Дзень у гісторыі. 16 чэрвеня. Заснаваны Ford i Pepsi. Пакарэнне космасу беларускай. Нарадзіўся А. Казарскі.

1797 год. У беларускай Дуброўне нарадзіўся Аляксандр Казарскі (1797-1833).

Ваенна-марскі дзеяч, падарожнік.

У 1831 годзе адшукаў найкарацейшы водны шлях з Колы (Мурманск) у Пецярбург, па якому пазней пракладзены Беламорска-Балтыйскі канал.

14 мая 1829 года на чале 18-гарматнага брыгу “Меркурый” уступіў у бой з турэцкімі караблямі, якія ўдзесяцёра пераўзыходзілі па сілах, і выйшаў пераможцам.

У гонар нашага земляка і яго гераізму пастаўлены помнікі і памятныя знакі ў Дуброўна, Севастопалі, Мікалаеве, прысвечаны палотны мастака Айвазоўскага.

Памёр 16 (28) чэрвеня 1833 года.

1828 год. Нарадзіўся Пётр Бяссонаў (1828-1898).

Рускі славянафіл, гісторык літаратуры, выдавец беларускага фальклору, этнолаг і публіцыст.

Служыў у Маскоўскім архіве Міністэрства замежных спраў, сінадальнай друкарні, старшынём Віленскай археаграфічнай камісіі, дырэктарам Віленскіх рэальнага вучылішча, гімназіі, бібліятэкарам Маскоўскага ўніверсітэта.

Вынікам яго дзейнасці ў Вільні стаў зборнік «Беларускія песні», у які ўвайшлі валачобныя, юр’еўскія, куставыя, мікольскія, пятроўскія, купальскія, калядныя і масленічныя песні.

Аўтар працы «Сепаратизм в Северо-Западном крае. Рассказ очевидца» ў выглядзе палемікі аўтара з умоўным апанентам. Апанент, пецярбургскі ліберал, сумняецца ў мэтазгоднасці прымусовай русіфікацыі края, папракае чыноўнікаў у няведанні спецыфікі і празмернай жорсткасці. П. Бяссонаў у адказ тлумачыць сваё разуменне праблемы беларускага і польскага сепаратызму, апраўдвае палітыку расійскага ўрада. 

1834 год. Нарадзіўся Аляксандр Ельскі (1834-1916).

Беларускі пісьменнік, гісторык, этнограф, краязнавец.

Адзін з першых гісторыкаў беларускай літаратуры і збіральнікаў беларускіх рукапісаў, патрыярх прафесійнага беларусазнаўства.

Яму належаць словы: «Родная мова ў дакладным значэнні ёсць самая любімая спадчына нацыі; праз яе пасрэдніцтва лягчэй за ўсё пранікнуць у душу нацыі, закрануць пачуцці, праясніць розум, падштурхнуць адпаведную думку, заклікаць да дзеяння, змагацца са страсцямі, стварыць дабрачыннасці!»

Памёр 10 верасня 1916 года.

1875 год. Нарадзіўся Канстанцін Галкоўскі (1975-1963).

Літоўскі і беларускі кампазітар, дырыжор, прафесар Літоўскай кансерваторыі. Народны артыст Літвы.

Бацька яго паходзіў з Магілёўшчыны.

Вучань М. Рымскага-Корсакава, А. Глазунова, А. Лядава. Сябра Максіма Танка, Рыгора Шырмы.

Аўтар многіх твораў, заснаваных на беларускім фальклоры, музыкі рамансаў і хораў на вершы беларускіх паэтаў Ф. Багушэвіча, Я. Купалы, Я. Коласа, М. Танка, Зм. Бядулі, К. Буйло.

Р. Шырма і К. Галкоўскі разам з маладымі беларускімі літаратарамі Н. Арсенневай, Максімам Танкам, Х. Ільяшэвічам, Я. Бартулем, М. Шчорсам і іншымі. Канец 1920-х гг.

1897 год. Нарадзіўся Аляксандр Шлюбскі (1897-1942).

Беларускі літаратуразнавец, этнограф, фалькларыст, бібліёграф. 

Скончыў Віцебскае аддзяленне Маскоўскага археалагічнага інстытута.

Арганізатар архіўнай справы ў Веліжы, Віцебску, Оршы, Полацку,  працаваў у Інбелкульце, Інстытуце гісторыі АН БССР. Сябра і паплечнік Вацлава Ластоўскага.

Склаў разгорнутую інструкцыю «Звесткі па збіранні вуснай народнай творчасці ў Беларусі». 

Арыштаваны ДПУ у красавіку 1930 года па справе «Саюза вызвалення Беларусі», у 1931 годзе высланы ў Ніжні Ноўгарад. Паўторна арыштаваны ў Ленінградзе ў 1935 годзе.

Мабілізаваны ў ліпені 1942 года ў армію. Лічыцца зніклым без вестак з 26 жніўня 1942 года.

1903 год. Заснавана аўтамабільная фірма “Форд мотар компані”. 

Малады амерыканскі інжынер Генры Форд, заручыўшыся падтрымкай групы фінансістаў, заснаваў сваю ўласную фірму з мэтай ператварэння аўтамабіля з прадмета раскошы ў прадмет першай неабходнасці.

Форд імкнуўся выпускаць надзейныя і недарагія аўтамабілі. Напрыклад, ў 1908 годзе “Форд-Т” каштаваў 825 долараў, у 1912 – 375, што зрабіла яго самым даступным сродкам перамяшчэння ў Амерыцы.

Зараз “Форд” выпускае кожны 20-ты аўтамабіль у свеце. Акрамя гэтага кампанія вырабляе беспілотнікі, ваенную тэхніку.

1903 год. У ЗША зарэгістравана гандлёвая марка «Pepsi».

Сама рэцэптура была вынайдзена ў 1893 годзе фармацэўтам  Калебам Брэдхэмам: газіраваная вада, цукар, ваніль, алеі, арэхі колы. 

Спачатку гандлявалася ў аптэках у якасці напою, які дае весялосць, умацоўвае і спрыяе страваванню. Падчас Другой сусветнай вайны “Пепсі-Кола” абыйшла папулярныя “Royal Crown” і “Dr. Pepper” і стала № 2 пасля “Кока-Колы”. 

Упершыню савецкія грамадзяне масава пасмакавалі напой у 1959 годзе на прамысловай выставе ЗША ў маскоўскім парку Сакольнікі (выпіта больш за 3 млн шклянак).

Першы завод “Пепсі Колы” ў СССР быў пабудаваны ў 1974 годзе ў Наварасійску. 

У нас у краіне працуе PepsiCo-Беларусь. Выпускае PepsiCo з ліпеня 2015 года ААТ «Лідскае піва».

1911 год. Нарадзіўся Дзмітрый Лукас (1911-1979).

Беларускі кампазітар. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працаваў кіраўніком аддзела музыкі Упраўлення па справах мастацтваў БССР, адказным рэдактарам музычнага вяшчання Беларускага радыё, загадчыкам кафедры спеваў Мінскага педінстытута імя М. Горкага.

Аўтар шэрагу опер, у тым ліку «Кастусь Каліноўскі», «Песня о счастье», «Дочь пограничника», твораў для салістаў, хора і аpкестраў, да драматычных спектакляў і фільмаў, у тым ліку «Человек не сдается», «Нестерка», «Дети партизана», апрацовак беларускіх народных песень.

1927 год. У Магілёве скончана будаўніцтва летняга тэатра.

Меў залу на 900 месцаў, добрую акустыку. Вакол тэатра размяшчаліся арэлі, більярдная, бібліятэка, танцпляцоўка. Тэатр у парку імя М. Горкага працаваў да канца 1980-х гадоў.

1928 год. Пайшоў з жыцця Эдвард Вайніловіч (1847-1928).

Гаспадарчы і палітычны дзеяч Беларусі і Расійскай імперыі. Патрыёт Беларусі.

Старшыня Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі, лідар дваран літоўска-беларускіх губерняў, фундатар касцёлу Св. Сымона і Алены (Чырвоны касцёл у Мінску), праваслаўных цэркваў, заснавальнік камітэта абароны яўрэяў і татар, кіраўнік дэпутацкай фракцыі «Саюз Колаў Каралеўства Польскага і Краёў Літвы і Русі» у Дзяржсавеце. 

Фінансава падтрымаў Беларускі Нацыянальны камітэт, член Рады БНР. Катэгарычна выступаў супраць паланізацыі беларускамоўнага насельніцтва Польшчы.

Памёр у Польшчы. 11 чэрвеня 2006 года ўрачыста перапахаваны ў  Мінску каля Чырвонага касцёла.

1963 год. На трое сутак космас пакарыўся Валянціне Церашковай.

Церашкова – беларуска, 6-ы ў свеце касманаўт і першая жанчына-касманаўт. Яна зрабіла 48 віткоў вакол Зямлі.

Яе бацька родам з в. Выйлава Бялыніцкага раёна, маці – з в. Ерамееўшчына Дубровенскага раёна.

У дзяцінстве выхоўвалася на беларускай мове.

1979 год. Памёр ураджэнец Віцебска Лазар Лагін (Гінзбург, 1903-1979).

Савецкі пісьменнік і паэт, вядучы прадстаўнік савецкай сатырычнай, фантастычнай і дзіцячай літаратуры, аўтар аповесці-казкі “Стары Хатабыч”.

Псеўданім Лагін – скарачэнне ад Лазар Гінзбург.

Скончыў школу ў Мінску, удзельнічаў у Грамадзянскай вайне, у арганізацыі камсамола ў Беларусі.

Сябраваў з У. Маякоўскім, які ацаніў яго вершы.

Працаваў у рэдакцыях цэнтральных газет, у тым ліку ў “Праўдзе”, у часопісе “Кракадзіл”.

Падчас вайны працаваў у газеце «Чырвоны чарнаморец», удзельнічаў у абароне Адэсы, Севастопаля, Керчы, Наварасійска, у вызваленні Румыніі.

Аўтар фантастычных твораў: «Патэнт АВ», «Востраў расчаравання», «Атавія Проксіма», «Эліксір Сатаны», «Бялявая шэльма» і іншых.

Дзень у гісторыі. 13 кастрычніка. Трэці падзел Рэчы Паспалітай. Дзень нараджэння патрыётаў Беларусі мецэната Эдварда Вайніловіча, мастака Язэпа Драздовіча

Міжнародны дзень за зніжэнне стыхійных бедстваў (з 1989 года) прысвечаны здольнасці людзей і супольнасцяў ва ўсім свеце кіраваць рызыкай бедстваў.

Бедствы, што выкліканыя прыроднымі або тэхналагічнымі працэсамі, закранаюць мільёны людзей ва ўсім свеце. 

ЮНЕСКА ажыццяўляе канцэптуальны пераход ад рэагавання на бедствы да дзеянняў, якія папярэднічаюць бедствам, і аказвае краінам дапамогу ў нарошчванні іх патэнцыялу ў галіне кіравання рызыкамі, звязанымі з бедствамі і змяненнем клімату.

За мінулы 2021 год адбылося 432 катастрофы, якія звязаны з небяспечнымі прыроднымі з’явамі ва ўсім свеце. Іх эканамічная шкода склала 252 мільярды даляраў ЗША. 44% бедстваў былі звязаныя з паводкамі.

Мэтавай задачай на 2022 год з’яўляецца задача “Значна палепшыць сітуацыю з наяўнасцю сістэм ранняй абвесткі, якія ахопліваюць розныя віды пагроз, інфармацыі і адзнак адносна рызыкі бедстваў і пашырыць доступ да іх людзей да 2030 года”.

1795 год. У Санкт-Пецярбургу ўпаўнаважаныя Аўстра-Венгрыі, Прусіі і Расіі падпісалі канвенцыю аб Трэцім падзеле Рэчы Паспалітай.

Рэч Паспалітая Абодвух Народаў знікла з карты Еўропы як дзяржаўнае ўтварэнне.

Тэрыторыя Беларусі цалкам апынулася ў складзе Расійскай імперыі.

https://posmotrim.by/pics/37b21e54e.jpg

1847 год. Нарадзіўся  Эдвард Вайніловіч.

Гаспадарчы і палітычны дзеяч Беларусі і Расійскай імперыі. Патрыёт Беларусі. Лідар дваран літоўска-беларускіх губерняў.

Фундатар касцёлу Св. Сымона і Алены (Чырвоны), праваслаўных цэркваў. Заснавальнік камітэта абароны яўрэяў і татар.

Кіраўнік дэпутацкай фракцыі «Саюз Колаў Каралеўства Польскага і Краёў Літвы і Русі» у Дзяржсавеце.

Фінансава падтрымаў Беларускі Нацыянальны камітэт, член Рады БНР. Катэгарычна выступаў супраць паланізацыі беларускамоўнага насельніцтва Польшчы. 

Памёр у Польшчы ў 1928 годзе. 11 чэрвеня 2006 г. урачыста перапахаваны ў  Мінску каля Чырвонага касцёла.

1888 год. Нарадзіўся Язэп Драздовіч.

Беларускі мастак, скульптар, этнограф. 

Мастацтвазнаўца Надзея Усава падкрэслівае значнасць Драздовіча як першага нацыянальнага мастака, народнага філосафа-ўтапіста, самабытнага і арыгінальнага мастака-візіянера выключнай асобы для культуры Беларусі.

Адзін з заснавальнікаў беларускага нацыянальнага гістарычнага жывапісу, майстар дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.

Аўтар  зборніка «Песні Дзісеншчыны», вершаў, прозы, гістарычных аповесцяў, паэм, апісаў падзеі VI- XX ст.

Яго графічныя малюнкі ўпрыгожылі падручнік геаграфіі А. Смоліча (1919).

У гонар мастака названы вуліцы ў Мінску, Оршы, Маладзечне, Глыбокім, Шаркаўшчыне, Радашковічах, Навагрудку. Пастаўлены помнікі ў Мінску і Глыбокім.

Памёр у 1954 годзе.

1896 год. Нарадзіўся Мікола Шчакаціхін.

Мастацтвазнавец, гісторык, тэарэтык мастацтва. Адзін з заснавальнікаў беларускага мастацтвазнаўства.

Даследаваў выяўленчае мастацтва і архітэктуру Беларусі ад старажытнейшых часоў да сучаснасці, у тым ліку мастацтва кніг Ф. Скарыны, творчасць беларускіх мастакоў.

Аўтар «Нарысаў з гісторыі беларускага мастацтва».

У 1930 годзе арыштаваны ДПУ БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». Памёр у ссылцы ў 1940 годзе.

У гонар вучонага ў Мінску на вул. Валадарскага, 24  устаноўлена мемарыяльная дошка.

1896 год. Нарадзіўся  Мікалай Шчаглоў-Куліковіч

Беларускі кампазітар, музыколаг, этнограф, паэт. Дзеяч беларускага руху ў эміграцыі.

Аўтар музыкі гімна на словы М. Багдановіча “Пагоня”.

Адзін з арганізатараў Тэатра оперы і балета Беларусі, дырыжор яго сімфанічнага аркестра, дырыжор сімфанічнага аркестра Усебеларускага Радыёкамітэту, музычны рэдактар Беларускага радыё.

Заснаваў у Нью-Ёрку беларускі хор, кіраваў беларускімі хорамі ў Кліўлендзе і Чыкага. Пакінуў вялікую музычную спадчыну; быў аўтарам опер, сімфоній, вакальных твораў, апрацовак народных песень.

1937 год.  НКУС быў расстраляны Антон Баліцкі. 

Беларускі палітычны дзеяч, публіцыст. 

Народны камісар асветы БССР у 1926-1929 гадах, адзін з актыўных дзеячаў палітыкі беларусізацыі ў БССР.

Удзельнік стварэння сістэмы сярэдняй і вышэйшай адукацыі БССР. Аўтар артыкулаў па пытаннях нацыянальнай і культурнай палітыкі. Правадзейны сябра Інбелкульта, старшыня секцыі беларускай мовы і літаратуры.

1979 год. Памёр Дзмітрый Лукас

Беларускі кампазітар.

Аўтар шэрагу опер, у т.л. «Кастусь Каліноўскі», твораў для салістаў, хора і аpкестраў, да драматычных спектакляў і фільмаў, у тым ліку «Нестерка», апрацовак беларускіх народных песень.

1986 год. Памёр Андрэй Бембель. 

Беларускі скульптар. Народны мастак Беларусі.

Прафесар і загадчык кафедры скульптуры ў Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Аўтар бюстаў, аздаблення залы пасяджэнняў Дома ўрада, інтэр’ераў залы Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, Дома Чырвонай арміі, павільёна БССР на Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы ў Маскве.

Аўтар дэкаратыўных рэльефаў ляпнін у глядзельных залах Тэатра оперы і балета БССР і тэатра імя Я. Купалы, гарэльефа «9 Мая 1945 года»  галоўнага фасада Манумента Перамогі ў Мінску.

Адзін з аўтараў Кургана Славы Савецкай Арміі (1969), мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой» (1971).

Працаваў над праектам помніка героям Сталінграда, барэльефам «Беларускія партызаны», партрэтамі многіх Герояў Савецкага Саюза, Адама Міцкевіча, Янкі Купалы, вучоных, гістарычных дзеячаў.

У Віцебску на доме, дзе жыў мастак, усталявана мемарыяльная дошка.

2001 год. Памёр Максім Лужанін (Аляксандр Каратай). 

Беларускі паэт, празаік, кінадраматург, перакладчык. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі, заслужаны дзеяч культуры Польшчы.

У 1933 годзе быў рэпрэсаваны. Вязень ГУЛАГу.

Пасля вайны працаваў у газеце «Звязда», часопісе «Вожык», галоўным рэдактарам кінастудыі «Беларусьфільм» (1967-1972).

Аўтар двух дзясяткаў зборнікаў і кніг вершаў, паэм, прозы, гумару. Выступаў як крытык і публіцыст.

Аўтар сцэнарыяў фільмаў «Паўлінка», «Народны паэт», «Першыя выпрабаванні», «Запомні гэты дзень» (разам з А. Куляшовым).

На беларускую мову пераклаў асобныя творы рускіх класікаў, А. Міцкевіча, У. Сыракомлі.