Tag: Балицкий

Дзень у гісторыі. 13 кастрычніка. Трэці падзел Рэчы Паспалітай. Дзень нараджэння патрыётаў Беларусі мецэната Эдварда Вайніловіча, мастака Язэпа Драздовіча

Навіна ад

Міжнародны дзень за зніжэнне стыхійных бедстваў (з 1989 года) прысвечаны здольнасці людзей і супольнасцяў ва ўсім свеце кіраваць рызыкай бедстваў.

Бедствы, што выкліканыя прыроднымі або тэхналагічнымі працэсамі, закранаюць мільёны людзей ва ўсім свеце. 

ЮНЕСКА ажыццяўляе канцэптуальны пераход ад рэагавання на бедствы да дзеянняў, якія папярэднічаюць бедствам, і аказвае краінам дапамогу ў нарошчванні іх патэнцыялу ў галіне кіравання рызыкамі, звязанымі з бедствамі і змяненнем клімату.

За мінулы 2021 год адбылося 432 катастрофы, якія звязаны з небяспечнымі прыроднымі з’явамі ва ўсім свеце. Іх эканамічная шкода склала 252 мільярды даляраў ЗША. 44% бедстваў былі звязаныя з паводкамі.

Мэтавай задачай на 2022 год з’яўляецца задача “Значна палепшыць сітуацыю з наяўнасцю сістэм ранняй абвесткі, якія ахопліваюць розныя віды пагроз, інфармацыі і адзнак адносна рызыкі бедстваў і пашырыць доступ да іх людзей да 2030 года”.

1795 год. У Санкт-Пецярбургу ўпаўнаважаныя Аўстра-Венгрыі, Прусіі і Расіі падпісалі канвенцыю аб Трэцім падзеле Рэчы Паспалітай.

Рэч Паспалітая Абодвух Народаў знікла з карты Еўропы як дзяржаўнае ўтварэнне.

Тэрыторыя Беларусі цалкам апынулася ў складзе Расійскай імперыі.

https://posmotrim.by/pics/37b21e54e.jpg

1847 год. Нарадзіўся  Эдвард Вайніловіч.

Гаспадарчы і палітычны дзеяч Беларусі і Расійскай імперыі. Патрыёт Беларусі. Лідар дваран літоўска-беларускіх губерняў.

Фундатар касцёлу Св. Сымона і Алены (Чырвоны), праваслаўных цэркваў. Заснавальнік камітэта абароны яўрэяў і татар.

Кіраўнік дэпутацкай фракцыі «Саюз Колаў Каралеўства Польскага і Краёў Літвы і Русі» у Дзяржсавеце.

Фінансава падтрымаў Беларускі Нацыянальны камітэт, член Рады БНР. Катэгарычна выступаў супраць паланізацыі беларускамоўнага насельніцтва Польшчы. 

Памёр у Польшчы ў 1928 годзе. 11 чэрвеня 2006 г. урачыста перапахаваны ў  Мінску каля Чырвонага касцёла.

1888 год. Нарадзіўся Язэп Драздовіч.

Беларускі мастак, скульптар, этнограф. 

Мастацтвазнаўца Надзея Усава падкрэслівае значнасць Драздовіча як першага нацыянальнага мастака, народнага філосафа-ўтапіста, самабытнага і арыгінальнага мастака-візіянера выключнай асобы для культуры Беларусі.

Адзін з заснавальнікаў беларускага нацыянальнага гістарычнага жывапісу, майстар дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.

Аўтар  зборніка «Песні Дзісеншчыны», вершаў, прозы, гістарычных аповесцяў, паэм, апісаў падзеі VI- XX ст.

Яго графічныя малюнкі ўпрыгожылі падручнік геаграфіі А. Смоліча (1919).

У гонар мастака названы вуліцы ў Мінску, Оршы, Маладзечне, Глыбокім, Шаркаўшчыне, Радашковічах, Навагрудку. Пастаўлены помнікі ў Мінску і Глыбокім.

Памёр у 1954 годзе.

1896 год. Нарадзіўся Мікола Шчакаціхін.

Мастацтвазнавец, гісторык, тэарэтык мастацтва. Адзін з заснавальнікаў беларускага мастацтвазнаўства.

Даследаваў выяўленчае мастацтва і архітэктуру Беларусі ад старажытнейшых часоў да сучаснасці, у тым ліку мастацтва кніг Ф. Скарыны, творчасць беларускіх мастакоў.

Аўтар «Нарысаў з гісторыі беларускага мастацтва».

У 1930 годзе арыштаваны ДПУ БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». Памёр у ссылцы ў 1940 годзе.

У гонар вучонага ў Мінску на вул. Валадарскага, 24  устаноўлена мемарыяльная дошка.

1896 год. Нарадзіўся  Мікалай Шчаглоў-Куліковіч. 

Беларускі кампазітар, музыколаг, этнограф, паэт. Дзеяч беларускага руху ў эміграцыі.

Аўтар музыкі гімна на словы М. Багдановіча “Пагоня”.

Адзін з арганізатараў Тэатра оперы і балета Беларусі, дырыжор яго сімфанічнага аркестра, дырыжор сімфанічнага аркестра Усебеларускага Радыёкамітэту, музычны рэдактар Беларускага радыё.

Заснаваў у Нью-Ёрку беларускі хор, кіраваў беларускімі хорамі ў Кліўлендзе і Чыкага. Пакінуў вялікую музычную спадчыну; быў аўтарам опер, сімфоній, вакальных твораў, апрацовак народных песень.

1937 год.  НКУС быў расстраляны Антон Баліцкі. 

Беларускі палітычны дзеяч, публіцыст. 

Народны камісар асветы БССР у 1926-1929 гадах, адзін з актыўных дзеячаў палітыкі беларусізацыі ў БССР.

Удзельнік стварэння сістэмы сярэдняй і вышэйшай адукацыі БССР. Аўтар артыкулаў па пытаннях нацыянальнай і культурнай палітыкі. Правадзейны сябра Інбелкульта, старшыня секцыі беларускай мовы і літаратуры.

1979 год. Памёр Дзмітрый Лукас. 

Беларускі кампазітар.

Аўтар шэрагу опер, у т.л. «Кастусь Каліноўскі», твораў для салістаў, хора і аpкестраў, да драматычных спектакляў і фільмаў, у тым ліку «Нестерка», апрацовак беларускіх народных песень.

1986 год. Памёр Андрэй Бембель. 

Беларускі скульптар. Народны мастак Беларусі.

Прафесар і загадчык кафедры скульптуры ў Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Аўтар бюстаў, аздаблення залы пасяджэнняў Дома ўрада, інтэр’ераў залы Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, Дома Чырвонай арміі, павільёна БССР на Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы ў Маскве.

Аўтар дэкаратыўных рэльефаў ляпнін у глядзельных залах Тэатра оперы і балета БССР і тэатра імя Я. Купалы, гарэльефа «9 Мая 1945 года»  галоўнага фасада Манумента Перамогі ў Мінску.

Адзін з аўтараў Кургана Славы Савецкай Арміі (1969), мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой» (1971).

Працаваў над праектам помніка героям Сталінграда, барэльефам «Беларускія партызаны», партрэтамі многіх Герояў Савецкага Саюза, Адама Міцкевіча, Янкі Купалы, вучоных, гістарычных дзеячаў.

У Віцебску на доме, дзе жыў мастак, усталявана мемарыяльная дошка.

2001 год. Памёр Максім Лужанін (Аляксандр Каратай). 

Беларускі паэт, празаік, кінадраматург, перакладчык. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі, заслужаны дзеяч культуры Польшчы.

У 1933 годзе быў рэпрэсаваны. Вязень ГУЛАГу.

Пасля вайны працаваў у газеце «Звязда», часопісе «Вожык», галоўным рэдактарам кінастудыі «Беларусьфільм» (1967-1972).

Аўтар двух дзясяткаў зборнікаў і кніг вершаў, паэм, прозы, гумару. Выступаў як крытык і публіцыст.

Аўтар сцэнарыяў фільмаў «Паўлінка», «Народны паэт», «Першыя выпрабаванні», «Запомні гэты дзень» (разам з А. Куляшовым).

На беларускую мову пераклаў асобныя творы рускіх класікаў, А. Міцкевіча, У. Сыракомлі.

 

Дзень у гісторыі: 16 верасня. Гадавіна знікнення Віктара Ганчара і Анатоля Красоўскага. Нарадзіліся: дзеячы беларускага руху Браніслаў Эпімах-Шыпіла, Антон Баліцкі ды кінарэжысёр Віктар Дашук. Памёр дзеяч беларускага руху ў міжваеннай Польшчы Сяргей Паўловіч. Міжнародны дзень аховы азонавага слою

Навіна ад

Міжнародны дзень аховы азонавага слою.

Адзначаецца ад 1994 году з ініцыятывы Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў.

16 верасня 1987 года 36 краін падпісалі дакумент, згодна з якім краіны-ўдзельніцы меліся абмежаваць і цалкам спыніць вытворчасць азонаразбуральных рэчываў. У 1994-ым 16 верасня абвясцілі Днём аховы азонавага слою.

Азонавы слой Зямлі мае таўшчыню 5 сантыметраў і паглынае біялагічна актыўнае сонечнае выпраменьванне і інфрачырвоныя хвалі, забяспечвае ўмовы для існавання ўсіх жывых арганізмаў.

У сучасным свеце назіраецца рэзкае падзенне зместу азону ў зямной атмасферы, ствараюцца «азонавыя дзіркі».

Згодна з графікам паэтапнай адмовы ад азонаразбуральных рэчываў развітыя краіны павінны спыніць іх выкарыстанне да 2030 году, а ўсе астатнія – да 2040.

1668 год. Кароль польскі і вялікі князь літоўскі Ян Казімір Ваза адрокся ад гаспадарання ў краі.

Ён – апошні кароль і вялікі князь з дынастыі Вазаў.

У час яго панавання адбыліся разбуральныя войны з Маскоўскай дзяржавай, казакамі, Швецыяй.

Пры ім былі страчана Прусія, Смаленскае ваяводства, Кіеў і левабярэжная Украіна.

Агульны гаспадарчы заняпад дзяржавы, няўдачы ў войнах, аслабленне міжнароднага становішча, напружаныя адносіны з магнатамі і шляхтай прывялі да адрачэння яго ад трону і эміграцыі ў Францыю.

1697 год. Аўгуст Моцны стаў каралём польскім і вялікім князем літоўскім.

Курфюрст саксонскі. Быў каралём польскім і вялікім князем літоўскім у 1697-1706 і 1709-1733 гадах.

Як саюзнік Пятра I, уцягнуў Рэч Паспалітую ў Паўночную вайну, што прывяло да баявых дзеянняў на тэрыторыі краіны, вялікіх страт беларускага насельніцтва, заняпаду краіны.

Пры ім пачалося актыўнае ўмяшанне Расіі, Прусіі, Аўстрыі і Францыі ва ўнутраныя справы, над краінай была ўстаноўлена пратэкцыя Расіі.

Была максімальна абмежавана колькасць войскаў – Польшчы да 18 тысяч і ВКЛ да 6 тысяч.

Кароль больш клапаціўся пра развіццё Саксоніі, і Рэч Паспалітую падпарадкоўваў гэтым мэтам.

1781 год. Рускім Сенатам зацверджаны новы герб Магілёва «яздзец на кані ў чырвоным полі».

Магілёў вярнуў сабе герб з элементам былога дзяржаўнага герба «Пагоня».

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай, у 1772-1781 гадах, выява «Пагоні» на гарадскім гербе расійскай уладаю была замененая двухгаловым арлом.

1859 год. Нарадзіўся Браніслаў Эпімах-Шыпіла.

Дзеяч беларускага нацыянальнага руху, выдавец, фалькларыст, мовазнаўца.

Валодаў больш чым 20 мовамі

Ачольваў беларускі культурны рух у Пецярбургу, прымаў удзел у стварэнні беларускага выдавецтва «Загляне сонца і ў наша аконца».

Абгрунтоўваў правы беларускага народу на самастойнае нацыянальнае развіццё.

Працаваў старшынёй камісіі Інстытуту беларускай культуры па складанні слоўніка жывой беларускай мовы.

Складальнік унікальнай рукапіснай хрэстаматыі беларускай літаратуры.

Арыштаваны савецкімі карнымі органамі ў 1930 годзе па справе «Саюза вызвалення Беларусі». Утрымліваўся ў няволі два месяцы. Вымушаны быў з’ехаць з Мінску. Асеў у Ленінградзе (цяпер Санкт-Пецярбург, Расія), дзе і памёр.

1891 год. Нарадзіўся Антон Баліцкі.

Дзяржаўны дзеяч, публіцыст.

Народны камісар асветы савецкай Беларусі, адзін з актыўных дзеячаў палітыкі беларусізацыі.

Удзельнічаў у распрацоўцы і стварэнні сістэмы сярэдняй і вышэйшай адукацыі.

Аўтар артыкулаў па пытаннях нацыянальнай і культурнай палітыкі.

Правадзейны сябра Інстытуту беларускай культуры, старшыня секцыі беларускай мовы і літаратуры.

Двойчы арыштоўваўся савецкімі карнымі органамі. Расстраляны ў 1937 годзе.

1931 год. Нарадзіўся Пётр Лысенка.

Археолаг, даследчык культуры дрыгавічоў і Тураўскай зямлі.

Вывучаў курганы і старажытныя гарады краіны.

Вынікам яго даследаванняў сталі адкрыццё археалагічнага музею «Бярэсце» і Тураўскі археалагічны музей-павільён.

Аўтар манаграфіяў і звыш 150 навуковых артыкулаў.

Працяглы час быў старшынём палявога камітэту Інстытуту гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.

1938 год. Нарадзіўся Віктар Дашук.

Кінарэжысёр-дакументаліст.

Паводле яго сцэнарыяў, знята больш 80 твораў, у тым ліку «Василь Быков. Восхождение», «Витебское дело», забароненых у Беларусі «Ночь длинных ножей», «Репортаж из клетки для кроликов».

Зняў фільмы паводле твораў Алеся Адамовіча «Я з вогненнай вёскі» і Святланы Алексіевіч «У войны не женское лицо».

1940 год. Памёр Сяргей Паўловіч.

Публіцыст, грамадскі і культурны дзеяч, дырэктар Віленскай беларускай гімназіі.

Адзін з кіраўнікоў Таварыства беларускай школы.

Аўтар школьных падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў.

Аўтар прац па самаадукацыі і хатнім выхаванні, культурна-асветнай рабоце, рэлігійнай адукацыі.

Арыштоўваўся польскімі ўладамі ў 1930 і 1933 гадах.

Выдавец дзіцячага часопісу «Снапок».

1967 год. 70-годдзе Магілёва.

Адзначалі два дні – 16-17 верасня.

У горадзе з’явіўся сквер 700-годдзя Магілёва перад кінатэатрам «Космас».

1999 год. Знікненне апазіцыйнага палітыка Віктара Ганчара і прадпрымальніка Анатоля Красоўскага.

На меркаваным месцы знікнення былі знойдзеныя аскепкі шкла аўтамабіля Красоўскага і кроў зніклых.

У студзені 2003 года пракуратура Мінска прыпыніла расследаванне крымінальнай справы па факце знікнення Ганчара і Красоўскага.

У снежні 2019 года Deutsche Welle выпусціла дакументальны фільм, у якім былы супрацоўнік спецпадраздзялення МУС Беларусі Юрый Гараўскі кажа, што менавіта яго падраздзяленне арыштавала, вывезла і забіла Захаранку, а пазней Ганчара і Красоўскага.

 

У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў