Мікалай Іванавіч і Валянціна Рыгораўна Гапеевы, Уладзімір Міхайлавіч і Клаўдзія Сцяпанаўна Казловы 17 лістапада адсвяткавалі залатое вяселле. Акрамя дзяцей і ўнукаў, павіншаваць залатых юбіляраў прыйшлі прадстаўнікі мясцовага райвыканкама і Магілёўскага аблвыканкама.
Сярод тых, хто віншаваў юбіляраў быў нават начальнік галоўнага ўпраўлення юстыцыі Магілёўскага аблвыканкама Андрэй Сталяроў – паведамляе раённая газета “Голас Касцюкоўшчыны”.
Больш падрабязна як гэта адбывалася глядзіце ў відэа:
23 жніўня 1633 года Крычаў атрымаў права на самакіраванне і гарадскі герб, якая сёння з’яўляецца афіцыйнай сімволікай горада. Крычаў з’яўляўся усходнім фарпостам Рэчы Паспалітай і атрымаў Магдэбурскае права за тое, што з гонарам змагаўся з захопнікамі з Усходу – маскавіцкімі войскамі.
Нададзена Крычаву Магдэбурскага права было 23 жніўня 1633 года прывелеем князя Вялікага княства Літоўскага і караля Польскага Уладзіслава IV Вазы. Права на самакіраванне горад атрымаў за гераічнае змаганне з маскоўскімі войскамі, бо Крычаў доўгі час выконваў функцыю ўсходняга фарпоста дзяржавы. На працягу XVI-XVII стагоддзя горад неаднаразова асаджаўся варожымі атрадамі. У 1614 годзе маскоўскія захопнікі спалілі Крычаў і разрабавалі староства.
Але самым трагічным для горада аказаўся лютаўскі паход маскавітаў на Крычаў, які датуецца 1633 годам. Дзве тысячы жыхароў (жанчын і мужчын з дзецьмі) былі ўзяты ў аблогу (гэта ледзь не ўсе крычаўляне), а сам горад быў спалены. Але пакутамі і мужнасцю людзей замак выстаяў перад варожымі атрадамі. Менавіта за гераізм і адданасць радзіме кароль і вялікі князь Уладзіслаў IV Ваза надаў Крычаву Магдэбургскае права і герб: «у чырвоным полі залаты крыж, побач зь якім срэбны меч». Сення старадаўні герб з’яўляецца афіцыйнай сімволікай, што атрымала такі статус 18 лютага 2002 года.
Што цікава, згадак пра гэтую важную і нават эпахальную падзею ў гісторыі горада няма ні ў мясцовай прэсе, ні на сайце мясцовага музея, хоць раней у Крычаве нават праводзіўся круглы стол, прысвечаны пытанню Магдэбурскага права і была ідэя закласці ратушны сквер. Пра гэта ў свой час актыўна распавядаў начальнік аддзела ідэалагічнай працы, культуры і па справах моладзі Крычаўскага райвыканкама Вадзім Рыськоў.
Сусветны дзень бортправадніка (World Civil Aviation Flight Attendant Day)
Прафесія мае амаль векавую гісторыю. Яна ўзнікла ў Германіі ў 1928 годзе, калі на борт самалёта сталі браць спецыяльнага чалавека, у чые абавязкі ўваходзіла забеспячэнне сэрвісу падчас палёту – сцюарда. Раней гэтым займаўся другі пілот самалёта.
Спачатку функцыі бортправаднікоў выконвалі мужчыны – часцей за ўсё імі былі былыя афіцыянты дарагіх рэстаранаў. У 1930 годзе ў ЗША узнікла ідэя прыцягнуць да працы прывабных дзяўчат – гэта павінна было стаць дадатковай рэкламай пасажырскіх авіяперавозак. Існаваў і яшчэ адзін довад на карысць прадстаўніц прыгожага полу: яны менш важылі, што мела вялікае значэнне для самалётаў таго часу.
Першай сцюардэсай у гісторыі авіяцыі называюць Элен Чэрч (1904-1965) са штата Аёва (мела вагу 52 кг). У свой першы палёт у гэтай якасці яна адправілася 15 мая 1930 года па рэйсе Сан-Францыска – Шаен.
Зараз пры падборы персанала выкарыстоўваецца прынцып “трох В”: выява вонкава (гаворка, міміка, макіяж, прывабнасць), вобраз унутраны, вобраз прафесійны (веды і навыкі).
Дзень Святых Першавярхоўных апосталаў Пятра і Паўла (праваслаўная канфесія). Заканчэнне Пятрова паста.
Абодва апосталы шмат зрабілі ў распаўсюджванні Хрыстовай веры і абодва ў пакутах загінулі ў Рыме пры імператары Нероне.
Пятро і Паўла дзень на гадзіну зменшылі.
Прыйшоў Пятрок і сарваў лісток.
Пятро-Паўла спякоты дадаў.
Пачынаюць цямнець ночы.
Салавей спявае да Пятрова дня.
На Пятроў дзень і зязюля перастае кукаваць.
Рачное купанне ў гэты дзень ачышчае ад любадзейных грахоў.
Дзень святой Веранікі – заступніцы фатаграфіі. Дзень фатографа.
Калі асуджаны на смерць Ісус Хрыстос ішоў на гару Галгофу, несучы Свой крыж на распяцце і ўпаў, Вераніка, падбегла да Яго, напаіла вадой і дала свой поплатак, выцерці пот з твару. Вярнуўшыся дадому, Вераніка выявіла, што на тканіне захавалася святое аблічча Збавіцеля. Гэты поплатак з часам патрапіў у Рым і стаў тут вядомым пад імем Нерукатворнай выявы.
У эпоху Сярэднявечча амаль кожная царква мела выяву Веранікі з яе гаспадаром (потавым поплаткам). У містэрыях Сярэднявечча Вераніка таксама заняла трывалае месца і дагэтуль з’яўляецца галоўнай фігурай шостага прыпынку Крыжовага шляху.
Мяркуюць, што імя Веранікі ўяўляе сабой скажонае ад лацінскага vera icon (“сапраўдная выява”) – так звалі “плат Веранікі”, адрозніваючы яго ад іншых вобразаў Хрыста.
Дарэчы, адзначаць Дзень фатографа 12 ліпеня было вырашана яшчэ і таму, што ў гэты дзень у 1854 годзе нарадзіўся Дж. Істмэн – заснавальнік кампаніі Kodak.
1843 год. Памёр Ігнат Даніловіч (1787-1843).
Беларускі гісторык права і археограф.
Адзін з першых даследчыкаў летапісных і заканадаўчых помнікаў ВКЛ. Прафесар. Упершыню апісаў усе рукапісныя і друкаваныя экзэмпляры Статута ВКЛ, упершыню апублікаваў беларуска-літоўскі летапіс 1446 года.
Марыў пра адраджэнне літоўска-беларускай дзяржавы і мовы Статутаў ВКЛ.
1876 год. Італьянка Марыя Спелтэрына перайшла па канаце праз Ніягарскі вадаспад.
23-гадовая цыркавая артыстка М. Спелтэрына за 11 хвілін перайшла па канаце праз вадаспад, затым за 10 хвілін вярнулася назад, рухаючыся спіной наперад.
Праз тыдзень яна паўтарыла пераход ужо з завязанымі вачыма, а яшчэ праз некалькі дзён – са скаванымі кайданкамі рукамі і нагамі.
1909 год. Магілёўская губерня аб’яўлена на пагражальным становішчы па халеры.
Упершыню з халерай магілёўцы пазнаёміліся ў 1831 годзе. Як пісаў ігумен Арэст, «1831 года, у сярэдніх датах мая адкрылася ў Магілёве хвароба, ніколі не чутная, так званая халера, ад якой вельмі шмат памерла габрэяў і хрысціян, падобная маравой язве; па 30 і больш чалавек за дзень памірала… у Магілёве каля трох месяцаў працягвалася…».
І ў 1872 годзе халера нагадала аб сабе, накрыўшы 5 паветаў губерні.
1916 год. У г. Горкі нарадзіўся Лаўрэнцій Абецэдарскі (1916-1975).
Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар, член-карэспандэнт АПН СССР.
Стваральнік навуковай школы вывучэння дасавецкага перыяду гісторыі Беларусі.
Крытык тэорыі «залатога веку» ў гісторыі ВКЛ.
Суаўтар дапаможніка для школ “Гісторыя БССР” (1960-1987), двух- і пяцітомнай «Гісторыі Беларускай ССР».
1917 год. Пад бельгійскім горадам Іпр супраць англа-французскіх войскаў Германія ўжыла хімічную зброю – іпрыт.
Вадкі атрутны гарчычны газ скурна-нарыўнага дзеяння быў выкарыстаны з мэтай сарваць наступ англа-французскіх войскаў.
Іпрыт уздзейнічае на вочы і органы дыхання, страўнікава-кішачны тракт і скураныя пакровы. Усмоктваючыся ў кроў, ён праяўляе і агульнаатрутнае дзеянне.
Рэальнай абароны войскаў ад іпрыту ў тыя гады не было, і ўжыванне яго на поле бою было эфектыўным да самага канчатка вайны.
На працягу Першай сусветнай вайны хімічныя рэчывы прымяняліся ў велізарных колькасцях: 12 000 тон іпрыту, якім было атручана каля 400 000 чалавек.
Цяпер хімзброя забаронена Канвенцыяй аб забароне хімічнай зброі 1993 года.
1920 год. РСФСР паводле Маскоўскай дамовы прызнала Літоўскую Рэспубліку і яе правы на значную частку тэрыторыі Беларусі.
Па дамове была скасавана Літоўска-Беларуская ССР, якая дэ-юрэ існавала з 27 лютага 1919 па 31 ліпеня 1920 года.
Пазней, у кастрычніку 1939 год пераважна беларускі па насельніцтву Віленскі край адышоў ад БССР да Літвы.
Герб Літвы
1942 год. У нью-ёркскім бары “Зялёны папугай” забіты яго ўладальнік Макс Гелер.
Злачынства было раскрыта дзякуючы папугаю, які назваў імя забойцы.
Птушка “выступала” нават на судовым працэсе.
1943 год. Адбылася танкавая бітва пад Прохараўкай.
Пачатак Арлоўскай наступальнай аперацыі савецкіх войск «Кутузаў».
Савецкія гісторыкі аж да пачатку 1990-х гадоў стваралі міф аб «найбуйнейшай танкавай бітве ў гісторыі войнаў», аб ўдзеле 1 500 танкаў: 800 савецкіх і 700 – германскіх.
Сучасныя даследаванні кажуць аб удзеле не больш за 300 нямецкіх танкаў, стратах 180 савецкіх і да 100 нямецкіх танкаў.
Прохараўская бітва саступае па маштабах бітвам пад Бродамі-Роўна (3 200 танкаў) і пад беларускім Сянно (2 000 танкаў) ў 1941 годзе. У гонар бітвы створаны Музей-запаведнік “Прохараўскае поле”.
1953 год. У в. Міхайлаўск Магілёўскага раёна нарадзіўся Базыль Камароў.
Беларускі мастак, графік, краязнавец, руплівец беларускай мовы і гісторыі.
Акадэмік графікі Беларускай акадэміі выяўленчага мастацтва. Значнае месца ў яго творчасці займае гістарычная тэма. Стваральнік гістарычных выяў Магілёва, макетаў старажытнага горада для экспазіцый музеяў, Магілёўскага замку ў парку Горкага.
Удзельнік шматлікіх выстаў, распрацоўшчык праектаў аздаблення геалагічнага музея МДУ імя А. Куляшова, партрэтнай галерэі выбітных географаў геаграфічнага таварыства.
1976 год. У Бабруйску нарадзіўся Андрэй Міхневіч.
Беларускі лёгкаатлет (штурханне ядра).
Бронзавы прызёр Летніх Алімпійскіх гульняў 2008 у Пекіне. Чэмпіён Еўропы (2010) і свету (2003). Спартсмэн года Беларусі 2003 года.
У 2001 пакараны двухгадовай дыскваліфікацыяй за ўжыванне забароненых прэпаратаў, у 2013 годзе па факце паўторнага парушэння антыдопінгавых правілаў Дысцыплінарнай камісіяй НАДА дыскваліфікаваны пажыццёва.
2021 год. У Магілёве пабіты метэарэкорд +35,5˚С.
Да гэтага самым спякотным быў дзень у 1936 годзе, калі зафіксавалі тэмпературу +35,4˚С. Пры гэтым месячны рекорд па краіне пабіты не быў: ён зафіксаваны ў 1936 годзе ў Лельчыцах і Гомелі +37,9˚С. Мінімальная тэмпература для 12 ліпеня ў Магілёве склала +7˚С у 1995 годзе.
Святкаванне юбілея было насычаным: ад мастацкіх выстаў і фотазонаў да цыганскіх песняў і танцаў. Касцюковіцкія чыноўнікі падаравалі музею сертыфікат на 200 рублёў і торт, а былы дырэктар – калекцыю ручнікоў – паведамляе раённая газета “Голас Касцюкоўшчыны”.
Рогі зніклага тура, дакументы Галынскіх, рэчы паселішча жалезнага веку і нават гарматныя ядры. Распавядаем пра багатыя музейныя зборы, якія знаходзяцца ў сценах крычаўскага палаца XVIII cтагоддзя.
Пятнаццаць год таму былі завершаны працы па рэстаўрацыі і аднаўленню палаца Пацёмкіна-Галынскіх, у які пераехаў мясцовы краязнаўчы музей. У помніку XVIII cтагоддзя размясцілася новая экспазіцыя, якая ўключае дзевяць залаў. Залы насычаны прадметамі даўніны і каштоўнай інфармацыяй аб мінулым Крычава. Фонды музея налічваюць больш за 20 тысяч адзінак захоўвання.
Рогі тура, гарматныя ядры, кіраса XVIII cтагоддзя
Адным з самых унікальный экспанатаў у экспазіцыі Крычаўскага музея з’яўляюцца рогі тура. У 2-й палове ХХ стагоддзя іх прынёс у музей жыхар Крычава. Спачатку рогі знаходзіліся ў фондах, потым былі адрэстаўраваныя і змешчаныя ў экспазіцыю Рыцарскага зала.
Экспанат цікавы тым, што папуляцыя тураў на Зямлі знікла ў яшчэ ў 20-я гады XVII стагоддзя, калі апошні раз жывёлу зафіксавалі недалёка ад польскага Яктаруба. Датаваць рогі з экспазіцыі цяпер вельмі цяжка, аднак можна дакладна засведчыць, што гэты трафей не маладзейшы за XVII стагоддзе. А магчыма ўвогуле адносіцца да XV-XVI стагоддзяў і мог быць здабыты нават у ваколіцах Крычава.
У экспазіцыі музея прадстаўлены таксама гарматныя ядры, якія ўбачыш далёка не ў кожным музеі. З самага пачатку XVІ ст., калі межы ВКЛ з Масквой наблізіліся да горада, Крычаў пачаў выконваць функцыі сталага абарончага цэнтра, усходняга фарпоста дзяржавы. Па трапным выразе даследчыка Андрэя Мяцельскага “ўся гісторыя Крычава прапахла парахавым дымам”.
Крычаўскі замак вытрымаў аблогі расійскіх войскаў у 1507, 1508, 1514, 1535, 1633 (тройчы), 1648, 1651, 1654, 1658, 1661 гадах, а таксама штурм у 1744 г. сялян-паўстанцаў пад кіраўніцтвам Вашчылы.
У Рыцарскім зале музея акрамя рагоў і ядраў экспануецца кіраса – верхняя частка даспехаў, што абараняла цела рыцара ад удару мячом. Экспанат цікавы сваім адносна невялікім памерам, аднак з упэўненасцю можна казаць, што гэта кіраса належала даросламу ваяру.
Чарнільніца і перніца XVII–XVIII стст., зборнік казанняў Сімяона Полацкага “Абед душэўны”
Прыборы для пісьма з фондавай калекцыі «Археалогія» былі знойдзены падчас раскопак на гарадзішчы Замкавая гара. Яны захаваліся настолькі добра, што на паверхні чарнільніцы нават можна разгледзець каляровую эмаль.
Бяспрэчна прыцягвае ўвагу і зборнік казанняў Сімяона Полацкага “Абед душэўны”. Старадрук датуецца 1681 годам і быў выдадзены праз год пасля смерці асветніка ў заснаванай ім маскоўскай друкарні. Гэта першая частка яго казанняў, другая выйшла ў 1683 годзе і звалася “Вячэра душэўная”. У Маскве Сімяон Полацкі жыў з 1664 года. Ён прынёс у Расію заходнюю філасофію і эстэтыку, высокую кніжную паэзію і мастацтва школьнай драматургіі. Выхоўваў цароў Фёдара Аляксеевіча і Пятра І.
Дакументы з сямейнага архіва роду Галынскіх
Палац, у якім месціцца музей, носіць імя графа Пацёмкіна, але шмат часу, 130 гадоў, да самай рэвалюцыі 1917-га, ім валодаў род Галынскіх. У 1959–1960 гадах, падчас рамонту крычаўскага палаца, пры замене драўляных перакрыццяў, рабочымі быў знойдзены гліняны гаршчок, у якім знаходзілася 49 дакументаў з сямейнага архіва Галынскіх. Яны датуюцца 1719–1905 гадамі. Першапачаткова дакументы патрапілі да тагачаснага дырэктара краязнаўчага музея Міхаіла Мельнікава, а цяпер знаходзяцца ў фондах Крычаўскага гістарычнага музея. Зараз некаторыя з гэтых дакументаў можна ўбачыць у адным з экспазіцыйных залаў.
Скарб дакументаў быў закладзены, верагодна, Уладзіславам Галынскім у 1905 годзе з-за небяспекі сялянскіх хваляванняў, бо 15 жніўня 1905 года быў разгромлены маёнтак Галынскіх у Кадзіна.
Сярод старых дакументаў разнастайныя паперы: лісты, распіскі, таварныя накладныя, дамовы, адрасы і нават дзіцячыя малюнкі. Адзначым, што амаль два дзясяткі дакументаў адносяцца яшчэ да часоў Рэчы Паспалітай. Наогул жа большая частка дакументаў напісана па-польску і асноўную масу іх складаюць лісты разнастайнай тэматыкі і зместу.
Асабліва замілоўваюць дзіцячыя малюнкі апошняга ўладара палаца Юзафа Галынскага, які пасля рэвалюцыі з’ехаў у Польшчу, дзе пражыў да глубокай старасці і памёр у 1973 годзе.
Фрагмент унутранага ўбрання касцёла і кавалкі ляпніны палаца
У сярэдзіне ХІХ стагоддзя цэнтральную частку Крычава знішчыў жудасны пажар. Згарэлі амаль усе пабудовы, у тым ліку і драўляны касцёл разам з плябаніяй. Часова набажэнствы вяліся на першым паверсе ў круглым зале так званага Пацёмкінскага палаца, валодаў якім на той час заможны крычавец Стэфан Галынскі.
На яго ж грошы, а таксама на грошы вернікаў, у 1855–1860 гадах быў пабудаваны новы каменны касцёл Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Панны Марыі. Стварыў гэты архітэктурны цуд у стылі неаготыкі таленавіты італьянскі архітэктар. Дзякуючы яго майстэрству, касцёл зрабіўся найпрыгажэйшай пабудовай у горадзе.
Аднак у савецкі час каталіцкую святыню зачынілі. Першапачаткова будынак крычаўскага касцёла выкарыстоўваўся як «народны дом», у якім дэманстраваліся кінафільмы і працаваў самадзейны тэатр, але ў 1934 годзе касцёл быў падарваны. Ад храма амаль нічога не засталася, акрамя невялічкага фрагмента ўнутранага ўбрання касцёла ў выглядзе маленькага анёла, які цяпер экспануецца ў адным з залаў музея.
Падчас рэстаўрацыі палаца былі знойдзены не толькі дакументы з асабістага архіва Галынскіх, але і нямала элементаў аздаблення палаца. У прыватнасці, была знойдзена кафля з рознымі матывамі XVIII-ХIХ стагоддзяў, а таксама кавалкі ляпніны, якія аздаблялі шматлікія залы палаца. Гэтыя экспанаты дапамагаюць наведвальнікам хаця б крыху ўявіць як раней выглядалі унутраныя інтэр’еры крычаўскай перліны.
Знаходкі з гарадзішча Гарадзец і медаль за лепшага сялянскага каня
Гарадзішча Гарадзец з’яўляецца першым умацаваным паселішчам на тэрыторыі сучаснага Крычава, з якога па-сутнасці і ўзнік горад. Археалагічныя даследаванні помніка паказалі, што паселішча на Гарадцы з’явілася яшчэ ў жалезным веку і існавала з ІІІ ст. да н.э. да ІV ст. н.э. Яно было заснавана прадстаўнікамі балцкай днепра-дзвінскай культуры.
У музейнай экспазіцыі якраз прадстаўлены шэраг цікавых рэчаў жыхароў Гарадца жалезнага веку. Сярод іх багата касцяных вырабаў (праколкі, наканечнік стралы, глянцавая падвеска ў выглядзе стылізаванай рыбкі, плоская праколка з рога з адтулінай для падвешвання), грузікі дзякаўскага тыпу, а таксама свідраваныя і клінападобныя каменныя сякеры. Прычым гэтыя экспанаты няправільна прадатаваны супрацоўнікамі ўстановы, бо музейная этыкетка сведчыць, што адносяцца старадаўнія прадметы да ІХ-ХІІ стагоддзяў.
Цікавым экспанатам з калекцыі “Фалерыстка” з’яўляецца медаль за лепшага сялянскага каня канца ХІХ-пачатку ХХ стагоддзя. Такая ўзнагарода выпускалася ў часы расійскага цара Мікалая ІІ, партрэт якога выяўлены на адным з бакоў медаля. Цяпер медная ўзнагарода дыяметрам пяць сантымертаў і вагой 50 грам знаходзіцца ў адной з вітрын музейнай экспазіцыі.
Фота dkmf.by, potyomkin.by, mogilev.media і з адкрытых крыніц
У чымсьці пікантны, у чымсьці панылы гарадок з паўтысячагадовай гісторыяй. Знаёмімся з райцэнтрам, у якім пераплялася незнакамітая мінуўшчына з яўрэйскай гісторыяй і сучаснае сяброўства з нямецкім Дзіцэнбахам.
Сёлета Касцюковічы адзначаюць круглую дату – 515 год з часу заснавання.
Першы пісьмовы ўспамін пра сяло Касцюкова ў Лучыцкай воласці датуецца 1508 годам. Тады паселішча ўваходзіла ў склад Мсціслаўскага ваяводства. У 1730-я гады ў Касцюковічах было 35 дымоў.
Пад 1739 годам яны ўпамінаюцца як прыватнаўласніцкае мястэчка менскага гараднічага Ю. Іваноўскага. У гэты час тут дзейнічалі 2 царквы.
Пасля падзелу Рэчы Паспалітай Касцюковічы апынуліся ў складзе Клімавіцкага павета Магілёўскай губерні. Маёнтак знаходзіўся ў валоданні заможнага роду Цеханавецкіх.
Паступова насельніцтва пачынае расці. Калі ў 1800 годзе ў Касцюковічах было 88 двароў, то праз паўстагоддзі ўжо 224 двары. У гэты час Касцюковічы набылі вядомасць коннымі кірмашамі, тут працавала 14 крамаў. Адзначым, што ў 1826 годзе ў мястэчку адкрылася павятовае вучылішча.
На 1880 год у мястэчку было 327 двароў, дзейнічалі царква (мураваная) і сінагога (драўляная), працавалі 7 скураапрацоўчых майстэрняў, прыёмны пакой, паштовая станцыя, царкоўнапрыходская школа, 3 малітоўныя школы, аптэка, штогод праводзіліся 2 кірмашы.
У канцы ХІХ стагоддзя ў Касцюковічах працавалі броварны завод, 8 гарбарных майстэрняў, царкоўнапрыходская школа, бальніца і аптэка; дзейнічалі 2 цэрквы і сінагога, а таксама штогод праводзіліся 2 кірмашы. У мястэчку ў гэты час налічвалася 411 двароў. У ім працавалі 2 пенькатрапальныя, 6 скураапрацоўчых, 5 маслабойных, 2 абараначныя прадпрыемствы, вадзяны млын, сукнавальня, 3 крупадзёркі, 20 ганчарняў, 5 кузняў, 104 крамы, 3 заезныя двары, 3 карчмы і нават хлебазапасны магазін.
У даваенныя гады ў Касцюковічах развівалася перапрацоўчая прамысловасць. А ў 1930-х гадах быў узведзены будынак ільнокамбіната, цагельні, швейнай фабрыкі. Сёння ў Касцюковічах функцыянуюць перапрацоўчыя прадпрыемствы, прадукцыя якіх вядома не толькі на тэрыторыі Беларусі, але і за яе межамі.
Касцюковічы адзін з нешматлікіх беларускіх гарадоў, які значна вырас ужо пасля распаду СССР. Рост пачаўся ў канцы 80-х разам з пачаткам будаўніцтва прадпрыемства па выпуску цэменту і працягнуўся да пачатку 2000-х, затым колькасць гараджан некалькі знізілася і адносна стабілізавалася. Цяпер у горадзе налічваецца 15,2 тысячы жыхароў. Вядома, уся дэмаграфія цалкам залежыць ад патрэб у працоўных руках прадпрыемства-гіганта – Беларускага цэментнага завода. У дадзены момант яно дае працу 2,5 тысячам чалавек, прыкладна кожнаму чацвёртаму жыхару райцэнтра працаздольнага ўзросту.
Кінатэатр, нудны цэнтр
Касцюковічы з’яўляюцца адным з самых аддаленых гарадоў краіны, але не самым ўсходнім райцэнтрам. У горадзе можна выдзеліць стандартны набор кварталаў для населенага пункта: прамзона, прыватны сектар, раён вакзала (Камунары) і досыць нудны цэнтр горада.
У цэнтры Касцюковіч знаходзіцца будынак гасцініцы, які радуе вока, а побач з ім лакалізуецца пляцоўка, дзе намешнага ўсяго патрошку: сцэна з лозунгам “Квітней, Беларусь!”, ідэалагічныя банэры, фантан і лаўкі. Выглядае такая пляцоўка трохі безгустоўна.
Праз дарогу ад гасцінічнага комплексу размешчаны шараговы будынак мясцовага райвыканкама і вялікі помнік правадыру пралетарыята.
У цэнтры горада знаходзіцца таксама кінатэатр “Юнацтва”, які досыць густоўна аформлены, а яшчэ Дом рамёстваў, размешчаны ў старым будынку першай паловы ХХ стагоддзя.
Цэнтральная частка райцэнтра забудавана капітальнымі 2–5-павярховымі дамамі, у паўночнай частцы жылы квартал з 2–4-павярховых дамоў.
Ужо ў сучасным горадзе сфарміраваліся новыя пяці- і сяміпавярховыя раёны. Самы вялікі спальны раён горада – Маладзежны, які з’яўляецца сапраўдным заапаркам розных будаўнічых праектаў і мадыфікацый.
Апантанасць камянямі
Па ўсіх Касцюковічах размешчана каля дзясятка камянёў, прычым практычна кожны з іх памятны. Некаторыя выглядаюць як сапраўдныя велічныя валуны, вялікія і неабдымныя.
Як правіла, на памятных камянях выгравіраваны надпіс ці прымацавана мармуровая пліта з тэкстам ці малюнкам. Асабліва варта адзначыць два валуна, прысвечаных 400-годдзю і 500-годдзю горада, пастаўленыя з прамежкам у 16 гадоў. Валун, прысвечаны 400-годдзю знаходзіцца на прыступчатым пастаменце і паўстаўлены ў невялікім гарадскім парку ў 1992 годзе.
На адной з цэнтральных вуліц горада размешчаны вялікі камень, які паставілі з нагоды 500-годдзя Касцюковічаў у 2008-м. На валун прымацавалі дошку з датай, арнаментам і сімволікай горада. Прычым і ў гэтым выпадку для каменя чамусьці зрабілі цэментную падстаўку.
Камяні адлюстроўваюць змену з вызначэннем даты заснавання паселішча. У 1992 годзе святкавалі 400-годдзе, бо адносілі першы летапісны ўспамін пра Касцюковічы да 1592 года, а вось у 2008 годзе святкавалі ўжо 500-годдзе, бо заснаванне горада пачалі адносіць да 1508 года.
На ўваходзе ў мясцовую гімназію знаходзіцца камень, што пастаўлены з нагоды заснавання раённай гімназіі ў 2006 годзе.
Камень з выбітым на ім надпісам знаходзіцца і пры ўваходзе ў сквер 60-годдзя Вялікай Перамогі.
У горадзе рамешчана Алея Дружбы, якая злучае Касцюковічы і нямецкі горад-падбацім Дзіцэнбах. Яна была закладзена ў 2006 годзе. Адзначым, што ў 1997 годзе было заснавана «Кола сяброў Касцюковічы-Дзіцэнбах», а ўжо ў 2009 годзе ў Касцюковічах падпісалі Пагадненне аб парадненні паміж гарадамі.
Адметна, што Алея Дружбы пачынаецца таксама памятным каменем, які пазначае пачатак сімвалічай гарадской лакацыі.
Будынкі XIX–пачатку XX стст., яўрэйскія могілкі і праваслаўная царква
Асаблівую прыгажосць надаюць гораду будынкі XIX – пачатку XX стагоддзяў, што некалі ўяўлялі сабой шараговую забудову. Калі прагуляцца па вуліцах горада і крыху пафантазіраваць, то можна ўявіць, як выглядаў горад сто гадоў таму.
Старая забудова, якая налічвае паўтары дзясяткі розных па стылю старых будынкаў, захавалася няблага. Цяпер старыя будынкі выкарыстоўваюцца па-рознаму: у некаторых размешчаны гандлёвыя кропкі, аднак палова гістарычных аб’ектаў не выкарыстоўваюцца альбо знаходзяцца ў закінутым стане.
Гарадской адметнасцю з’яўляюцца і яўрэйскія могілкі, бо Касцюковічы ў канцы ХІХ стагоддзя ўяўлялі з сябе яўрэйскае мястэчка, у якім жыло дзве тысячы іўдзеяў, а гэта было больш за палову насельніцтва паселішча – 65%. Праўда, яшчэ ў даваенны час пры савецкай ўладзе колькасць яўрэяў Касцюковічаў стала нязменна скарачацца і напачатку вайны іўдзейскае насельніцтва складала менш за 40%.
Сёння на яўрэйскіх могілках знаходзяцца розныя тыпы пахаванняў і рознага часу: ад ХІХ стагоддзя да сённяшняга часу.
Галоўным сакральным аб’ектам горада з’яўляецца Крыжаўзвіжанская царква, якая была пабудавана ў 1999 годзе і з’яўляецца славутасцю Касцюковічаў. Цікава, што яна пабудавана на месцы цаглянага храма 1835 года.
Прасавлаўная цагляная царква 1830-х дзейнічала больш за 90 гадоў, аднак ў 1929 годзе ў час антырэлігійнай палітыкі савецкай улады храм быў закрыты, а святар быў рэпрэсаваны і высланы ў Сібір. Праз чатыры гады, у 1933 годзе, храм быў узарваны.
Станцыя Камунары і чырвона-зялёная рытуалка
Касцюковічы размешчаны на чыгунцы Крычаў – Унеча, але сама станцыя называецца Камунары. Для Беларусі падобная з’ява рэдкая, хоць і не ўнікальная. Гэта не асобны тапонім, які застаўся ад населенага пункта, гэта напамін пра эпоху пракладкі лініі, пачатку 20-х гадоў. Будаўніцтва станцыі паспрыяла ўзнікненню новых камун каля пляцоўкі, так і замацавалася. Цікава, што сама чыгуначная станцыя заснавана ў 1918 годзе і да 1923 году мела назву Касцюковічы, аднак пасля найменне было зменена на сучаснае.
Сама станцыя ляжыць за пару кіламетраў ад асноўнай часткі горада, хоць чыгуначнае палатно праходзіць праз увесь населены пункт. Будынак чыгуначнай станцыі выглядае досыць просценька, без архітэктурных асаблівасцяў. Наогул раён Камунараў дастаткова аддалены ад іншых частак Касцюковічаў, тут даволі пустынна і ціха.
Нягледзячы на аддаленасць вакзала, у выпадку з Касцюковічамі гэта не паспрыяла развіццю грамадскага транспарту, аўтобусы ў цэлым ходзяць рэдка.
Праз дарогу ад будынка чыгуначнага вазкала знаходзіцца будынак імпазантнай рытуальнай крамы касцюковіцкага райпо, пабудаваны за савецкім часам.
Чырвона-зялёная каларыстыка крамы рытуальных паслуг наводзіць на пэўныя развагі.
Крычаўскі агратэхнічны каледж – адна з найстарэйшых навучальных устаноў Рэспублікі Беларусь. Яго гісторыя бярэ сваё пачатак у XIX стагоддзі, калі ў Расійскай імперыі з’явіліся першыя прафесійныя школы.
У 1880-х гадах па ўсёй Расійскай імперыі былі створаны тэхнічныя і рамесныя вучэльні, а пры агульнаадукацыйных школах адчыняліся рамесныя класы.Такія рамесныя класы былі адкрыты ў Крычаве ў 1888 годзе пры 1-м народным вучылішчы. А ў 1905 годзе замест іх была пабудавана рамесная вучэльня, якая праіснавала да 1924 года.
Крычаўская рамесная школа мела 2 аддзяленні: слясарна-кавальскае і сталярна-такарнае.
Навучанне праходзіла 4 гады. Двухпавярховы цагляны будынак рамеснай школы з дапаможнымі памяшканнямі быў пабудаваны на месцы згарэлых рамесных класаў з захаваннем усіх строгіх тэхналагічных патрабаванняў таго часу. Адкрыццё школы адбылося ў студзені 1905 году. Будынак рамеснай вучэльні быў спалены ў гады Другой сусветнай вайны.
У цяперашні час Крычаўскі прафесійны агратэхнічны каледж з’яўляецца вядучай навучальнай установай аграрнай і будаўнічага комплексу Магілёўшчыны. У 2017 годзе да Крычаўскага каледжу быў далучаны філіял «Слаўгарадскі прафесійны ліцэй». Адзначым, што за 130 гадоў свайго існавання прафесійная навучальная ўстанова выпусціла больш за 30 тысяч маладых спецыялістаў.
Надзея і Рыгор Цурпанавы 70 гадоў шчасліва жывуць у шлюбе – гэта Дабрадатнае, альбо яшчэ Жыватворнае, Удзячнае вяселле.
Юбілей у сем дзесяцігоддзяў і для асобы значная круглая дата, а для сямейнай пары рэдкі, важны і значны рубеж. Менавіта столькі прайшлі разам у жыцці шклаўчане Надзея Аляксееўна і Рыгор Анціпавіч Цурпанавы – піша раённая газета “Ударны фронт”.
70 гадоў не проста прыгожая дата, якая ў народзе завецца Дабрадатнае вяселле, а гэта значыць жыватворнае, добрае, цудоўнае, удзячнае і шчаслівае. Гэта яшчэ і тая гадавіна вяселля, калі сужэнцы кідаюць позірк у мінулае і разумеюць, што каханне, адпраўленае небам – гэта мілата і сапраўднае шчасце. І дзякуй Богу за гэта.
У гэты дзень прынята дарыць юбілярам усё, што захочуць госці, бо галоўны падарунак лёса тое, што муж і жонка знайшлі адзін аднаго 70 гадоў таму.
Зуб і косткі маманта, каменныя сякеры, якарды іншыя цікавосткі Чэрыкаўскага музея. Расказаем, што можна цікавага тут убачыць.
Установа культуры Чэрыкаўскі гісторыка-краязнаўчы музей была заснавана ў 1983 годзе. Пад музей у свой час быў выдзелены будынак былога раённага вузла сувязі, зроблены рамонт і рэканструкцыя памяшканняў пад музейныя экспазіцыі. Больш за тры гады ішла інтэнсіўная работа па зборы экспанатаў і камплектаванні музейных фондаў, стварэнні навуковай канцэпцыі экспазіцыі. Цяпер жа яе плошча складае 318 метраў квадратных, а ў фондах музея налічваецца больш за дзевяць тысяч экспанатаў.
Шэсць экспазіцыйных залаў распавядаюць наведвальнікам пра розныя этапы гісторыі Чэрыкаўшчыны, прыроду і народныя традыцыі краю. Адзначым, што музейная прастора арганізавана згодна савецкім прынцыпам музеязнаўства, пагэтаму там ёсць залы прысвечаныя Кастрычніцкай рэвалюцыі і Леменскай школе-камуне.
Зуб, косткі і поўсць маманта
Парэшткі маманта былі знойдзены падчас раскопак стаянак каменнага веку на Чэрыкаўшчыне, а пасля трапілі ў мясцовы краязнаўчы музей. Прычым зуб, бівень і косткі маманта настолькі добра захаваліся, што даюць уяўленне аб памерах старажытнай жывёлы. Уразіць можа і тое, што экспануецца нават поўсць маманта, які некалі хадзіў па чэрыкаўскай зямлі. Парэшткам налічваецца некалькі дзясяткаў тысяч гадоў.
Натуральна, падобныя экспанаты рэдка можна ўбачыць у раённых краязнаўчых музеях, пагэтаму яны выклікаюць усеагульны інтарэс у рознаўзроставых наведвальнікаў.
Камень надмагільны
У фондах краязнаўчага музея знаходзіцца вельмі цікавы культавы аб’ект – надмагільны камень сярэдзіны ХVII ст, які быў знойдзены пры археалагічных раскопках Чэрыкава. Для надмагілляў нашы продкі колісь выкарыстоўвалі валуны ледавіковага паходжання. На чэрыкаўскім каменным надмагіллі высечаны наступны тэкст: «Зде лежит раб божи Пилип В«?». На версе каменя выбіты крыж тыпу “Галгофа”, якія мае антрапаморфныя рысы – гэта значыць падобны да фігуркі чалавека.
Каменнае надмагілле дастаткова масіўнае: даўжыня 77 сантыметраў, а шырыня 42 сантыметра.
Багатыя зборы народнага адзення, вырабаў ткацтва і вязання канца ХІХ – пачатку ХХ ст.
Не кожны гісторыка-краязнаўчы музей можа пахваліцца багатай калекцыяй ручнікоў, набожнікаў і посцілак. Але чэрыкаўскі музей выключэнне: тут знаходзяцца сотні найцікавейшых тканых вырабаў. Прычым усе яны былі сабраны з розных вёсак Чэрыкаўшчыны, у тым ліку з адселеных пасля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС.
У музеі знаходзяцца і каштоўныя зборы народнага адзення: андаракаў і фартухоў, жаночых і мужчынскіх кашуль, саматканых паясоў і інш. Добра прадстаўлены ў экспазіцыя “Сялянская хатка” гліняныя вырабы, прадметы побыту і прылады працы, якія даюць уяўленні пра жыццё сялян на Чэрыкаўшчыне ў канцы ХІХ – першай палове ХХ стагоддзя.
Нездарма найбольшую значнасць у музейнай экспазіцыі мае зала этнаграфіі, у якой праходзяць музейныя заняткі абрадавай накіраванасці, рэалізуюцца музейна-адукацыйныя праграмы.
Якар нібыта ХIV стагоддзя
На ўваходзе ў сам музей можна ўбачыць унікальны экспанат – якар, які супрацоўнікі музея атрыбутуюць ХIV стагоддзем, гэта значыць яшчэ часоў Вялікага княтсва Літоўскага. Якар каваны, чатырохлапавы. Знойдзены ён быў у р. Сож каля вёскі Гранава Чэрыкаўскага раёна ў 1998 годзе. Памеры яго нямалыя – даўжынёй 130 сантыметраў.
Якар на ўваходзе ва ўстанову культуры выключна выконвае функцыю рэпрэзентатара, бо пасля такога экспаната гасцям горада захочыцца наведаць і музейныя пакоі. Што да даціроўкі якара XIV чтагоддзем, то варта крытычна ўспрымаць гэтую інфармацыю – у тыя часы наўрадці гаспадары сталі б ахвяраваць такой вялікай колькасцю метала дзеля якара.
Каменныя сякеры
Адметнымі экспанатамі з’яўляюцца каменныя сякеры рознага часу, знойдзеныя падчас археалагічных даследаванняў Чэрыкаўскага раёна. Частка каменных клінападобных сякер адносіцца да эпохі неаліта. Свідраваныя сякеры, якія складаюць другую частку калекцыі, адносяцца да эпохі бронзавага веку на тэрыторыі Беларусі.
Ёсць у экспазіцыі і жалезная сякера, якую музейшчыкі чамсусьці даціруюць XVI стагоддзем. Яна быццам бы таксама знойдзена падчас археалагічных даследаванняў Чэрыкаўшчыны і прыцягвае ўвагу наведвальнікаў. Мы ж ведаем, што гэта нішто іншае, як склюд – сякера-цясак, якой яшчэ і ў ХХ стагоддзі апрацоўвалі бярвенне.
Атрыманне геральдычнага сімвала Горкамі адбылося 27 жніўня 1867 года. Гэтаму папярэднічала ператварэнне паселішча ў павятовы цэнтр, што юрыдычна было замацавана 28 снежня 1861 года.
Дагэтуль Горкі былі толькі казённым мястэчкам, а павятовы цэнтр знаходзіўся ў Копысі, з якога ў Горкі і былі пераведзены павятовы суд з дваранскай аптэкай, павятовае казначэйства, паштовая кантора, гарадская бальніца, канцылярыя і іншыя ўстановы.
Важна адзначыць, што першы варыянт гарадскога сімвала быў распрацаваны яшчэ ў 1862 годзе, аднак ён не быў зацверджаны. Другі варыянт гарадскога сімвала атрымаўся ўдалым, пазнавальным і сэнсава звязаным з асаблівасцямі месца.
На эмблеме Горак выяўлены тры горкі, яікя адлюстроўваюць халмісты ланшафт горада і ваколіц. У сваю чаргу зялёныя калоссі, што вырастаюць з гор, абазначаюць паселішча як цэнтр развітога земляробства. Сапраўды ў гэты час Горкі ператварыліся ў цэнтр сельскагаспадарчай адукацыі, бо ў 1840 годзе была адкрыта земляробчая школа, якая ў 1848 г. была ператворана ў земляробчы інстытут. Аднак шчыт герба горада на той час падзяляўся на дзве часткі, дзе адну займаў сучасны сімвал Горак, а другую герб Магілёўскай губерні. Боль за тое, тагачасны герб з двух частак быў аздоблены вежай з трыма зубцамі.
Вось як гэта выглядала – на прыкладзе іншых гарадоў і мястэчак Магілёўшчыны
На працягу часу герб горада панёс некаторыя змяненні:знікла вежа з зубцамі і герб Магілёўскай губерні, аднак самая галоўная эмблема засталася і менавіта яна сімвалізуе цяперашнія Горкі.
