Атрыманне геральдычнага сімвала Горкамі адбылося 27 жніўня 1867 года. Гэтаму папярэднічала ператварэнне паселішча ў павятовы цэнтр, што юрыдычна было замацавана 28 снежня 1861 года.
Дагэтуль Горкі былі толькі казённым мястэчкам, а павятовы цэнтр знаходзіўся ў Копысі, з якога ў Горкі і былі пераведзены павятовы суд з дваранскай аптэкай, павятовае казначэйства, паштовая кантора, гарадская бальніца, канцылярыя і іншыя ўстановы.
Важна адзначыць, што першы варыянт гарадскога сімвала быў распрацаваны яшчэ ў 1862 годзе, аднак ён не быў зацверджаны. Другі варыянт гарадскога сімвала атрымаўся ўдалым, пазнавальным і сэнсава звязаным з асаблівасцямі месца.
На эмблеме Горак выяўлены тры горкі, яікя адлюстроўваюць халмісты ланшафт горада і ваколіц. У сваю чаргу зялёныя калоссі, што вырастаюць з гор, абазначаюць паселішча як цэнтр развітога земляробства. Сапраўды ў гэты час Горкі ператварыліся ў цэнтр сельскагаспадарчай адукацыі, бо ў 1840 годзе была адкрыта земляробчая школа, якая ў 1848 г. была ператворана ў земляробчы інстытут. Аднак шчыт герба горада на той час падзяляўся на дзве часткі, дзе адну займаў сучасны сімвал Горак, а другую герб Магілёўскай губерні. Боль за тое, тагачасны герб з двух частак быў аздоблены вежай з трыма зубцамі.
Вось як гэта выглядала – на прыкладзе іншых гарадоў і мястэчак Магілёўшчыны
На працягу часу герб горада панёс некаторыя змяненні:знікла вежа з зубцамі і герб Магілёўскай губерні, аднак самая галоўная эмблема засталася і менавіта яна сімвалізуе цяперашнія Горкі.
Малады раённы цэнтр з дагледжанымі жылымі кварталамі, багаты народнымі традыцыямі і гісторыяй, з нестандартнай сучаснай архітэктурай і адметным фестывалем
Сёлета Дрыбін адзначае 25 год, як паселішча атрымала статус пасёлка гарадскога тыпу
Дрыбін – самы малады раённы цэнтр Магілёўскай вобласці, які пачаў актыўна забудоўвацца ў сувязі з перасяленнем сюды жыхароў з радыеактыўна забруджаных тэрыторый пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС.
Статус гарадскога пасёлка Дрыбін атрымаў толькі ў 1997 годзе. Гэтаму папярэднічала аднаўленне Дрыбінскага раёна ў канцы 1989 года. У 1990-я гады ў звязку з аднаўленнем раёну і статусу гарадскога пасёлка ў Дрыбіне разгарнулася масштабнае будаўніцтва. Аднак тым не менш на сёння Дрыбін з’яўляецца самым маленькім раённым цэнтрам Беларусі, а яго насельніцтва складае ўсяго тры тысячы чалавек.
Аднак, Дрыбін вырас і стаўся раённым цэнтрам не з вёскі, а з невялікага ўсходнебеларускага мястэчка са сваёй гісторыяй.
У раёна тры даты нараджэння і дзве даты скасавання
Свой адлік Дрыбін вядзе ад 1569 года як шляхецкага ўладання ў Мсціслаўскім ваяводстве. У свой час нават канцлер ВКЛ Леў Сапега ў сваім тэстаменце (1633) згадаў «вёску і пушчу Дрыбінскую».
Падчас вайны Расіі з Рэччу Паспалітай у 1654 – 1667 гг. гэтая мясцовасць апынулася ў цэнтры баявых дзеянняў: 8 кастрычніка 1660 года непадалёк ад Дрыбіна абаронцы Вялікага Княства Літоўскага пад камандаю гетмана вялікага Паўла Яна Сапегі здабылі перамогу над маскоўскімі захопнікамі.
Станам на 1784 год мястэчка з’яўлялася цэнтрам маёнтку Цеханавецкіх, тут быў 181 двор, 25 крамаў, млын, царква. У 1830 годзе ў Дрыбіне заснавалі вінакурнае прадпрыемства.
У 1845 годзе выбухнула выступленне сялян супраць прыгоннага права, жорстка задушанае расійскімі салдатамі. У 1877 годзе мясцовасць перайшла ў валоданне Урангеля фон Гюбенталя. На 1880 год Дрыбін налічваў 250 двароў, існавалі царква, два малітоўныя дамы, валасная ўправа, бальніца, два млыны, школа пісьменнасці.
Апрача сельскай гаспадаркі жыхары займаліся промысламі, найбольш вядомымі былі дрыбінскія шапавалы. Паводле перапісу 1897 г. у Дрыбіне было 1828 жыхароў, сярод якіх 856 праваслаўных і 971 іудзей. З 1903 года ў мястэчку дзейнічала пажарнае таварыства, у 1910—1911 гадах адкрыліся паштова-тэлеграфная кантора і ашчадная каса.
У 1924 годзе ўпершыню быў утвораны Дрыбінскі раён, аднак у 1935 годзе ён быў прыбраны. Наогул у раёна тры даты нараджэння і дзве даты скасавання. У 1930-я гады ў Дрыбіне працавалі вадзяны і нафтавы млыны, кузня, кравецкая майстэрня «Чырвоная ігла», шавецкая майстэрня, арцель «Смычка», смалакурны завод, арцель «Смалапрадукцыя», хлебапякарня, крухмальны, масларобча-сыраварны і шапавальны заводы. Падчас Другой сусветнай вайны нямецкая акупацыйная адміністрацыя стварыла ў Дрыбіне лагер смерці, дзе знішчылі 2,5 тыс. чалавек.
Самы малы райцэнтр Беларусі
Дрыбін знаходзіцца ў баку ад буйных аўтатрас, за 64 км на паўночны ўсход ад Магілёва. Аўтамабільнымі дарогамі злучаны з Магілёвам і Горкамі. Самы малы райцэнтр Беларусі можа здзівіць падарожнага сваёй утульнасцю і дагледжанасцю, што ўбачыш не ў кожным мястэчку ці нават у буйным горадзе.
Вывучыць цэнтр Дрыбіна не складана, бо трэба прагуляцца ўсяго хвілін па дваццаць у адзін і другі бок. Цэнтр мястэчка заўсёды выглядае ўпарадкаваным і прыбраным, хоць і іншыя раёны горада таксама не надта адстаюць у гэтым сэнсе. Між іншым, праект забудовы і планавання Дрыбіна распрацавалі яшчэ ў 1982 годзе.
У Дрыбіне дзве цэнтральных вуліцы, якія арыентуюцца з захаду на ўсход: адна носіць імя лідара бальшавікоў Леніна, а другая – Савецкая. Дарэчы, менавіта вуліца Савецкая падзяляе Дрыбін на дзве часткі: стары Дрыбін з драўлянымі хатамі і невялічкімі катэджамі і новы Дрыбін з масівам пяціпавярховых дамоў і адміністрацыйнымі будынкамі. Нягледзячы на прысутнасць у тапаніміцы мястэчка розных савецкіх назваў, помніка Леніну ў Дрыбіне не існуе. Сярод гарадскіх найменняў адзначым невялічкую вуліцу, названую ў гонар вядомага беларускага пісьменніка Максіма Гарэцкага.
Сярод мясцовых адметнасцяў варта адзначыць будынак, у якім размяшчаюцца пракуратура, суд, натарыяльная служба і ЗАГС. Архітэктурна ён выглядае нестандартна, бо ў ім прасочваецца гульня з аб’ёмамі і формамі.
Дарэчы, цэлы комплекс адміністрацыйных будынкаў у Дрыбіне пабудавалі пасля таго, як мястэчка зноўку аднавіла статус раённага цэнтра. Адным з нешматлікіх яскравых будынкаў савецкага перыяду, што захаваўся ў Дрыбіне, з’яўляецца мясцовая дзіцячая мастацкая школа.
На зліцці трох рэк
Масіў панэльных і цагляных шматпавярховых дамоў у Дрыбіне размешчаны ў трох кластэрах. Цагляныя дамы часам вылучаюцца нязвыклай для раённага цэнтра архітэктурнай формай жылых пабудоў. Раёны, дзе размешчаны панэльныя і цагляныя дамы настолькі добра дагледжаны, што могуць нават прэтэндаваць на якую-небудзь рэспубліканскую ўзнагароду па ўпарадкаванасці кварталаў і двароў.
Асобна вылучаецца масіў невялікіх чатырохкватэрных двухпавярховых домікаў з агародамі, якія будавалі для першых перасяленцаў адразу пасля чарнобыльскай трагедыі. Гэты раён у параўнанні з іншымі выглядае больш блякла, але таксама досыць прывабна.
Адзначым, што ў мястэчку ёсць гасцініца, якая называецца проста – «Дрыбін». У параўнанні з іншымі раённымі гасцініцамі яна дае наведвальнікам досыць якасныя і недарагія паслугі.
У мястэчку ёсць некалькі месцаў, дзе можна адпачыць. Кафэ-бар «Малахіт» – месца паломніцтва аматараў добра пагуляць і «адарвацца», рэстаран «Фламінга» – месца культурнага адпачынку, правінцыйны рэстаран з дэмакратычнымі коштамі.
Ёсць гэтаксама невялікае кафэ з сімвалічнай назвай “Проня”. Дарэчы, гарадскі пасёлак Дрыбін стаіць у месцы зліцця Проні з рэкамі Быстрая і Гольша.
“Картушніцкі лемезень”
Дрыбін – даўняе мястэчка гістарычнай Мсціслаўшчыны, вядомае тутэйшымі шапаваламі, якія распрацавалі ўласную ўмоўную мову – «катрушніцкі лемезень».
Мястэчка і ваколіцы прываблівае турыстаў у першую чаргу сваім унікальным промыслам — шапавальствам (ручное валянне валёнак), які стаўся рэгіянальным брэндам і часткай нематэрыяльнай спадчыны Беларусі.
На фестываль насельніцтва павялічваецца ў два разы
З 2011 года ў раённым цэнтры праводзіцца фестываль “Дрыбінскія таржкі” мэтай якога з’яўляецца захаванне і папулярызацыя не толькі шапавальства, але і народных творчасці, промыслаў і раместваў у шырокім сэнсе, а таксама прыцягненне ўвагі дзяцей, падлеткаў, юнакоў і дарослых да беларускіх народных традыцый, абрадаў і звычаяў, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Прычым на фестываль прыязджаюць з розных куткоў Беларусі і Расіі, а таксама госці з бліжэйшага замежжа.
Фестываль народнай творчасці, промыслаў і рамёстваў “Дрыбінскія таржкі” звычайна досыць шматгранны, бо праводзіцца два дні. На ім можна не толькі паесці стравы народнай кухні, набыць сувенір, аднак і паўдзельнічаць у кірмашовых забавах і народных гульнях. Акрамя таго, можна паўдзельнічаць у мастар-класах па народных рамёствах і промыслах, у тым ліку па валянні валёнак і спрачыніцца да шапавальскага навыку.
Апошнім часам фестываль мае высокую папулярнасць і падчас яго правядзення насельніцтва Дрыбіна павялічваецца ў два разы.
Дрыбінскі гісторыка-этнаграфічны музей таксама звязаны з шапавальскім промыслам. У музеі ёсць шапавальскае майстэрня, дзе займаюцца дзеці і дарослыя. Больш за тое, на папулярызацыю промысла і стварэнне адпаведнай экспазіцыі па шапавальству ўстанове культуры неаднаразова вылучаліся нямалыя датацыі.
Дарэчы, наведвальнікі музея могуць пазнаёміцца не толькі з тэхналогіяй выраблення валёнак, але і з асноўныямі прыладамі працы, якія выкарыстоўваюцца ў гэтым промысле.
Усяго ў музеі знаходзяцца 6 залаў, якія прысвечаны промыслам і рамёствам, народнаму адзенню і мясцовай прыродзе, ваенным падзеям, археалогіі і гісторыі развіцця Дрыбінскага раёна і абразам XIX-XX стст.
Сярод іншых адметнасцяў можна вылучыць брацкую магілу (1943-1944 гг.), дзе знаходзіцца абеліск загінулым салдатам.
Менавіта па Проні падчас вайны на працягу дзевяці месяцаў ішлі жорсткія баі паміж савецкімі войскамі і войскамі гітлераўскай Германіі.
Да архітэктурных славутасцяў Дрыбіна адносяцца вадзяны млын і драўляная Свята-Праабражэнская царква. Вадзяны млын пачатку ХХ стагоддзя стаіць на рацэ Радзебка – прытоку Проні. Драўляная Спаса-Праабражэнская царква, у сваю чаргу, датуецца 1940-мі гадамі.
Размешчана яна ў звычайнай драўлянай хаце, прычым ініцыятарам яе збудавання быў мясцовы жыхар. Адзначым таксама, што ў Дрыбіне захаваліся старыя яўрэйскія могілкі, а вядомая ізраільская балерына і выкладчыца класічнага балета Мія Арбатава нарадзілася ў 1911 годзе менавіта ў гэтым беларускім мястэчку.
А яшчэ ў ваколіцах Дрыбіна, за 1 км на паўднёвы захад ад паселішча знаходзіцца старажытны курган і дзве археалагічныя стаянкі каменнага веку.
Паселішча з адным адзіным прамысловым прадпрыемствам і з ментальным вінегрэтам, дзепераплятаецца савецкасць, прыхільнасць да рускай культуры і тутэйшы культурніцкі пласт.
Сёлета Краснаполле адзначае юбілей – 215 год з часу заснавання.
Першыя звесткі аб узнікненні гандлёва-рамеснага паселішча на месцы сённяшняга раённага цэнтра на падставе гісторыка-археалагічных дадзеных адносяцца да 1707 года. З 1773 года Краспаполле ўвайшло ў склад Чэрыкаўскага павета Мсціслаўскага ваяводства. З 1774 года краснапольскія землі спачатку пэўны час належалі князю Аляксандру Галіцыну, а пасля перайшлі ва ўладанне фаварыта расейскай імператрыцы Кацярыны ІІ Рыгора Пацёмкіна.
Ужо да 1846 года мястэчка Краснаполле было вядома як буйны гандлёва-рамесны цэнтр ўсходняй Магілёўшчыны, куды з’язджаліся не толькі мясцовыя, але і расійскія і ўкраінскія купцы, асабліва ў дні кірмашоў.
У другой палове 19-га стагоддзя Краснаполле ўваходзіла ў склад Чэрыкаўскага павета Магілёўскай губерні і належала Бенкендорфам. Тут знаходзіліся народнае вучылішча, аптэка, сельская бальніца на 20 месцаў, тры скураныя майстэрні і броварня, 3 гарбарных і 9 маслабойных заводаў, вадзяны млын. На 1890 год у мястэчку было 412 будынкаў, штогод праводзілася чатыры кірмашы. Па дадзеных усеагульнага перапісу насельніцтва 1897 года мястэчка Краснаполле налічвала больш за 3 тысячы жыхароў, аднак у асноўным гэта было яўрэйскае насельніцтва.
У савецкі час, нягледзячы на тое, што Краснаполле стала раённым цэнтрам, мястэчка заставалася невялікім. Тут не было створана буйной прамысловасці, пагэтаму прыток насельніцтва быў невялікім. Тым не менш за савецкім часам Краснаполле вырасла амаль ў два разы, аднак працягвала заставацца маленькім мястэчкам Магілёўшчыны.
Найменне горада
Ёсць дзве версіі паходжання назвы Краснаполле. Адна з іх звязваецца з “Красным полем” – месцам бітвы Пятра І са шведамі ў Паўночнай вайне. Нездарма ў розных частках мястэчка на сёння можна пабачыць драўляныя гарматы з выявай сучаснага герба Краснаполля. Другая версія тлумачэння тапоніма “Краснае поле” – месца, якое багатае чырвонай глінай.
Аднак варта адзначыць, што ў пісьмовых крыніцах паселішча згадваецца таксама пад назвай Маластоўка па найменню рэчкі, што цячэ праз мястэчка. Напрыклад, пад такой назвай узгадваецца сучасны раённы цэнтр у 1784 годзе. Праўда ў далейшым паселішча ўжо фігуруе пад назвай Краснаполле. Якая назва больш гістарычная і аўтэнтычная – гэтае пытанне застаецца адкрытым.
Герб БССР, маленькая плошча з помнікам Леніну і шыльда Пушкіну
Краснаполле – адзіны горад у Магілёўскай вобласці, у якім на будынку мясцовага райвыканкама дагэтуль размешчаны герб не Рэспублікі Беларусь, а Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Ды і сам райвыканкам можа здзівіць бэзава-шэрай расфарбоўкай фасада, што не характэрна для раённых адміністрацыйных будынкаў.
Зусім недалёка ад мясцовага райвыканкама, на невялікай местачковай плошчы, размешчаны мармуровы помнік правадыру камуністаў – Уладзіміру Леніну. Прычым выгляд помніка стварае ўражанне, што ўсталяваны ён быў недзе 10-15 год таму, настолькі добрая яго захаванасць. Вобраз Леніна ў скульптурнай выяве выглядае досыць стрыманым: худы і высакаваты, з завостраным тварам, без ускінутай уверх рукі, а наадварот схаванай у кішэні верхняга адзення.
Цэнтральная плошча мястэчка, на якой знаходзіцца помнік правадыра пралетарыята, выглядае вельмі сціплай, з простай забудовай. Больш за тое, яе не замасцілі пліткай, а пакінулі у адзежы старога асфальта.
У цэнтра горада таксама размешчаны будынак Белпошты, адметны тым, што на ім знаходзіцца шыльда, якая ўсталявана з нагоды 200-годдзя з часу нараджэння Аляксандра Пушкіна. Гэта круглая дата адбылася яшчэ ў 1999 годзе, калі і была ўсталявана шыльда на будынку пошты. Натуральным чынам класік рускай літаратуры не мае ніякага дачынення да Краснаполля, нават гіпатэтычнага.
Працягам савецкай спадчыны з’яўляецца ваданапорная вежа з зоркай, якая знаходзіцца ў канцы мястэчка на вуліцы Энергетыкаў. Вежа ўяўляе цікавасць менавіта ў спалучэнні з зоркай, бо архітэктурна яна выглядае досыць стандартна.
Аддаленасць, неразвітая прамысловасць, аграэстэтыка
Гарадскі пасёлак Краснаполле пяты з канца спіса раённых цэнтраў Беларусі, па колькасці насельніцтва ў рэспубліцы, але ўзначальвае найменш населены раён краіны, які сур’ёзна пацярпеў ад аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Больш за тое, Краснапольскі раён аддалены ад ўсіх транзітных трас і чыгуначных дарог, а таксама не мае развітой прамысловасці.
Яшчэ адносна нядаўна ў мястэчку быліразмешчаны камбінат будматэрыялаў і апрацоўкі ільну, масларобны іагароднінасушыльны заводы, а таксама хлебазавод, аднак іх дзейнасць была спынена зпрычыны нерэнтабельнасці. Толькі ўявіце сабе, што раён не выпускае свайго хлеба і ягозавозяць з суседніх раёнаў. На сайце райвыканкама белым па чорнаму напісана: “У Краснапольскім раёне ажыццяўляе вытворча-гаспадарчую дзейнасць адна прамысловая арганізацыя – Краснапольскае унітарнае вытворчае камунальнае прадпрыемства “Жылкамунгас”.
Прадстаўлена ў Краснаполлі ў шырокім выглядзе і аграэстэтыка. Паселішча адзначаецца тым, што ў мястэчку шмат размаляваных у розныя колеры камянёў, што, здаецца, больш нідзе столькі не ўбачыш, хоць мястэчка па тэрыторыі дастаткова маленькае. Для аматараў рознакаляровага ўспрыняцця свету Краснаполле будзе сапраўдным раем на Зямлі, дзе камяні размаляваны ва ўсе колеры вясёлкі.
Адметнасці раённага цэнтра
Маленькае Краснаполле адметна тым, што ў ім штогод праводзіцца міжрэгіянальны фестываль аматарскіх тэатраў «Тэатральныя вечары». «Тэатральныя вечары» прадстаўлялі сабой своеасаблівы форум, месца для абмеркаванняў тэатральных праблем, спектакляў, для ўстанаўлення зносін акцёраў, рэжысёраў, аматараў тэатральнага мастацтва.
З 2013 года фестываль праводзіцца штогод і мее статус міжрэгіянальнага. Ён аб’ядноўваў аматарскія тэатры розных напрамкаў з усіх куткоў нашай краіны і краін замежжа. У 2018 годзе прайшоў VII Міжрэгіянальны фестываль аматарскіх тэатраў «Тэатральныя вечары», які быў прымеркаваны да 100-годдзя Краснапольскага народнага тэатра. Нездарма каля жоўтага будынка мясцовага цэнтра культуры размешчана малая архітэктурная форма ў выглядзе двух масак як сімвалаў фестываля.
Штогод у Краснаполлі таксама праводзіцца фестываль народных промыслаў і раместваў «Краснапольскі глечык». Яго асноўныя мэты – выяўленне і падтрымка таленавітых самабытных майстроў народнай творчасці Краснапольшчыны, а таксама адраджэнне, захаванне і развіццё творчасці майстроў Магілёўскага краю, падтрымка лепшых узораў народнай творчасці. У Краснаполлі для адраджэння ганчарнага промыслу стварылі нават ганчарную мастэрню, у якой спецыялісты могуць даць майстр-клас па вырабе не толькі ганчарнага посуду, але і вырабе гліняных цацак-свісцёлак. Сімвалічна, што на гербе раённага цэнтра размешчана выява залатога гарлача.
Сярод іншых адметнасцяў адзначым шэраг старых будынкаў канца ХІХ — пачатку ХХ стст. Прычым у адным з такіх будынкаў знаходзіцца мясцовы гісторыка-этнаграфічны музей, які налічвае пяць экспазіцыйных і выставачных залаў, якія падрабязным чынам знаёмяць з мінулым Краснапольшчыны.
Адзначым таксама яўрэйскія могілкі, якія знаходзяцца фактычна ў ваколіцах мястэчка, што некалі былі важным месцам, бо яўрэйскае насельніцтва стагоддзе таму складала значную частку жыхароў мястэчка.
Чыгуначныя шляхі запачаткавалі новую гісторыю Крычава, без якіх горад бы выглядаў зусім іначай.
Сёлета першаму фотаздымку чыгуначнага вакзала ў Крычаве спаўняецца
роўна сто год. Гэта досыць важная і сімвалічная дата для горада, бо чыгуначная дарога істотна змяніла жыццё Крычава. Трэба прыгадаць, што на пачатку ХХ стагоддзя Крычаў меў статус мястэчка з шасцю тысячамі жыхароў і не адыгрываў асаблівай ролі ў рэгіёне.
Будаўніцтва чыгуначнай дарогі Орша-Крычаў-Унеча пачалося яшчэ ў 1908 годзе ў часы Расійскай імперыі. Аднак тэмпы працы былі дастаткова нізкімі, бо
выкарыстоўвалася пераважна ручная праца. У часы Першай сусветнай вайны будаўніцтва чыгункі спынілася і было адноўлена толькі ў 1920 годзе ўжо пры савецкай ўладзе.
У 1923 годзе будаўніцтва чыгуначнай лініі Орша-Крычаў-Унеча было скончана, аднак лічыцца што ў Крычаў першы рабочы цягнік прыбыў яшчэ ў 1921 годзе.
Для патрэбаў пасажыраў быў пабудаваны на чыгуначнай станцыі будынак вакзала. На
сённяшні момант захаваўся фотаздымак вакзала прыпыначнага пункта, які датуецца 1922 годам.
На ім выяўлены аднапавярховы будынак, што быў пабудаваны для патрэбаў пасажыраў. У ім размяшчаліся зала чакання на 95 пасажыраў, касы і буфет, даведачнае бюро і кладовая, а таксама кантора станцыі, дзяжурны і начальнік станцыі. Ад таго першаснага будынка не захавалася, але добра, што каштоўны здымак не знік. Наогул на сённяшні момант з’яўляецца праблематычным лакалізаваць стары будынак чыгуначнага вакзала. Трэба дадатковыя мэтанакіраваныя пошукі гісторыкамі і краязнаўцамі дакументаў у архівах, каб адказаць на пытанне ці быў стары будынак вакзала на месцы сучаснага.
З’яўленне чыгункі ў Крычаве ў пачатку 1920-х гг. паспрыяла не толькі развіццю горада, але і будаўніцтву новага гарадскога раёна – Вакзал. Без гэтага раёна на сённяшні момант ужо цяжка ўявіць гарадское жыццё.
Зусім юнае паселішча з транспартнымі праблемамі і тыповай савецкай архітэктурай. І з унікальным дэндрапаркам
Першая згадка сучаснага горада адносіцца да 1592 года як вёскі Клічава Віцебскага ваяводства яшчэ ў часы Вялікага княства Літоўскага, г. зн. 430 год таму. Пад 1738 годам Клічаў узгадваецца як дзяржаўнае сяло ў складзе Любашанскага староства, а ў 1775 годзе паселішча ўжо мела статус мястэчка і ўваходзіла ў Мацэвіцкае войтаўства.
У 1865 годзе статус Клічава панізілі да сяла, у якім у канцы ХІХ стагоддзя жыло больш за паўтысячы чалавек. Паступова Клічаў вяртае статус мястэчка і напачатку ХХ стагоддзя ў ім пачынае працаваць гута, на якой выраблялі бутэлькі, аптэчны, парцалянавы і хімічны посуд.
Паступовая ўрбанізацыя Клічава пачалася толькі ў 1920-я гг., калі мястэчка зрабілі цэнтрам раёна Бабруйскай акругі. Ужо пазней, у 1938 годзе Клічаў атрымаў афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу. Нягледзячы на тое, што мястэчка (або гарадскі пасёлак) доўгі час быў цэнтрам раёна, статус горада ён атрымаў толькі ў 2000-м годзе. Адзначым, што Клічаў менавіта з тых беларускіх гарадоў, што вырас натуральным чынам у савецкі час.
Цяжка дабрацца, савецкая архітэктура
У Клічаве дагэтуль захоўваецца пэўная праблема з траспартнай інфраструктурай. У Клічаў нязручна дабірацца на грамадскім транспарце – горад знаходзіцца ўдалечыні ад асноўных буйных дарог. Чыгунка таксама ў баку, хоць з Клічавам звязана рэгулярным траспартам. Бліжэйшая чыгуначная станцыя Нясета па дарозе Магілёў-Асіповічы размяшчаецца ў 7 кіламетрах ад Клічава. Уся гарадская інфраструктура абмяжоўваецца толькі аўтастанцыяй.
Нягледзячы на атрыманне статуса горада і правядзенне абласных Дажынак у 2017 годзе ў Клічаве транспартная праблема так і не вырашылася.
Пры гэтым Клічаў невялікі і досыць кампактны гарадок, які абыйсці можна за некалькі гадзін. У цэнтры горада знаходзіцца досыць стандартны набор функцыянальных будынкаў грамадскага прызначэння. Атмасферу тут ствараюць збудаванні ў стыле неакласіцызма, што паўсталі ў пяцідзесятых-шасцідзесятых гадах.
Агульную карціну савецкага мінулага дадаюць помнікі, якія з’явіліся ў Клічаве прыкладна ў той жа час. Можа здзівіць хіба тое, што на цэнтральнай плошчы горада будынак мясцовага райвыканкама не з’яўляецца архітэктурнай дамінантай, а выглядае шэравата і будзенна ў параўнанні з будынкам дома культуры або аддзела адукацыі, якому ў Клічаве адведзена эклектычнае збудаванне з калонамі.
Помнік Леніна невялікі, у натуральны рост лідара бальшавікоў з зусім сціплым пастаментам, размешчаным паміж будынкамі Дома рамёстваў і Клічаўскім аддзелам адукацыі. Як працяг савецкай атмасферы горада – парк з алеямі і атракцыёнамі з васмідзесятых.
У Клічаве няма ніякіх старых помнікаў архітэктуры, а даваенных жылых збудаванняў захаваліся адзінкі. Забудова цэнтральных вуліц складаецца з невысокіх двухпавярховых будынкаў, сярод якіх адзінкі вылучаюцца архітэктурнымі асаблівасцямі. У спальным раёне горада ўсе панэльныя дамы падобны адзін да аднаго, двары якіх слаба ўладкаваны.
Адметнасці горада
Сярод адметнасцей горада ў першую чаргу варта назваць мясцовы дэндрапарк, які знаходзіцца на ўскрайку горада.
У жыхароў Клічава самым папулярным месцам для адпачынку з’яўляецца якраз дэндрапакр, створаны рукамі Клічаўскага лясгаса. Вядома, не кожны раённы цэнтр можа пахваліцца такім адметным прыродным аб’ектам. Адзначым, што ў гэтым прыгожым месцы сабрана ўнікальная калекцыя раслін – больш за 2500, з іх 105 відаў з розных краін свету.
Досыць нестандартным помнікам можна назваць “Рог дастатку”, які здалёк выглядае казачным персанажам гнома. Скульптурная выява адпавядае прыказцы “з рога ўсяго многа”: бульба, рыба, цыбуля і гарбузы, яблакі і баранкі, нават чугунок з кашай і збан з малаком. З’явілася такая скульптура ў Клічаве напярэдадні правядзення Дажынак у 2017 годзе.
Нямала ў Клічаве помнікаў звязаных з падзеямі Другой сусветнай вайны, бо Клічаўшчына лічыцца партызанскім краем. У гарадку ёсць Курган Славы, брацкія магілы савецкіх жаўнераў, помнікі партызанам, якія вызвалялі горад ад нямецкай акупацыі. Асабліва цікавым выглядае помнік ваенным журналістам. Менавіта на Клічаўшчыне падчас вайны выпускаліся падпольныя газеты «За Радзiму!», “Голас партызана”, партызанскія лістоўкі і іншыя выданні.
Пры знаёмстве з горадам нельга і абмінуць мясцовы краязнаўчы музей, які складаецца ажно з дзевяці экспазіцыйных залаў. У музеі можна атрымаць досыць грунтоўную інфармацыю пра мінулае Клічава і Клічаўшчыны. Аднак адметнасць музея яшчэ і ў тым, што супрацоўнікі ўстановы культуры вырашылі адрадзіць старую традыцыю аптэкарскіх агародаў. Руплівая праца па пошуку насення для ўласнага агарода дала свой плён – вырошчваецца больш за сто лекавых раслін, якія стагоддзямі выкарыстоўвалі нашы продкі.
Адзін з іх мае статус нематэрыяльнай культурнай спадчыны.
Адразу два фальклорных калектыва Чавускага раёна святкуюць на гэтым тыдні свае юбілеі. 65-гадовы юбілей адзначае фальклорны калектыў «Незабудкі» з Галавенчыц Чаускага раёна, 45-гадовы святкуе ансамбль народнай песні “Раніца” Каменскага сельскага Дома народнай творчасці.
Па водгуках спецыялістаў, народная фальклорная група “Незабудкі” вёскі Галавенчыцы – самы яркі і цікавы аўтэнтычны калектыў у Магілёўскай вобласці. Гэта прыклад сапраўднага аднаўлення і захавання мясцовай традыцыйнай культуры.
Калектыў быў створаны 65 гадоў назад, у 1957 годзе, з мясцовых жыхарак. Цяпер ён аб’ядноўвае трох удзельніц яшчэ першага складу – Людмілу Каханоўскую, Валянціну Філіпчанку і Людмілу Кавалёву, а ансамблю і яго творчасці прысвоены статус нематэрыяльнай культурнай спадчыны.
У рэпертуар “Незабудак” уваходзяць старажытныя народныя песні, абрадавыя і бытавыя.
29 кастрычніка, у Каменскім сельскім Доме народнай творчасці адбудзецца юбілейны канцэрт народнага ансамбля народнай песні «Раніца».
Ансамбль ўзнік у 1977 годзе з удзельнікаў хора (створаны ў 1972 годзе маладым старшынёй мясцовага калгаса “Ленінскі шлях” Рыгорам Іванчанка). Аранжыроўкі ансамбля былі смелымі, і традыцыйныя народныя песні гучалі незвычайна сучасна, што заўсёды выклікала жывы водгук у слухача.
У аснове рэпертуару калектыву доўгі час былі такія творы, як “Вішанька”, “Зялёна лісце”, “Ляшчына”, “Свякроўка”, “Ярыца” і іншыя. За 45-гадовую гісторыю ансамблем было выканана больш за 300 песень.
“Раніца” – удзельнік многіх фестываляў, конкурсаў, свят: “Беларусь – мая песня”, “Таленты роднага краю”, “Гуляй, гамон!”, “Сузор’е талентаў” і іншых, “У госці да радзімічаў”, “Зялёныя святкі”, “Пятроўскія радасці”, “Александрыя збірае сяброў” і іншых. У 1995 годзе ансамблю “Раніца” было прысвоена званне “народны”.
На сённяшні дзень у складзе «Раніцы» выдатна спяваюць і радуюць слухачоў сваёй творчасцю Тамара Дзюўбакова, Лілія Рамнянок, Алена Мурашка, Святлана Чуркіна, Таццяна Шынкарова, Вікторыя Куцечка, Вольга і Лілія Глінковы. А яшчэ ўвесь час ідзе пошук жамчужын аўтэнтычнай этнаграфічнай спадчыны, вядзецца праца са старажыламі вёсак Каменскага сельсавета, пераймаецца старадаўняя манера выканання.
Юбілей Асіповічы адзначылі на прамінулых выхадных – 6-7 жніўня. Паводле афіцыйнай інфармацыі, святкавалі яго з размахам.
«Сотні жыхароў гораду былі задзейнічаны ва ўрачыстым шэсці прадпрыемстваў, працоўных калектываў і грамадскіх арганізацый, – паведаміламясцовая раёнка. – На галоўнай плошчы гораду яблыку не было дзе ўпасці. Прыкавала ўвагу шматлікіх гледачоў сваім выступленнем рота Ганаровай варты Мінскай ваеннай камендатуры ў суправаджэнні ваеннага аркестра».
Асіповічы, як “цэнтр сусвету”
Асіповічы, адзін з самым «маладых» райцэнтраў Магілёўшчыны, але пасля Магілёва і Бабруйску – найвялікшы горад рэгіёну. Тут жыве амаль 30 тысяч чалавек.
Асіповічы буйны чыгуначны вузел. Цягнікі разыходзяцца тут на захад у бок Слуцка, поўнач – у Мінск, поўдзень – у Бабруйск і Гомель і на ўсход у Магілёў. Ад Асіповічаў да сталіцы 90, а да Магілёва – 140 кіламетраў.
Лічыцца, што ад 18 стагоддзя на месцы Асіповіч была аднайменная вёска. Яе насельніцтва займалася земляробствам, рыбалоўствам, паляваннем ды сплаўляла лес. З гістарычных звестак вядома, што ў 1777 годзе ў ёй было 16 сялянскіх двароў. Ёю валодаў Дамінік Еранім Радзівіл – апошні прадстаўнік нясвіжскай мужчынскай лініі роду Радзівілаў.
Чым славуты Дамінік Еранім Радзівіл
З 1810 году ён служыў у войску Княства Варшаўскага, меў званне палкоўніка. У чэрвені 1812 годзе наперадзе свайго палку ачоліў урачысты ўваход войскаў Напалеона ў Вільню, калі той паабяцаў свабоду і незалежнасць Вялікаму Княству Літоўскаму і Рэчы Паспалітай.
Дамінік Еранім Радзівіл удзельнічаў у напалеонаўскай выправе на Маскву, за ўдзел у бітве пад Смаленскам узнагароджаны Ордэнам Ганаровага легіёну.
З кастрычніка 1812 году атрымаў званне маёра Імператарскай Гвардыі, браў удзел у бітве пад Ліпскам. Атрымаўшы цяжкую кантузію ў бітве пад Ханаў, памёр у Францыі 11 лістапада 1813 году.
Улады Расейскай імперыі арыштавалі маёнткі Дамініка Радзівіла за ўдзел яго ў вайне на баку Напалеона.
З вёскі да гораду…
Асіповічы разрасліся да памераў мястэчка, а затым гораду падчас будаўніцтва Лібава-Роменскай чыгункі ў другой палове XIX стагоддзя. Асіповічы – сталі першым паселішчам сучаснай Магілёўшчыны, дзе праклалі чыгунку. У Магілёве тагачасная прыкмета цывілізацыі з’явілася толькі напачатку 20 стагоддзя.
Асіпаўчане лічаць сімвалам гораду помнік паравозу, а дзень чыгуначніка святкуюць тут з асаблівым размахам.
Подзьвіг партызана
У 1943 годзе на станцыі Асіповічы партызан Фёдар Крыловіч знішчыў чатыры нямецкія эшалоны з палівам, снарадамі і танкамі «Тыгр». Гэтая дыверсія ў тым ліку паспрыяла перамозе Савецкіх войск у бітве на Курскай дузе.
За подзвіг Кірыловіча ўзнагародзілі ў 1949 годзе ордэнам Леніна і тое, дзякуючы заступніцтву будучага кіраўніка савецкай Беларусі Кірыла Мазурава. Помнік герою паставілі толькі ў 2009 годзе, калі Беларусь была незалежнай.
Асіповічы – горад артылерыстаў-ракетчыкаў
У Асіповічах за савецкім часам было некалькі буйных вайсковых частак. Цяпер тут дыслакуюцца артылерысты-ракетчыкі. Непадалёк ад райцэнтру распрасціраецца вайсковы палігон, які выкарыстоўваецца падчас беларуска-расійскіх манеўраў.
Фота з рэсурсаў: gzt-akray.by, planetabelarus.by, be-tarask.wikipedia.org, ekskursii.by
