премия - Магілёў. media

30 чэрвеня ў гісторыі. Тунгускі метэарыт. Першыя трамваі і «кацюшы». Пераадоленне культу асобы.

Навіна ад 30 чэрвеня, 2023

Міжнародны дзень астэроіда (International Asteroid Day, з 2016 года).

Закліканы павысіць узровень дасведчанасці грамадскасці аб небяспецы сутыкнення з астэроідам і інфармаваць насельніцтва аб мерах па падтрыманні сувязі ў крытычнай сітуацыі. Астэроід перакладаецца як “зоркападобны”.

Дзень устаноўлены ў памяць прылёта Тунгускага вогненнага шара-баліду 30 чэрвеня 1908 года, а 7:00, які ўзарваўся над зямлёй на вышыні 5-10 км.

Выбухной хваляй у радыусе 40 км быў павалены лес, знішчаны звяры, пацярпелі людзі, узніклі пажары, пачалося “светлых начэй лета 1908 года”.

Выбух быў чутны за 1 000 км, узрыўная хваля рэгістравалася па ўсім свеце.

1655 год. Магілёў наведаў маскоўскі цар Аляксей Міхайлавіч (1629-1676).

Гэта адбылося на наступны год пасля пачатку 13-гадовай вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 гадоў і праз 10 месяцаў, як магілёўцы адчынілі браму маскоўскаму войску (25 жніўня 1654).

Праваслаўны магілёўскі шляхціц Вацлаў (Канстанцін) Паклонскі на пачатку вайны дабраўся да маскоўскага цара, прычым акурат 22 чэрвеня 1654 года, і сказаў яму, што быццам у Магілёве проста спаць і есці не могуць, усе мараць упасці пад справядлівую далонь цара Аляксея.

Ад такіх прыемных навін цар прысвоіў Паклонскаму чын палкоўніка, падарыў 40 сабалёў і 50 рублёў, загадаў сфарміраваць казацкі полк з магілёўцаў.

Але народнае магілёўскае каханне да цара Аляксею Міхайлавічу апынулася некалькі перабольшаным. Жыхары Магілёва хутка расчараваліся ў Маскве.

Падчас вайны Аляксей асабіста пабываў, акрамя Магілёва, у Віцебску, Полацку, Коўна, Гародні, Вільне.

1859 год. Француз Жан Блондэн прайшоў па канаце над Ніягарскім вадаспадам.

Пераход адважнага канатаходца на працягу 5 хвілін назіралі 5000 гледачоў.

Пазней ён ускладніў гэты трук: ішоў на хадулях, з завязанымі вачыма, у мяшку, каціў тачку, нёс на плячах свайго мэнэджара Гары Колкорда, усаджваўся на сярэдзіне, рыхтаваў і еў амлет.

1881 год. Нарадзіўся Павел Растаргуеў (1881-1959).

Беларускі мовазнаўца.

Правадзейны член Інбелкульта, доктар філалагічных навук, прафесар. У 1918 годзе чытаў курс лекцый беларускай мовы ў Беларускім народным універсітэце ў Маскве.

Вывучаў беларускія гаворкі, гаворкі расійска-беларуска-ўкраінскага памежжа, праблемы беларускай літаратурнай мовы.

На Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 года прапаноўваў афрыкаты дз і дж перадаваць літарамі сербскага алфавіта —ђ, ћ, а літару й замяніць літарай j – jэхаць, jолка, jунак, мaja.

Памёр 21 сакавіка 1959 года ў Навазыбкаве.

1898 год. Запушчаны электрычны трамвай у Віцебску.

Першы беларускі, на год раней, чым ў Маскве і на 9 гадоў, чым у Пецярбурзе. У Мінску трамвай з’явіўся толькі ў 1928 годзе.

Яшчэ трамваі працуюць ў Наваполацку і Мазыры.

Першы у Расійскай імперыі трамвай быў пушчаны ў Кіеве. А яшчэ раней трамвай пачаў працаваць у Львове (тады Аўстра-Венгрыя) – 3 мая 1880 года.

У Віцебску працуе музей трамвая. У Магілёве да рэвалюцыі таксама працаваў трамвай, але конны.

1905 год. Расстрэл царскімі карнікамі сялянскага выступлення ў в. Кішчыцы (зараз – Дрыбінскі раён).

Забіта 8, цяжка паранена 15 сялян.

Кішчыцы ўпершыню ўпамінаюцца ў 1643 годзе як сяло з царквой у Басейскім войтаўстве Шклоўскай воласці ў Аршанскім павеце ВКЛ.

Пакроўская царква ў Кішчыцах. У ёй адпяваліся забітыя.

1911 год. Нарадзіўся ліцвін Чэслаў Мілаш (1911-2004).

Польскі паэт, празаік, эсэіст, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры. Член Польскай АН у Кракаве. Пляменнік і вучань Оскара Мілаша. Яго брат Андрэй Мілаш казаў: «Мілашы – гэта такія самыя ліцвіны, як Міцкевіч, Гамбровіч, Голубеў, Ясеніца, Ваньковіч, Віткацы ці нават Пілсудскі. Чэслаў гаворыць пра сябе: „Я ліцвін польскай культуры“».

Скончыў Віленскія гімназію, універсітэт. Працаваў на Польскім Радыё ў Вільні, аднак быў звольнены па абвінавачанні ў падтрымцы інтарэсаў літоўцаў і беларусаў на радыё ў Варшаве.

У Варшаве перажыў нямецкую акупацыю. Працаваў ва ўніверсітэцкай бібліятэцы і ўдзельнічаў у падпольным літаратурным руху. Пасля паразы варшаўскага паўстання пераехаў у Кракаў.

Пасля вайны працаваў у Міністэрстве замежных спраў як аташэ па культуры польскага пасольства ў Нью-Ёрку і Парыжы. У 1951 годзе папрасіў у французскага ўраду палітычнага прытулку, у 1960 годзе пераехаў у ЗША, выкладаў славянскія літаратуры ў Каліфарнійскім універсітэце ў Берклі, Гарвардзе.

У камуністычнай Польшчы афіцыйна лічыўся здраднікам і рэнегатам. Вярнуўся ў Польшчу ў 1993 годзе.

Аўтар вершаў, паэм, зборнікаў на польскай, англійскай, французскай мовах, кніг эсэ, перакладаў, раманаў, аповесцей, успамінаў, «Гісторыі польскай літаратуры».

На беларускую мову яго творы перакладалі шматлікія літаратары, у тым ліку, Л. Баршчэўскі, Ю. Бушлякоў, А. Мінкін, А. Разанаў, М. Танк, А. Хадановіч.

1941 год. На заводзе імя Камінтэрна ў Варонежы сабраны першыя дзве баявыя пускавыя ўстаноўкі БМ-13 – “кацюшы”.

У пачатку ліпеня 1941 года была сфарміравана першая Асобная эксперыментальная батарэя палявой рэактыўнай артылерыі Чырвонай Арміі на чале з капітанам І. Флёравым, узброеная сям’ю баявымі ўстаноўкамі.

14 ліпеня 1941 года батарэя дала залп па захопленым фашысцкімі войскамі чыгуначным вузле Оршы.

У гонар гэтай падзеі ў Оршы створаны мемарыяльны комплекс «Кацюша».

1956 год. ЦК КПСС прынята пастанова “Аб пераадоленні культу асобы і яе наступстваў”.

У дакуменце ўзнята праблема барацьбы з культам асобы І. Сталіна, які “супярэчыць прыродзе сацыялістычнага ладу і тармозіць пасоўванне савецкага грамадства да камунізму.”

Пасля гэтага узведзеныя помнікі Сталіну сталі зносіць, здымаць шматлікія партрэты. У 1961 годзе ЦК КПСС прызнаў “немэтазгодным далейшае захаванне ў Маўзалеі саркафага з труной І. Сталіна”, прапанаваўшы перапахаваць яго каля Крамлёўскай сцяны.

1965 год. Нарадзіўся Лявон Юрэвіч.

Беларускі літаратуразнавец, крытык, бібліёграф, грамадскі дзеяч беларускай эміграцыі.

Архівіст Нью-Ёркскай публічнай бібліятэкі, сябар Беларускага інстытута навукі і мастацтва (Нью-Ёрк). Аўтар шматлікіх даследаванняў, у тым ліку «Беларуская мемуарная літаратура на эміграцыі», «Культура беларускага замежжа», «Роля беларускай дыяспары ў захаванні і развіцці беларускай культуры».

1969 год. Памёр Міхайла Грамыка (1885-1969).

Беларускі географ, геолаг, пісьменнік, вязень ГУЛАГу. Выхаванец Магілёўскай гімназіі.

Даследчык радовішчаў нафты. Распрацоўшчык беларускай тэрміналогіі па геаграфіі, геалогіі, хіміі, падручнікаў «Пачатковая геаграфія», «Уводзіны ў навуку аб неарганічнай прыродзе». пошуках нафты на Палессі.

Аўтар кніг паэзіі, п’ес, якія ставіліся ў тэатрах. Аўтар успамінаў пра Янку Купалу, Якуба Коласа, А. Грыневіча.

2014 год. Памёр Сяргей Краўчанка (1949-2014).

Заслужаны артыст Беларусі, акцёр Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы.

Сярод найлепшых яго роляў: Данілка («Раскіданае гняздо» Я. Купалы), Драгун («Парог» А. Дударава), Гайдук («Ідылія» В. Дуніна-Марцінкевіча), Захар («Апошні шанц» В. Быкава), Дамаш («Князь Вітаўт» А. Дударава).

2017 год. На вуліцы 50 год УЛКСМ у Бабруйску ўрачыста адкрыты Моладзевы парк.

Узведзены да 630-годдзя горада на пустцы паміж Палацам мастацтваў і ГЦ «Карона». У Парку ўсталяваны каланада з дзвюма аркамі, круглая ратонда для культмасавых мерапрыемстваў, фантан, лаўкі для адпачывальнікаў, дарожкі для пешых і велапрагулак, пасаджана пад тры сотні дрэваў і амаль 4 000 кустоў.

Дзень у гісторыі. 5 мая. Першы друкаваны каляндар. Створаны духі Chanel No. 5. Нарадзіліся кампазітар С. Манюшка, пісьменнік Г. Сянкевіч, палітык Ю. Беленькі.

Навіна ад 5 мая, 2023

Міжнародны дзень барацьбы за правы інвалідаў (International Day of Struggle for the Rights of Disabled People, з 1992 года).

Увогуле – Дзень людзей з абмежаванымі магчымасцямі, дзень барацьбы за роўныя правы і супраць дыскрымінацыі.

У Беларусі на ўліку ў органах па сацыяльнай абароне знаходзіцца больш за 500 000 людзей з абмежаванымі магчымасцямі.

Для любой дзяржавы важна само стаўленне да сваіх грамадзян, якія жывуць з такімі цяжкасцямі, пра якія многія баяцца нават падумаць. Але часта замест сістэмнай палітыкі па сацыяльнай інтэграцыі людзей з абмежаванымі магчымасцямі ў грамадскія і эканамічныя працэсы, праблему спрабуюць вырашыць дробязнымі падачкамі.

Беларусь ратыфікавала Канвенцыю аб правах інвалідаў толькі 18 кастрычніка 2016 года.

Міжнародны дзень акушэркі (International Day of the Midwife, з 1992 года).

Слова «акушэрка» пайшло ад французскага «accoucher» – «дапамагаць пры родах». Акушэркі адносяцца да катэгорыі сярэдняга медперсаналу, і іх не варта блытаць з лекарамі акушерамі-гінеколагамі.

Ролю акушэрак недаацэньваць не варта: яны дапамагаюць цяжарным і рожаніцам, могуць прымаць роды самі або асісціраваць лекару.

Акушэрства, як вобласць медыцыны, вядома са старажытнасці. У XVII стагоддзі акушэрства аформілася як асобная навука.

У пачатку XX стагоддзя ў Еўропе адбыліся першыя канферэнцыі, якія сталі асновай для стварэння Міжнароднай асацыяцыі акушэрак. Мэта арганізацыі – забяспечыць правы жанчын і даступнасць акушэрскай дапамогі.

У 1847 годзе ў Магілёве была адчынена першая ўстанова па падрыхтоўцы павітух, у 1865 годзе – павівальная школа. Зараз гэта – медыцынскі каледж.

1581 год. У горадзе Астрог пабачыў свет першы друкаваны каляндар ва Ўсходняй Еўропе.

Яго надрукаваў Іван Фёдараў – рускі і ўкраінскі першадрукар, паплечнік Пятра Мсціслаўца.

Для кожнага з 12 месяцаў года ў выданні падаваліся па два вершы беларускага паэта Андрея Рымшы, у якіх апісвалася важная біблейская гісторыя, якая адбылася ў гэтым месяцы.

1819 год. Нарадзіўся Станіслаў Манюшка (1819–1872).

Беларускі і польскі кампазітар, дырыжор, адзін з пачынальнікаў беларускай музычнай культуры, стваральнік польскай нацыянальнай оперы.

Пачатковую музычную адукацыю атрымаў у Д. Стэфановіча ў Мінску, вучыўся ў Мінскай губернскай гімназіі, Берліне.

Працаваў у Вільні, Варашаве. Даваў урокі музыкі мастаку В. Сляндзінскаму, працаваў дырыжорам і дырэктарам варшаўскга опернага тэатру, прафесарам Музычнага інстытуту ў Варшаве. У творчасці выкарыстоўваў беларускі фальклор.

Папулярнасць атрымаў дзякуючы операм “Галька”, “Страшны двор”.

Аўтар 20 опер і аперэт, 3 балетаў, 5 месаў, 2 рэквіемаў і болей за 300 песень, у тым ліку “Паходнай песні літвінаў” на словы У. Сыракомлі.

1831 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Борзабагаты (1831–1886).

Беларускі медык, паўстанцкі камісар Наваградскага павета, удзельнік Парыжскай Камуны, мемуарыст.

Выключаны са Слуцкай гімназіі, як нядобранадзейны, што настроіла юнака «супраць усяго рускага», з Мінскай гімназіі – за ўдзел у тайнай арганізацыі «Братні саюз літоўскай моладзі». Быў асуджаны на экзекуцыю да 101 удара лазовай палкай. Публічны здзек абвастрыў яго нянавісць да расійскіх улад.

Скончыў медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта. Працаваў гувернёрам, урачом у Навагрудку.

Удзельнік паўстання 1863-1864 гадоў, паўстанцкі камісар Навагрудскага павета. Удзельнік бітвы пад Мілавідамі.

З 1865 года жыў на эміграцыі ў Італіі, Францыі, Румыніі, меў медыцынскую практыку, удзельнічаў у эмігранцкім руху, у Аб’яднанні польскай дэмакратыі, у франка-прускай вайне (1870–1871) у складзе французскай арміі ў якасці лекара, у Парыжскай камуне галоўным медыкам Парыжскага шпіталя.

Па вяртанні ў Расію, у 1875 годзе быў асуджаны ваенным судом на 20 год катаргі на рудніках Сібіры, якая была заменена ссылкай на 10 год у Кастрамскую губерню.

Пасля ссылкі у 1884–1886 гадах працаваў сельскім урачом у мястэчку Любяшова Пінскага павета.

Памёр 28 сакавіка 1886 года. Пахаваны ў Любяшове (цяпер гэта Валынская вобласць Украіны).

У гонар паўстанца названа вуліца ў Навагрудку, на радзіме, у в. Рутка 1 Навагрудскага раёна ўстаноўлены памятны знак.

1846 год. Нарадзіўся Генрык Сянкевіч (1846–1916).

Польскі пісьменнік, ураджэнец Падляшша. Першы лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры (1905) мае беларускае паходжанне.

Паходзіў з вонкавай шляхты. Бацька са служылых татараў, якія пасяліліся на тэрыторыі ВКЛ пры Вітаўце, маці – з беларускай шляхты.

Працаваў фельетаністам «Gazeta Polska», у штотыднёвіку «Niwa», рэдактарам газеты «Słowo».

Стваральнік фонда імя сваёй памерлай жонкі: выплачваў стыпендыі хворым сухотамі дзеячам культуры.

Падарожнік па ЗША («Лісты з вандравання», 1876–1878), Еўропе, Азіі, Афрыцы. Палітычны прыхільнік партыі «Народная дэмакратыя», марыў пра аўтаномію Польскага каралеўства ў складзе Расійскай імперыі. З пачаткам Першай сусветнай вайны з’ехаў у Швейцарыю, дзе ўзначаліў Камітэт дапамогі ахвярам вайны ў Польшчы.

Аўтар многіх аповесцей, зборнікаў гумарэсак, вядомых гістарычных раманаў «Агнём і мячом» (падзеі вайны 1648–1654), «Патоп» (1655–1656), «Пан Валадыёўскі» (барацьба з туркамі, 1672–1673), «Quo vadis?» (Нобелеўская прэмія), «Крыжакі», «Віры» (рэвалюцыя 1905–1907 гадоў), псіхалагічных раманаў «Без догмату», «Сям’я Паланецкіх».

Пахаваны ў швейцарскім Вевэ. У 1924 годзе цела перанесена ў Варшаву і пахавана ў падмурках кафедральнага сабора Святога Яна.

1921 год. У Францыі ўпершыню былі прадстаўлены духі «Chanel No. 5».

Самыя знакамітыя ў свеце духі былі створаны парфюмерам Эрнэстам Бо.

Па легендзе, Како Шанэль папрасіла Эрнэста Бо стварыць “штучны жаночы водар, які пахне Жанчынай”, падкрэсліўшы, што пад “штучным” водарам яна мае на ўвазе новы, створаны чалавекам водар.

У Першую сусветную вайну Эрнэст Бо служыў у Кольскім Запаляр’і і любіў паднімацца да возера, якое ляжыць над Мурманскім гандлёвым портам. У сваіх мемуарах Бо пісаў, што стварыў гэтыя духі ў 1920 годзе, калі вярнуўся з вайны: «Падчас летняга палярнага дня азёры тут выпраменьваюць адмысловую свежасць. Гэты характэрны пах я захаваў у памяці, і пасля з вялікай цяжкасцю мне ўдалося ўзнавіць яго, хаця спачатку альдэгіды новай кампазіцыі былі вельмі няўстойлівыя…».

1921 год. У в. Мачулкі Бабруйскага раёна нарадзіўся Рыгор Булацкі (1921–1999).

Беларускі педагог, журналіст, “хросны бацька” беларускай журналістыкі. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Скончыў Мелітопальскае авіявучылішча, БДУ. Удзельнік ІІ Сусветнай вайны. Разам з аднапалчанамі купіў самалёт на якім удзельнічалі ў баявых дзеяннях на тэрыторыі Украіны, Румыніі, Венгрыі, Чэхаславакіі, Югаславіі, Аўстрыі.

Працаваў загадчыкам кафедры, дэканам філалагічнага факультэта, факультэта журналістыкі БДУ.

Даследаваў гісторыю беларускай журналістыкі, публіцыстычную дзейнасць некаторых беларускіх пісьменнікаў, у тым ліку Кузьмы Чорнага, П. Галавача.

Аўтар больш за 200 навуковых прац. Пад яго кіраўніцтвам абаронены звыш 40 кандыдацкіх, пры яго ўдзеле — 3 доктарскія дысертацыі.

1932 год. Створаны Клімавіцкі дзяржаўны аграрны каледж.

Першапачаткова – на базе фабрычна-завадскога вучылішча быў створаны пчалаводны тэхнікум (1932–1935). Першы выпуск з 47 пчалаводаў адбыўся ў 1933 годзе. У 1935–1970 гадах – зааветтэхнічны, ветзаатэхнічны тэхнікум, у 1970–1997 – саўгас-тэхнікум, у 1997–2002 – сельскагаспадарчы тэхнікум, з 2002 года – аграрны каледж.

1936 год. Нарадзіўся Васіль Якавенка (1936–2018).

Беларускі пісьменнік, публіцыст, грамадскі дзеяч. Член аргкамітэта па стварэнні БНФ.

Працаваў на торфапрадпрыемстве «Васілевічы-2», у розных геалагічных партыях і праектных інстытутах, на Беларускім радыё, у часопісе «Полымя», у Саюзе кінематаграфістаў БССР, кіраўніком Беларускага сацыяльна-экалагічнага саюза «Чарнобыль».

Заснавальнік і галоўны рэдактар сацыяльна-экалагічнага штотыднёвіка «Набат», каардынатар грамадзянскай ініцыятывы «Інстытут нацыянальнай памяці», рэдактар бюлетэня «Рэха ГУЛАГу».

Памёр 22 студзеня 2018 года.

Аўтар кніг нарысаў, аповесцей і нарысаў, эсэ, п’ес, раманаў. Сярод персанажаў яго твораў вядомыя гістарычныя асобы: Б. Кіт, Р. Скірмунт, Р. Астроўскі, Н. Арсеннева. Яго трылогія “Пакутны век” стала эпасам беларускага жыцця ў ХХ стагоддзі. Прапагандаваў этнакультурнае і нацыянальнае развіццё ў палітычным жыцці краіны.

1937 год. Нарадзіўся Мікалай Карцель (1937–2013).

Беларускі генетык-вынаходнік трансгеннай бульбы. Акадэмік НАНБ, доктар біялагічных навук, прафесар.

Скончыў Беларускі лесатэхнічны інстытут. Працаваў у Мінскай лесаўпарадкавальнай партыі, у Беларускім тэхналагічным інстытуце, намеснікам дырэктара, дырэктарам Інстытута генетыкі і цыталогіі НАНБ.

Праводзіў даследванні па генетыцы, малекулярнай генетыцы і генетычнай інжынерыі раслін. Даследаваў пытанні генетыкі і селекцыі драўняных раслін, радыяцыйнага мутагенезу сельскагаспадарчых раслін, праблемы генетычнай і клетачнай інжынерыі вышэйшых раслін. Правёў сістэматычнае вывучэнне ўзаемадзеяння экзагеннай ДНК з геномам вышэйшых раслін і абгрунтаваў фундаментальныя палажэнні аб фізіёлага-біяхімічным, цыталагічным і генетычным дзеянні чужароднай ДНК у раслінны арганізм. Атрымаў трансгенныя расліны, якія праяўляюць устойлівасць да фітапатагенаў і насякомых, расліны, якія здольныя паспяхова расці на глебах, што забруджаны цяжкімі металамі і нафтапрадуктамі.

Выканаў даследаванні генетычных наступстваў Чарнобыльскай катастрофы.

Памёр 1 красавіка 2013 года.

1941 год. Нарадзіўся Уладзімір Ярэц.

Беларускі падарожнік-матацыкліст, адзіны ў свеце глуханямы кругасветны падарожнік.

Ва ўзросце 1 года страціў слых.

Працаваў на Мінскім мотавелазаводзе.

У першых (1960–1966) падарожжах на матацыкле не меў правоў упраўлення. Толькі аб’ехаўшы 42 горада еўрапейскай часткі СССР, як выключэнне, стаў першым у Беларусі глухім, які атрымаў вадзіцельскія правы. У 1967–1982 гадах на мапедзе, матацыкле, на аўтамабілі ВАЗ-2106 здзейсніў 11 падарожжаў па тэрыторыі колішняга СССР, пабыўшы ў кожнай савецкай рэспубліцы, за 15 год праехаўшы агулам больш за 400 000 км.

Спадзяецца трапіць у Кнігу рэкордаў Гінеса як адзіны ў свеце глуханямы, які здзейсніў падарожжа вакол Зямлі на матацыкле.

1945 год. Пачалося Пражскае паўстанне супраць нямецка-фашысцкіх войск.

Неўзабаве яго падтрымала 1-я пяхотная дывізія ўласаўцаў пад камандаваннем генерал-маёра Бунячэнка.

Савецкае камандаванне не ведала пра планы арміі ЗША вызваліць Прагу ад немцаў, таму на працягу тыдня пасля капітуляцыі Берліна чакала ўказанняў. Толькі атрымаўшы пераканаўчыя пацверджанні пра нежаданне амерыканцаў прасоўвацца на ўсход ад Пльзеня, савецкая армія накіравала асноўныя ударныя сілы ў напрамку Прагі – пачалася Пражская аперацыя.

9 мая 1945 года 3-я і 4-я гвардзейскія танкавыя арміі 1-га Украінскага фронту ўступілі ў Прагу.

Пражская аперацыя савецкіх войск пры падтрымцы 3-й арміі ЗША скончылася поўным разгромам немцаў 12 мая.

У падзеях браў удзел ураджэнец в. Кісялёўка Мсціслаўскага раёна Сяргей Ксяндзоў – намеснік камандзіра інтернацыянальнай брыгады імя Яна Налепкі. У 1960–1973 гадах Ксяндзоў працаваў географам і першым дырэктарам Ходасаўскай СШ Мсціслаўскага раёна. Заслужаны настаўнік.

У 2022 годзе у яго гонар у Ходасах адкрыты мемарыяльны знак.

1960 год. Нарадзіўся Юрый Беленькі.

Беларускі палітык, намеснік старшыні БНФ “Адраджэнне”, Кансэрватыўна-Хрысціянскай Партыі БНФ.

Скончыў Беларускі інстытут народнай гаспадаркі. Працаваў у кантрольна-рэвізійнай управе ў Магілёве (1982–1984), у канцэрне «Амкадор».

Быў актыўным удзельнікам таварыства «Талака», дэпутатам Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь 12-га склікання, Мінскага гарадскога савета.

Адзін з аўтараў «Канцэпцыі эканамічнай рэформы ў Беларусі», сааўтар канцэпцыі па пераходу БССР да рынкавай эканомікі, канцэпцыі эканамічнай рэформы, Закона аб банках і іншых законапраектаў, удзельнічаў у распрацоўцы і прыняцці Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Беларусі.

У 1995 годзе браў удзел у галадоўцы дэпутатаў БНФ супраць ініцыяванага Лукашэнкам рэферэндума. У ноч з 11 на 12 красавіка разам з іншымі пратэстоўцамі падвергнуўся нападу спецназа ў масках, быў збіты ў будынку парламента.

З сакавіка 2020 жыве ў ЗША.

1995 год. Нарадзіўся Раман Пратасевіч.

Беларускі журналіст, блогер, палітычны зняволены.

У 16-гадовым узросце трапіў пад пераслед за ўдзел у маўклівых акцыях пратэсту, пазней неаднаразова затрымліваўся за ўдзел у пратэставых акцыях.

Адлічаны з БДУ па палітычных матывах. Супрацоўнічаў з «Радыё Свабода» і «Еўрарадыё». У студзені 2020 года з’ехаў у Польшчу, дзе стаў рэдактарам тэлеграм-каналаў «NEXTA», «Беларусь головного мозга».

Ён знаходзіўся на борце рэйса Ryanair 4978, які 23 мая 2021 года выконваў палёт Афіны-Вільнюс і быў змушаны да пасадкі на тэрыторыі Беларусі, прызямліўся ў Нацыянальным аэрапорце “Мінск”, дзе журналіст затым быў арыштаваны разам з С. Сапега.

Быў прызнаны палітычным зняволеным.

3 мая 2023 года Раман Пратасевіч прысуджаны да 8 гадоў зняволення.

Колькі каштуе статуэтка “Оскар”?

Навіна ад 19 сакавіка, 2023

Роўна тыдзень таму прайшла 95-я цырымонія ўручэння прэміі “Оскар”, на якой трыумф атрымаў фільм “Усё, усюды і адразу”, заваяваўшы сем узнагарод. Выданне Guardian расказвае малавядомы бок цырымоніі – які рынкавы кошт знакамітай статуэткі.

У 2000 годзе, за тры тыдні да ўручэння прэміі “Оскар”, уся партыя з 55 статуэтак 72-й цырымоніі ўручэння загадкава знікла. Увесь шоў-бізнэс быў шакаваны прапажай, за інфармацыю пра статуэткі была абвешчана прэмія ў 50 000 долараў, а да пошуку ўзнагарод далучылася ФБР. Злодзеяў хутка знайшлі, імі апынуліся пара грузаперавозчыкаў, якія вырашылі няблага ўзбагаціцца на знакамітых статуэтках, пакрытых золатам у 24 караты.

Калі б гэтыя злодзеі нейкім чынам змаглі прадаць “Оскар” на адкрытым рынку, яны маглі б быць шакіраваныя. Кошт 55 новых статуэтак Оскара складае 55 долараў. З 1951 года ўсе лаўрэаты прэміі «Оскар» павінны падпісаць пагадненне аб тым, што яны «не будуць прадаваць або іншым чынам распараджацца статуэткай “Оскар”, а таксама дазваляць яе прадаваць або распараджацца ёю ў адпаведнасці з законам, без папярэдняй прапановы прадаць яе Акадэміі за суму ў 1 долар». Правіла таксама распаўсюджваецца на тых, хто атрымлівае статуэтку ў спадчыну.

Як можна зразумець з гэтага абмежавання, легальны і прыбытковы рынак статуэткамі “Оскар” адносіцца толькі да тых узнагарод, якія былі атрыманыя артыстамі да 1951 года.

Лічыцца, што сур’ёзны гандаль статуэткамі пачаўся ў 1993 годзе, калі сям’я Вівіен Лі прадала на аўкцыёне яе ўзнагароду як лепшай актрысе за фільм “Знесеныя ветрам” за 563 000 долараў. Паколькі гэта была статуэтка да 1951 года, Акадэмія не магла накласці абмежаванні, але выступіла з заявай, у якой гаварылася, што «шкадуе аб гандлі Оскарам».

Але некаторыя наступныя патэнцыйныя прадаўцы не змаглі выкарыстаць падобныя «законныя магчымасці». Напрыклад, у 2008 годзе тры спадчыннікі зоркі нямога кіно Мэры Пікфард (а яна – адна з першапачатковых заснавальніц Акадэміі кінематаграфічных мастацтваў і навук) былі заблакаваныя ў іх спробах прадаць яе ўзнагароду за найлепшую актрысу 1930 года ў фільме “Какетка” з-за ганаровага “Оскара”, якога яна атрымала ў 1976 годзе. Акадэмія паспяхова даказала на судзе, што пагадненне, падпісанае Пікфард у 1976 годзе, распаўсюджвалася на абедзве статуэткі.

Прэміі «Оскар» да 1951 года рэгулярна выстаўляцца на законны продажах. Напрыклад, у 2012 годзе калекцыя з 15 прэмій «Оскар» была прададзена на аўкцыёне за 3 мільёны долараў. Пакупнікі былі неназваныя, а прадавец быў ідэнтыфікаваны толькі як «бізнэсмэн з Лос-Анджэлеса, звязаны з індустрыяй забаў». У ліпені мінулага года аўкцыёны Heritage Auctions прадалі «Оскар» аператара Клайда дэ Віны 1930 года за фільм «Белыя цені ў паўднёвых морах», другі ў гісторыі «Оскар» за лепшую аператарскую працу, за 228 000 долараў.

Некаторыя калекцыянеры статуэтак змаглі някепска на іх зарабіць. Так, у 2003 годзе фокуснік Дэвід Каперфілд набыў на аўкцыёне «Оскар» Майкла Кёртыза як лепшага рэжысёра за фільм «Касабланка» за 232 тысячы долараў. Пэўны час ён захоўваў яго ў сваёй спальні, сцвярджаючы без іроніі: «Прадметы павінны быць там, дзе яны прыносяць найбольшую карысць». У 2012 годзе Каперфілд перапрадаў статуэтку больш чым за 2 мільёны долараў, што можна лічыць адным з яго найцікавых магічных трукаў.

Фота: The Guardian

Дзень у гісторыі. 3 сакавіка. Дзень пісьменніка. Бітва на Нямізе. Брэсцкі мір. Нарадзіўся касманаўт У. Кавалёнак. Забіты Ф. Аляхновіч.

Навіна ад 3 сакавіка, 2023

Сусветны дзень пісьменніка (World Writer’s Day, з 1986 года).

Адзначаецца па рашэнні 48-га кангрэса Міжнароднага ПЭН-клуба 1986 года.

ПЭН-клуб – міжнароднае аб’яднанне пісьменнікаў. Ён узнік у 1921 годзе ў Лондане па ініцыятыве Дж. Голсуорсі і Кэтрын Эмі Доўсан-Скот.

Назва клуба ўтварылася ад першых літар англійскіх слоў Poets – паэты, Essayists – эсэісты і Novelists – раманісты. Абрэвіятура супадае са словам Pen – асадка.

Мэта свята – супрацьстаяць ціску на прэсу, падтасоўцы і скажэнням інфармацыі, парушэнням свабоды слова.

У 1923 годзе цэнтры ПЭН-клуба былі створаны ў 11 краінах, сёння такія цэнтры дзейнічаюць у 130 краінах.

Беларускі ПЭН-цэнтр узнік у 1989 годзе. Яго прэзідэнтамі былі Р. Барадулін (1990–1999), В. Быкаў (1999–2003), Л. Баршчэўскі (2003–2005), У. Някляеў (2005–2008), А. Хадановіч (2008–2017), Т. Нядбай (2017–2019), зараз яго ўзначальвае С. Алексіевіч.

Першым лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па літаратуры стаў у 1901 годзе французскі паэт і эсэіст Сюлі-Прудам, шостым у свеце (1905 год) і першым з беларускіх зямель і з літоўска-беларускімі і літоўска-татарскімі каранямі – Генрых Сянкевіч (1846–1916). Нобелеўскім Лаўрэатам (1980) быў „ліцвін польскай культуры“ Чэслаў Мілаш – пляменік французскага паэта, ураджэнца Беларусі Оскара Мілаша.

У 2015 годзе яе лаўрэатам стала беларуская пісьменніца, журналістка Святлана Алексіевіч (адна з 17 жанчын – лаўрэатаў).

1067 год. Адбылася бітва на Нямізе паміж злучанымі дружынамі кіеўскіх Яраславічаў і войскам полацкага князя Усяслава Брачыславіча Чарадзея.

Першая летапісная згадка пра Менеск (Мінск).

Дата разрабавання і зруйнавання горада ўзята за адлік яго гісторыі.

У сакавіку 1499 года каралём Аляксандрам Ягелончыкам даравана гораду Магдэбургскае права. Мінск багацеў і павольна пераўтвараўся ў буйны гандлёвы, эканамічны, транспартны цэнтр.

З 1919 года – сталіца Беларусі.

29 ліпеня 1939 года Вярхоўны Савет БССР сваёй пастановай змяніў беларускую назву горада Менск на прынятую ў Расійскай імперыі паланізаваную форму Мінск.

Зараз Мінск – двухмільённы горад, буйны эканамічны, культурны і палітычны цэнтр краіны.

1718 год. Нарадзіўся Казімір Галоўка (1718–1787).

Вялікалітоўскі географ, аўтар падручнікаў па геаграфіі, педагог, езуіт.

Выкладаў граматыку, паэзію, рыторыку, філасофію, тэалогію маральную, геаграфію, гісторыю, матэматыку ў езуіцкіх навучальных установах у Вільні, Варшаве, Любчы, Пінску.

Выдаў падручнікі па геаграфіі, нарысы па геаграфіі Рэчы Паспалітай (на лацінскай і польскай мовах), «Геаграфічныя карты Галіі, Нямеччыны, Польшчы і ВКЛ», «Гістарычныя календары».

Фота. Віленскі ўніверсітэт

1850 год. Нарадзіўся Вайніслаў Савіч-Заблоцкі, Лада-Заблоцкі.

Беларускі і польскі пісьменнік, паэт, публіцыст. Адзін з пачынальнікаў рэвалюцыйнага дэмакратызму на Беларусі.

Вучыўся ва ўніверсітэтах Прагі, Лейпцыга і Страсбурга.

Далучыўся да руху беларускага нацыянальнага адраджэння, у 1868–1870 гадах кіраваў «Крывіцкім вязком» у Санкт-Пецярбургу.

Жыў і падарожнічаў у Аўстра-Венгрыі, Германіі, Егіпце, Францыі, Бельгіі.

Перапісваўся па-беларуску з украінскім вучоным М. Драгманавым, ліставаўся з Я. Карловічам, М. Канапніцкай, А. Ельскім і іншымі.

Аўтар сатырычнай паэмы, аповесцей, драм, беларускіх вершаў, нарысаў, беларускамоўных і этнаграфічна-фальклорных матэрыялаў.

Рукапісная спадчына захоўваецца ў бібліятэках Польшчы, Літвы, Расіі.

Памёр 3 лютага 1893 года.

1890 год. Нарадзіўся Лявон (Леанард) Заяц.

Беларускі палітык, дзеяч БНР, дыпламат, публіцыст, мемуарыст.

Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта. За часамі вучобы ўдзельнічаў у беларускім студэнцкім руху, сябра Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Санкт-Пецярбурга, удзельнічаў у тэатральных пастаноўках.

З 1916 года ў Мінску, удзельнік беларускага руху, сябруе з М. Багдановічам. Удзельнік З’ездза беларускіх нацыянальных арганізацый, Усебеларускага з’езда 1917 года, член прэзідыума Беларускага нацыянальнага камітэта, кіраўнік спраў у Народным Сакратарыяце Беларусі, народны сакратар юстыцыі БНР, дзяржаўны кантралёр Рады Народных Міністраў.

У 1926 годзе вярнуўся з Прагі ў Менск. Працаваў у Наркамаце фінансаў БССР.

18 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ, асуджаны і сасланы ва Уфу. 25 ліпеня 1935 года паўторна арыштаваны. Памёр у турме ў час следства 23 верасня 1935 года.

Кіраўнікі беларускіх прадстаўніцтваў і місій у еўрапейскіх краінах. Сядзяць (злева направа): Яўген Ладноў, Васіль Захарка, Пётра Крачэўскі, Леанард Заяц; стаяць: Лявон Вітан-Дубейкаўскі, Янка Чарапук, Яўхім Бялевіч. Берлін, кастрычнік 1919 г.

1900 год. У в. Паддуб’е Магілёўскага раёна нарадзіўся Герасім Якушка (1900-1942).

Беларускі архітэктар. Дзядзька вядомага географа, доктара геаграфічных навук Вольгі Якушкі.

Скончыў Магілёўскае рэальнае вучылішча, Петраградскі інстытут грамадзянскіх інжынераў.

У 1936-1941 гадах працаваў галоўным архітэктарам Мінска.

Па яго пректах у Мінску, Магілёве, Барысаве і іншых гарадах БССР было пабудавана каля двух дзясяткаў арыгінальных жылых дамоў і грамадскіх будынкаў.

У Магілёве па яго праекту пабудаваны 5-павярховы 96-кватэрны жылы дом (Дом МУСаўцаў, Дом ля фантана, 1940 год) па вуліцы Ленінская, 68.

Пабудаваў будынкі, якія паўплывалі на фарміраванне аблічча сучаснага Мінска, у тым ліку па праекту забудовы праспекта Незалежнасці паміж плошчамі Перамогі і Якуба Коласа.

1918 год. Паміж Германіяй і Савецкай Расіяй заключаны Брэсцкі мір.

Падпісаны ў Брэст-Літоўску ў Белым палацы Брэсцкай крэпасці, ратыфікаваны 4-м Надзвычайным Усерасійскім з’ездам Саветаў 15 сакавіка і германскім імператарам Вільгельмам II 26 сакавіка 1918 года.

Ад Расіі аддзяліліся Прыбалтыка, частка Беларусі, Каўказа.

Украінская Народная Рэспубліка і Каралеўства Фінляндыя прызнаваліся самастойнымі дзяржавамі.

Усяго Расія страчвала тэрыторыі каля 1 000 000 км² з насельніцтвам больш за 50 000 000 чалавек.

Брэсцкі мір фармальна завяршыў перыяд удзелу Расіі ў Першай сусветнай вайне, з’явіўся вынікам няздольнасці Расіі працягваць вайну, краіна знаходзілася ў стане эканамічнага крызісу. Старая армія распалася, новая не была створана.

Мірная дамова прывяла да пачатку Грамадзянскай вайны, у тым ліку і на тэрыторыі Беларусі.

Белы палац, месца падпісання Брэсцкага міру (фота 1930-х гг.)

1941 год. Памёр ураджэнец в. Шасцёраўка (зараз – Клімавіцкі раён) Клім Грыневіч (1912–1941).

Беларускі паэт.

Працаваў на будаўніцтве чыгункі Асіповічы–Магілёў–Рослаў (1929–1930).

Скончыў Рагачоўскі педтэхнікум, вучыўся ў Мінскім, Ленінградскім педінстытутах. Працаваў у друкарні, у газетах «Рабочий» і «Сельгасрабочы», у ЦК прафсаюза работнікаў сельскай гаспадаркі.

Аўтар вершаў у газетах «Піянер Беларусі», «Чырвоная змена», зборніка паэзіі «На бераг», які прыхільна сустрэты крытыкай.

Арыштаваны НКУС у 1933 годзе, сасланы ў Казахстан. Пасля ссылкі служыў у арміі, настаўнічаў у школах г. Балагое.

1942 год. Нарадзіўся Уладзімір Кавалёнак.

Беларускі, савецкі касманаўт. Двойчы Герой Савецкага Саюза, Герой ГДР, Герой Манголіі, уладальнік польскага Крыжа Грунвальда. Генерал-палкоўнік авіацыі. Кандыдат ваенных навук, прафесар.

Двойчы быў у космасе ў якасці камандзіра карабля: у 1977 і 1978 (устанавіў рэкорд знаходжання чалавека ў космасе — 139 сутак 14 гадзін і 47 хвілін) гадах.

Служыў намеснікам начальніка ўпраўлення падрыхтоўкі касманаўтаў Цэнтра падрыхтоўкі касманаўтаў імя Ю. Гагарына, намеснікам камандуючага 37-й паветранай арміяй стратэгічнага прызначэння, намеснікам начальніка кафедры Ваеннай акадэміі Генеральнага штаба, начальнікам Ваенна-паветранай інжынернай акадэміі імя М. Жукоўскага.

У 1989–1992 год з’яўляўся народным дэпутатам Рэспублікі Беларусь. Прэзідэнт Беларускай рэспубліканскай федэрацыі касманаўтыкі.

1944 год. Забіты Францішак Аляхновіч (1883-1944).

Беларускі драматург, празаік, паэт, публіцыст.

Яго аповесць «У капцюрох ГПУ» ёсць адным з ранніх твораў сусветнай літаратуры, які апісвае жыццё ў сталінскім канцлагеры непасрэдна з погляду арыштанта.

Яго п’есы (17) актыўна ставіліся калектывамі Беларусі, Латвіі, Чэхіі і найбольш трупай У. Галубка. За плённую працу Францішка Аляхновіча на ніве тэатра яшчэ пры жыцці яму прысвоілі званне «бацькі найноўшай беларускай драматургіі».

Супрацоўнічаў з «Нашай Нівай», удзельнічаў у беларускім нацыянальным руху, у тэатральных пастаноўках, арганізаваў віленскі тэатральны гурток Беларуская драматычная дружына, стварыў і паставіў дзіцячыя п’есы, ставіў пастаноўкі ў Менску, Вільні, меў сваю мінскую ўласную трупу, працаваў дырэктарам Беларускага савецкага тэатра, у Другім дзяржаўным тэатры ў Віцебску.

1 студзеня 1927 года арыштаваны, атрымаў 10 гадоў катаргі на Салавецкіх астравах.

У пачатку восені 1933 года быў абмяняны на арыштаванага ў Польшчы беларускага палітыка і філолага Б. Тарашкевіча.

Падчас вайны быў рэдактарам віленскай газеты «Беларускі голас», уваходзіў у Цэнтральны Камітэт Беларускай незалежніцкай партыі, ставіў у Мінску п’есы.

Увечары 3 сакавіка 1944 года быў застрэлены на сваёй кватэры. Яго забойства ўскалыхнула беларусаў Вільні. Яго застрэліць маглі і байцы Арміі Краёвай, і савецкія партызаны, і немцы.

З вялікаю ўрачыстасцю пахаваны на Кальвінскіх могілках у цэнтры Вільні, у 1989 годзе перапахаваны на могілкі Росы, дзе пастаўлены помнік.

Творы Ф. Аляхновіча зноў пачалі ставіць на беларускай сцэне ў 1990-х гадах.

2018 год. Памерла Валянціна Лемцюгова (1935-2018).

Беларуская мовазнаўца. Доктар філалагічных навук, прафесар. Выхоўвалася на Чавушчыне.

Працавала ў Інстытуце мовазнаўства АН БССР, старшынёй Рэспубліканскай тапанімічнай камісіі пры НАН Беларусі, членам Тапанімічнай камісіі пры Савеце Міністраў Беларусі, анамастычнай камісіі пры Міжнародным камітэце славістаў. Узначальвала анамастычную школу ў Беларусі.

Абаронца беларускай тапанімікі, адстойвала артыкул у Законе аб геаграфічных назвах, згодна з якім спачатку назва даецца на беларускай мове, а таксама традыцыйную беларускую лацінку, супраць якой (транслітэрацыя) сталі выступаць некаторыя чыноўнікі са снежня 2022 года.

Аўтар манаграфіі «Беларуская айканімія», у якой даследавала працэс узнікнення і эвалюцыйнага развіцця беларускіх назваў населеных пунктаў (4 000 айконімаў), «Усходнеславянская айканімія апелятыўнага паходжання».

Пад яе кіраўніцтвам створаны «Спіс населеных месцаў Расійскай імперыі» (44 тамы), «Беларуская граматыка», «Лексікалогія сучаснай беларускай мовы», «Агульнаславянскі лінгвістычны атлас», «Лексічны атлас беларускіх народных гаворак», нарматыўны даведнік «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» у 6 кнігах па абласцях і іншыя.

Дзень у гісторыі. 28 лютага. Судзебнік Казіміра. Газета «Гоман». Нарадзіліся пісьменнікі У. Радзівіл, А. Бадак, гісторык Г. Галенчанка, Нобелеўскі лаўрэат П. Кругман

Навіна ад 28 лютага, 2023

1468 год. У ВКЛ прыняты крымінальны кодэкс – Судзебнік Казіміра.

Першы зборнік крымінальнага і працэсуальнага права Вялікага Княства Літоўскага. Складзены паводле загаду вялікага князя літоўскага Казіміра IV Ягелончыка.

Напісаны на старабеларускай мове суцэльным тэкстам. Дату выдання Судзебніка вызначыў ураджэнец Прапойска протаіерэй І. Грыгаровіч.

У судзебніку вызначалася сістэма судоў, іх кампетэнцыя, утрымліваліся нормы грамадзянскага, крымінальнага і працэсуальнага права.

Вызначаліся адзіныя віды пакарання за злачынствы супраць феадальнай уласнасці, змяняўся парадак судаводства па гэтых справах, абмяжоўвалася адказнасць жонкі і дзяцей за злачынствы мужа. Скарачаліся плацяжы на карысць суддзяў, павышалася адказнасць бадзягам, прадугледжвалася адказнасць за дапамогу пры ўцёках і арганізацыю ўцёкаў чэлядзі і феадальна-залежных людзей ад феадалаў. Асноўнымі відамі пакарання паводле судзебніка сталі пакаранне смерцю, грашовыя спагнанні і пабоі.

1616 год. Памёр Мікалай Радзівіл Сіротка (1549-1616).

Вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч, дыпламат, падарожнік, мемуарыст, мецэнат.

Удзельнік аблог Улы, Пскова, вызвалення Полацка ад войск Івана Жахлівага. Падарожнік па Еўропе, Блізкаму Усходу. Аўтар кнігі «Перэгрынацыя, або Паломніцтва ў Святую зямлю», якая вытрымала 19 перавыданняў на польскай, нямецкай, лацінскай, рускай мовах, у 1984 годзе – на беларускай.

Ініцыятар і фундатар выдання першай дакладнай карты ВКЛ (выдадзена ў 1613).

1712 год. Нарадзіўся Удальрык Крыштоф Радзівіл.

Польскі і беларускі пісьменнік, паэт, гісторык. Канюшы літоўскі, вялікі пісар літоўскі і староста менскі, генерал-лейтэнант войска ВКЛ.

Дзівак i фантазёр, здольны і начытаны, але схільны да авантурызму. Сабраў вялікую бібліятэку, ведаў шмат моў, у тым ліку грэцкую, нямецкую, французскую, італьянскую, англійскую.

Пакінуў значную літаратурную спадчыну. Аўтар кніг «Апісанне клопатаў людзей усіх саслоўяў», «Маральныя элегіі», «Агульная гісторыя» (або «Універсальная гісторыя», 3648 старонак), «Апісанне ўсіх нацый у Еўропе», «Сусветныя крытыкі або сатыры», «Вучоныя забавы ў вершах і прозе» і іншых.

Перакладчык твораў на польскую мову.

Спрабаваў увесці ў спектаклях прыдворных тэатраў беларускую мову. Па-беларуску гаворыць адзін з герояў пераробкі твора Э. Бруселя «Камедыя Эзопа», прызначаная для нясвіжскага тэатра.

Памёр 21 ліпеня 1770 года.

1812 год. Памёр Гуга Калантай (1750–1812).

Палітычны дзеяч Рэчы Паспалітай, філосаф, педагог, публіцыст.

Доктар філасофіі і тэалогіі. Актыўны дзеяч Адукацыйнай камісіі, распрацаваў план развіцця адукацыі ў Рэчы Паспалітай, рэктар Кракаўскага ўніверсітэта.

Адзін з аўтараў Канстытуцыі 3 мая 1791 года, адзін з вядучых ідэолагаў, кіраўнік «левага» («якабінскага») крыла ў паўстанні 1794 года.

Суаўтар Кракаўскага акта паўстання, Паланецкага ўніверсала, пастановы аб надзяленні зямлёй сялян, якія бралі ўдзел у паўстанні.

Пасля паражэння паўстання ў 1794–1802 гадах быў у аўстрыйскім зняволенні.

Пакінуў багатую філасофскую і публіцыстычную спадчыну. Яго працы заснаваны на перадавых на той час ідэях Асветніцтва, вучэнні французскіх фізіякратаў, эвалюцыйнай канцэпцыі развіцця грамадства.

1916 год. У Вільні пачалося выданне газеты «Гоман».

Беларуская грамадска-палітычная і літаратурная газета. Выдавалася да канца 1918 года ў Вільні на беларускай мове 2 разы на тыдзень лацінкай і кірыліцай пад рэдакцыяй В. Ластоўскага, Я. Салаўя.

Выступала за нацыянальна-культурнае адзінства беларускага народа, незалежную Беларускую рэспубліку, якая магла б уваходзіць на канфедэратыўнай аснове ў адроджанае Вялікае Княства Літоўскае.

Газета друкавала матэрыялы па гісторыі Беларусі і нацыянальнай культуры, па гісторыі нацыянальна-культурнага і літаратурнага руху, легенды, артыкулы па сацыяльна-палітычным праблемам, інфармацыю з франтоў, абвесткі беларускіх кнігарняў. Упершыню апублікавала некаторыя творы Я. Коласа, М. Багдановіча, Зм. Бядулі, А. Гаруна, Ц. Гартнага, А. Гурло, М. Нікіфароўскага, А. Луцкевіча.

1937 год. Нарадзіўся Георгій Галенчанка.

Беларускі гісторык-медыявіст, кнігазнавец. Доктар гістарычных навук.

Працаваў у БДУ, у Інстытуце гісторыі АН БССР, даследаваў пытанні гісторыі беларускага кнігадруку XVI–XVIII стагоддзяў.

Аўтар даследаванняў «Малой падарожнай кніжкі» Ф. Скарыны, аўтар кніг «Ідэйныя і культурныя сувязі ўсходнеславянскіх народаў у XVI – сярэдзіне XVII ст.», «Францыск Скарына – беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар», суаўтар з аўтараў навукова-папулярнай кнігі «Францыск Скарына», выдадзенай ЮНЕСКА.

Укладальнік раздзела «Старадрукаваныя кірылічныя выданні XVI–XVIII ст.» у каталогу «Кніга Беларусі. 1517–1917 гг.», факсімільнага выдання «Бібліі» Ф. Скарыны (у 3-х тамах).

1942 год. У ГУЛАГу памёр ураджэнец в. Выдранка Краснапольскага раёна Канстанцін Кернажыцкі (1902–1942).

Беларускі гісторык, педагог. Кандыдат гістарычных навук, дацэнт БДУ.

Працаваў у Інстытуце гісторыі Акадэміі навук, БДУ.

Даследаваў аграрную гісторыю Беларусі познефеадальнай і капіталістычнай эпох, эвалюцыю феадальнага спосабу вытворчасці ў канцы XVII – 1-й паловы XIX стагоддзяў. Займаўся пытаннямі распаду феадальна-прыгонніцкай сістэмы, перыядызацыі гісторыі познефеадальнага перыяду на Беларусі.

Адзін са складальнікаў зборніка дакументаў «Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах». Яго працы лічацца важнай вяхой у беларускай гістарыяграфіі ХХ стагоддзя.

11 снежня 1937 года арыштаваны НКУС, прыгавораны як «польскі шпіён» да лагераў.

1953 год. Нарадзіўся Пол Кругман.

Амерыканскі эканаміст, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па эканоміцы (2008).

Нарадзіўся ў Нью-Ёрку ў яўрэйскай сям’і выхадцаў з Брэст-Літоўска. Зацікавіўся эканомікай і гісторыяй яшчэ ў дзяцінстве пад уплывам навукова-папулярных кніг выхадца з беларускіх зямель Айзека Азімава.

Прафесар Масачусецкага тэхналагічнага інстытута, Іельскага, Каліфарнійскага, Стэнфардскага ўніверсітэтаў, Лонданскай школы эканомікі, цяпер працуе ў Прынстанскім універсітэце.

1966 год. Нарадзіўся Алесь Бадак.

Беларускі пісьменнік, паэт-песеннік, публіцыст, крытык.

Працаваў у Бюро прапаганды мастацкай літаратуры Саюзу пісьменнікаў Беларусі, у часопісах «Бярозка», «Маладосць», галоўным рэдактарам часопісаў «Нёман», «Полымя». Дырэктар выдавецтва «Мастацкая літаратура».

На шматлікія яго вершы напісаны песні А. Саладухі, А. Ярмоленкі, Алесі.

Аўтар больш як дзесяці паэтычных кніг, шматлікіх крытычных артыкулаў і рэцэнзій, а таксама тэкстаў песень.

Выступае з літаратурна-крытычнымі артыкуламі і рэцэнзіямі.

1985 год. Памёр Вадзім Жучкевіч (1915–1985).

Беларускі прыродазнавец, доктар геаграфічных навук, прафесар. Прэзідэнт Геаграфічнага таварыства БССР.

У школьныя гады займаўся краязнаўчымі даследаваннямі, пісаў вершы, якія дасылаў у “Піянерскую праўду”. Атрымаў філалагічную і геаграфічную адукацыю (1939) у Мінскім педагагічным інстытуце. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны.

Працаваў і простым настаўнікам правінцыянальных школ, і ўплывовым чыноўнікам Дзяржплана БССР.

У 1964–1985 гадах працаваў у БДУ: загадчык кафедры фізічнай геаграфіі мацерыкоў, дэкан завочнага факультэта.

Спецыяліст у галіне фізічнай геаграфіі, методыкі выкладання геаграфіі ў школе, стваральнік навуковай тапанімічнай школы Беларусі, аўтар тапанімічнага раянавання, даследчык беларускіх старажытных водных шляхоў, аўтар школьных падручнікаў “Геаграфія БССР. 7–8 класы” (1959–1989), 350 навуковых прац.

1993 год. Памёр Юрый Шчарбакоў (1925-1993).

Савецкі фізіка-географ, доктар геаграфічных навук, прафесар, буйны спецыяліст у галіне геамарфалогіі, вывучэння ландшафтаў, член геаграфічнага таварыства.

Герой-танкіст пад час Вялікай Айчыннай вайны, удзельнік баёў на Курскай Дузе. У час вызвалення Еўропы, двойчы гарэў у танку. Ганаровы грамадзянін г. Прагі.

Скончыў Маскоўскі ўніверсітэт. Навукова-педагагічную дзейнасць пачаў на геаграфічным факультэце Магілёўскага педінстытута (1955–1958), прымаў актыўны ўдзел ва ўсебаковым вывучэнні Магілёўскай вобласці, у рабоце Беларускага геаграфічнага таварыства.

Пасля Магілёва працаваў у Пермскім, Краснаярскім, Сімферопальскім, Цверскім універсітэтах.