце нямецкі метэаролаг, геафізік і палярны даследчык Альфрэд Вегенер у гэты дзень выступіў з дакладам, азагалоўленым “Утварэнне буйных форм рэльефу зямной кары кантынентаў і акіянаў”. 

У ім на падставе комплексу навуковых дадзеных вучоны ўпершыню публічна выклаў сваю канцэпцыю дрэйфу кантынентаў, якая стала падмуркам сучаснай геалогіі. 

У пачатку лістапада 1930 года Вегенер трагічна загінуў у льдах Грэнландыі.

1942 год. У в. Сушчаўская Слабодка Чавускага раёна нарадзіўся Мікалай Кірэеў. 

Беларускі мастак і педагог.

Працуе ў галіне тэматычнай карціны, партрэта, пейзажаў. Галоўнае ў творчасці – паэтычнае спасціжэнне народнага жыцця. Рэальнай паэтыкай народных вобразаў вылучаецца работа «Кветкі маёй Радзімы». Рамантыкай дыхае палатно «У купальскую ноч». Мастак фарбамі здолеў перадаць цеплыню чалавечых адносін.

Чавуская прырода для мастака – музыка душы, крыніца натхнення.

Загадчык кафедры «Рысунак, жывапіс і скульптура» Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўніверсітэта.

1942 год. Памёр ураджэнец в. Паддуб’е Магілёўскага раёна  Герасім Якушка.  

Беларускі архітэктар. Дзядзька вядомага географа, доктара геаграфічных навук Вольгі Якушкі.

Скончыў Магілёўскае рэальнае вучылішча, Петраградскі інстытут грамадзянскіх інжынераў.

У 1936-1941 гадах працаваў галоўным архітэктарам Мінска.

Па яго пректах у Мінску, Магілёве, Барысаве і іншых гарадах БССР было пабудавана каля двух дзясяткаў арыгінальных жылых дамоў і грамадскіх будынкаў.

У Магілёве захаваўся яго праекта 5-павярховы 96-кватэрны жылы дом (“Дом МУСаўцаў, Дом ля фантана, 1940 год) па вуліцы Ленінская, 68.

1943 год. У СССР уведзены наплечныя пагоны для асабовага складу Савецкай Арміі. 

Першапачаткова пагоны насілі практычны сэнс. З іх дапамогай трымаўся рамень патроннай торбы. Таму і пагон спачатку меўся толькі адзін, на левым плячы, бо патронная торба насілася на правым баку.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года ў Расіі дэкрэтам Саўнаркама РСФСР былі адменены пагоны ў арміі і нашыўкі ў флоце, як сімвал няроўнасці. Адменены былі і воінскія званні.

У студзені 1919 года былі заснаваны знакі адрознення па родах войскаў і знакі адрознення каманднага складу вайскоўцаў Чырвонай Арміі. У верасні 1921 года былі ўведзены першыя знакі адрознення і ў флоце.

1945 год. Памерла Магдалена Радзівіл. 

Беларуская мецэнатка з роду Завіша, арыстакратка, дзеяч беларускага культурнага руху.

Дзяцінства правяла ў родавых маёнтках Жорнаўка (зараз Асіповіцкі раён) і Кухцічы.

Фінансавала выдавецтва «Загляне сонца і ў наша аконца», Беларускае выдавецкае таварыства, газету «Беларус», таварыствы цвярозасці, шпіталі, сельскія крамы і інш.

Адкрыла беларускамоўныя школы ў сваіх уладаннях. Яе маёнтак у Кухцічах (цяпер пас. Першамайск Уздзенскага раёна) наведвалі В. Іваноўскі, I. Луцкевіч, А. Луцкевіч, Р. Скірмунт і іншыя дзеячы беларускага нацыянальна-культурнага руху. Аказвала матэрыяльную падтрымку ў выданні першых кніг М. Багдановіча, К. Буйло. У знак удзячнасці ёй В. Іваноўскі і І. Луцкевіч змясцілі герб Завішаў «Лебедзь» на тытульным аркушы зборніка вершаў Максіма Багдановіча «Вянок».

Дапамагала беларускім арганізацыям у Заходняй Беларусі, літоўскаму і яўрэйскаму культурным рухам.

У ліпені 2017 года яе прах быў вернуты ў Мінск і перададзены касцёлу Святых  Сымона і Алены, 17 лютага 2018 года перапахаваны ў касцёле Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы ў Мінску.

1963 год. Памёр Андрэй Александровіч. 

Беларускі пісьменнік, перакладчык, публіцыст, літаратурны крытык.

У гады Першай сусветнай вайны быў удзельнікам хору У. Тэраўскага, наведваў «Беларускую хатку».

Кіраваў распрацоўкай нарматыўнага руска-беларускага слоўніка, Інстытутам мовы, з’яўляўся член-карэспандэнтам Акадэміі навук БССР.

Адзін з арганізатараў літаратурнага аб’яднання «Маладняк». Рэдактар часопіса «Малады араты»), працаваў у рэдакцыях розных рэгіянальных і мінскіх выданняў.

Аўтар паэтычных зборнікаў, паэм, кніг для дзяцей.

Падчас рэпрэсій 1929-1931 гадоў выступіў супраць «нацдэмаў», але сам патрапіў пад рэпрэсіі: арыштаваны НКУС у ліпені 1938 года, асуджаны на 15 гадоў лагераў, паўторна арыштаваны ў лютым 1949 года і сасланы ў Краснаярскі край.

1975 год. Памёр Юрка Віцьбіч (Серафім Шчарбакоў). 

Беларускі пісьменнік, дзеяч беларускай эміграцыі.

У студзені 1941 года быў арыштаваны органамі савецкай бяспекі. Пад час вайны – член Цэнтральнага ўрада Беларускага культурнага згуртавання, у 1944 г.одзе выдаў зборнікі публіцыстыкі “Вяліскія паўстанцы. Гэньдзікаўскія змагары”, “Нацыянальныя Сьвятыні”, быў рэдактарам часопіса “Узвышша”. 

У 1943 годзе перавёз з Віцебска ў Полацк рэшткі Еўфрасінні Полацкай, якія там знаходзяцца і сёння, спрыяў аднаўленню Полацкай праваслаўнай епархіі. З 1944 года знаходзіўся на эміграцыі.

У 1946 годзе разам з Н. Арсенневай стварыў літаратурнае аб’яднанне “Шыпшына”. Рэдагаваў шэраг беларускіх газет, у тым ліку “Беларускае слова”, выступаў на Радыё “Свабода”. Аўтар цікавых гістарычных нарысаў “Плыве з-пад Святой гары Нёман”.

Пахаваны на беларускіх могілках у Саўт-Рыверы.

1988 год. Памёр Рэм Салавухін. 

Беларускі савецкі фізік, прафесар БДУ. Акадэмік АН БССР, член-карэспандэнт АН СССР і Міжнароднай акадэміі астранаўтыкі. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар. Лаўрэат Ленінскай прэміі.

Узначальваў Інстытут цепла- і масаабмену імя А. Лыкава Акадэміі навук БССР, працаваў прафесарам і загадчыкам кафедры БДУ.

Працаваў у галіне фізікі ўдарных хваляў, фізікі плазмы, квантавай электронікі, высокатэмпературнай газадынамікі.

Прапанаваў метады вымярэння ціску, шчыльнасці, тэмпературы і іншых параметраў працэсаў ва ўдарных хвалях.

Аўтар больш за 140 навуковых прац, у тым ліку 5 манаграфій.

1998 год. У Капенгагене варвары адрэзалі галаву помніку Русалачцы. 

Ханс Крысціян Андэрсан пісаў прыгожыя, але сумныя казкі. І яго казкі сталі знакамітымі на ўвесь свет, таму што нясуць у сабе дзіўную дабрыню. А ў рэальным жыцці знаходзіцца велізарная колькасць маральных вырадкаў, якія нясуць толькі зло і разбурэнні.

Помнік у гонар Русалачкі, гераіні казкі Андэрсана, быў узведзены ў 1913 годзе і стаў адной з галоўных славутасцяў сталіцы Даніі. З таго часу ён неаднаразова падвяргаўся апаганьванню.

У пачатку вандалы абмяжоўваліся толькі размалёўкай скульптуры, але ўжо ў 1964 яна ўпершыню пазбавілася галавы, праз 20 гадоў ёй адрэзалі правую руку, у 1990 годзе зноў была здзейснена чарговая спроба абезгаловіць няшчасную, на шыі помніка знойдзены надрэз 18 сантыметровай глыбіні.

11 верасня 2003 года, у гадавіну тэракту ў Нью-Ёрку, пад статую была падкладзена ўзрыўчатка, статую выбухам знесла з пастамента.

У 2007 годзе ўлады Капенгагена аб’явілі, што статуя будзе перанесена далей у гавань, каб пазбегнуць далейшых выпадкаў вандалізму і для прадухілення пастаянных спроб турыстаў узлезці на яе.

9 снежня. Дзень у гісторыі. Забіты Войшалк. Заснаваны Магілёўскі аддзел геаграфічнага таварыства. Нарадзіліся Максім Багдановіч, Кірк Дуглас

Навіна ад

Міжнародны дзень барацьбы з карупцыей (International Anti-Corruption Day, с 2003 года). 

Абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН. У гэты дзень у 2003 годзе ў Мексіцы была адкрыта для падпісання Канвенцыя ААН супраць карупцыі.

Мэтай заснавання дня, як пазначана ў рэзалюцыі Генеральнай Асамблеі, было паглыбленне разумення праблемы карупцыі і ролі Канвенцыі ў папярэджанні карупцыі і барацьбе з ёй. 

 

Юр’е зімовы і Ганны (народны каляндар). 

“Юра мосціць”. “Ад Ганнаў да Калядаў 2 тыдні і 2 дні”.

Юр’е Зімовы лічыўся апекуном свойскай і лясной жывёлы. У гэты дзень гаспадары аглядалі кароў, падстрыгалі грывы і хвасты коням, а таксама аднімалі ад кабыл жарабят, якіх да вясны ставілі ў асобныя хлявы. Раней лічылася, што 9 снежня ваўкі пачынаюць хадзіць зграямі і нападаць на скаціну, бо “Юр’я ўжо дае ваўкам свабоду”, таму жывёл нельга было выпускаць на вуліцу.

У гэты дзень некалі прыгонныя сяляне мелі права перамяніць сабе гаспадароў.

Калі паблізу жылля вые воўк – да марозу.

Старыя слухалі ў гэты дзень ваду – кідалі ў палонку падпаленае вуголле з печы, вуголле шыпелі, убіралі ў сябе жыватворную сілу рачной вады. А пасля, з палонкі далонню зачэрпнуўшы некалькі вугольчыкаў, старыя неслі іх курам і парасятам.

У Юр’еў дзень хадзілі слухаць ваду ў студнях: калі ціха – зіма будзе цёплай, пачуюцца гукі – чакай моцных завірух і маразоў.

Да гэтага дня неабходна было раздаць усе пазыкі. Не вярнуць пазыку да Юр’ева дня – усё жыццё ў пазыках хадзіць.

Юр’е з мостам, Мікола (19 снежня) з цвіком.

На Юр’еў дзень у бярлогах мядзведзь моцна засынае.

 

1048 год. Памёр Аль Біруні. 

Вялікі ўзбекскі вучоны з Харэзма, аўтар шматлікіх капітальных прац па гісторыі, геаграфіі, філалогіі, астраноміі, матэматыцы, геадэзіі, мінералогіі, фармакалогіі, геалогіі і іншых. 

У Еўропе быў вядомы пад імем Альбероніус.

Апрача сваёй роднай харэзмскай мовы, аль-Біруні валодаў цюркскай, фарсі, санскрытам, арабскай мовай, а таксама ведаў грэчаскую, сірыйскую мовы, іўрыт і берберскія мовы.

Большую частку свайго жыцця Аль-Біруні правёў у Газні (зараз – Афганістан), дзе працаваў пры двары султана Махмуда Газнаві і яго наступнікаў Масуда і Маўдуда. Аль-Біруні прымаў удзел у паходах Махмуда ў Індыю, дзе таксама пражыў некалькі гадоў.

 

1268 год. Забіты Войшалк. 

Князь навагрудскі (1240-я – 1255, 1258 – 1264), вялікі князь літоўскі (1264 – 1267). Сын Міндоўга, караля літоўскага.

Пашырыў тэрыторыю ВКЛ за кошт уключэння ўсходнебалцкіх зямель Нальшчан і Дзяволтвы.

Быў манахам у Палонінскім манастыры, хадзіў у паломніцтва да гары Афон, але не здолеў дайсці з-за “мяцяжу” ў землях па дарозе, вярнуўся і заснаваў Лаўрышаўскі манастыр (Лаўрыш – імя інака Войшалка).

Пасля нападу на Літоўскую зямлю  мангола-татар Бурундая і галіцка-валынскіх князёў  Войшалк выйшаў з манастыра і зноў сеў на навагародскім стальцы.

Потым зноў жыў у манастыры – Ляшчынскім Свята-Успенскім пад Пінскам.

Галіцкі князь Леў Данілавіч запрасіў на сустрэчу Войшалка ва Ўладзімір-Валынскі і пад час піру забіў яго.

Войшалк быў пахаваны ў царкве св. Міхаіла Вялікага.

Фота: Войшалк засноўвае манастыр. Мініяцюра з Астэрманаўскага І-га тому Ліцэвога летапіснага збору, XVI ст. Бібліятэка Расійскай акадэміі навук, г. Санкт-Пецярбург.

1857 год. На Ашмяншчыне нарадзіўся  Чэслаў Янкоўскі. 

Польскі паэт, крытык, публіцыст, гісторык-краязнаўца.

Быў дэпутатам I і II Дзяржаўнай думы ад Віленскай губерні, падтрымліваў Канстытуцыйна-каталіцкую партыю Літвы і Беларусі, быў членам Краёвай партыі Літвы і Беларусі. 

Рэдактар газет «Kurier Litewski», «Глос польскі». Не лічыў Літву і Беларусь этнічна польскімі землямі.

Выступаў з ідэяй «этнаграфічнай Польшчы».

Аўтар лірычных вершаў, літаратурных нарысаў, перакладаў, 4-томавага даследавання «Ашмянскі павет», «Польскі народ і яго Бацькаўшчына», «Этнаграфічная Польшча», мемуараў.

Паводле некаторых звестак, быў аўтарам лірычнай мініяцюры «Ужо птушкі пяюць усюды», якая памылкова прыпісваецца У. Сыракомлю.

Памёр 6 кастрычніка 1929 года ў Вільні.

 

1891 год. Нарадзіўся Максім Багдановіч. 

Беларускі паэт, публіцыст, літаратурны крытык. Зорка беларускай паэзіі.

Яго спадчына ўвайшла ў залаты фонд беларускай культуры.

Упершыню пачаў гутарыць на беларускай мове ў 1895 годзе ў в. Вяззе (зараз – Асіповіцкі раён), калі гасцяваў у сваякоў. Там цяпер усталявана мемарыяльная шыльда (на доме сваякоў, з 1986 г. будынак спартовай базы).

Асноўны кірунак яго творчасці – патрыятычнае служэнне сацыяльнаму і нацыянальнаму вызваленню беларускага народа.

Сузаснавальнік пейзажнай і інтымнай любоўнай лірыкі ў беларускай паэзіі. Вялікая заслуга паэта ў распрацоўцы гістарычнай тэмы і урбаністычных матываў.

Яго творчасць мела першаступеннае значэнне ў гістарычным самапазнанні народа і сцвярджэнні яго месца ў гісторыі чалавецтва.

Пераклаў на беларускую мову вершы П. Верлена, Э. Верхарна, Г. Гейнэ, А. Пушкіна, Авідзія, Гарацыя і іншых паэтаў, на рускую – творы Янкі Купалы, Т. Шаўчэнкі, І. Франко.

Памёр 25 мая 1917 года. Пахаваны на Старых могілках у Ялце.

У 1980-х гадах уздымалася пытанне пераносу праху паэта з Ялты ў Мінск.

Працуюць музеі паэта ў Мінску, Гродне, Яраслаўлі, яго імя носяць вуліцы ва ўсіх абласных цэнтрах і буйных гарадах Беларусі, у Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі і Ялце, беларускія школы і бібліятэкі.

Помнікі паэту пастаўлены ў Яраслаўлі, Мінску.

У 1991 годзе імя Максіма Багдановіча ўнесена ў каляндарны спіс ЮНЕСКА “Гадавіны выдатных асоб і падзей”.

 

1915 год. Апублікаваны ўніверсал Канфедэрацыі Вялікага Княства Літоўскага. 

Канфедэрацыя ВКЛ – блок беларускіх, літоўскіх, польскіх і яўрэйскіх арганізацый у 1915-1917 гадах, што адносіліся да ліберальна-дэмакратычнай плыні краёвасці і выпрацоўвалі мадэлі беларуска-літоўска-латвійскай дзяржавы, якую меркавалася адрадзіць на тэрыторыі былога ВКЛ.

Канцэпцыя больш шырокай канфедэрацыі была распрацавана ў ліпені 1916 года Беларускім народным камітэтам. Яго старшыня А. Луцкевіч абгрунтаваў ідэю Злучаных Штатаў ад Балтыйскага да Чорнага мораў. У гэтую канфедэрацыю павінны былі ўвайсці Беларусь, Літва, Латвія, Украіна. 

Імкненне беларускіх арганізацый да дзяржаўнага адзінства з гэтымі рэгіёнамі тлумачылася найперш эканамічнымі матывамі і жаданнем мець выхад Беларусі да Балтыйскага і Чорнага мораў.

Пасля абвяшчэння незалежнасці Літвы (16 лютага 1918) і Беларускай Народнай Рэспублікі (25 сакавіка 1918) ідэя канфедэрацыі не ўзнімалася.

У 1919 годзе бальшавікі стварылі Літоўска-Беларускую ССР, якая неўзабаве спыніла сваё існаванне ў сувязі з польскай акупацыяй.

 

1916 год. Нарадзіўся Кірк Дуглас (Ісэр Даніеловіч). 

Амерыканскі кінаакцёр і прадзюсар. Амерыканскі Інстытут Кіно прызнаў яго адным з лепшых кінаакцёраў усіх часоў.

З гомельскіх і чавускіх яўрэяў.

Атрымаў шэраг узнагародаў, у тым ліку “Оскар”, зорку на Галівудскай Алеі Славы. У яго гонар названы праспект у горадзе Палм-Спрынгз, штат Каліфорнія.

Займаўся гуманітарнай дапамогай, за што атрымаў Прэзідэнцкі Медаль за Свабоду, Ордэн Французскага Легіёна, Нацыянальны Медаль за дасягненні ў галіне мастацтва. Быў паслом добрай волі ў Дэпартаменце ЗША.

Бацька акцёраў Майкла, Эрыка Дугласаў, прадзюсараў Джоэля, Пітэра Дугласаў.

Памёр 5 лютага 2020 года.

 

1958 год. На арганізацыйным сходзе членаў геаграфічнага таварыства прынята рашэнне аб арганізацыі Магілёўскага аддзела. 

Магілёўскі аддзел – першая структурная адзінка геаграфічнага таварыства на Беларусі. 

Зарэгістраваны 19 студзеня 1959 года. Першым старшынёй аддзела стаў Мікалай Нешатаеў (1959-1963), вучоным сакратаром – Пятро Лярскі (1959–1963).

У розныя гады ў аддзеле плённа працавала больш за 120 членаў таварыства, сярод якіх вядомыя вучоныя М. Ратабыльскі, П. Лярскі, С. Сідор, Р. Дулаева, М. Клюкін, Ю. Шчарбакоў, М. Звераў, В. Гаркуноў, У. Хамякоў, М. Смаляроў, Г. Рыдзеўскі, Б.Нешатаеў, М. Нешатаеў, І.Шаруха, Дз. Грумо і іншыя.

Геаграфічнае таварыства на тэрыторыі сучаснай Беларусі вядзе сваю гісторыю ад Рускага геаграфічнага таварыства (1845). Магілёўскія географы працавалі ў складзе створанага ў 1867 годзе Паўночна-Заходняга аддзела геаграфічнага аб’яднання (Вільня), у складзе геаграфічнага таварыства БССР (1954), Беларусі (1991).

Беларускае геаграфічнае таварыства Магілёў

 

1960 год. Нарадзіўся Ігар Пракаповіч. 

Беларускі географ, краязнавец, паэт, лаўрэат Нацыянальнай літаратурнай прэміі (2020), прэміі імя Уладзімера Караткевіча.

Аўтар каля 40 краязнаўчых, у тым ліку па фізічнай геаграфіі, тапаніміцы Пастаўскага раёна,  паэтычных кніг.

Ганаровы сябра Саюза пісьменнікаў Беларусі.

Адкрыў у Пастаўскім раёне месца старажытнага паселішча і курганны могільнік.

«Чалавек года Віцебшчыны» (2009), пераможца конкурса «Беларускі настаўнік года».

Старшыня Пастаўскай арганізацыі Таварыства беларускай мовы (да 2021), член Навуковай рады Беларускага геаграфічнага таварыства і Міжнароднай акадэміі арганізацыйных і кіраўнічых навук.

1974 год. Памёр Янка Шутовіч. 

Беларускі літаратуразнавец, выдавец.

Быў членам Беларускага студэнцкага саюза, рэдактарам часопісаў «Студэнцкая думка»,  «Калосьсе», «Шлях моладзі», працаваў карэктарам у беларускай друкарні імя Ф. Скарыны і ў Беларускім інстытуце гаспадаркі і культуры, настаўнікам, загадчыкам Беларускага музея ў Вільні (1941-1944).

За актыўную дзейнасць у справе беларускага нацыянальнага адраджэння быў зняволены ў лагеры Бяроза-Картуская (1939). У 1944 годзе арыштаваны НКДБ. Вязень ГУЛАГу, ссыльны.

Пасля ссылкі, з 1957 года працаваў у Віленскім дзяржаўным мастацкім музеі, карэспандэнтам часопіса «Полымя».

Займаўся перакладамі твораў літоўскіх і беларускіх пісьменнікаў. Адшукаў у архіве рукапіс рамана-хронікі М. Гарэцкага «Віленскія камунары», знайшоў дзённік А. Станкевіча.

Фота: Могілка Яна Шутовіча ў Павільнісе (Павіленскія могілкі), Вільня, 2021

 

 

1976 год. Заснаванне Беларускага дзяржаўнага музею народнага архітэктуры і побыту. 

Музей пад адкрытым небам, дзе сабраныя помнікі беларускага народнага драўлянага дойлідства з розных гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі, заснаваны ў адпаведнасці з пастановай партыйных органаў. Знаходзіцца пад Мінскам, каля МКАД, паміж вёскамі Строчыцы і Азярцо, займае плошчу ў 151 гектараў.

Першыя спробы стварыць музэй-скансен на Беларусі былі зробленыя ў 1908 годзе мастаком Ф. Рушчыцам, але гэтаму перашкодзіла Першая сусветная вайна.

Штоверасень з 2009 года ў музеі ладзіцца міжнародны фольк-фестываль «Камяніца».

Музей мае тры асноўныя зоны: экспазыцыйная, вытворча-гаспадарчая і запаведная. Аснова экспазыцыйнай зоны — умоўны падзел тэрыторыі Беларусі на шэсць гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў: Цэнтральная Беларусь, Падняпроўе, Паазер’е, Усходняе і Заходняе Палессе, Панямонне.

У экспазіцыі гісторыка-этнаграфічнага рэгіёну Цэнтральная Беларусь, заходняя Магілёўшчына  прадстаўлена грамадскім свіранам канца XIX — пачатку XX стагодзя з в. Касарычы Глускага раёна

А вось у экспазіцыі гісторыка-этнаграфічнага рэгіёну Падняпроўе знаходзіцца ветраны шатровы млын пачатку XX стагоддзя з в.  Зелянец Хоцімскага раёна, вяночны (замкнуты) двор з традыцыйным інтэр’ерам з в. Бракава Слабада Чавускага раёна.

 

2004 год. Памёр Сяргей Войчанка. 

Беларускі мастак і дызайнер. Разам з Ул. Цэслерам распрацоўваў  дасціпныя рэклямныя постэры і плакаты на сацыяльныя тэмы.

Аўтар плакатаў «Нержавеющий Сталин», «1939, начало войны в Польше», «Карл Маркс 1990-х», «Афганистан», «Good morning, Belarus!», «От международного года мира – к миру без войн и оружия», «Война несет людям…», «Афган, Forbidden Fruit», «Contemporary art+centre „VITA NOWA“» і іншых.

Праца «Вудсток. 30 лет. – Levi`s» знаходзіцца ў калекцыі Луўра.

Работы Цэслера і Войчанкі выстаўляліся на шматлікіх выставах і атрымлівалі ўзнагароды ў многіх краінах Еўропы.

Уладальнік больш за 40 узнагарод міжнародных конкурсаў, біенале і фэстываляў плакату.

За месяц да смерці адбылася выстава на Манмартры ў Парыжы.

Памёр 9 снежня 2004 года.

Дзень у гісторыі. 27 лістапада. Слуцкае паўстанне. Нечаканая радзіма рускай марской пяхоты. Спыненне дзейнасці Вярхоўнага Савета Беларусі

Навіна ад

Дзень Герояў Беларусі. 

У гонар пачатку Слуцкага паўстання 1920 года (27 лістапада – 28 снежня). Лозунг паўстання: “Ні польскіх паноў, ні маскоўскіх камуністаў”. Першае самастойнае вайсковае выступленне беларусаў за сваю нацыянальную незалежнасць. Удзельнічалі жыхары Слуцкага і часткова Бабруйскага паветаў. Армія паўстанцаў дасягнула 4 тыс. чалавек і змагалася за незалежнасць БНР. Нягледзячы на гераізм паўстанцаў, перавага была на баку рэгулярнай арміі бальшавікоў. Надзеі на дапамогу Польшчы і на тое, што іх падтрымаюць у іншых месцах Беларусі, не спраўдзіліся, не адбылося і аб’яднання слуцкіх паўстанцаў з арміяй Булак-Балаховіча. У канцы снежня  атрады паўстанцаў перайшлі праз раку Лань, дзе іх сустрэлі і інтэрнавалі польскія жаўнеры.

Юстыніян і Піліп (народны каляндар). 

Пярэдадзень Піліпаўскага посту, які доўжыцца да 6 студзеня 2023 года.

Канец вясельным тыдням, надыходзіць Кудзеліца – першы тыдзень прадзення ў Піліпаў пост.

Калі шэрань на Піліпа ўсе дрэвы ўпрыгожыць – будзе багаты ўраджай аўса.

Крумкач каркае да адлігі.

Воблачна або снежна – да дрэннага мая.

1705 год. Паводле загаду Пятра I створана марская пяхота. 

Першы “рускі” “полк марскіх салдат” графа Ф. Галавіна быў ўтвораны ў беларускім Гродна ў складзе 1200 чалавек. Полк прызначаўся для службы ў абардажна-дэсантных камандах на баявых караблях ветразнага флота. Камплектаванне палка ажыццяўлялася не рэкрутамі, а падрыхтаваным асабовым складам вайсковых частак, што было выклікана падвышанымі патрабаваннямі да баявой падрыхтоўкі марской пяхоты і больш складанымі баявымі задачамі, якія ўскладаюцца на яе ў параўнанні з вайсковымі часткамі.

Рускія крыніцы звычайна замоўчваюць факт месца фарміравання палка ў Гродна.

1815 год. Рускі цар Аляксандр I падараваў Канстытуцыю Царству Польскаму. 

Царства, або Польскае Каралеўства, альбо Кангрэсавая Польшча ці «Кангрэсоўка», была ўтворана 20 чэрвеня 1815 года ў выніку Венскага кангрэсу, які аформіў новую палітычную карту Еўропы пасля напалеонаўскіх войнаў. Аляксандр І хацеў далучыць да сваёй імперыі амаль усе землі сучаснай Польшчы (Вялікага герцагства Варшаўскага), але гэтаму супрацьстаялі Аўстрыя і Францыя, якія не жадалі ўзмацнення Расіі.

Тэрыторыя польскай «квазідзяржавы» складала 128 тыс. км² з насельніцтвам 3,2 мільёны чалавек.

Дзеля таго, каб прывабіць сваіх новых падданых і задаволіць чаканні палякаў, якія спадзяваліся на атрыманьне дзяржаўнай аўтаноміі і дзеля гэтага змагаліся на баку Напалеона, Аляксандр І пайшоў на палітычныя саступкі, надаўшы Польскаму Каралеўству пашыраныя дзяржаўныя магчымасці. Польскае Каралеўства захавала свае грошы, войска, атрымала канстытуцыю.

На дзеянні Аляксандра І вялікі ўплыў аказваў Адам Чартарыйскі, які таксама ўдзельнічаў у распрацоўцы польскай канстытуцыі.

Паводле канстытуцыйнага ўкладу польская дзяржава навекі далучалася да Расейскай імпэрыі, вярхоўная заканадаўчая і выканаўчая ўлада знаходзілася ў руках расійскага цара. Жыхары Польшчы атрымалі выбарчыя правы. Гарантавалася асабістая свабода і недатыкальнасць. Канстытуцыйная аўтаномія Каралеўства Польскага праіснавала да Лістападаўскага паўстання 1830 года, пасля падаўлення якога, дзяржаўная аўтаномія была фактычна ліквідавана. Тым ня менш, Каралеўства Польскае як дзяржаўная форма праіснавала да 1917 году.

nlr.ru

1867 год. Нарадзіўся Іван Жалтоўскі. 

Беларускі дойлід, тэарэтык, педагог. Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР і РСФСР, акадэмік АН БССР, Акадэміі архітэктуры СССР. Лаўрэат Сталінскай прэміі.

Пабудаваў шмат будынкаў ў Маскве і Падмаскоўі. Да 1917 года быў адным з найбольш запатрабаваных архітэктараў, які будаваў дамы для самых багатых людзей Расіі.

Праекціроўшчык пінскай званіцы кафедральнага касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі.

Удзельнік паслярэвалюцыйнай перапланіроўкі Масквы. Пад яго кіраўніцтвам ўзводзяцца будынкі Маскоўскіх ГЭС, Дзяржбанка, кінатэатраў «Слава» і «Буревестник», будынкі ў Сочы, Грозным, Махачкале, Таганрозе, Ашхабадзе, Ніжнім Тагіле, Ялце, Харкаве,  Гомелі, Мазыры, Пінску. Яго вучні Баршч і Паруснікаў стваралі ансамбль праспекта Сталіна ў Мінску.

У сярэдзіне 1950-х гадоў у майстэрні-школе Жалтоўскага выконваліся ўсе конкурсныя работы, што праводзіліся ў Маскве: Барадзінская панарама, Палац піянераў, Палац працы, Палац Саветаў на Ленінскіх гарах, пантэон Вялікім людзям, Дом саюзаў ВЦСПС на Крымскай набярэжнай.

Памёр 16 ліпеня 1959 года.

У Пінску названы праспект яго імём, на будынку былога Пінскага рэальнага вучылішча ўсталяваная мемарыяльная дошка.

1874 год. У беларускім Моталі нарадзіўся Хаім Вейцман. 

Навуковец-хімік, першы прэзідэнт Ізраіля (1948). Адзін з лідараў сіянісцкага руху.

Скончыў Пінскае рэальнае вучылішча (1892).

У 1920-1931 і 1935-1946 гадах узначальваў сусветную Сіянісцкую арганізацыю.

У 1940-х гадах пераехаў у Палесціну, дзе ўзначаліў яўрэйскі нацыянальны рух. Заснавальнік Яўрэйскага ўніверсітэта ў Іерусаліме, навукова-даследчага інстытута па тэарэтычных і прыкладных прыродазнаўчых навуках у Рэхаваце.

Уладальнік каля 100 патэнтаў у галіне прамысловага прымянення шэрагу хімічных працэсаў.

Аўтар аўтабіяграфіі «Выпрабаванні і памылкі».

Яго пляменнік Эзер Вейцман, у 1993 годзе таксама абраны прэзідэнтам Ізраіля.

Памёр 9 лістапада 1952 года.

wikimedia.org

1900 год. Нарадзіўся Рыгор Пукст. 

Беларускі кампазітар. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Выкладаў у Омскім, Гомельскім  музтэхнікумах, Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі.

Аўтар опер «Машэка», «Марынка», «Свіцязянка», 6 сімфоній, хораў, рамансаў. Аўтар вядомай «Перапёлачкі». Пісаў музыку да фільмаў і тэатральных спектакляў.

Памёр 11 лістапада 1960 года.

1903 год. Нарадзіўся Піліп Пестрак. 

Беларускі пісьменнік. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР. Заслужаны дзеяч культуры. Грамадска-палітычны дзеяч Заходняй Беларусі.

Працаваў начальнікам Упраўлення па справах мастацтва пры СНК БССР, у Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва АН БССР, літкансультантам Саюза пісьменнікаў БССР.

Друкаваўся ў часопісах «Родныя гоні», «Краты».

Аўтар зборнікаў вершаў, раманаў, п’ес. П’еса «Пад зоркамі» ставілася ў Гродзенскім абласным драматычным тэатры. На яго вершы напісаны песні.

Пераклаў на беларускую мову творы польскіх, украінскіх, латышскіх, літоўскіх пісьменнікаў.

Яго імем  названы вуліцы ў Мінску і Гродне.

Памёр 22 жніўня 1978 года.

wikimedia.org

1906 год. Нарадзіўся Юрый Арынянскі. 

Беларускі акцёр і рэжысёр.  Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Вучыўся ў Маскве. З 1939 года працаваў на Беларусі ў тэатрах Гродна, Брэста, Гомеля.

Сярод лепшых пастановак: «Тры сястры» А. Чэхава, «Сэрца на далоні» І. Шамякіна, «Выклік багам» А. Дзялендзіка.

Памёр у 1989 годзе.

1918 год. У склад Літоўскай Тарыбы кааптаваны 6 прадстаўнікоў Віленскай беларускай рады. Створана Міністэрства беларускіх спраў Літвы.

Орган выканаўчай улады ў літоўскім урадзе ў 1918-1923 гадах. Дзейнічала на тэрыторыі Гродзеншчыны і Віленшчыны, яго ўзначальвалі Язэп Варонка, потым – Дамінік Сямашка.

Створаны 1-ы беларускі пешы полк у Гродне, Гродзенская павятовая рада, беларуская краёвая ўправа і камітэт сувязі культурна-нацыянальнага адраджэння. У 1923 годзе, пасля канчатковага далучэння Віленшчыны да Польшчы, адносіны з літоўскім урадам пагоршыліся і міністэрства спыніла сваю дзейнасць.

1921 год. Нарадзіўся Уладзімір Тарасевіч. 

Каталіцкі святар-бенедыкцінец, біскуп, апостальскі візітатар для беларусаў-католікаў на Захадзе. Доктар багаслоўя.

Напярэдадні Другой сусветнай вайны пераехаў у ЗША.

У 1958-1986 гадах узначальваў беларускую ўніяцкую парафію Хрыста Спаса ў Чыкага. Архімандрыт. Епіскап каталіцкай царквы ўсходняга абраду, адначасова Папам Рымскім прызначаны на пасаду апостальскага візітатара для беларусаў-католікаў заходняга і ўсходняга абрадаў на эміграцыі.

Адзін з заснавальнікаў уніяцкага англа-рускамоўнага часопіса «Церковный голос», выдаваў бюлетэні «Праўда», «Да злучэння».

Памёр 2 снежня 1986 года. Пахаваны на могілках бенедыкцінскага кляштара Св. Пракопа ў Лайле, штат Ілінойс.

wikimedia.org

1932 год. Памёр Дамінік Сямашка. 

Польскі, беларускі і літоўскі палітычны дзеяч.

Член загранічнага саюза польскіх сацыялістаў у Парыжы, Львове і Цюрыху.

Аўтар праекта стварэння Народнага ўніверсітэта імя А. Міцкевіча.

Удзельнік беларускага нацыянальнага руху на Віленшчыне, удзельнік пасяджэння Рады Беларускай Народнай Рэспублікі, якая абвясціла незалежнасць БНР, член Літоўскай Тарыбы.

Прыхільнік федэрацыі Беларусі і Літвы.

У чэрвені 1920 – лютым 1922 кіраўнік Міністэрства беларускіх спраў Літвы. Падтрымліваў ідэю «вялікай Літвы».

Працаваў у літоўскай пажарнай ахове.

1938 год. Расстраляны НКУС Сымон Рак-Міхайлоўскі. 

Беларускі публіцыст, грамадскі і палітычны дзеяч, сябра Рады БНР. Пасол сейма Польшчы.

Дзеяч Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі і Беларускай сялянска-работніцкай грамады. Публікаваўся ў газетах “Наша Ніва”, “Беларусь”, “Звон” і іншых. Аўтар музыкі на словы М. Багдановіча “Зорка Венера”.

Яму прыпісваюць аўтарства дуэта-балады «Што за хлопец, што за дзяўчына?».

Працаваў у сектары навукі Наркамасветы, дырэктарам Беларускага дзяржаўнага сацыяльна-гістарычнага музея. У 1931-1932 гадах быў сябрам ЦВК БССР.

Арыштаваны ДПУ ў 1933 годзе, у 1934 прыгавораны да расстрэлу. Прысуд заменены на 10 гадоў лагераў. Вязень Салавецкіх лагераў. У  верасні 1937 этапаваны ў Мінск, 14 лістапада 1938 года НКУС прыгавораны да расстрэлу. Расстраляны ў Мінску.

У яго гонар усталяваны мемарыяльныя дошкі на колішнім будынку манастыра базыльян у Барунах, у якім у 1920-1922 гадах дзейнічала беларуская настаўніцкая семінарыя, дырэктарам якой ён быў, у в. Максімаўка Маладзечанскага раёна.

wikimedia.org

  1938 год. Нарадзілася Зоя Літвінава. 

Беларуская мастачка. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працуе ў розных жанрах станковага жывапісу. Сярод галоўных твораў: пано «Стары і новы Вільнюс» (кінатэатр «Вільнюс», Мінск), палотны «Мая Радзіма», «Мадонна», роспіс капліцы Св. Марыі (Хапфагартанс, Аўстрыя).

Творы захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Траццякоўскай галерэі, Рускім музеі ў Санкт-Пецярбургу, грамадскіх і прыватных зборах Беларусі, Расіі, Аўстрыі, Германіі, ЗША, Італіі, Вялікабрытаніі, Ізраіля і іншых.

1947 год. У Бабруйску нарадзіўся Эдуард Белагураў. 

Беларускі мастак. Стварыў шэраг манументальных роспісаў, у тым ліку будынкаў бабруйскіх СШ № 1, вучылішчаў № 226, медыцынскага, механіка-техналагічнага тэхнікума, будынкаў у Рагачове.

Працаваў у станковым жывапісе ў жанрах тэматычнай карціны і партрэта.

Аўтар партрэтаў мастакоў М. Ісаёнка, У. Тоўсціка, К. Паплаўскай і іншых, аўтапартрэтаў: ад кубічных да рэалістычных, глыбока псіхалагічных работ, нацюрмортаў, пейзажаў, сюжэтных карцін.

Яго творы зберагаюцца ў дзяржаўных музеях і прыватных зборах Беларусі, Расіі і іншых краін.

Памёр 17 мая 1998 года.

sb.by

1967 год. Нарадзіўся Генадзь Вінярскі. 

Географ, беларускі кнігавыдавец.

У 1995-2018 гадах – выканаўчы дырэктар, дырэктар выдавецтва «Беларускі кнігазбор», МГА «Беларускі кнігазбор», МГА «Белкнігазбор». «Беларускі кнігазбор» – кніжны праект класікі беларускай літаратуры і літаратуры пра Беларусь ад старажытнасці да нашых дзён. Праект «Беларускі кнігазбор» складаецца з трох асноўных серый: «Мастацкая літаратура», «Гістарычна-літаратурныя помнікі», «Пераклады замежнай класiкі».

Наклады першых тамоў былі ад 4 000 да 10 000 («Філаматы і Філарэты»).

З 2018 года дырэктар ПУП «Кнігазбор».

1996 год. Спынена дзейнасць Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь па выніках праведзенага рэферэндуму. 

Вярхоўны Савет – найвышэйшы пастаянна дзеючы прадстаўнічы і заканадаўчы орган дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь у 1991 – 1996 гадах. Валодаў вяршэнствам і паўнатой заканадаўчай улады і ажыццяўляў яе ад імя народа ў межах і формах, вызначаных Канстытуцыяй і законамі краінамі. 

За гады існавання яго Старшынямі былі С. Шушкевіч (1991-1994), В. Кузняцоў (в.а, 26.01.-28.01.1994), Мечыслаў Грыб (1994-1996), Сямен Шарэцкі (10.01.-27.11.1996). Складаўся з адной палаты (260 дэпутатаў). Дэпутаты выбіраліся грамадзянамі краіны на аснове ўсеагульнага выбарчага права тэрмінам на 5 гадоў.

Штогод праводзіліся веснавая і асенняя сесіі, пры неабходнасці – спецыяльныя і нечарговыя пасяджэнні. Да кампетэнцыі Вярхоўнага Савета належала прыняцце Канстытуцыі і ўнясенне ў яе змяненняў і дапаўненняў, прыняцце законаў і пастаноў, кантроль за іх выкананнем, назначэнне чарговых выбараў прэзідэнта краіны, правядзенне рэспубліканскіх рэферэндумаў, вызначэнне асноўных кірункаў унутранай і міжнароднай палітыкі, іншыя пытанні.

Функцыі былога вышэйшага прадстаўнічага органа адышлі да Нацыянальнага сходу і прэзідэнта Беларусі.

апошні Старшыня ВС Беларусі Сямён Шарэцкі, litamerica.us

Асіповічам – 150 гадоў

Навіна ад

17 лістапада 1872 года з’яўляецца афіцыйнай датай заснавання горада Асіповічы. Спачатку назву атрымала чыгуначная станцыя, у далейшым і горад.

ekskursii.by

Некаторыя цікавыя факты.

Горад узнік у сувязі з будаўніцтвам Лібава-Роменскай чыгункі.

Пачатковая гісторыя горада шмат у чым звязана з дзейнасцю братоў Дараганаў, у тым ліку Восіпа Дарагана ― начальніка ўпраўлення Рыга-Арлоўскай чыгункі, якія ў 1896 годзе пабудавалі чыгунку Асіповічы-Радуцічы-Старыя Дарогі (39 верст). У гонар апошняга станцыя Радуцічы перайменавана ў Дараганава. У мясцовым музеі дзейнічая экспазіцыя “Сям’я Дараганаў”.

museums.by

Горад размешчаны на левым беразе ракі Сіняя – правым прытоку Свіслачы

Знаходзіцца за 136 км ад Магілёва і за 93 км ад Мінска. Бліжэйшыя гарады: Старыя дарогі (37 км), Бабруйск (41 км), Глуск (42 км), Мар’іна Горка (44 км).

За 7 км ад горада на рацэ Свіслач створана Асіповіцкае вадасховішча пры будаўніцтве ГЭС (1953). Асіповіцкая ГЭС да 2000-х гадоў была самай магутнай у краіне.

nemiga.info

 Цэнтр раёна з ліпеня 1924 года. Горадам абвешчаны ў 1935 годзе.

Пасля будаўніцтва чыгункі Асіповічы-Раслаўль (1932) стаў чыгуначным вузлом.

Да вайны ў горадзе жыло амаль 14 000 чалавек.

Максімум насельніцтва 35 500 чалавек у Асіповічах было ў 2001 годзе. Зараз крыху менш за 30 000.

З 29 на 30 ліпеня 1943 года тут адбылася Супердыверсія ўсіх часоў. Падпольшчык-чыгуначнік-электраманцёр Фёдар Крыловіч (1916–1959) аднаасобна і самастойна двума мінамі знішчыў 4 эшалоны з танкамі, у тым ліку найноўшыміі «Тыгр», цыстэрнамі, 12 вагонаў харчавання, 5 паравозаў, вугальны кран, вугальны склад. Пачаўся моцны пажар, які паспрыяў уцёкам ваеннапалонных з мясцовага лагера. Крыловіч у 1949 годзе за гераічны ўчынак быў узнагароджаны ордэнам Леніна.

А. Салжаніцын даў апісанне Асіповічаў, праз якія некалі праязжаў, у «Архіпелаг ГУЛАГ».

Пабрацім балгарскага г. Траўна.

Асіповічы – горад чыгуначнікаў і вайскоўцаў. Горад – сталіца ракетных войск краіны. Тут месціцца 465-я ракетная брыгада, непадалёку дзейнічае вайсковы палігон.

Адным з горадаўтваральных прадпрыемстваў з’яўляецца ААТ “Асіповіцкі завод аўтамабільных агрэгатаў”. Ён выпускае запчасткі 3000 найменняў, а таксама лодкі металічныя “Марына”, “Свіслач”, “Русалка”, “Удача”, “Хваля”,  шклапластыкавыя “Хваля 4Д”, спартовыя лодкі і байдаркі.

Тут працуе адно з чатырох прадпрыемстваў у свеце па вытворчасці тазасцёгнавых пратэзаў – ЗАТ «Алтымед».

Другое ў Беларусі і вобласці прадпрыемтсва па вырабу чыгуначных грузавых вагонаў – Асіповіцкі завод транспартнага машынабудавання – былы СП СЗАТ «Асіповіцкі вагонабудаўнічы завод» (танк-кантэйнеры, таварныя, платформы для негабарыту).

Вытворцай усім вядомай прадукцыі – рубероіду – з’яўляецца ААТ «Дах».

На СП ТАА «БелГа» у свой час распрацавалі шакалад «Ідэал».

Каля горада знаходзіцца адно з трох у краіне газасховішчаў (360 млн. куб. м).

У горадзе  працуе ДЮСШ, з якой звязаны Залатыя прызёры (каноэ, веславанне) алімпіяды ў Пекіне (2008), сярэбраныя ў Лондане (2012) браты Аляксандр і Андрэй Багдановічы.

Да 2000-х гадоў у горадзе было больш за ўсё хворых на СНІД, наркаманію ў вобласці.

У горадзе ёсць Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1826 года, перавезена ў горад з Замошша ў 1946), музей горада ў Доме афіцэраў, Музей ваеннай тэхнікі, помнік паравозу-“эмка” машыніста Чумакова, які загінуў у 1922 (устаноўлены ў 2002 годзе).

sobory.ru

Каля Асіповічаў знаходзіцца в. Вяззе. У ёй па вул. Багдановіча да канца ХХ стагоддзя стаяў дом, дзе юны М.Багдановіч адпачываў з маці. Дом знесены, а мемарыяльная дошка перанесена на суседні дом. У Вяззі Максім пачаў размаўляць на беларускай мове. Працуе музей М.Багдановіча ў мясцовай школе. Працуюць санаторый “Вязье”, Асіповіцкая ГЭС; рыбгас.

У Ялізава месціцца СЗАТ “Шклозавод “Ялізава”, у Татарцы  – торфапрадпрыемства, у Жорнаўцы –  доследна–паказальны лясгас.

Дзень у гісторыі. 17 лістапада. Міжнародны дзень студэнтаў і аксамітная рэвалюцыя. Адкрыццё вадаспада Вікторыі. Пачатак суднаходства па Суэцкаму каналу

Навіна ад

Міжнародны дзень студэнтаў. 

Свята было заснавана ў 1941 годзе ў Лондане на міжнароднай сустрэчы студэнтаў краін, якія змагаліся супраць фашызму, у гонар студэнтаў Чэхаславакіі – герояў Супраціўлення, што пацярпелі ў 1939 годзе падчас расправы са студэнцкай дэманстрацыяй у акупаванай немцамі Празе.

28 кастрычніка 1939 года пражскія студэнты і іх выкладчыкі выйшлі на дэманстрацыю, каб адзначыць гадавіну ўтварэння Чэхаславацкай дзяржавы – 28 кастрычніка 1918 года. Падраздзяленні акупантаў разагналі дэманстрацыю, па яе ўдзельнікам быў адкрыты агонь. 

Адзін са студэнцкіх лідэраў Ян Оплятал загінуў. Яго пахаванне 15 лістапада 1939 года зноў перарасло ў акцыю пратэсту. У адказ нацысты закрылі ўсе чэшскія вышэйшыя навучальныя ўстановы, звыш 1200 студэнтаў былі арыштаваныя і зняволеныя ў канцлагер Заксэнхаўзен. 9 студэнтаў і актывістаў студэнцкага руху пакаралі смерцю 17 лістапада. Гэтая дата і была абраная сімвалічным днём, як напамін аб трагічных падзеях таго часу.

17 лістапада 1973 году ў Грэцыі студэнты чацьвёра сутак абаранялі будынак Тэхнічнага ўніверсітэта ў Афінах, пратэстуючы супраць дыктатуры. Студэнты былі расстраляныя танкамі, гэтая падзея стала пачаткам падзення рэжыму «чорных палкоўнікаў».

17 лістапада 1989 году ў Празе дэманстрацыю да 50-годдзя падзей 1939 года пачалі мясцовыя камсамольцы. Але жадаючых прыняць удзел сярод афіцыйных арганізацый не было. Тады камсамольцы звярнулася па дамамогу да міжнароднай арганізацыі студэнтаў. Акцыя была санкцыяваная і на яе прыйшло 30 тысячаў студэнтаў, выкладчыкаў. Паліцыя жорстка разагнала дэманстрантаў. У знак пратэсту на дзеянні ўладаў студэнты на наступны дзень абвясцілі страйк, а 21 лістапада на вуліцы Прагі выйшла болей за 200 тысячаў дэманстрантаў. З гэтых падзеяў пачалася аксамітная рэвалюцыя.

Сёння Міжнародны дзень студэнтаў з’яўляецца сімвалічным аб’яднаннем студэнтаў усіх факультэтаў і ўсіх навучальных устаноў свету.

1370 год. Венгерскі кароль Людовік Венгерскі (1326-1382) заняў польскі сталец.

З французскай Анжуйскай дынастыі. Сын караля Карла Роберта і Эльжбеты, сястры польскага караля Казіміра III, з 1335 года – палітычны саюзнік апошняга.

Дапамагаў Казіміру ў барацьбе за Галіцка-Валынскае княства, пераследуючы пры гэтым венгерскія інтарэсы, што выклікала яго сутыкненне з валынскім князем Любартам.

Прымаў актыўны ўдзел у паходах Казіміра на Валынь, Падляшша і Берасцейшчыну (1349-1351), у ходзе якіх венгерскія войскі часова авалодвалі паўднёва-заходнімі землямі ВКЛ. Людвік захапіў у палон Любарта і Кейстута. 15 жніўня 1351 г. прымусіў іх падпісаць дагавор, паводле якога ВКЛ мусіла адмовіцца ад прэтэнзій на Галічыну.

У якасці польскага караля ўзнавіў войны з ВКЛ (1372-1377).

wikimedia.org

1681 год. Памёр Тытус Лівіюш Баратыні.

Навуковец і вынаходнік часоў Рэчы Паспалітай, механік, фізік, метролаг, архітэктар, географ, егіптолаг, дыпламат.

У 1637-1641 жыў у Егіпце, дзе працаваў над новай картай краіны, дапамагаў Джону Грыўзу вымяраць вышыню пірамідаў у Гізе, зрабіў малюнкі пабудоваў і рыштунку эпохі фараонаў.

З 1641 года жыў у Рэчы Паспалітай. Браў удзел у шматлікіх дыпламатычных місіях. Заснаваў аптычную майстэрню, у якой вырабляў лінзы для тэлескопаў.

Збудаваў арнітоптэр – прататып самалёту, Палац Казіміра ў Варшаве, рэканструяваў замак у Уяздове. Арандаваў манетны двор у Кракаве, у якім у 1659-1666 гадах масава выбіваў медзяныя шэлягі – “барацінкі”.

Заснавальнік і арганізатар астранамічнай абсэрваторыі ў Уяздове, вынайшаў плямы на Венеры. Вынаходнік мікрометра, ветрака для паліва садоў, спрабаваў зрабіць машыну для лічэння.

Прапанаваў тэорыю ўніфікацыі меры ва ўсім свеце – каталіцкі метр.

1796 год. Памерла Кацярына II, Сафія Фрэдэрыка Аўгуста Ангальт-Цэрбсцкая (1729-1796). 

Імператрыца ўсерасійская (1762-1796). 

Пры ёй, яе удзеле, адбыліся тры падзелы Рэчы Паспалітай і ўся тэрыторыя сучасных Беларусі і Літвы апынулася пад расійскім гнётам. 

Акрамя таго, у склад імперыі да 1796 года ўвайшлі Паўночнае Прычарнамор’е, Прыазоўе, Крым, Правабярэжная Украіна, землі паміж Днястром і Бугам, Курляндыя. 

Насельніцтва ўзрасло з 23,2 да 37,4 мільёнаў, Расія стала самай населенай еўрапейскай краінай (20% насельніцтва Еўропы). Кацярына II утварыла з далучаных зямель 29 новых губерняў і 144 горада.

wikimedia.org

 1828 год. Нарадзіўся Эмерык Чапскі, Гутэн-Чапскі.

Беларускі калекцыянер і нумізмат.

Наўгародскі губернатар (1862-1865), санкт-пецярбургскі віцэ-губернатар (1865-1867), дырэктар Ляснога дэпартамента Расійскай імперыі.

Заснаваў Станькаўскі музей, дзе зберагаліся манеты, медалі, зброя, творы мастацтва, гістарычныя дакументы, кнігі і іншыя прадметы даўніны. 

Аўтар кнігі «Удзельныя, велікакняжацкія і царскія грошы Старажытнай Русі збору графа Э. К. Гутэн-Чапскага», «Каталог калекцыі польскіх медалёў і манет графа Э. Гутэн-Чапскага».

У 1894 годзе пераехаў у Кракаў, куды перавёз музейныя зборы (цяпер у складзе Нацыянальнага музея).

1846 год. Памёр Ян Цывінскі. Беларускі, расійскі рымска-каталіцкі дзеяч, педагог і філантроп. Доктар тэалогіі і права.

Прафесар, дырэктар Віленскай духоўнай семінарыі, адміністратар Віленскай дыяцэзіі.

Дзякуючы яго намаганням у Гадуцішках пабудаваны мураваны касцёл, плябанія і школа для сялянскіх і местачковых дзяцей. Са сваіх сродкаў выдаткоўваў грошы на выхаванне дзяўчынак з бедных сялянскіх сем’яў.

Заснаваў фонд для бясплатнага навучання ў віленскіх школах хлопчыкаў і дзяўчынак.

Прэзідэнт Віленскага таварыства дабрачыннасці. У 1846 годзе дараваў усім прыгонным сваіх маёнткаў даўгі і выдаў вольную. 

Спадчыннікам ён запаветваў, каб «не ўладарамі былі над сялянамі, а апекунамі».

wikimedia.org

 1855 год. Даследчык Афрыкі Дэвід Лівінгстан першым з еўрапейцаў дасягнуў і ўбачыў грандыёзны вадаспад на рацэ Замбезі. 

Яго вышыня 120 м. Надаў яму імя брытанскай каралевы Вікторыі. 

Адкрыццё было зроблена падчас экспедыцыі (1853-1856), якая ўпершыню перасекла Паўднёвую Афрыку ў шыротным кірунку. 

Мясцовыя жыхары ведалі аб вадаспадзе, але белыя не верылі ў яго існаванне з-за адсутнасці горных масіваў. Вікторыя ні па перападзе вышынь, ні па шырыні патоку не з’яўляецца вадаспадам-рэкардсменам, але ёй належыць сусветнае першынство ў “намінацыі”  плошча зліва – 1700 на 108 метраў. 

Гэты вадаспад “уладкованы” зручна для агляду – ён увесь бачны ў “анфас”: Замбезі проста падае ў вертыкальную расколіну, злучаную з сеткай глыбока залягаючых праток. Адзін з двух астравоў каля грэбня Вікторыі зараз носіць імя Лівінгстана.

1869 год. Суэцкі канал адкрыўся для суднаходства. Канал злучае Міжземнае і Чырвонае моры. Будаваўся 11 гадоў.

У гэтым месцы канал існаваў яшчэ пры фараоне Сенусерце. Потым рэканструяваўся пры Дарыі, Траяне. Планы адраджэння канала абмяркоўваў Лейбніц з Людовікам XIV.

Гэты самы доўгі канал (173 км) у свеце паклаў канец эры паруснікаў і загубіў рускую Кяхту як чайную сталіцу – везці чай па новым шляху стала больш выгадна, чым праз Сібір.

Будаўніцтва канала разарыла Егіпет, і ў 1876 годзе краіна была абвешчана банкрутам. Гэта пацягнула за сабой устанаўленне над ёй фінансавага кантролю дзяржаў-крэдытораў – Францыі і Англіі.

Канал аказаў неадкладнае і неацэннае значэнне на сусветны гандаль. Шасцю месяцамі раней была ўведзена ў дзеянне Першая Транскантынентальная Чыгунка, і ўвесь свет можна было зараз абмінуць у рэкордныя тэрміны. Канал дазволіў воднаму транспарту праходзіць у абодва бакі паміж Еўропай і Азіяй без абмінання Афрыкі. Канал адыграў таксама важную ролю ў экспансіі і далейшай каланізацыі Афрыкі.

tunnel.ru

 1873 год.  Буда і Пешт аб’ядналіся ў Будапешт. 

Упершыню тры гарады Буда, Абуда і Пешт, якія пазней утварылі сталіцу венгерскай дзяржавы, згадваюцца ў гістарычных крыніцах у 1148 годзе. 

У пісьмовых помніках 1178 года ёсць згадка пра высокую бальнеялагічную культуру гэтай мясцовасці. 

У 1241 годзе ўсе тры гарады апынуліся на шляху мангола-татарскага патоку і былі літаральна змецены ім з твару зямлі. 

Праз год, у 1242, спехам адбудаваная Буда стала сталіцай, а з 1350 года – рэзідэнцыяй венгерскіх каралёў.

1870 год. У Хоцімску нарадзіўся Сяргей Блажко. 

Беларускі, рускі і савецкі астраном, член-карэспандэнт АН СССР.

Працаваў у абсерваторыі Маскоўскага ўніверсітэта, быў яе дырэктарам, прафесарам і загадчыкам кафедраў астраноміі, астраметрыі МДУ.

Больш за 20 гадоў узначальваў Камісію па вывучэнні зменных зорак пры астранамічнай радзе АН СССР.

Асноўныя даследваванні прысвечаны вывучэнню зменных зорак і практычнай астраноміі. З 1895 сістэматычна фатаграфаваў зорнае неба з мэтай выяўлення зменных зорак, чым паклаў пачатак багатай калекцыі «шкляной бібліятэкі»  абсерваторыі.

У 1904 годзе апаратурай уласнай канструкцыі адным з першых у свеце сфатаграфаваў спектры двух метэораў і даў правільнае іх тлумачэнне. Прапанаваў новы метад выяўлення малых планет.

Аўтар шэрагу арыгінальных канструкцый астранамічных прыбораў, трох падручнікаў па астраноміі. 

wikimedia.org

 1893 год. Нарадзіўся Канстанцін Езавітаў. 

Беларускі палітычны, грамадскі і ваенны дзеяч, публіцыст, перакладчык і педагог. Актыўны ўдзельнік беларускага нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння, дзеяч БНР, арганізатар беларускай дзейнасці ў міжваеннай Латвіі.

Удзельнік З’езда, Камітэта воінаў-беларусаў Паўночнага фронту, Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, Усебеларускага з’езда.

Браў удзел у абвяшчэнні незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі, народны сакратара ваенных спраў ва ўрадзе БНР,  палкоўнік.

У 1921-1941 гадах жыў Латвіі, дзе займаўся грамадска-палітычнай і культурна-асветніцкай дзейнасцю сярод беларусаў, арганізацыяй школьнай справы. За беларускую нацыянальную дзейнасць арыштоўваўся латвійскімі ўладамі ў 1924, 1930, 1933 і 1935 гадах.

Падчас Другой сусветнай вайны кіраваў у Рызе Беларускім цэнтральным камітэтам, які займаўся арганізацыяй беларускіх школ у Латвіі, удзельнічаў у Другім Усебеларускім кангрэсе, быў генеральным інспектарам Беларускага вызваленчага войска, міністрам ваенных спраў Беларускай Цэнтральнай Рады.

У красавіку 1944 года затрыманы СМЕРШам. Загінуў 23 мая 1944 года ў мінскай турме.

Аўтар многіх кніг і артыкулаў па гісторыі нацыянальна-вызваленчага руху, беларусазнаўстве, вершаў, школьных дапаможнікаў. Падрыхтаваў да друку невядомыя раней творы М. Багдановіча. Укладальнік біяграфічнага слоўніка дзеячаў беларускага нацыянальнага адраджэння, апекаваўся стварэннем архіва беларускага нацыянальна-вызваленчага руху.

wikimedia.org

1906 год. Нарадзіўся Янка Багдановіч. 

Беларускі празаік, паэт, публіцыст, мемуарыст.

Да 1941 года працаваў у друкарні імя Ф. Скарыны. Сувыдавец часопіса «Шлях моладзі». 

У гады Другой сусветнай вайны скончыў Віленскую настаўніцкую семінарыю, настаўнічаў. У 1952 годзе, калі быў студэнтам Нова-Віленскага педінстытута, быў арыштаваны і сасланы ў Варкуту.

Рэабілітаваны ў 1956 годзе. Настаўнічаў у Вільні. Аўтар вершаў, нарысаў, кнігі ўспамінаў.

Памёр 13 ліпеня 1990 года. Пахаваны на віленскіх могілках Саўлес.

Фота: магіла Я. Багдановіча і яго жонкі, wikimedia.org

1947 год. Нарадзіўся Аркадзь Аронаў. 

Беларукі сейсмолаг. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар.

Працаваў ў інстытуце геафізікі і геахіміі, дырэктарам і вядучым навуковым спецыялістам Цэнтра геафізічнага маніторынга акадэміі навук Беларусі.

Даследчык пытанняў сейсмалогіі, сейсматэктонікі, распрацаваў сістэму геафізічных назіранняў.

Стваральнік сеткі сейсмастанцый Беларусі. 

Суаўтар сейсматэктанічнай карты і сейсмічнага раянавання Беларусі і заходняй часткі Усходне-Еўрапейскай раўніны. Аўтар каля 100 навуковых прац.

nasb.gov.by

1979 год. Памёр ураджэнец Віцебска Імануіл Велікоўскі.

Амерыканскі фізік, аўтар тэорыі пра сувязь паміж катаклізмамі на Зямлі і змяненнямі структуры Сонечнай сістэмы, урач, пісьменнік.

У 1917 годзе пад псеўданімам Імануэль Раміо выпусціў брашуру «Третий исход», асноўная ідэя якой – вяртанне яўрэяў на зямлю Ізраіля.

У 1922 годзе эміграваў з Расіі. Жыў у еўрапейскіх краінах, у 1931-1939 гадах – у Тэль-Авіве, дзе  працаваў псіхатэрапеўтам. З 1939 года  – у ЗША.

Аўтар кніг «Міры ў сутыкненнях», «Стагоддзі ў хаосе», «Зямля ў пераваротах», «Народы мора» і іншых. Пасля смерці выйшлі з друку яго кнігі «Чалавецтва ў амнезіі», «Астролагі і трунакапальнікі». У рукапісах засталіся кнігі «Час Ісаі і Гамера» , «Сатурн і Патоп», «Юпіцер», «Арбіта».

Памёр 17 лістапада 1979 года.

2005 год. У 70 год пайшла з жыцця Клаўдзія Шышыгіна-Патоцкая. 

Беларуская краязнаўца, даследчыца гісторыі Нясвіжа, роду Радзівілаў, Нясвіжскага замка.

Выкладчыца беларускай мовы, грамадская актывістка, сябра партыі КХП БНФ.

Аўтар кніг “Паданні Нясвіжа”, “Скарбы Нясвіжа”, “Нясвіж і Радзівілы”, “Паданні і легенды Нясвіжу і Радзівілаў”, “Музы Нясвіжа”, “Чорная дама Нясвіжскага замку” і іншых.

Часта яе можна было сустрэць перад уваходам ў Нясвіжскі замак са стосам сваіх кніг, якія яна прапаноўвала наведвальнікам з аўтографамі.

 

 

Дзень у гісторыі. 27 кастрычніка. Дзень памяці Вітаўта Вялікага, вынаходніка ксілафона Міхаіла Гузікава са Шклова, паўстанца Зыгмунта Чаховіча. Беларусь становіцца бяз’ядзернай тэрыторыяй

Навіна ад

 Міжнародны дзень школьных бібліятэк (International School Library Day, 4-ы чацвер кастрычніка, з 1999 года) накіраваны на прыцягненне ўвагі грамадства да стану школьных бібліятэк, фарміравання і папаўнення іх літаратурных фондаў. 

Сёння мэта кожнай школьнай бібліятэкі – забяспечыць усім членам супольнасці ўстановы адукацыі роўны доступ да інфармацыі, а галоўнае адрозненне школьных бібліятэк ад публічных заключаецца ў тым, што яны арыентаваны галоўным чынам на вучняў і каардынуюць усе інфармацыйныя матэрыялы, якія выкарыстоўваюцца ва ўстановах адукацыі. 

Доступ да ўсіх рэсурсаў школьных бібліятэк бясплатны. 

Гэта дазваляе вучням незалежна ад іх сацыяльна-эканамічнага статусу атрымліваць неабходныя для навучання веды.

Сусветны дзень аўдыёвізуальнай спадчыны (з 2005 года). 

Устаноўлены ў гонар дня прыняцця ў 1980 годзе Рэкамендацыі аб ахове і захаванні рухомых выяў, прыняцці мер па прызнанні важнасці і неабходнасці аўдыёвізуальнай спадчыны самабытнасці народаў.

Аўдыёвізуальныя дакументы, такія як фільмы, радыё- і тэлевізійныя праграмы, аўдыё і відэазапісы з’яўляюцца асноўнымі носьбітамі першаснай інфармацыі ХХ і ХХI стагоддзяў. 

1430 год. Ва ўзросце 80 гадоў памёр Вітаўт Вялікі. 

Вялікі князь літоўскі (1392-1430), кароль гусітаў. 

Адзін з найбольш вядомых кіраўнікоў Вялікага Княства Літоўскага, яшчэ пры жыцці празваны Вялікім.

Ахрышчаны першы раз па каталіцкаму абраду пад імем Віганд (1382), другі раз па праваслаўнаму (1384), трэці раз (1386) па каталіцкаму абраду пад імем Аляксандр.

Разам з Ягайлай разграміў нямецкіх рыцараў у Грунвальдскай бітве 1410 года. Праводзіў палітыку цэнтралізацыі дзяржавы, паступова ліквідаваў буйныя ўдзельныя княствы.

За ім ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасці і памераў: ад Пскоўскай мяжы да Чорнага мора і ад Акі і Курска да Галіцыі, пры ім беларускія гарады пачалі атрымліваць Магдэбургскае права.

У гонар вялікага князя Вітаўта названа мноства аб’ектаў у Літве, Беларусі і Польшчы. Пастаўлены шматлікія помнікі.

Выявы Вітаўта змешчаны на помніках “Тысячагоддзе Расіі» у Вялікім Ноўгарадзе (1862) і “990-годдзе Брэста” (2009).

wikimedia.org

 1837 год. У нямецкім Ахене памёр ураджэнец Шклова Міхаіл Гузікаў. 

Беларускі музыка, які распрацаваў уласную мадэль ксілафона.

Удасканаліў беларускі народны інструмент брусочкі, з чаго і атрымаўся сучасны ксілафон. 

Гастраляваў з ім у Аўстрыі, Германіі, Бельгіі і Францыі, выконваючы творы Паганіні, Вебера і Гумеля, а таксама беларускія народныя мелодыі.

У 1836 годзе ў Вене выйшла кніга вядомага музыказнаўца Шлёзінгера «Міхаіл Гузікаў і яго інструмент з дрэва і саломы».

wikimedia.org

 1890 год. Нарадзіўся Віктар Шутовіч. 

Беларускі каталіцкі святар, прыхільнік беларусізацыі касцёла.

Пад час службы ў касцёле Святога Іосіфа ў Барадзенічах Браслаўскага павета быў асуджаны польскімі ўладамі за казанні на беларускай мове.

Служыў вікарыям  і прэфектам каля Беластока, у мінскім Чырвоным касцёле (1944-1945).

У 1945 годзе арыштаваны НКУС, асуджаны на 10 гадоў турмы.

У 1955 годзе атрымаў парафію (нелегальна) ў Барысаве, дзе і памёр у 1960 годзе.

Апрацаваў зборнік «Калядныя песні», выдадзены Нінай Абрамчык у Берліне.

wikimedia.org

 1907 год. Памёр Зыгмунт Чаховіч. Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863-1864 гг., бібліяфіл.

За ўдзел у паўстанні прыгавораны да расстрэлу, які заменены 12 гадамі катаргі ў Нерчынскіх рудніках. 

У ягоным маёнтку Малыя Бясяды (цяпер Лагойскі раён) Янка Купала ўпершыню пазнаёміўся з нелегальнай літаратурай, даведаўся пра паўстанне, карыстаўся багатай бібліятэкай. 

Гэты «ідэаліст і летуценнік» паўплываў на фарміраванне светапогляду Купалы. 

Вобраз Чаховіча адлюстраваны ў п’есе У. Караткевіча «Калыска чатырох чараўніц».

wikimedia.org

1911 год. Нарадзіўся Мікола Лобан. 

Беларускі пісьменнік і мовазнавец. Заслужаны работнік культуры. Кандыдат філалагічных навук.

Працаваў у Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР, загадчыкам рэдакцыі выдавецтва «Беларуская савецкая энцыклапедыя».

Аўтар апавяданняў, мовазнаўчых даследаванняў, эсэ і крытычных артыкулаў па праблемах пісьменніцкага майстэрства, псіхалогіі творчасці. У 1986 годзе выйшлі Выбраныя творы ў 3-х тамах.

Адзін са складальнікаў «Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» (1959), «Арфаграфічнага слоўніка» (з М. Суднікам, 1948), «Руска-беларускага слоўніка» (1953), «Беларуска-рускага слоўніка» (1962), кіраваў падрыхтоўкай «Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы» ў 5-ці тамах (1977-1984).

medvestnik.by

 1986 год. Памёр Аркадзь Мардвілка. 

Беларускі лінгвіст, перакладчык. Кандыдат філалагічных навук.

Аўтар вершаў, твораў прозы, крытычных матэрыялаў. Член «Маладняка».

Выкладаў англійскую мову ў вну Мінску, Ташкента, быў перекладчыкам англійскай тэхнічнай літаратуры ў Маскве.

Арыштаваны ДПУ ў 1933 годзе. Прыгавораны да 3 гадоў высылкі. З 1935 года і да смерці жыў у Ташкенце.

Падрыхтаваў працы па методыцы выкладання англійскай мовы і рускай фразеалогіі. Перакладаў на рускую мову з англійскай і узбекскай.

1989 год. Беларусь зрабіла першы крок каб стаць бяз’ядзернай тэрыторыяй. 

На вайсковай базе пад в. Станькава Дзяржынскага раёна, паводле савецка-амерыканскага дагавору пра ліквідацыю ракет сярэдняй і малой дальнасці, знішчана апошняя ракета ОТР-23 (SS-23). 

Станькава ўзгадваецца з 1407 года. Належыла Радзівілам, Чапскім. Тут размешчаны сядзібна-паркавы комплекс Чапскіх, Царква Святога Мікалая, магіла піянера-героя Марата Казея.

stankovo.by

1990 год. У польскай Гайнаўцы ў новым будынку адкрыўся Беларускі этнаграфічны музей Таварыства «Музей і асяродак белару́скай культуры ў Га́йнаўцы»

Таварыства зарэгістравана 20 чэрвеня 1984 года. Мэта Таварыства – захаванне культурнай спадчыны беларусаў Польшчы. Аб’ядноўвае каля 100 сяброў.

Будаўніцтва будынку пад асяродак і музей вялося 20 гадоў. Удзел у ім бралі польскія прадпрымальнікі, установы і простыя жыхары, беларусы замежжа.

2011 год. Нацыянальны Банк Рэспублікі Беларусь выпусціў у абарачэнне памятныя манеты “Максім Багдановіч – 120 гадоў”: срэбную наміналам 10 рублёў і медна-нікелевую ў 1 рубель. 

Наклад па 2000 адзінак. Манеты адчаканены Манетным дворы Польшчы.

На аверсе маецца арнамент, які выкарыстаны пры афармленні зборніка вершаў “Вянок”, на рэверсе – рэльефная выява партрэта Максіма Багдановіча, надпісы: “Максім Багдановіч”, “1891–1917”, арнаментальны матыў з васількоў.

nlb.by