Новости по тегу "Милош"

30 чэрвеня ў гісторыі. Тунгускі метэарыт. Першыя трамваі і «кацюшы». Пераадоленне культу асобы.

Навіна ад 30 чэрвеня, 2023

Міжнародны дзень астэроіда (International Asteroid Day, з 2016 года).

Закліканы павысіць узровень дасведчанасці грамадскасці аб небяспецы сутыкнення з астэроідам і інфармаваць насельніцтва аб мерах па падтрыманні сувязі ў крытычнай сітуацыі. Астэроід перакладаецца як “зоркападобны”.

Дзень устаноўлены ў памяць прылёта Тунгускага вогненнага шара-баліду 30 чэрвеня 1908 года, а 7:00, які ўзарваўся над зямлёй на вышыні 5-10 км.

Выбухной хваляй у радыусе 40 км быў павалены лес, знішчаны звяры, пацярпелі людзі, узніклі пажары, пачалося “светлых начэй лета 1908 года”.

Выбух быў чутны за 1 000 км, узрыўная хваля рэгістравалася па ўсім свеце.

1655 год. Магілёў наведаў маскоўскі цар Аляксей Міхайлавіч (1629-1676).

Гэта адбылося на наступны год пасля пачатку 13-гадовай вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 гадоў і праз 10 месяцаў, як магілёўцы адчынілі браму маскоўскаму войску (25 жніўня 1654).

Праваслаўны магілёўскі шляхціц Вацлаў (Канстанцін) Паклонскі на пачатку вайны дабраўся да маскоўскага цара, прычым акурат 22 чэрвеня 1654 года, і сказаў яму, што быццам у Магілёве проста спаць і есці не могуць, усе мараць упасці пад справядлівую далонь цара Аляксея.

Ад такіх прыемных навін цар прысвоіў Паклонскаму чын палкоўніка, падарыў 40 сабалёў і 50 рублёў, загадаў сфарміраваць казацкі полк з магілёўцаў.

Але народнае магілёўскае каханне да цара Аляксею Міхайлавічу апынулася некалькі перабольшаным. Жыхары Магілёва хутка расчараваліся ў Маскве.

Падчас вайны Аляксей асабіста пабываў, акрамя Магілёва, у Віцебску, Полацку, Коўна, Гародні, Вільне.

1859 год. Француз Жан Блондэн прайшоў па канаце над Ніягарскім вадаспадам.

Пераход адважнага канатаходца на працягу 5 хвілін назіралі 5000 гледачоў.

Пазней ён ускладніў гэты трук: ішоў на хадулях, з завязанымі вачыма, у мяшку, каціў тачку, нёс на плячах свайго мэнэджара Гары Колкорда, усаджваўся на сярэдзіне, рыхтаваў і еў амлет.

1881 год. Нарадзіўся Павел Растаргуеў (1881-1959).

Беларускі мовазнаўца.

Правадзейны член Інбелкульта, доктар філалагічных навук, прафесар. У 1918 годзе чытаў курс лекцый беларускай мовы ў Беларускім народным універсітэце ў Маскве.

Вывучаў беларускія гаворкі, гаворкі расійска-беларуска-ўкраінскага памежжа, праблемы беларускай літаратурнай мовы.

На Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 года прапаноўваў афрыкаты дз і дж перадаваць літарамі сербскага алфавіта —ђ, ћ, а літару й замяніць літарай j – jэхаць, jолка, jунак, мaja.

Памёр 21 сакавіка 1959 года ў Навазыбкаве.

1898 год. Запушчаны электрычны трамвай у Віцебску.

Першы беларускі, на год раней, чым ў Маскве і на 9 гадоў, чым у Пецярбурзе. У Мінску трамвай з’явіўся толькі ў 1928 годзе.

Яшчэ трамваі працуюць ў Наваполацку і Мазыры.

Першы у Расійскай імперыі трамвай быў пушчаны ў Кіеве. А яшчэ раней трамвай пачаў працаваць у Львове (тады Аўстра-Венгрыя) – 3 мая 1880 года.

У Віцебску працуе музей трамвая. У Магілёве да рэвалюцыі таксама працаваў трамвай, але конны.

1905 год. Расстрэл царскімі карнікамі сялянскага выступлення ў в. Кішчыцы (зараз – Дрыбінскі раён).

Забіта 8, цяжка паранена 15 сялян.

Кішчыцы ўпершыню ўпамінаюцца ў 1643 годзе як сяло з царквой у Басейскім войтаўстве Шклоўскай воласці ў Аршанскім павеце ВКЛ.

Пакроўская царква ў Кішчыцах. У ёй адпяваліся забітыя.

1911 год. Нарадзіўся ліцвін Чэслаў Мілаш (1911-2004).

Польскі паэт, празаік, эсэіст, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры. Член Польскай АН у Кракаве. Пляменнік і вучань Оскара Мілаша. Яго брат Андрэй Мілаш казаў: «Мілашы – гэта такія самыя ліцвіны, як Міцкевіч, Гамбровіч, Голубеў, Ясеніца, Ваньковіч, Віткацы ці нават Пілсудскі. Чэслаў гаворыць пра сябе: „Я ліцвін польскай культуры“».

Скончыў Віленскія гімназію, універсітэт. Працаваў на Польскім Радыё ў Вільні, аднак быў звольнены па абвінавачанні ў падтрымцы інтарэсаў літоўцаў і беларусаў на радыё ў Варшаве.

У Варшаве перажыў нямецкую акупацыю. Працаваў ва ўніверсітэцкай бібліятэцы і ўдзельнічаў у падпольным літаратурным руху. Пасля паразы варшаўскага паўстання пераехаў у Кракаў.

Пасля вайны працаваў у Міністэрстве замежных спраў як аташэ па культуры польскага пасольства ў Нью-Ёрку і Парыжы. У 1951 годзе папрасіў у французскага ўраду палітычнага прытулку, у 1960 годзе пераехаў у ЗША, выкладаў славянскія літаратуры ў Каліфарнійскім універсітэце ў Берклі, Гарвардзе.

У камуністычнай Польшчы афіцыйна лічыўся здраднікам і рэнегатам. Вярнуўся ў Польшчу ў 1993 годзе.

Аўтар вершаў, паэм, зборнікаў на польскай, англійскай, французскай мовах, кніг эсэ, перакладаў, раманаў, аповесцей, успамінаў, «Гісторыі польскай літаратуры».

На беларускую мову яго творы перакладалі шматлікія літаратары, у тым ліку, Л. Баршчэўскі, Ю. Бушлякоў, А. Мінкін, А. Разанаў, М. Танк, А. Хадановіч.

1941 год. На заводзе імя Камінтэрна ў Варонежы сабраны першыя дзве баявыя пускавыя ўстаноўкі БМ-13 – “кацюшы”.

У пачатку ліпеня 1941 года была сфарміравана першая Асобная эксперыментальная батарэя палявой рэактыўнай артылерыі Чырвонай Арміі на чале з капітанам І. Флёравым, узброеная сям’ю баявымі ўстаноўкамі.

14 ліпеня 1941 года батарэя дала залп па захопленым фашысцкімі войскамі чыгуначным вузле Оршы.

У гонар гэтай падзеі ў Оршы створаны мемарыяльны комплекс «Кацюша».

1956 год. ЦК КПСС прынята пастанова “Аб пераадоленні культу асобы і яе наступстваў”.

У дакуменце ўзнята праблема барацьбы з культам асобы І. Сталіна, які “супярэчыць прыродзе сацыялістычнага ладу і тармозіць пасоўванне савецкага грамадства да камунізму.”

Пасля гэтага узведзеныя помнікі Сталіну сталі зносіць, здымаць шматлікія партрэты. У 1961 годзе ЦК КПСС прызнаў “немэтазгодным далейшае захаванне ў Маўзалеі саркафага з труной І. Сталіна”, прапанаваўшы перапахаваць яго каля Крамлёўскай сцяны.

1965 год. Нарадзіўся Лявон Юрэвіч.

Беларускі літаратуразнавец, крытык, бібліёграф, грамадскі дзеяч беларускай эміграцыі.

Архівіст Нью-Ёркскай публічнай бібліятэкі, сябар Беларускага інстытута навукі і мастацтва (Нью-Ёрк). Аўтар шматлікіх даследаванняў, у тым ліку «Беларуская мемуарная літаратура на эміграцыі», «Культура беларускага замежжа», «Роля беларускай дыяспары ў захаванні і развіцці беларускай культуры».

1969 год. Памёр Міхайла Грамыка (1885-1969).

Беларускі географ, геолаг, пісьменнік, вязень ГУЛАГу. Выхаванец Магілёўскай гімназіі.

Даследчык радовішчаў нафты. Распрацоўшчык беларускай тэрміналогіі па геаграфіі, геалогіі, хіміі, падручнікаў «Пачатковая геаграфія», «Уводзіны ў навуку аб неарганічнай прыродзе». пошуках нафты на Палессі.

Аўтар кніг паэзіі, п’ес, якія ставіліся ў тэатрах. Аўтар успамінаў пра Янку Купалу, Якуба Коласа, А. Грыневіча.

2014 год. Памёр Сяргей Краўчанка (1949-2014).

Заслужаны артыст Беларусі, акцёр Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы.

Сярод найлепшых яго роляў: Данілка («Раскіданае гняздо» Я. Купалы), Драгун («Парог» А. Дударава), Гайдук («Ідылія» В. Дуніна-Марцінкевіча), Захар («Апошні шанц» В. Быкава), Дамаш («Князь Вітаўт» А. Дударава).

2017 год. На вуліцы 50 год УЛКСМ у Бабруйску ўрачыста адкрыты Моладзевы парк.

Узведзены да 630-годдзя горада на пустцы паміж Палацам мастацтваў і ГЦ «Карона». У Парку ўсталяваны каланада з дзвюма аркамі, круглая ратонда для культмасавых мерапрыемстваў, фантан, лаўкі для адпачывальнікаў, дарожкі для пешых і велапрагулак, пасаджана пад тры сотні дрэваў і амаль 4 000 кустоў.

28 мая ў гісторыі. Нарадзіліся паэты О. Мілаш, А. Аркуш, географ А. Ісачанка, археолаг Л. Побаль. Дзень Полацка

Навіна ад 28 мая, 2023

Дзень пагранічніка Беларусі. 105 гадоў пагранічнай службы.

Адзначаецца з 28 мая 1918 года, калі быў прыняты Дэкрэт аб стварэнні пагранічных войскаў.

У Беларусі ў гонар пагранічнікаў узведзена нямала помнікаў і абеліскаў, у тым ліку ў Быхаве, Бялынічах.

Імёнамі праслаўленых пагранічнікаў названы падраздзяленні граніцы.

Памежныя войскі Беларусі ўключаюць Брэсцкую, Смаргонскую, Гродзенскую, Гомельскую групы, Лідскі, Пінскі, Полацкі, Мазырскі атрады і іншыя адзінкі. Кадры рыхтуе Інстытут памежнай службы.

1836 год. Нарадзіўся Ян Карловіч (1836-1903).

Беларускі лінгвіст, этнограф, фалькларыст, музыказнаўца.

Вучыўся ў Маскоўскім універсітэце, займаўся гісторыяй і музыкай у Парыжы, Гайдэльбергу, Бруселі.

Аўтар этнаграфічных даследаванняў, сабраў і апублікаваў некалькі сотняў беларускіх і літоўскіх паданняў, казак, песень. Супрацоўнічаў з М. Федароўскім, аўтарам шматтомнай працы «Люд беларускі». Сябраваў з А. Ельскім і Ф. Багушэвічам.

Памёр 14 чэрвеня 1903 года ў Варшаве.

1863 год. У баі пад Уладыкамі з расійскімі карнікамі загінуў Вінцэнт Козел-Паклеўскі (1837-1863).

Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863-1864 гадоў на Вілейшчыне і Маладзечаншчыне.

У Пецярбургу належаў да афіцэрскай рэвалюцыйнай арганізацыі, якой кіравалі Я. Дамброўскі і З. Серакоўскі. Служыў ваенным інжынерам у Вільні, Свеаборгу, штабс-капітан.

У сакавіку 1861 года стварыў рэвалюцыйную арганізацыю ў Вілейскім павеце, у студзені 1863 года стаў ваенным кіраўніком Вілейскага павета, у маі ў яго атрадзе было каля 250 чалавек. Яго атрад стаў апошнім, які працягваў змагацца.

Пахаваны ў брацкай магіле каля Уладык. Максім Танк згадваў, што пад канец 1930 года на месцы пахавання паўстанцаў стаяў крыж. У гонар загінуўшых у 1930 годзе ў Іллі на сродкі пана М.Багдановіча быў узведзены помнік.

Магіла паўстанцаў захавалася да нашых дзён.

Міхал Эльвіра Андрыёлі. Вылазка паўстанцаў.

1877 год. У мястэчку Чарэя Сененскага павета Магілёўскай губерні (зараз Чашніцкі раён) нарадзіўся Оскар Мілаш (1877-1939).

Французскі паэт, дзядзька і настаўнік лаўрэата Нобелеўскай прэміі па літаратуры 1980 года Чэслава Мілаша.

У 1889-1904 жыў у Парыжы, навучаўся ў ліцэі Жансон-дэ-Саі, вывучаў асірыйскую мову і іўрыт у Школе ўсходніх моў.

У 1904 годзе вярнуўся ў Чарэю, займаўся гаспадаркай.

Пасля І Сусветнай вайны прапагандаваў ідэю стварэння незалежнай літоўскай дзяржавы, стаў першым прадстаўніком Літвы ў Францыі. У 1931 атрымаў французскае грамадзянства.

Аўтар вершаў, паэм, драматычных сачыненняў, містычных трактатаў-паэм. Выдаў зборнік літоўскіх песняў і казак ва ўласным перакладзе на французскую мову.

Памёр 2 сакавіка 1939 года.

1922 год. У Гомеле нарадзіўся Анатоль Ісачанка (1922-2018).

Сусветна вядомы фізіка-географ, ландшафтазнаўца, картограф, Ганаровы прафесар Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта, Ганаровы член Рускага, Славацкага геаграфічных таварыстваў, заслужаны дзеяч навукі, доктар геаграфічных навук, прафесар, галоўны рэдактар часопіса “Известия Русского географіческого общества”.

Скончыў геаграфічны факультэт Ленінградскага ўніверсітэта. З 1964 прафесар кафедры фізічнай геаграфіі геаграфічнага факультэта Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта, загадчык кафедрай, загадчык лабараторыяй ландшафтнага і тэматычнага картаграфавання НДІ геаграфіі Ленінградскага ўніверсітэта.

1924 год. Нарадзіўся Леанід Побаль (1924-2004).

Беларускі археолаг, доктар гістарычных навук, прафесар, член Міжнароднай вуніі славянскай археалогіі, Польскага археалагічнага таварыства. Вывучаў гісторыю старажытных славянаў у Еўропе і Беларусі.

У час 2-й сусветнай вайны сувязны і баец партызанскага атрада. Скончыў Інстытут фізкультуры, БДУ. Працаваў ва ўстановах народнай асветы, у Інстытуце гісторыі АН БССР, галоўным захавальнікам фондаў Музея гісторыі НАНБ.

Асноўны кірунак навуковай дзейнасці – вывучэнне старажытнай гісторыі славян на тэрыторыі Беларусі ў агульным кантэксце гісторыі славян Усходняй Еўропы.

Аўтар 6 манаграфій, больш за 200 навуковых публікацый.

1942 год. Нарадзіўся Стэнлі Прузінер.

Амерыканскі Нобелеўскі лаўрэат па медыцыне 1997 года беларускага паходжання, прафесар неўралогіі і біяхіміі.

Адкрыў новы клас інфекцыйных самаўзнаўляльных патагенаў – прыёнаў.

Продкі навукоўца жылі ў шматлікіх гарадах ВКЛ, у тым ліку Шклове і Магілёве.

1960 год. Нарадзіўся Алесь Аркуш.

Беларускі паэт, эсэіст, выдавец, сябра беларускага ПЭН-Цэнтра.

Уваходзіў у літаратурнае таварыства «Тутэйшыя». З 1989 выдаваў літаратурны альманах «Ксэракс Беларускі». У 1993 годзе стварыў Таварыства Вольных Літаратараў і выдавецкую суполку «Полацкае ляда».

Выдавец і галоўны рэдактар літаратурнага альманаху «Калосьсе». Старшыня арганізацыйнага камітэта літаратурнай прэміі «Гліняны Вялес».

Аўтар 10 зборнікаў паэзіі, 3-х зборнікаў эсэістыкі, шэрагу раманаў, тэксту гімна Полацка і песень рок-гуртоў “Мясцовы час”, “RIMA”.

2001 год. Памёр ураджэнец Віцебска Мікалай Яроменка-малодшы (1949-2001).

Беларускі і расійскі акцёр тэатра і кіно, кінарэжысёр. Народны артыст Расіі.

Сын народных артыстаў М. Яроменкі і Г. Арловай.

Здымаўся ў кіно з 1970 года. Яго акцёрскі талент атрымаў прызнанне пасля фільма «Чырвонае і чорнае». Трыумф акцёру прынёс выхад на экраны фільма «Піраты XX стагоддзя», калі па выніках апытання, праведзенага часопісам «Советский экран», ён быў прызнаны лепшым акцёрам года.

У 1995 годзе паставіў фільм «Сын за бацьку…», дзе галоўныя ролі выконвалі ён сам і яго бацька. Здымаўся і ў фільмах «Царскае паляванне», «Снайпер», «Крыжаносец», «Абяцанне кахання». Адна з апошніх работ акцёра – фільм «Рыцарскі раман».

2003 год. Памёр Ілля Прыгожын (Рувімовіч, 1917-2003).

Бельгійскі фізік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі, адзін з 23 Нобелеўскіх лаўрэатаў – беларусаў і выхадцаў з Беларусі. Доктар археалогіі, кампазітар. Віцэ-прэзідэнт Бельгійскай акадэміі навук. Замежны член АН СССР, Беларусі, Украіны, Румыніі, ГДР, ЗША.

Нарадзіўся ў сям’і ураджэнца Магілёва. На эміграцыі з 1921 года.

Скончыў Брусельскі вольны ўніверсітэт. Прафесар фізічнай хіміі.

Большая частка яго работ прысвечана нераўнаважнай тэрмадынамікі і статыстычнай механіцы незваротных працэсаў.

У галіне статыстычнай механікі правёў глыбокія даследаванні ўраўнення Ліўвіля для ансамбля на аснове фармальнай аналогіі яго рашэнняў з рашэннямі ўраўнення Шрэдынгера.

Даказаў адну з асноўных тэарэм лінейнай тэрмадынамікі нераўнаважных працэсаў – аб мінімуме вытворчасці энтрапіі ў адкрытай сістэме. Для нелінейнай вобласці ў суаўтарстве з Гленсдорфам сфармуляваў агульны крытэр эвалюцыі Гленсдорфа – Прыгожына. Увёў тэрмін «пераадкрыццё часу».

2018 год. Памёр Арсень Ліс (1934-2018).

Беларускі пісьменнік, літаратуразнавец, фалькларыст. Доктар філалагічных навук.

Настаўнічаў, працаваў рэдактарам Дзяржвыдавецтва БССР, у Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР.

Даследаваў фальклор, літаратуру, краязнаўства, гісторыю і перыядычны друк Заходняй Беларусі, жыццё і дзейнасць беларускага нацыянальна-вызваленчага руху, гісторыю культуры.

Адзін з укладальнікаў, аўтар уступных артыкулаў і каментарыяў шматтомнага акадэмічнага збору «Беларуская народная творчасць», актыўны аўтар універсальнай і галіновых беларускіх энцыклапедый, аўтар і суаўтар падручнікаў для ВНУ.

Аўтар шматлікіх манаграфій, у тым ліку «Браніслаў Тарашкевіч», «Мікола Шчакаціхін: Хараство непазнанай зямлі», «Пётра Сергіевіч», «Вечны вандроўнік: нарыс пра мастака Язэпа Драздовіча», кнігі «Цяжкая дарога свабоды», нарысаў пра творчасць мастакоў, навукоўцаў. ,

Аўтар і сааўтар сцэнарыяў дакументальных фільмаў пра Р. Шырму, М. Гарэцкага, Б. Тарашкевіча, А. Смоліча, А. Уласава, М. Доўнар-Запольскага.

Занесены ў беларускую Кнігу гонару «Рупліўцы твае, Беларусь».

2023 год. Дзень Полацка.

1161-ы юбілей паводле рускіх летапісаў. Упершыню згадваецца пад 862 годам, але яму не менш як 1500 год, а то і ўсе 2000.

У адпаведнасці з ісландскімі сагамі, Полацк заснаваны да 1 ст. н.э. У ХІ ст. Полацк займаў 180 га. Калыска беларускай дзяржаўнасці, адукацыі, культуры.

Знаходзіцца ў цэнтры Еўропы.

Галоўныя помнікі архітэктуры: Сафійскі сабор (ХІ-ХVІІ стст.), Багаяўленская царква, будынак Брацкай школы, будынкі езуіцкага калегіума, магістрату, дамы губернатара, віцэ-губернатара, кляштар францысканцаў, лютэранская кірха, комплекс будынкаў жаночага манастыра (1128 г.), у тым ліку Спаса-Праабражэнская царква (1161 г.).

Радзіма Еўфрасінні Полацкай, першадрукара Ф. Скарыны, больш за 300 значных дзеячаў культуры, навукі, вайскоўцаў.

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 3 сакавіка. Дзень пісьменніка. Бітва на Нямізе. Брэсцкі мір. Нарадзіўся касманаўт У. Кавалёнак. Забіты Ф. Аляхновіч.

Навіна ад 3 сакавіка, 2023

Сусветны дзень пісьменніка (World Writer’s Day, з 1986 года).

Адзначаецца па рашэнні 48-га кангрэса Міжнароднага ПЭН-клуба 1986 года.

ПЭН-клуб – міжнароднае аб’яднанне пісьменнікаў. Ён узнік у 1921 годзе ў Лондане па ініцыятыве Дж. Голсуорсі і Кэтрын Эмі Доўсан-Скот.

Назва клуба ўтварылася ад першых літар англійскіх слоў Poets – паэты, Essayists – эсэісты і Novelists – раманісты. Абрэвіятура супадае са словам Pen – асадка.

Мэта свята – супрацьстаяць ціску на прэсу, падтасоўцы і скажэнням інфармацыі, парушэнням свабоды слова.

У 1923 годзе цэнтры ПЭН-клуба былі створаны ў 11 краінах, сёння такія цэнтры дзейнічаюць у 130 краінах.

Беларускі ПЭН-цэнтр узнік у 1989 годзе. Яго прэзідэнтамі былі Р. Барадулін (1990–1999), В. Быкаў (1999–2003), Л. Баршчэўскі (2003–2005), У. Някляеў (2005–2008), А. Хадановіч (2008–2017), Т. Нядбай (2017–2019), зараз яго ўзначальвае С. Алексіевіч.

Першым лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па літаратуры стаў у 1901 годзе французскі паэт і эсэіст Сюлі-Прудам, шостым у свеце (1905 год) і першым з беларускіх зямель і з літоўска-беларускімі і літоўска-татарскімі каранямі – Генрых Сянкевіч (1846–1916). Нобелеўскім Лаўрэатам (1980) быў „ліцвін польскай культуры“ Чэслаў Мілаш – пляменік французскага паэта, ураджэнца Беларусі Оскара Мілаша.

У 2015 годзе яе лаўрэатам стала беларуская пісьменніца, журналістка Святлана Алексіевіч (адна з 17 жанчын – лаўрэатаў).

1067 год. Адбылася бітва на Нямізе паміж злучанымі дружынамі кіеўскіх Яраславічаў і войскам полацкага князя Усяслава Брачыславіча Чарадзея.

Першая летапісная згадка пра Менеск (Мінск).

Дата разрабавання і зруйнавання горада ўзята за адлік яго гісторыі.

У сакавіку 1499 года каралём Аляксандрам Ягелончыкам даравана гораду Магдэбургскае права. Мінск багацеў і павольна пераўтвараўся ў буйны гандлёвы, эканамічны, транспартны цэнтр.

З 1919 года – сталіца Беларусі.

29 ліпеня 1939 года Вярхоўны Савет БССР сваёй пастановай змяніў беларускую назву горада Менск на прынятую ў Расійскай імперыі паланізаваную форму Мінск.

Зараз Мінск – двухмільённы горад, буйны эканамічны, культурны і палітычны цэнтр краіны.

1718 год. Нарадзіўся Казімір Галоўка (1718–1787).

Вялікалітоўскі географ, аўтар падручнікаў па геаграфіі, педагог, езуіт.

Выкладаў граматыку, паэзію, рыторыку, філасофію, тэалогію маральную, геаграфію, гісторыю, матэматыку ў езуіцкіх навучальных установах у Вільні, Варшаве, Любчы, Пінску.

Выдаў падручнікі па геаграфіі, нарысы па геаграфіі Рэчы Паспалітай (на лацінскай і польскай мовах), «Геаграфічныя карты Галіі, Нямеччыны, Польшчы і ВКЛ», «Гістарычныя календары».

Фота. Віленскі ўніверсітэт

1850 год. Нарадзіўся Вайніслаў Савіч-Заблоцкі, Лада-Заблоцкі.

Беларускі і польскі пісьменнік, паэт, публіцыст. Адзін з пачынальнікаў рэвалюцыйнага дэмакратызму на Беларусі.

Вучыўся ва ўніверсітэтах Прагі, Лейпцыга і Страсбурга.

Далучыўся да руху беларускага нацыянальнага адраджэння, у 1868–1870 гадах кіраваў «Крывіцкім вязком» у Санкт-Пецярбургу.

Жыў і падарожнічаў у Аўстра-Венгрыі, Германіі, Егіпце, Францыі, Бельгіі.

Перапісваўся па-беларуску з украінскім вучоным М. Драгманавым, ліставаўся з Я. Карловічам, М. Канапніцкай, А. Ельскім і іншымі.

Аўтар сатырычнай паэмы, аповесцей, драм, беларускіх вершаў, нарысаў, беларускамоўных і этнаграфічна-фальклорных матэрыялаў.

Рукапісная спадчына захоўваецца ў бібліятэках Польшчы, Літвы, Расіі.

Памёр 3 лютага 1893 года.

1890 год. Нарадзіўся Лявон (Леанард) Заяц.

Беларускі палітык, дзеяч БНР, дыпламат, публіцыст, мемуарыст.

Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта. За часамі вучобы ўдзельнічаў у беларускім студэнцкім руху, сябра Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Санкт-Пецярбурга, удзельнічаў у тэатральных пастаноўках.

З 1916 года ў Мінску, удзельнік беларускага руху, сябруе з М. Багдановічам. Удзельнік З’ездза беларускіх нацыянальных арганізацый, Усебеларускага з’езда 1917 года, член прэзідыума Беларускага нацыянальнага камітэта, кіраўнік спраў у Народным Сакратарыяце Беларусі, народны сакратар юстыцыі БНР, дзяржаўны кантралёр Рады Народных Міністраў.

У 1926 годзе вярнуўся з Прагі ў Менск. Працаваў у Наркамаце фінансаў БССР.

18 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ, асуджаны і сасланы ва Уфу. 25 ліпеня 1935 года паўторна арыштаваны. Памёр у турме ў час следства 23 верасня 1935 года.

Кіраўнікі беларускіх прадстаўніцтваў і місій у еўрапейскіх краінах. Сядзяць (злева направа): Яўген Ладноў, Васіль Захарка, Пётра Крачэўскі, Леанард Заяц; стаяць: Лявон Вітан-Дубейкаўскі, Янка Чарапук, Яўхім Бялевіч. Берлін, кастрычнік 1919 г.

1900 год. У в. Паддуб’е Магілёўскага раёна нарадзіўся Герасім Якушка (1900-1942).

Беларускі архітэктар. Дзядзька вядомага географа, доктара геаграфічных навук Вольгі Якушкі.

Скончыў Магілёўскае рэальнае вучылішча, Петраградскі інстытут грамадзянскіх інжынераў.

У 1936-1941 гадах працаваў галоўным архітэктарам Мінска.

Па яго пректах у Мінску, Магілёве, Барысаве і іншых гарадах БССР было пабудавана каля двух дзясяткаў арыгінальных жылых дамоў і грамадскіх будынкаў.

У Магілёве па яго праекту пабудаваны 5-павярховы 96-кватэрны жылы дом (Дом МУСаўцаў, Дом ля фантана, 1940 год) па вуліцы Ленінская, 68.

Пабудаваў будынкі, якія паўплывалі на фарміраванне аблічча сучаснага Мінска, у тым ліку па праекту забудовы праспекта Незалежнасці паміж плошчамі Перамогі і Якуба Коласа.

1918 год. Паміж Германіяй і Савецкай Расіяй заключаны Брэсцкі мір.

Падпісаны ў Брэст-Літоўску ў Белым палацы Брэсцкай крэпасці, ратыфікаваны 4-м Надзвычайным Усерасійскім з’ездам Саветаў 15 сакавіка і германскім імператарам Вільгельмам II 26 сакавіка 1918 года.

Ад Расіі аддзяліліся Прыбалтыка, частка Беларусі, Каўказа.

Украінская Народная Рэспубліка і Каралеўства Фінляндыя прызнаваліся самастойнымі дзяржавамі.

Усяго Расія страчвала тэрыторыі каля 1 000 000 км² з насельніцтвам больш за 50 000 000 чалавек.

Брэсцкі мір фармальна завяршыў перыяд удзелу Расіі ў Першай сусветнай вайне, з’явіўся вынікам няздольнасці Расіі працягваць вайну, краіна знаходзілася ў стане эканамічнага крызісу. Старая армія распалася, новая не была створана.

Мірная дамова прывяла да пачатку Грамадзянскай вайны, у тым ліку і на тэрыторыі Беларусі.

Белы палац, месца падпісання Брэсцкага міру (фота 1930-х гг.)

1941 год. Памёр ураджэнец в. Шасцёраўка (зараз – Клімавіцкі раён) Клім Грыневіч (1912–1941).

Беларускі паэт.

Працаваў на будаўніцтве чыгункі Асіповічы–Магілёў–Рослаў (1929–1930).

Скончыў Рагачоўскі педтэхнікум, вучыўся ў Мінскім, Ленінградскім педінстытутах. Працаваў у друкарні, у газетах «Рабочий» і «Сельгасрабочы», у ЦК прафсаюза работнікаў сельскай гаспадаркі.

Аўтар вершаў у газетах «Піянер Беларусі», «Чырвоная змена», зборніка паэзіі «На бераг», які прыхільна сустрэты крытыкай.

Арыштаваны НКУС у 1933 годзе, сасланы ў Казахстан. Пасля ссылкі служыў у арміі, настаўнічаў у школах г. Балагое.

1942 год. Нарадзіўся Уладзімір Кавалёнак.

Беларускі, савецкі касманаўт. Двойчы Герой Савецкага Саюза, Герой ГДР, Герой Манголіі, уладальнік польскага Крыжа Грунвальда. Генерал-палкоўнік авіацыі. Кандыдат ваенных навук, прафесар.

Двойчы быў у космасе ў якасці камандзіра карабля: у 1977 і 1978 (устанавіў рэкорд знаходжання чалавека ў космасе — 139 сутак 14 гадзін і 47 хвілін) гадах.

Служыў намеснікам начальніка ўпраўлення падрыхтоўкі касманаўтаў Цэнтра падрыхтоўкі касманаўтаў імя Ю. Гагарына, намеснікам камандуючага 37-й паветранай арміяй стратэгічнага прызначэння, намеснікам начальніка кафедры Ваеннай акадэміі Генеральнага штаба, начальнікам Ваенна-паветранай інжынернай акадэміі імя М. Жукоўскага.

У 1989–1992 год з’яўляўся народным дэпутатам Рэспублікі Беларусь. Прэзідэнт Беларускай рэспубліканскай федэрацыі касманаўтыкі.

1944 год. Забіты Францішак Аляхновіч (1883-1944).

Беларускі драматург, празаік, паэт, публіцыст.

Яго аповесць «У капцюрох ГПУ» ёсць адным з ранніх твораў сусветнай літаратуры, які апісвае жыццё ў сталінскім канцлагеры непасрэдна з погляду арыштанта.

Яго п’есы (17) актыўна ставіліся калектывамі Беларусі, Латвіі, Чэхіі і найбольш трупай У. Галубка. За плённую працу Францішка Аляхновіча на ніве тэатра яшчэ пры жыцці яму прысвоілі званне «бацькі найноўшай беларускай драматургіі».

Супрацоўнічаў з «Нашай Нівай», удзельнічаў у беларускім нацыянальным руху, у тэатральных пастаноўках, арганізаваў віленскі тэатральны гурток Беларуская драматычная дружына, стварыў і паставіў дзіцячыя п’есы, ставіў пастаноўкі ў Менску, Вільні, меў сваю мінскую ўласную трупу, працаваў дырэктарам Беларускага савецкага тэатра, у Другім дзяржаўным тэатры ў Віцебску.

1 студзеня 1927 года арыштаваны, атрымаў 10 гадоў катаргі на Салавецкіх астравах.

У пачатку восені 1933 года быў абмяняны на арыштаванага ў Польшчы беларускага палітыка і філолага Б. Тарашкевіча.

Падчас вайны быў рэдактарам віленскай газеты «Беларускі голас», уваходзіў у Цэнтральны Камітэт Беларускай незалежніцкай партыі, ставіў у Мінску п’есы.

Увечары 3 сакавіка 1944 года быў застрэлены на сваёй кватэры. Яго забойства ўскалыхнула беларусаў Вільні. Яго застрэліць маглі і байцы Арміі Краёвай, і савецкія партызаны, і немцы.

З вялікаю ўрачыстасцю пахаваны на Кальвінскіх могілках у цэнтры Вільні, у 1989 годзе перапахаваны на могілкі Росы, дзе пастаўлены помнік.

Творы Ф. Аляхновіча зноў пачалі ставіць на беларускай сцэне ў 1990-х гадах.

2018 год. Памерла Валянціна Лемцюгова (1935-2018).

Беларуская мовазнаўца. Доктар філалагічных навук, прафесар. Выхоўвалася на Чавушчыне.

Працавала ў Інстытуце мовазнаўства АН БССР, старшынёй Рэспубліканскай тапанімічнай камісіі пры НАН Беларусі, членам Тапанімічнай камісіі пры Савеце Міністраў Беларусі, анамастычнай камісіі пры Міжнародным камітэце славістаў. Узначальвала анамастычную школу ў Беларусі.

Абаронца беларускай тапанімікі, адстойвала артыкул у Законе аб геаграфічных назвах, згодна з якім спачатку назва даецца на беларускай мове, а таксама традыцыйную беларускую лацінку, супраць якой (транслітэрацыя) сталі выступаць некаторыя чыноўнікі са снежня 2022 года.

Аўтар манаграфіі «Беларуская айканімія», у якой даследавала працэс узнікнення і эвалюцыйнага развіцця беларускіх назваў населеных пунктаў (4 000 айконімаў), «Усходнеславянская айканімія апелятыўнага паходжання».

Пад яе кіраўніцтвам створаны «Спіс населеных месцаў Расійскай імперыі» (44 тамы), «Беларуская граматыка», «Лексікалогія сучаснай беларускай мовы», «Агульнаславянскі лінгвістычны атлас», «Лексічны атлас беларускіх народных гаворак», нарматыўны даведнік «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» у 6 кнігах па абласцях і іншыя.

Дзень у гісторыі: 30 ліпеня. Расія пастанавіла Беларусь называць «Северо-западным краем». Нарадзіліся «ліцвін польскай культуры» Чэслаў Мілаш ды Сяргей Рассадзін, аўтар падручнікаў па беларускай мове. Памёр найлепшы беларускі футбаліст Юрый Курненін

Навіна ад 30 ліпеня, 2022

Міжнародны дзень сяброўства.

Афіцыйна ўстаноўлены Асамблеяй Арганізацыі Аб’яднаных Нацый у 2011 годзе. Яго заснаванне грунтавалася на разуменні важнасці і актуальнасці значэння сяброўства паміж людзьмі і дзяржавамі, як высакароднага і каштоўнага пачуцця.

Адной з задач Міжнароднага дня сяброўства палягала ў прыцягненні моладзі, будучых лідараў, да грамадскай дзейнасці, скіраванай на паважлівае ўспрыманне розных культур.

vesti.ua

1840 год. У афіцыйнай дакументацыі Расіі Вялікае Княства Літоўскае сталі называць «Паўночна-Заходнім краем».

Расійскі самадзержца Мікалай I падпісаў указ «Аб назвах правінцый Беларускай і Літоўскай губерняў, кожную асобна Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай і Гродзенскай».

Указ звузіў ужыванне назвы «беларуская», бо такая правінцыя была скасавана.

Да гэтага ў 1830-1831 гадах у Віцебскай і Магілёўскай губерніях спынялася дзеянне Статуту Вялікага Княства Літоўскага, на ўсіх беларускіх анексаваных Расіяй тэрыторыях надаваліся расійскія назвы, а з 1840 года ўсе справы, акты маглі пісацца толькі на рускай мове.

history-belarus.by

1911 год. Нарадзіўся Чэслаў Мілаш.

Польскі паэт, пісьменнік, эсэіст, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры.

Пра сябе ён казаў: «Я ліцвін польскай культуры».

wikimedia.org

1948 год. Нарадзіўся Захар Шыбека.

Гісторык, доктар гістарычных навук, прафесар.

Даследчык гісторыі гарадоў Беларусі, беларускага нацыянальнага руху ХІХ-ХХ стагодзяў. Чалец Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў і Беларускага гістарычнага таварыства.

Працаваў у Інстытуце гісторыі Акадэміі навук Беларусі, Нацыянальным навукова-асветніцкім цэнтры імя Францыска Скарыны, дырэктарам Нацыянальнага музею гісторыі і культуры Беларусі, у БДУ.

wikimedia.org

1954 год. Нарадзіўся Іван Паўлоўскі.

Вучоны ў галіне педагогікі. Доктар педагагічных навук.

Аўтар падручнікаў па беларускай мове для 1-4-х класаў школ з беларускай мовай навучання.

aversev.by

1958 год. Нарадзіўся Сяргей Рассадзін.

Гісторык, археолаг, геральдыст. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Быў чальцом Геральдычнага савету цягам 10 гадоў. Стыпендыят Германскага археалагічнага інстытуту.

Навуковыя інтарэсы: археалогія; старажытная, сярэдневяковая, новая гісторыя; геральдыка. Арганізаваў і ўзначальваў Лаўрышаўскія археалагічныя экспедыцыі.

mk.by

1963 год. Нарадзілася Ліза Кудроў, амерыканская актрыса.

Пераможца прэміі «Эмі», вядомая па серыяле «Сябры».

Восенню 2008 году актрыса наведала Беларусь. Яна здымала дакументальны фільм пра сваю сям’ю – яе бабуля і дзядуля – яўрэйскія эмігранты з беларускай вёскі Ілья.