Сёлета перафарбавалі адзін уязны знак, а летась ўпрыгожылі другі. Ідэя з усталяваннем новай архітэктурнай формы здзейснена не была, а з боку Мсціслава ўязнога знака проста няма.
Уязны знак пры ўездзе ў Крычаў з боку Чэрыкава і Слаўгарада сёлета падрамантавалі і перафарбавалі. Гэтая малая архітэктурная форма з’явілася яшчэ за савецкім часам і перыядычна змяняе сваю афарбоўку. Яшчэ нядаўна розныя часткі знака былі пафарбаваны ў тры колеры: жоўты, чырвоны і чорны. Але сёлета гарадскія камунальныя службы яго перафарбавалі ў жоўты і белы колеры, ад чаго менш заўважным ён не стаў.
Яшчэ летась на ўездзе ў Крычаў з боку Расійскай Федэрацыі па аўтамабільнай дарозе рэспубліканскага значэння Р-43 быў упрыгожаны ўязны знак спецыяльна вылітымі з цэменту літаратамі і лічбамі наймення горада і афіцыйнай датай яго заснавання, што ствараюць агульную архітэктурную кампазіцыю. Гэта дадало арыгінальнасці ўяздному знаку, а ў вячерні час на гэтай лакацыі можна ўбачыць прыгожыя кадры спалучэнне прыродных і гарадскіх краявідаў.
Што цікава, то яшчэ ў 2021 годзе была ідэя на гэтым месцы ўсталяваць іншы ўяздны знак і нават быў аб’яўлены адкрыты архітэктурны конкурс на лепшы эскізны праект малой архітэктурнай формы. Аднак новы праект уязднога знака па вуліцы Маскоўскай рэалізоўваць не сталі, проста аздобіўшы старую архітэктурную пабудову новымі элементамі.
Варта адзначыць, што з ўязнога знака з пры ўездзе з боку Мсціслава няма да сённяшняга часу. Прыбралі яго ўжо дастаткова даўно, але архітэктурная форма, якая б пазначала ўезд у горад з гэтага накірунку, так і не з’явілася. Раней жа ўезд з боку Мсціслава быў маркіраваны жалезным знакам, які крыху нагадваў стэлу, з выявамі сярпа і молата, савецкай зоркай і рускамоўным найменнем горада.
На тэрыторыі мікрараёна Камсамольскі вядзецца будаўніцтва дамоў №37 і №38, але парадку няма – горы смецця і пяску побач. Да таго ж побач знаходзіцца праблемная паркоўка для машын, якую зусім не заўважаюць.
Ужо неанаразова mogilev media пісалі пра будоўлю дамоў у Крычаве, дзе шмат смецця, горы пяску, нязручнасць і небяспека для мясцовых жыхароў. На вялікі жаль шмат праблем проста ігнаруецца, інтарэсы мясцовых жыхароў не ўлічваюцца.
Пацвержаннем можа служыць паркоўка для машын недалёка ад месца будоўлі. Адзначым, што там, дзе паркуюцца машыны праваліліся пліткі ходніка, хоць гэта нязручна і для саміх жыхароў, бо можна добра падвярнуць нагу. Гэта невялікая для вырашэння праблема, асабліва калі літаральна ў дваццаці метрах ідзе будаўніцтва дамоў. Тым не меней ужо не першы год гэта ямка існуе і ўсё ніяк не можа быць адрамантавана.
Але яшчэ большай праблемай як для машын, так і жыхароў прылеглых дамоў з’яўляецца дырка ад люка, якая толькі часткова прыкрыты бетоннай плітой. Гэта дзірка таксама ўяўляе небяспеку не толькі для машыны, колы якіх могуць моцна пашкодзіцца, але для дзяцей і нават дарослых, што па неасцяроднасці могуць праваліцца ў яе, паламаўшы канечнасці. Але старыя праблемы застаюцца невырашанымі і ўсё з-за абыякавасці да жыцця мясцовых жыхароў і іх штодзённых клопатаў.
Тэрыторыя былога транспартнага прадпрыемства амаль у цэнтры Крычава цяпер закінутая і асабліва нікому непатрэбная – парасла травой і дрэвамі, дзе бегаюць дзікія сабакі.
Гледзячы на некалі адміністрацыйны будынак і тэрыторыю СПМК-113 трапляеш у паралельную рэчаіснасць нібы гэта не цэнтр Крычава, а закінутае прапрыемства ў нейкім далёкім пасёлку ці мястэчку.
Гісторыі будаўнічай арганізацыі СПМК-113 вельмі сумная. Дарожнае прадпрыемства СПМК-113 – арганізацыя, якая была некалі ў абласным падпарадкаванні (пра гэта сведчыць нават шыльда на ўваходзе ў адміністрацыйны будынак). На сёння яна фактычна ўжо перастала існаваць хоць, магчыма, на паперы недзе і лічыцца. Адміністрацыйны будынак СПМК-113 занядбаны, як і прылеглая тэрыторыя.
Такое ўражанне, што тут не было жыцця год 20 як мінімум, а то і больш.
Адзначым, што яшчэ напачатку 2010-х арганізацыя крыху працавала, аднак ужо пакрысе развальвалася. Банкрутам крычаўскае СПМК-113 прызналі ў 2013 годзе, а гэта значыць роўна 10 год таму назад. На сёння тут працуе толькі адзін вартаўнік, а гаспадарчы падворак выкарыстоўваецца для стаянкі некалькіх грузавых машын. Фактычна пасля развалу будаўнічай арганізацыі, адміністрацыйны будынак і прылеглая тэрыторыя перасталі выкарыстоўвацца, а з цягам часу ператварыліся ў занядбанае месца, дзе бегаюць сабакі і іншыя жывёлы, а ганак будынка зарастае дрэвамі і высокай травой.
Загадчык аддзела прававой і кадравай работы крычаўскай раённай бальніцы ўносіла недакладныя звесткі ў табель уліку працоўнага часу, учыніўшы такім чынам крадзеж амаль у 690 рублёў.
Падчас расследавання ўстаноўлена, што жанчына з карыслівых памкненняў, каб завалодаць грашовымі сродкамі, выкарыстоўвала службовыя паўнамоцтвы па складанні графікаў працоўнага часу і табеляў уліку працоўнага часу і з канца студзеня па канец ліпеня 2022 складала графікі і табелі, у якіх пазначала загадзя ілжывыя звесткі аб адпрацаваным ёй працоўным часе.
Такім чынам яна ўчыніла крадзеж на агульную суму 689,7 руб.
А каб схаваць ад супрацоўнікаў міліцыі гэты крадзёж, унесла загадзя ілжывыя звесткі ў загад галоўнага доктара ўстановы аб аб’яўленні ёй працоўных дзён і адгулаў – паведамляе раённая газета “Крычаўскае жыццё”.
Суд пастанавіў прызначыць работніцы раённай бальніцы пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі тэрмінам на 2 гады са штрафам у памеры 50 базавых велічынь і пазбаўленнем права займаць пасады, звязаныя з арганізацыйна-распарадчымі абавязкамі, тэрмінам на 5 год з адтэрміноўкай на адзін год.
Крычаўскія гісторыкі знайшлі шэраг цікавых дакументаў, а менавіта некалькі даваенных дакументаў, пасведчанне аб шлюбе 1945 года, а таксама апублікавалі найгрышы карэннага крычаўляніна, які ў час акупацыі навучыўся граць на губным гармоніку ад нямецкіх жаўнераў
Даследчыкі знайшлі ў прыватным архіве тры цікавых даваенных дакумента, два з якіх аказаліся беларускамоўнымі і датуюццца 1938 годам. Два аднатыпных дакумента напісаны жыхаркай Крычава Гнедко (у дзявоцтве Рэйда) Наталляй Кандрац’ёўнай, дзе яна на беларускай мове звяртаецца ў раённы аддзел з просьбай уладкаваць яе на працу ў дзіцячыя яслі. Прычым яна тлумачыць, што скончыла пяцімесячныя курсы па падрыхтоўцы ў педінстытут і нават была прынята на першы курс універсітэта, але “па сямейным абставінам не змагла паехаць на вучобу”.
А вось яе маці Рэйда Васса таксама напісала ліст, але крыху пазней, у лютым 1940 года. Яго змест не менш цікавы, бо ён ілюструе як няпроста жылі людзі перадваенны час, хоць ніхто і не думаў, што можа быць вайна. У лісце 78-гадовая жанчына на руска-беларускай трасянцы звяртаецца да намесніка крычаўскага райкома каб з яе прыбралі падатак на будынкі і абгрунтоўвае гэты тым, што непрацаздольна, яе муж памёр, а сама яна не мае нават “тридневнаго пропитания” – паведамляе інстаграм-старонка “Невядомы Крычаў”.
Даволі цікавым таксама з’яўляецца пасведчанне аб шлюбе, якое датуецца красавіком 1945 года, калі яшчэ нават не скончылася Другая сусветная вайна, хоць Беларусь была вызвалена. Але ў Крычаве ў гэты час ва ўсю ўжо гулялі вяселлі.
Аднак вішанькай на торце стаўся апублікаваны запіс двух нагрышаў нямецкіх мелодых карэнным крычаўлянаным Крыжэвічам Васілём 1929 года нараджэння. Яго гісторыя ўнікальна тым, што будучы 11-12 падлеткам ён навучыўся граць на губным гармоніку ад нямецкіх жаўнераў і пранёс сваё музыкальнае захапленне праз усё жыццё. Ён з легкасцю мог найграць нямецкую папулярную песню “Lilli Marleen” і нават напець нямецкімі словамі, а таксама выканаць нямецкі вальс, не кажучы ўжо аб народных танцавальных мелодыях ці папулярных савецкіх песнях.
А яшчэ пачытайце нетыповы ўспамін пра вайну нашага героя:
“Дык у мяне іх не адна [маецца на ўвазе губная гармошка], у мяне былі іх чорт знаіць: і двайныя гармошкі, у немцаў купляў. Карты купляў, прадаваў розную ерунду. Прі немцах краску браў, соду прадаваў на базарі, маркі сабіраў. У мяне марак прапала большэ тышчы марак нямецкіх… – Так што маркі хадзілі тут у нас? Хадзілі маркі. Наша дзесятка, дзесяць рублей сталінскіх – адна марка нямецкая, замешчала дзесяць рублей”.
У парку Перамогі ў цэнтры Крычава ў драўляны туалет варта ісці толькі з сябрам або сяброўкай, бо закрыць дзверку самастойна магчымасці няма ад слова зусім: шпінгалеты размешчаны звонку, адтулінаў для закрыцця няма.
Аказалася, што грамадскія прыбіральні ў Крычаве могуць прымусіць ламаць галаву. Менавіта такія туалеты знаходзіцца каля кургана Славы ў крычаўскім парку Перамогі. Звонку акуратныя драўляныя прыбіральні выглядаюць прыстойна і дабротна.
Але, калі прыглядзецца, то адкрываецца зусім іншая карціна.
На адным туалеце шпінгалет для закрыцця ёсць, але толькі звонку і выемка для закрыцця знаходзіцца абсалютна на іншай вышыні і зачыніць клямку немагчыма. На другім туалеце засаўка таксама звонку, а адтуліны для закрыцця зусім няма. Па логіцы атрымліваецца, што адзін ты ў прыбіральню ў гэтым парку схадзіць не зможаш, бо знутры зачыніцца не атрымаецца – рэзюмуе раённая газета “Крычаўскае жыццё”.
Навошта засаўкі звонку – сапраўды застаецца загадкай, хоць няма сумневаў, што па ўсіх дакументах крычаўскай камунальнай службы ўсё добра і правільна зроблена. Пагэтаму прыйдзецца хадзіць гараджанам у драўляную прыбіральню на пару.
Ранейшае напісанне абодвух мікрараёнаў ускладнілася і стала выглядаць малазразумелай блытанінай. Цяпер у тапаніміцы Крычава існуюць дзве ўнікальныя сваёй абсурднасцю назвы.
З сярэдзіны 2021 года блытаныя і абсурдныя найменні стала пісацца афіцыйна. Паступова на ўсіх пяці- і трохпавярховіках абодвух мікрараёнаў былі прымацаваны шыльды з новымі назвамі і нумарамі дамоў. Калі не ўлічваць дзіўнасць новых найменняў, то факт з’яўлення шыльдаў пазітыўны, бо раней іх зусім не было.
З’яўленне па-сутнасці новых гарадскіх назваў не зусім зразумела, бо менавіта папярэднія найменні (проста – мікрараён Камсамольскі, мікрараён Сож) больш дакладна і канкрэтна адлюстроўвалі сутнасць крычаўскіх жылых кварталаў (што адносяцца да часткі горада пад назвай “Мікра”).
З пункту гледжання урбанімікі і архітэктуры мікрараён – гэта тэрыторыя, не раздзеленая вуліцамі агульнагарадскога значэння і магістральнымі вуліцамі, у межах якіх размяшчаецца жылая забудова, грамадска-дзелавыя, вытворчыя аб’екты, аб’екты камунальнага прызначэння, зялёныя тэрыторыі агульнага карыстання.
Вельмі часта мікрараён мае проста агульную назву, а кожны дом адпаведна свой парадкавы нумар. Прычым зазвычай у кварталах і мікрараёнах не фарміруецца тыповай вулічнай забудовы, якая да прыкладу, характэрна для старой частцы Крычава.
Больш за тое, спалучэнне “вуліца мікрараён” гучыць проста недарэчна, бо разнастайных дарог ці чагосьці падобнага да вуліц на абодвух мікрараёнах дзясяткі.
Большой социально-экономический обзор, но если вкратце – печальная ситуация в экономике региона не разрешится метаниями по Азии и Африке, нужна адекватная политика и стратегия, учитывающая ближайших соседей и партнеров.
Региональная политика, как составная часть государственного регулирования, должна способствовать наиболее рациональному размещению производительных сил и выравниванию уровня жизни населения. Соответственно, на региональном уровне формируются интересы государства, каждого региона и проживающего там населения и без их гармонии успех государственной региональной политики невозможен.
В тоже время следует заметить, что у государства и каждого региона есть собственные цели: государство стремится создать единое экономическое пространство, но заинтересовано в приоритетном развитии регионов, имеющих особо важное стратегическое значение. Политика же региональных структур должна базироваться на максимально эффективном использовании ресурсного потенциала территорий, обеспечении самостоятельно поддерживаемого в регионах роста, приемлемого уровня доходов и занятости.
Но в чем принципиально совпадают современные региональная и государственная политики – это эффективное освоение местных ресурсов в первую очередь через преобразование структуры хозяйства регионов.
Три центра развития
Еще в советские времена в Могилевской области были определены три центра экономического развития: Бобруйск, Могилев и Кричев, вокруг которых были сформированы соответствующие экономические зоны. Экономика данных центров на протяжении 90 лет (примерно с 1930-х гг.) активно «накачивалась» промышленными инвестициями, в них создавались управления различных отраслей, формировалась территориальная система управления государства.
В Могилеве был построен самый большой в Европе химический комбинат (Могилевхимволокно), который в конце 1960 – в начале 1970-х гг. на некоторое время даже стал градообразующим предприятием областного центра. Могилев постепенно превращался в крупный промышленный город области: он стал центром машиностроения (Трансмаш, завод им. Кирова, металлургический завод, Лифтмаш, Электродвигатель, позже был введен в эксплуатацию вагоностроительный завод).
В Могилеве заработали самая крупная фабрика легкой промышленности в Европе – «Веснянка», «Лента», Моготекс и другие. В Шклове успешно функционируют производства по выпуску бумаги, в том числе и газетной, а также льно- и маслодельный заводы. В Могилеве размещены крупные перерабатывающие предприятия: мясо- и молочный комбинаты (Бабушкина крынка).
В Бобруйске запустили крупнейший в Европе шинный комбинат (Белшина), завод сельскохозяйственного машиностроения. В Осиповичах построили вагонное производство, завод кровельных материалов и даже, парфюмерную фабрику.
На базе кричевского и костюковичского цементных производств создали Белорусскую цементную компанию. В свое время в Кричеве размещались мясокомбинат и завод резиновых изделий. В Климовичах функционирует ликеро-водочный завод.
Казалось бы, в основе развития местной экономики превалируют именно экономические приоритеты, обеспечивающие социальные, правовые и организационные основы государственности. Ключевые ориентиры, определяемые для региональной политики, обычно носят социально-политическую окраску и имеют прямое отношение к интересам национальной безопасности. Ведь это через государственную политику достигается более высокий уровень рассредоточения промышленности для обеспечения безопасности по стратегическим соображениям.
Последнее место в республике
По уровню доходов населения Могилевская область занимает последнее место в республике. Попытки насыщения экономики инвестициями, как в промышленности, так и в сельском хозяйстве соответствующей отдачи не дает.
Так разрекламированные перспективные успехи в деревообработке (в первую очередь, Могилевдрева) оказались производственным пузырем, надутым за счет бюджетных вливаний. Заметим, что деревообработка должна развиваться на местном сырье, как и цементная промышленность и производство ряда железобетонных изделий.
Пожалуй, примером для чиновников и специалистов государственных предприятий в данном ракурсе (завод Могилевдрев, лесхозы, производство строительных изделий на заводе газетной бумаги в Шклове) может служить не самая заметная, но весьма успешная деятельность изготовителей силикатных изделий в Могилеве. Или показатели частных производств.
В 2023 г. в Могилеве на базе Могилехимволокно стал действовать кластер по развитию химической и нефтехимической промышленности. Реально эффективнее, конечно, данный кластер было бы создать в Гомеле на базе «Белнефти», но могилевчане первыми притащили в кластер могилевский технологический университет и иные кажущиеся важными субъекты. Будем надеяться на продуктивность сотрудничества, которое и так развивалось в течение десятилетий. Но причем тут кластер? Ах, да, местным химикам уже пообещали так привычные для них объемные инвестиции.
А кто просчитал стоимость продукции Могилевхимволокно за последние 15 лет с учетом сотен миллионов евро финансовых вливаний? И почему так часто меняются производственные приоритеты на заводе? Не будет ли в итоге опять закапывание денег в ошибочные направления развития химического гиганта?
Интересная ситуация в сельскохозяйственном производстве: крупные инвестиции в строительство новых свинокомплексов в Белыничском и Славгородском районах, свиного репродуктора в Климовичах реального продвижения в сельскохозяйственном развитии области вряд ли обеспечат. Тоже можно сказать и об интенсивном строительстве новых молочно-товарных комплексов – на лицо иллюзия эффективности высокотехнологичных производств, не подкрепленная качественными параметрами (рост удоя молока на 1 корову и сохранность стада).
Впрочем, увеличение занятости местного населения нужно оценить положительно, особенно, на периферии Могилевщины (Мстиславль, Славгород, Белыничи).
Неоднозначно видится ситуация Могилевской области с внешней торговлей товарами: их экспорт за 5 месяцев сократился на 9,5 % (в целом по стране +14 %), при этом со странами вне СНГ (в большей части, это развитые страны) – снизился на 49,3 %, а сальдо внешней торговли с этими странами составило – минус 0,5 млн. долларов США.
Как экономика зависит от политики(а)
По-прежнему, по удельному весу в общем объеме экспорта Беларуси Могилевская область занимает последнее место в стране – 5,7 %, а Гродненская область, например, 7,4 %. Очевидно, что увеличение рядом субъектов хозяйствования объемов экспорта («Бабушкина крынка», «Молочные горки», «Лифтмаш», «Серволюкс агро» и «Белшина»), принципиально ситуацию на Могилевщине не изменили.
Дело в том, что динамика внешнеэкономической деятельности на региональном уровне местными властями продуцируется опосредованно и, фактически, зависит от политической ситуации в стране и отношений с иными государствами.
Не виноваты же трудовые коллективы «Бабушкиной крынки», «Молочных горок» и мясокомбинатов, что сегодня в построении логистических схем доставки продуктов питания за рубеж приходится оперировать расчетами плеча доставки в 3000-5000 км. А логистика перевозок цемента вообще не приемлет расстояния свыше 500 км. Продукции большинства могилевских предприятий закрыт путь в развитые страны, а с этим и обретение твердой валюты и, не менее важно, доступа к иностранным инвестициям и передовым технологиям.
Соответственно, анализ итогов развития могилевских районов говорит о том, что обеспечение самостоятельно поддерживаемого в районах роста, приемлемого уровня доходов и занятости весьма сомнительно – колеблется в пределах от – 0,2 до + 4 % и существенного влияния на повышение благосостояния населения не имеет.
Белорусская экономическая система реально исполнена высшими органами управления государства и поэтому уловки с делегированием полномочий определенных прав местным органам эффективно не срабатывают. В данном случае, максимизация использования ресурсного потенциала регионов с особым энтузиазмом региональной вертикалью не воспринимаются.
Об этом говорит ситуация со снижением доли собственных доходов при формировании годовых бюджетов отдельных районов и с отсутствием реальных сдвигов в экономике юго-востока Могилевской области, в которую уже вложено более 1 млрд. рублей.
Нужно отчетливо понимать (руководителям местной администрации и субъектов хозяйствования), что в Беларуси этап прямого государственного субсидирования технологических процессов и создания малозначительных объектов инфраструктуры объективно подходит к концу.
Беларуси необходимо возвращаться в начальную точку производственного цикла, но с учетом созданного потенциала. Сложившаяся ситуация не разрешится метаниями по Азии и Африке в поиске рынков сбыта не совсем современной продукции. В частности, сегодня поддерживаться должно только экономически целесообразное производство с высоким уровнем отдачи, а льготное кредитование, например, в сельском хозяйстве, обязательно должно учитывать длительность оборота капитала.
Можно долго рассуждать об инновациях, использовании интеллектуального продукта, о реальной организации системного процесса производства, о комплексе направлений формирования новых технологических укладов. Но без адекватной политики и стратегии, разрабатываемых и внедряемых на всех уровнях управления и, особенно, на макроуровне, достичь желаемых результатов сегодня невозможно.
Рэдкае фота часоў нямецкай акупацыі Крычава было выяўлена краязнаўцамі, а потым яны таксама знайшлі ніжнюю частку нямецкай бочкі 1941 года вядомай кампаніі SULO, што спецыялізуецца на баках для смецця.
Аматарамі гісторыі быў знойдзены нямецкі здымак (з прыватнай калекцыі) часоў акупацыі Крычава войскамі Трэцяга Рэйха.
На фота бачна, як нямецкія жаўнеры разгружаюць бочкі з палівам ў раёне чыгуначнага вакзала Крычава.
Адметна, што краязнаўчыя росшукі прывялі яшчэ да адной цікавай знаходкі – той самай нямецкай бочкі, у якой захоўвалася і перавозілася паліва. Яна знойдзена на адным з падворкаў у старой частцы Крычава, дзе ніжняя частка адрэзанай бочкі выкарыстоўваецца ў якасці ёмістасці для вады.
На дне бочкі можна ўбачыць выціснутыя словы.
Sulo 1941
KRAFTSTOFF
200L
FEUERGEFÄHRLICH
HFFR
“Kraftstoff 200 L feuergefählich” абазначае “паліва 200 літраў пажаранебяспечна”, а самая ніжняя абрэвіятура HFFR – Halogen Free Fire Retardant (безгалагенны вогнеахоўны склад) – паведамляе інстаграм-старонка “Невядомы Крычаў”.
Прычым назва “SULO”, што выціснута на дне бочкі – гэта сусветна вядомая нямецкая кампанія, якая займаецца выпускам бакаў для смецця. Гэтая кампанія была заснавана яшчэ ў 1890 годзе і пачынала з вытворчасці металічных бакаў для смецця.
Па меркаванню аўтараў інстаграм-праекта “Невядомы Крычаў”, падчас Другой сусветнай вайны дзейнасць прадпрыемства была перанакіравана на ваенныя рэйкі і кампанія стала выпускаць металічныя бочкі для паліва на патрэбы арміі Трэцяга Рэйха.
Беларускі і польскі паэт, драматург, перакладчык, фалькларыст, мовазнавец.
Сабраў каля 1 000 аўтэнтычных беларускіх народных песень і выдаў іх у 6 зборніках «Сялянскіх песень…» у перакладзе на польскую мову, восьмую частку з якіх апублікаваў у беларускім арыгінале.
У сваёй прадмове да «Сялянскіх песень з-над Нёмана і Дзвіны» зрабіў нарыс граматычных асаблівасцей беларускай мовы і ўпершыню паставіў пытанне аб прынцыпах будучага «крывіцкага» правапісу.
Яго руплівая дзейнасць па збіранні беларускага фальклору і спробы ўнармавання беларускай граматыкі з’яўляюцца досвіткам беларускага нацыянальна-культурнага адраджэння. У пераважнай большасці выпадкаў паэт называе беларускую мову «славянакрывіцкай мовай» альбо «крывіцкім дыялектам».
Яго вершы актыўна ставіліся на музыку С. Манюшкам: усяго на арыгінальныя тэксты і пераклады вусна-паэтычных твораў Чачота кампазітар напісаў 22 песні, болей, чым на словы любога іншага аўтара.
1854 год. У Аўстрыі пушчана ў строй першая ў Еўропе і ў свеце горная чыгунка.
Найбольш стары ўчастак даўжынёй 42 км, пабудаваны ў 1848-1854, праходзіць праз Земерынгскі перавал паміж Мюрцушлагам і Глогніцам у высакагорнай мясцовасці.
Улічваючы вельмі складаны рэльеф і значныя перапады вышыні, з’яўляецца адным з выбітных дасягненняў грамадзянскай інжынерыі XIX стагоддзя.
Дарога поўнасцю функцыянуе. Яна ў 1998 годзе аб’яўлена аб’ектам сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.
1924 год. У БССР скасавана старое і ўведзена новае раянаванне – акругі з раёнамі.
Адміністратыўна-тэрытарыяльнае дзяленне праведзена на падставе рэкамендацый географа А. Смоліча.
Утвораны 10 акруг – Аршанская, Бабруйская, Барысаўская, Віцебская, Калінінская /цэнтр – Клімавічы/, Магілёўская, Мазырская, Мінская, Полацкая, Слуцкая па 7-12 раёнаў, усяго 100 раёнаў, у тым ліку Асіповіцкі, Клічаўскі, Бялыніцкі, Глускі, Круглянскі, Бабруйскі, Быхаўскі, Прапойскі (зараз – Слаўгарадскі), Чавускі, Горацкі, Дрыбінскі, Чэрыкаўскі, Краснапольскі, Крычаўскі, Клічаўскі, Касцюковіцкі, Лупалаўскі, Мсціслаўскі, Магілёўскі, Хоцімскі, Шклоўскі, 1 202 сельсаветы.
1941 год. “Фермапілы ХХ стагоддзя” каля в. Сакольнічы пад Крычавам.
Гэта было сапраўднае пекла. Танкі загараліся адзін за адным. Пяхота, якая хавалася за бранёй, залегла. Камандзіры ў разгубленасці і не могуць зразумець крыніцу шквальнага агню. Здаецца, б’е цэлая батарэя. Агонь прыцэльны. У нямецкай калоне – 59 танкаў, дзясяткі аўтаматчыкаў і матацыклістаў…
Старшы сяржант Мікалай Сірацінін (1921, Арол-1941) застаўся адзін прыкрыць адступленне. Ён размясціўся на ўзгорку ў густым жыце каля калгаснай стайні. Калі на досвітку пайшлі нямецкія танкі, Мікалай падбіў першую і апошнюю машыны калоны, утварыўшы корак на дарозе… За 2,5 гадзіны бою Сірацінін знішчыў 11 танкаў, 7 бронемашын, 57 салдат і афіцэраў.
Калі фашысты ўсё ж выйшлі на пазіцыю Сірацініна, у яго засталося ўсяго 3 снарады з 60. Прапаноўвалі здацца. Мікалай адказаў стралянінай па іх з карабіна.
1942 год. Пачалася Сталінградская бітва.
Сталінградская бітва (17 ліпеня 1942 – 2 лютага 1943) – адна з найбуйнейшых у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гадоў.
200 дзён і начэй на берагах Дона і Волгі, а затым ля сцен Сталінграда і непасрэдна ў самім горадзе працягвалася жорсткая бітва. Яна разгарнулася на тэрыторыі ў 100 000 квадратных кіламетраў пры працягласці фронту ад 400 да 850 кіламетраў.
Удзельнічала ў ёй з двух бакоў звыш 2,1 мільёна чалавек.
Нямецка-фашысцкае камандаванне планавала разграміць савецкія войскі на поўдні краіны, авалодаць нафтавымі раёнамі Каўказа, багатымі сельскагаспадарчымі раёнамі Дона і Кубані, парушыць камунікацыі, якія звязваюць цэнтр краіны з Каўказам.
Падчас Сталінградскай бітвы савецкія войскі атачылі і знішчылі галоўныя сілы 4-й танкавай і 6-й палявой армій, разграмілі 3-ю і 4-ю румынскую і 8-ю італьянскую арміі. Страты немцаў склалі звыш 800 000 чалавек, было ўзята ў палон звыш 91 000 чалавек. Агульныя страты суперніка склалі каля 1,5 мільёна чалавек. У Германіі ўпершыню за гады вайны была аб’яўлена нацыянальная жалоба.
Перамога савецкіх войскаў у Сталінградскай бітве стала пераломным этапам падчас Другой Сусветнай вайны. Паражэнне фашысцкага блока пад Сталінградам падарвала давер да Германіі з боку яе саюзнікаў, спрыяла актывізацыі руху Супраціўлення ў краінах Еўропы. Японія і Турцыя вымушаны былі адмовіцца ад планаў актыўных дзеянняў супраць СССР.
Фантан «Бармалей», Сталінград. Фота Э. Еўзерыхіна
1944 год. На другі дзень пасля Партызанскага парада ў Мінску, адбыўся “Марш пераможаных” у Маскве.
Шэсце 42 000 нямецкіх ваеннапалонных працягвалася 2 гадзіны 25 хвілін. Другая група ў 15 000 чалавек прайшла за 4 гадзіны 20 хвілін.
За палоннымі ішлі палівальныя машыны, сімвалічна змываючы бруд з асфальта. Па вуліцах былі праведзены 57 000 нямецкіх вайскоўцаў, якія былі ўзяты ў плен пры Беларускай аперацыі “Баграціён”.
1945 год. У Патсдаме, прыгарадзе Берліна, адкрылася апошняя канферэнцыя лідэраў “Вялікай тройкі” – кіраўнікоў трох найбуйных дзяржаў антыгітлераўскай кааліцыі ў Другой сусветнай вайне І. Сталіна, Г. Трумэна і У. Чэрчыля.
У гісторыі яна вядома як Патсдамская, ці Берлінская, канферэнцыя.
Галоўнай яе мэтай стала вызначэнне далейшых крокаў па пасляваенным ладзе Еўропы. І за 17 дзён кіраўнікі краін-пераможцаў прынялі найважнейшыя рашэнні па ўладкаванні зрынутай Германіі.
1955 год. У амерыканскім Анахайме, на поўдзень ад Лос-Анджэлеса, адкрыўся “Дыснэйлэнд”.
Яго адкрыў амерыканскі “кароль мультыплікацыі” і ўдачлівы кінабізнесмэн Уолт Дысней. “Дыснэйлэнд” – чароўная краіна сімпатычных герояў яго знакамітых мультфільмаў.
Да 1985 года ў “Дыснэйлэндзе” пабывалі 250 мільёнаў наведвальнікаў. У 1971 годзе другі амерыканскі “Дыснэйлэнд” з’явіўся ў Фларыдзе, у 1983-м – падобны парк адкрыўся пад Токіо, а ў 1992-м – пад Парыжам.
Зараз парк працуе на 200 гектарах. У ім пабывала сумарна пад 800 мільёнаў наведвальнікаў.
1956 год. Нарадзіўся Барыс Крайко.
Беларускі географ, педагог.
Выхаванец факультэта прыродазнаўства Мінскага педінстытута (1978).
Працаваў дырэктарам Нацыянальнага інстытута адукацыі, галоўным рэдактарам часопіса “Геаграфія: праблемы выкладання”.
Суаўтар школьных падручнікаў па геаграфіі.
1959 год. Нарадзіўся Барыс Пятровіч (Сачанка).
Беларускі празаік.
Працаваў у «Гомельскай праўдзе», «Звяздзе», «Літаратуры і Мастацтве», часопісе «Полымя».
Заснавальнік і галоўны рэдактар часопіса «Дзеяслоў», вакол якога аб’ядналіся самыя знакамітыя ў краіне дэмакратычныя пісьменнікі, перспектыўныя маладыя аўтары, што дало магчымасць паўнавартасна адлюстроўваць сучасны літаратурны працэс.
Старшыня Рады ГА «Саюз беларускіх пісьменнікаў». Выдавец больш 60 кніг беларускіх аўтараў у серыі «Кнігарня пісьменніка», больш дзесятка кніг у бібліятэчцы часопіса «Дзеяслоў».
Яскравы прадстаўнік экзістэнцыялізму ў сучаснай беларускай літаратуры, які ў творчасці спалучае адданасць класічнай літаратурнай традыцыі з дакладна выверанымі назіраннямі за рэаліямі.
1959 год. Нарадзілася Вольга Русілка.
Беларуская паэтэса, літаратуразнавец.
Загадчык кафедры беларускай літаратуры Віцебскага дзяржуніверсітэта імя П. Машэрава, кандыдат філалагічных навук, дацэнт.
Суаўтар падручніка “Родная літаратура” для 7 класа школ, метадычных дапаможнікаў.
1998 год. Памёр Сяргей Сідор (1937-1998).
Беларускі географ, доктар педагагічных навук, прафесар, грамадскі дзеяч.
Працаваў на геаграфічных факультэтах Магілёўскага педінстытута, БДУ.
Суарганізатар школьнай алімпіяды па геаграфіі, часопіса «Геаграфія: Праблемы выкладання». Адзін з ініцыятараў распрацоўкі новай канцэпцыі выкладання геаграфіі. Заклаў асновы сучаснай беларускай сацыяльна-эканамічнай геаграфіі, навуковай геаграфічнай тэрміналогіі.
Працягваў справу А. Смоліча, стварыў першы ў незалежнай Беларусі паўнавартасны беларускамоўны падручнік па геаграфіі Беларусі.
2000 год. Памерла Эдзі Агняцвет (Каган, 1913-2000).
Беларуская паэтэса, перакладчыца.
Пісала пераважна для дзяцей. Выдала 26 кніг паэзіі, шэраг паэм, лібрэта, кнігу для чытання ў 4 класе «Роднае слова».
Перакладала на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, французскіх і іншых класікаў. Узнагароджана міжнародным Ганаровым дыпломам імя Х. Андэрсена.
2008 год. Памёр Віталь Шкраба (1970-2008).
Беларускі прафесійны баксёр.
Двухразовы чэмпіён Беларусі ў суперцяжкай вазе (97 кг), чэмпіён СНД. Праводзіў баі з многімі вядомымі баксёрамі, у тым ліку з Мікалаем Валуевым і Мікалаем Паповым. Акрамя бокса займаўся лёгкай, цяжкай атлетыкай, плаваннем.
Загінуў пры цьмяных абставінах.
2014 год. Авіякатастрофа Boeing 777 пад Данецкам.
Boeing авіякампаніі Malaysia Airlines рэйса Амстэрдам-Куала-Лумпур быў збіты. Загінулі 283 пасажыры і 15 членаў экіпажа. Найбуйнейшая авіякатастрофа XXI стагоддзя.
Падчас міжнаронага расследвання ўстаноўлена, што самалёт быў збіты ЗРК “Бук” 53-й зенітна-ракетнай брыгады Мінабароны Расіі.
19 чэрвеня 2019 прадстаўнікі міжнароднай сумеснай следчай групы афіцыйна назвалі імёны чатырох падазраваных па справе аб гібелі борта MH17. Гэта – былы міністр абароны самаабвешчанай ДНР І. Гіркін (Стралкоў), а таксама Л. Харчанка, А. Пулатаў і С. Дубінскі. Выдадзена чатыры ордэры на іх арышт.
9 сакавіка 2020 года ў Нідэрландах у судовым комплексе Схіпхала пачаліся слуханні па справе аб забойстве 298 чалавек, а таксама аб наўмысным знішчэнні самалёта. Ніводзін з чатырох падазраваных на судовае паседжанне не з’явіўся.
17 лістапада 2022 года суд прызнаў І. Гіркіна і яго падначаленых С. Дубінскага і Л. Харчанку вінаватымі і датычнымі да знішчэння самалёта «Boeing» MH17 і забойства 298 яго пасажыраў у небе над Данбасам.
