28 ліпеня ў гісторыі. Дзень хрышчэння Русі, памяці ахвяр І Сусветнай, расстраляных у Катыні. Бульбяная экспансія. Вызваленне Беларусі.

Сусветны дзень барацьбы супраць гепатыта (World Hepatitis Day, з 2008 года).

Праводзіцца па ініцыятыве Міжнароднага альянсу па барацьбе з гепатытам у гонар дня нараджэння амерыканскага лекара Баруха Блумбэрга, лаўрэата Нобелеўскай прэміі, які адкрыў вірус гепатыта B.

Гепатыт – віруснае захворванне печані, якое наносіць зруйнавальны ўдар па ўсім арганізме. Захворванне прызнана глабальна небяспечнай праблемай аховы здароўя.  На гепатыт віруснай мадыфікацыі хварэе больш за 2 мільярды чалавек – кожны чацвёрты жыхар Зямлі.

У гэты дзень ладзяцца асветніцкія акцыі, прафілактычныя мерапрыемствы: правядзенне дыягностыкі, вакцынацыя.

Гепатыты B і C у сукупнасці штогод забіраюць жыцці да 1,5 мільёнаў чалавек. А на фоне пандэміі COVID-19 колькасць смерцяў ад віруснага гепатыту павялічылася.

2348 год да н.э. Ной упершыню адчыніў акно ў каўчэгу і паслаў галубку на пошукі зямлі.

Вада меншала да 10-га месяца. У 11-ы месяц, у 1 дзень Ной адчыніў вакенца, і паслаў крумкача, каб даведацца, ці адступіла вада. Птушка накінулася на целы мёртвых і не вярнулася да Ноя.

Ной паслаў галубку. Яна, не знайшоўшы апоры нагам сваім, палятала і вярнулася да Ноя. Праз 7 дзён, другі раз даслаў галубку. Птушка вярнулася да Ноя і прынесла ў дзюбе галінку алівы. Так Ной зразумеў, што адступіла вада. Яшчэ праз 7 дзён, паслаў галубку, і яна не вярнулася ў каўчэг, бо сышла вада з улоння зямлі. Ной жа дабраславіў птушку, хай будзе чыстай і наймудрэйшай сярод усіх птушак. Крумкача ж пракляў, залічыў да нячыстых птушак.

Было Ною 601-е лета яго жыцця. Працягваўся патоп на зямлі 20 месяцаў.

Праваслаўныя цэрквы шануюць памяць роўнаапостальнага князя Уладзіміра. Дзень хрышчэння Русі.

Хрышчэнне адбылося ў 988 годзе.

Лічыцца, што полацкія крывічы хрысціліся ў Дзвіне, радзімічы – у Блакітнай Крыніцы.

1586 год. У Англію з Калумбіі сэрам Томасам Хэрыётам прывезены клубні бульбы.

На Беларусь бульбу (гульбу) ў Гродна завезлі ў 1600-я гады шатландцы, а распаўсюджвацца яна пачала па ВКЛ з 1664 года з Бярозы – уладанняў Францішка Сапегі.

Бульба выратавала беларусаў ад голаду пасля вайны 1654-1667 гадоў.

Прыніжальная назва беларусаў “бульбаш” з боку рускіх спачатку адносілася толькі да ўніятаў, потым – да навабранцаў з літоўска-беларускіх губерняў.

У Расійскай імперыі па пасяўных плошчах і зборах бульбы выдзялялася Магілёўская губерня.

У СССР беларусы больш за іншых вырошчвалі і спажывалі бульбу. Хаця бульба – адзін з сімвалаў Беларусі, яе часта імпартуюць з Афрыкі, Азіі.

1812 год. Нарадзіўся Юзаф Крашэўскі (1812-1887).

Беларускі і польскі пісьменнік, “польскі Дзюма”.

Гісторык, фалькларыст, рэдактар, выдавец, публіцыст, музыка, мастак, акадэмік. Удзельнік паўстання 1830-1831 гадоў. Пачынальнік польскай рэалістычнай прозы, аўтар больш за 600 тамоў твораў.

У Польшчы яго творы ўваходзяць у канон школьнай праграмы. Паўплываў на творчасць шматлікіх аўтараў, у тым ліку Э. Ажэшкі, Я. Купалы.

1890 год. Нарадзіўся Язэп Рэшаць (1890-1958).

Дзеяч беларускай эміграцыі, рэлігійны і культурна-асветны дзеяч, навуковец, пісьменнік, драматург і публіцыст.

Доктар філасофіі і тэалогіі. Адзін з відных тэолагаў і вучоных у гісторыі беларускага хрысціянскага руху XX стагоддзя.

У 1938 годзе выехаў у ЗША да ксяндза Яна Тарасевіча ў Ліс-Ілінойс каля Чыкага, дзе ўступіў у ордэн бенедыкцінцаў.

Аўтар рэлігійных і навуковых кніг “З Хрысьціянскай Аполёгэтыкі”, “Сьвятыя”, “Асновы хрысціянскай веры для беларускага народа”, “Кароткі Катэхізм для Беларусаў-Каталікоў”. Адзін з распрацоўшчыкаў статуту Лігі абароны правоў беларусаў-каталікоў.

Пад псеўданімам Язэп Рушчанец выдаў п’есы “Першыя Ластаўкі”, “Зорка-ідэя”.

1897 год. Памёр Янка Лучына (Неслухоўскі, 1857-1897).

Беларускі паэт, перакладчык.

Псеўданімам Лучына падпісваў толькі творы на беларускай мове. Пісаў на польскай, рускай, беларускай мовах і ў розных жанрах.

Аўтар аднаго з першых твораў пра паўстанне 1863-1864 гадоў.

1914 год. Аўстра-Венгрыя аб’явіла вайну Сербіі.

Пачалася Першая сусветная вайна (28 ліпеня 1914-11 лістапада 1918), якая знішчыла чатыры вялікія імперыі Старога Свету – Германскую, Расійскую, Аўстра-Венгерскую і Асманскую.

У 38 краінах-удзельніцах загінула 10 млн. чалавек. Страты Беларусі склалі ад 600 тысяч да 1 мільёна жыхароў.

Магілёў з 1915 да 1918 года з’яўляўся ваеннай сталіцай Расіі, у 1915-1917 гадах знаходзілася царская Стаўка.

1917 год. У Магілёў прыбыў новы галоўнакамандуючы рускімі ўзброенымі сіламі генерал Л. Карнілаў.

Разагнаў усе мясцовыя “саветы” і партыі, закрыў газету “Молат”, навёў парадак у вайсковых часцях.

1920 год. Памёр Алесь Гарун (Прушынскі, 1887-1920).

Беларускі паэт, празаік, драматург, публіцыст, грамадскі дзеяч.

Віцэ-старшыня Усебеларускага з’езда 1917 года, сустваральнік БНР, рэдактар газеты «Беларускі шлях», адзін са стваральнікаў беларускай нацыянальнай арміі.

У 1907 годзе быў арыштаваны за антыўрадавую дзейнасць, асуджаны на ссылку і пажыццёвае пасяленне ў Сібіры. Працаваў у Іркуцкай губерні, на баржы на рацэ Лене, на залатых прыісках у Якуціі.

Публікаваўся ў газеце «Наша ніва». Аўтар  вершаў, паэм, паэтычных водгукаў на вершы сучаснікаў, зборніка «Матчын дар», які з’яўляецца адным з найвыдатнейшых паэтычных дасягненняў ХХ стагоддзя.

Памёр у Кракаве па дарозе на курорт Закапанэ.

У гонар паэта ў Фрунзенскім раёне Мінска названа вуліца.

1944 год. Часцямі 1-га Беларускага фронта маршала К. Ракасоўскага ад нямецкіх войск вызвалены Брэст. 

Беларусь цалкам вызвалена з-пад варожай акупацыі.

1945 год.  Нарадзіўся Рыгор Белацаркоўскі.

Беларускі акцёр, Народны артыст.

Скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут.

З 1985 года працуе ў Магілёўскім абласным драматычным тэатры, вядучы акцёр.

1997 год. Памёр Лявон Луцкевіч (1922-1997).

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, педагог, мемуарыст.

Сын прэм’ер-міністра БНР Антона Луцкевіча.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію.

У Другую сусветную вайну настаўнічаў у Радашковічах і Баранавічах, прымаў удзел у нацыянальным падполлі.

Арыштаваны НКДБ у Польшчы ў канцы 1945, быў асуджаны на судовым працэсе над кіраўніцтвам Беларускай Незалежніцкай Партыі.

У 1988 годзе стварыў віленскае беларускае культурнае таварыства. З канца 1980-х г. актыўна падтрымліваў беларускі адраджэнскі рух. Аўтар кнігі “Вандроўкі па Вільні”.

2000 год. У Катыні пад Смаленскам адкрыты мемарыял польскіх і расійскіх ахвяр НКУС – першы ў Расіі міжнародны помнік ахвярам сталінізму.

Адкрыты да 60-годдзя расстрэлу палонных афіцэраў польскага войска – усяго 21 857 чалавек, у тым ліку ўраджэнцаў Беларусі.

У 2010 годзе пад Катынню адбылася авіакатастрофа, у якой загінула польская дэлегацыя на чале з Прэзідэнтам Польшчы, якая ляцела на 70-годдзе Катынскага расстрэлу. Расійскія ўлады зараз імкнуцца да закрыцця мемарыяла.

2007 год. У Шклове адкрыты помнік агурку.

Аўтар помніка скульптар Андрэй Вараб’ёў.

Шклоў – рэгіянальная агурковая сталіца, радзіма самага смачнага ў свеце, смарагдава-зялёнага і пурпурна-хрумсткага агурка.

З 2006 года ў Шклове ладзяць сваё свята – Дзень агурка.

Дзень у гісторыі. 14 снежня. Пачатак друкавання шрыфтам Іллі Капіевіча. Амундсен дасягнуў Паўднёвага полюса. Нарадзіўся празорлівец Настрадамус

Дзень Святога Навума.
Навум напісаў кнігу прароцтваў, якая ўвайшла ў Святое Пісанне, і якая складаецца, з 3-х частак. Святому Навуму моляцца як аб пачатку вучэння, так і аб дапамозе ў зразуменні навукі наогул.  «Навум наставіць на вум». Лічылася, што гэты дзень самы прыдатны для таго, каб аддаваць падрослых дзетак вучыцца, таму Святога Навума яшчэ называюць Пісьменным. Настаўнікам у гэты дзень рабілі падарункі, частавалі іх.

1287 год. На нідэрланскім узбярэжжы Паўночнага мора адбылася катастрафічная паводка.
Яе ахвярай сталі каля 50 тысяч чалавек і пасля яе засталіся вялізныя разбурэнні. Мноства вёсак патанула ў вадзе. Возера Флева пераўтварылася ў бухту Зэйдэрзэе Паўночнага мора. З прычыны страты вялікай колькасці земляў і адноснай неабароненасці ўзбярэжжаў многія жыхары перасяліліся на больш высока размешчаныя тэрыторыі.

Карты Нідэрландаў выразна перадаюць наступ Паўночнага мора.

1503 год. Нарадзіўся Настрадамус.  

Вядомы французскі празорлівец, урач, алхімік, гісторык, вядомы сваімі прароцтвамі.

На працягу стагоддзяў тлумачальнікі бачаць у прароцтвах Настрадамуса нешта вельмі дзіўнае, якое выходзіць за рамкі простай выпадковасці. Аднак праходзіць час, і новыя пакаленні выяўляюць новае разуменне раней растлумачаных фраз.

Настрадамус верыў, што падзеі сусветнай гісторыі цыклічна паўтараюцца, таму што паўтараюцца планетныя канфігурацыі і адбываюцца аднолькавыя азнакі. І ён апісаў падзеі мінулага ў надзеі, што такія зноў адбудуцца ў будучыні.

Памёр 2 ліпеня 1566 года.

1708  год. Пачатак друкавання грамадзянскім шрыфтам у Расіі

У выніку рэформы Пятра І быў зменены алфавіт, сталі выкарыстоўвацца арабскія лічбы, спрошчаны правапіс. Расійскія крыніцы поўнасцю замоўчваюць факт, што шрыфт распрацаваў ураджэнец Мсціслава, літвін Ілля Капіевіч (1651-1714), які быў першым настаўнікам Пятра I у Галандыі. Капіевіч распрацваў графалагічную сістэму на аснове шрыфта Ф. Скарыны з улікам літараў лацінскага алфавіту. Мовазнаўца Ян Станкевіч назваў гэты шрыфт капіеўкаю.

1851 год. Нарадзіўся Эдвард Роп. 

Рэлігійны і грамадска-палітычны дзеяч Літвы, Беларусі і Польшчы.

Выступаў супраць атаясамлівання каталіцызму з польскасцю, спрыяў увядзенню літоўскай і беларускай моў у царкоўнае жыццё.

Заснавальнік Канстытуцыйна-каталіцкай партыі Літвы і Беларусі (1906), газеты «Nowine Wilenskie», выдаваў газету «Kurier Litewski».

Вельмі прыхільна ставіўся да мясцовых нацыянальных рухаў, за што быў адхілены рускімі ўладамі ад кіравання Віленскай дыяцэзіяй.

З 1917 да 1931 года быў архібіскупам Магілёўскай рымска-каталіцкай архідыяцэзіі з рэзідэнцыяй у Петраградзе.

У пачатку 1919 года арыштаваны Петраградскай ЧК. У выніку хадайніцтва папы рымскага  вызвалены і адпраўлены ў Польшчу. Там працягваў рэлігійную і грамадскую дзейнасць.

Прамёр 25 ліпеня 1939 года.

 
1890 год. Нарадзіўся Іван Гаўрыс. 

Беларускі мастак.

Скончыў Віцебскае мастацкае вучылішча, вучыўся ў М. Шагала, у майстэрні Веры Ермалаевай.  Быў сябрам віцебскага авангарднага аб’яднання УНОВИС, якое стварыў К. Малевіч.

Будучы рэктарам Віцебскага мастацкага практычнага інстытута, запрасіў на працу мастакоў Юдаля Пэна, Саламона Юдовіна, Абрама Бразера, Яфіма Мініна.  Быў выкладчыкам беларусазнаўства ў віцебскіх школах, Віцебскага кінатэхнікума, актыўным удзельнікам Віцебскага акруговага таварыства краязнаўства.

20 кастрычніка 1937 года асуджаны па сфабрыкаванай справе «Польскай арганізацыі вайсковай» да найвышэйшай меры пакарання.

Расстраляны 4 лістапада 1937 года непадалёк ад Віцебска.

 

1906 год. У Мінску заснавана кніжнае таварыства «Мінчук». 

Заснавана на кааператыўнай аснове для выдання і распаўсюджвання беларускіх кніг і газет Антонам Шабуняй, Уладзімірам Самойлам, Сяргеям Скандраковым і іншымі. Разам з выдавецтвам «Нашай Нівы» выдала ў 1907 годзе кірыліцай і лацінкай апавяданне Элізы Ажэшкі «Гедалі». Рыхтавала да друку «Жалейку» Янкі Купалы. Спыніла дзейнасць з-за адсутнасці сродкаў 30 снежня 1909 года.

Фота: выдавец Антон Шабуня.

 

1911 год. Экспедыцыя Руаля Амундсена дасягнула Паўднёвага полюса. 

Амундсен з чатырма таварышамі першым дасягнуў Паўднёвага полюса Зямлі і паставіў там сцяг Нарвегіі.

У паход яго каманда выступіла 19 кастрычніка з 85-й паралелі на чатырох нартах, у якія запрэглі 52 сабакі. Пераадолець ім прыйшлося 1500 км – праз хрыбты вышынёй 2300-3300 метраў пры тэмпературы каля 40°C і моцных вятрах. Па дарозе туды і назад падарожнікі забілі 40 сабак, з іх варылі суп сабе і іншым сабакам, якія яшчэ маглі працаваць у запрэжках. На полюсе нарвежцы паставілі палатку, дзе дазволілі сабе тры дні адпачынку, а потым адправіліся назад і дабраліся да базы дакладна ў дзень, указаны ў графіку Амундсена. Праз месяц да Паўднёвага полюса дабраўся англійскі палярнік Роберт Скот, каб пабачыць пакінуты яго супернікам нарвежскі сцяг.

 

1905 год. Нарадзіўся Мікалай Дарожкін. 

Беларускі міколаг і фітапатолаг, акадэмік, доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар. Заслужаны дзеяч навукі.

Працаваў у розных навуковых і навучальных установах, у БДУ, дырэктарам Інстытута біялогіі, Беларускага навукова-даследчага інстытута бульбаводства і плодаагародніцтва, загадчыкам лабараторыяй у Інстытуце эксперыментальнай батанікі АН БССР.

Яму належаць працы па фітапаталогіі сельскагаспадарчых культур, біялогіі пашырэння ўзбуджальнікаў хвароб збожжавых і бабовых культур, бульбы, таматаў.

Аўтар больш за 600 навуковых прац, у тым ліку 23 манаграфій, шэрагу патэнтаў.

Памёр 27 красавіка 1993 года. 

 

1947 год. Прынята Пастанова Савета Міністраў СССР і ЦК ВКП(б) “Аб правядзенні грашовай рэформы і адмене картак на харчовыя і прамысловыя тавары”.

Згодна з гэтым дакументам усе наяўныя грошы грамадзян і арганізацый павінны былі абменьвацца на новыя купюры ўзору 1947 года ў суадносінах 1:10. Безнаяўныя грошы падлягалі абмену на льготных умовах. Уклады да 3000 рублёў заставаліся без змены; да 10 000 рублёў мяняліся па курсе 3:2; больш за 10 000 рублёў дзяліліся на тры часткі: першая – 3 000 рублёў, абменьвалася 1:1, другая – 7 000 – 3:2, астатняя частка ўкладу – звыш 10 000 – 2:1.

Рэформа вельмі істотна паўплывала на эканоміку СССР. Змяншэнне грашовай масы прыкладна ў 2,5 раза павысіла пакупную здольнасць рубля, а цэны на харчовыя тавары на працягу наступных 7 гадоў зменшыліся на 47%.

 

1955 год. З канвеера Мінскага гадзіннікавага завода сышоў першы гадзіннік. 

Гэта быў гадзіннік «Заря» – самы маленькі і вытанчаны з тых, якія вырабляліся ў СССР. Яго рысунак быў перададзены з Пензенскага гадзіннікавага завода. Мінскі завод – 14-ы у СССР па выпуску гадзіннікаў, вядомы сваімі гадзіннікамі «Луч», «Заря» і «Вымпел».

Фота: Гадзіннікі “Луч” 

 

2019 год. Памёр Уладзімір Цыплакоў (1969-2019). 

Прафесійны беларускі хакеіст.

У складзе зборнай Беларусі гуляў на 6 чэмпіянатах свету і дзвух Алімпіядах (1998, 2002), быў найлепшым нападнікам.

Быў першым беларусам, які ў сярэдзіне 1990-х гадоў замацаваўся ў НХЛ. Праз год пасля яго загуляў Руслан Салей, у 2000-я з’явіліся Міхаіл Грабоўскі і браты Касціцыны.

Пасля заканчэння кар’еры хакеіста працаваў трэнерам, узначальваў мінскае «Дынама».

Пахаваны ў Мінску на Ўсходніх могілках.

Дзень у гісторыі. 19 лістапада. Сусветны дзень прыбіральні. Заснаваны Тэўтонскі ордэн. Паводка ў Галандыі забрала 100 000 жыццяў. «Дынама» Мінск – чэмпіён

Сусветны дзень жаночага прадпрымальніцтва (World Women’s Entrepreneurship Day) адзначаюць у 144 краінах.

Гендарная роўнасць і пашырэнне правоў жанчыны прызнаны крытычна важнымі аспектамі ўстойлівага развіцця. 

Сёння сярэдні жаночы бізнес адстае па памеры і дынаміцы росту ў параўнанні з канкурэнтамі-мужчынамі. Жанчыны ў Беларусі атрымліваюць у сярэднім на 25 % менш, чым мужчыны. Імавернасць адмовы ў выдачы крэдыту на развіццё бізнесу для жанчын на 55 % вышэйшая, чым для мужчын.

У Беларусі ў асноўным жанчыны адказваюць за выкананне розных хатніх абавязкаў. Каля 40 % жанчын і толькі 9 % мужчын, якія вядуць бізнес, выконваюць амаль усю працу па доме. 37 % жанчын і толькі 0,74 % мужчын гавораць, што догляд дзяцей з’яўляецца іх абавязкам. Падобныя лічбы і ў адказах на пытанне «Хто застаецца дома, калі дзеці хварэюць?» – 32 % жанчын і толькі 1 % мужчын.

Міжнародны мужчынскі дзень (International Men’s Day, з 1999 года). 

Адзначаецца ў Аўстраліі, некаторых краінах Карыбскага басейна, Паўночнай Амерыкі, Азіі, Еўропы і ў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

Мэта дня – прыцягнення ўвагі да гендарнай дыскрымінацыі і да праблемы няроўнасці полаў. Арганізатарамі свята робіцца ўпор на захаванне здароўя хлопчыкаў і мужчын, і на падкрэсленне пазітыўнага ўплыву мужчын на сям’ю і выхаванне дзяцей. Гаворачы ад імя ЮНЕСКА, Інгеборг Брэйнес, дырэктар па сувязях з грамадскасцю Бюро ЮНЕСКА ў Жэневе адзначыла: «Гэта выдатная ідэя, якая дазволіць палепшыць гендарны баланс».

Сусветны дзень прыбіральні (з 2002 года). 

Абвешчаны ў 2001 годзе ў Сінгапуры, які славіцца бездакорнай чысцінёй прыхожых месцаў, на І Міжнароднай канферэнцыі па праблемах прыбіральняў.

Устаноўлены для стымулявання дзеянняў па пераадоленні глабальнага крызісу ў галіне санітарыі. Ва ўсім свеце больш за 4,2 мільярда чалавек жывуць без “бяспечнай кіраванай санітарыі”.

Цікавыя факты: 

Першая сядзячая прыбіральня прыналежыла шумерскай царыцы і была створана ў 2600 годзе да н.э.

Каля 5000 гадоў назад у індыйскім горадзе Махенджа-Дара існавала агульнагарадская сістэма каналізацыі, а 2-3-х павярховыя дамы ўтрымоўвалі памяшканні для адводу сцёкавых вод і каналізацыйныя збудаванні – з ваннамі і прыбіральнямі.

Родапачынальнікам грамадскіх прыбіральняў лічыцца Старажытны Рым.

“Грошы не пахнуць”. У часы праўлення рымскага імператара Веспасіана была ўведзена культура прыбіральняў і прынята рашэнне спаганяць плату ў бюджэт з гэтых устаноў.

Згодна з даследаваннямі, на працягу жыцця кожны чалавек праводзіць на ўнітазе ад некалькіх месяцаў да 3-х гадоў. У сярэднім чалавек ходзіць у прыбіральню 2500 разоў у год. Акрамя таго, жанчыны ходзяць у прыбіральню часцей за мужчын.

tunnel.ru

  1190 год. Заснаваны Ордэн тэўтонскіх рыцараў шпіталя Святой Марыі ў Палесціне. Тэўтонскі (Нямецкі, Прускі) ордэн.

У браты залічваліся толькі немцы. 

Ажыццяўляў у ХІІІ-ХV стагоддзях палітыку папскай экспансіі і феадальнай агрэсіі ў Прыбалтыцы.  

У Прыбалтыцы ўтварылася буйная феадальная ваенна-каланізацыйная дзяржава Тэўтонскага ордэна, якая перакрыла выхад да Балтыйскага мора Польшчы, Літве, Масковіі. Апорнымі пунктамі крыжакоў у захопленых землях сталі ўмацаваныя замкі. 

Пагроза з боку ордэна зблізіла Польшчу і Вялікае княства Літоўскае і ў Грунвальдскай бітве 1410 года крыжакі пацярпелі вырашальнае паражэнне. 

У 1466 годзе Тэўтонскі ордэн прызнаў сябе васалам Польшчы і вярнуў ёй Усходняе Памор’е. 

У 1525 годзе вялікі магістр А. Брандэнбургскі правёў секулярызацыю ўладанняў Тэўтонскага ордэна ў Прыбалтыцы, і яны ператварыліся ў герцагства Прусію. 

У 1809 годзе Напалеон скасаваў ордэн. Адноўлены ў 1834 годзе ў Аўстрыі ў якасці каталіцкага шляхецкага саюза. 

Пасля 1918 года і да гэтага часу існуе толькі святарская галіна ордэна, ператвораная Піем XI у духоўны ордэн з рэзідэнцыяй у Вене. Таксама Тэўтонскі ордэн працягвае існаваць у рамках пратэстантызму ў Утрэхце.

tunnel.ru

1421 год. Галандыю напаткала найбуйнейшая за пяць стагоддзяў катастрафічная паводка. 100 тысяч чалавек патанулі. 

Паводка была выклікана штармавым “прылівам Святой Лізаветы” (у дзень памяці Лізаветы Цюрынгскай). На паўднёвы захад ад Дордрэхта гнаныя лютым заходнім ветрам воды Паўночнага мора сутыкнуліся з сустрэчнымі водамі рэк Мааса і Ваала, якія падняліся ад дажджоў. Уся сістэма дамбаў была разбурана, і ў адзін дзень у гэтым надзвычай густанаселеным рэгіёне пад вадой апынуліся 72 пасяленні.

Нямногіх пакінутых у жывых, у тым ліку, па легендзе, аднаго немаўля ў зыбцы, вынесла на невялікі кавалак сушы, які назвалі Кіндэрдам (“Дзіцячая дамба”). Калі вада сышла, на месцы пасяленняў і палёў застаўся “архіпелаг” парослых трыснягом багністых астраўкоў, які названы Бейсбосх (“Трысняговы лес”).

На фота карціна Лоўрэнс Альма-Тадэма. Паводка ў Бісбасе ў 1421 годзе, 19 лістапада. Другая паводка Святой Лізаветы ў Нідэрландах. 

tunnel.ru

1557 год. Памерла Бона Сфорца. Каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта I Старога, маці Жыгімонта II Аўгуста.

Імкнулася ўзмацніць палітычную ўладу і эканамічную моц манархіі, абараняла дзяржаўныя землі ад незаконнага прысваення феадаламі.

Правяла эканамічную рэформу Валочная памера (1557) на прынцыпах інтэнсіўнага вядзення гаспадаркі, з выкарыстаннем меліярацыі, палепшанага севазварота, з унармаваным падаткаабкладаннем.

Паспрыяла пашырэнню найноўшых заходнееўрапейскіх кулінарных, культурных, тэхнічных дасягненняў, спажывецкіх прыхільнасцяў эпохі Рэнесансу ў Польшчы і ВКЛ. 

З яе дзейнасцю звязваюць з’яўленне або пашырэнне ў меню арыстакратыі экзатычнай усходняй садавіны – апельсінаў, лімонаў, гранатаў, фігаў, прыпраў – шафрану, фенхелю, імбіру, цынамону, цукру, а таксама аліўкаў,  разынак, мігдалаў, марцыпанаў, рысу і іншых. 

Найбольш яскравым новаўвядзеннем эпохі Боны лічыцца салата і іншая агародніна, а таксама ўвядзенне ў карыстанне відэльцаў.

Яе імем была названа цэнтральная плошча мястэчка Моталь (зараз – плошча Леніна).

На выяве: Бона Сфорца пэндзля Банавентуры Дамброўскага, 1840-я гады.

wikimedia.org

1640 год. Памёр Крыштаф Радзівіл. Грамадскі і дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай. Гетман польны літоўскі, кашталян і ваявода віленскі, вялікі гетман літоўскі.

Прыхільнік кальвінізму,  здольны ваенаначальнік.

Удзельнічаў у войнах са Швецыяй, Расіяй (1609 – 1619), у шведаў адваяваў некалькі страчаных раней крэпасцяў. У 1622 годзе адбіў пераважаючае па колькасці шведскае войска, якім камандаваў шведскі кароль Густаў Адольф.

Вызначыўся ў вайне з Расіяй (1632—1634) за Смаленск. На чале аслабленай літоўскай арміі, здолеў трымаць некалькі месяцаў у аблозе Смаленск і дачакацца польскай дапамогі на чале з Уладзіславам IV. Прымаў удзел ва ўзяцці горада, затым узначаліў смелы рэйд у глыб расійскай тэрыторыі.

Абаронца інтарэсаў кальвіністаў у краіне.

1784 год. Нарадзіўся Міхал Баброўскі. 

Славіст і ўсходазнавец, філосаф, святар. Доктар багаслоўя. Член Археалагічнай акадэміі ў Рыме, прафесар Віленскага ўніверсітэта.

Валодаў беларускай мовай. Спрыяў узнікненню беларусазнаўства, першы беларускі скарыназнавец.

Даследчык старажытных славянскіх рукапісаў і старадрукаваных кірылічных выданняў.

Разам  з Ігнатам Даніловічам лічыцца адным з першых творцаў «беларускага нацыянальнага адраджэння» альбо «беларускай нацыянальнай ідэі».

Памёр 3 кастрычніка1848 года.

wikimedia.org

 1881 год. Нарадзіўся Уладзімір Марзон

Беларускі хірург, прафесар. Заслужаны ўрач.

Працаваў земскім урачом Бабруйскага павета, хірургам Глускай, Бабруйскай бальніц.

У Бабруйску дасюль бальніцу завуць «марзонаўкай».

Загадчык кафедры хірургіі і кансультант Магілёўскай абласной бальніцы, загадчык кафедры Віцебскага медінстытута, Беларускага інстытута ўдасканалення ўрачоў.

Навуковыя працы прысвечаны ўдасканаленню аператыўных метадаў лячэння гінекалагічных і ўралагічных хвароб.

Памёр 6 верасня 1954 года.

1908 год. Нарадзіўся Мікола Засім. 

Беларускі паэт.

Удзельнік  рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны — партызан, інструктар Брэсцкага абласнога антыфашысцкага камітэта. 

Пасля вайны працаваў у Пружанскім райвыканкаме, у брэсцкай абласной газеце «Заря», у раённай газеце «Заря над Бугом», кіраваў абласным літаб’яднаннем.

Аўтар вершаў, пяці зборнікаў паэзіі, паэм.

Памёр  19 жніўня 1957 года.

1930 год. Нарадзіўся Рэм Салавухін. 

Беларускі савецкі фізік, прафесар БДУ. Член-карэспандэнт АН СССР і Міжнароднай акадэміі астранаўтыкі, акадэмік АН БССР. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар. Лаўрэат Ленінскай прэміі.

У 1976-1987 гадах працаваў дырэктарам Інстытута цепла- і масаабмену імя А. Лыкава Акадэміі навук БССР, адначасова прафесарам і загадчыкам кафедрай БДУ.

Даследаваў кінэтыку ўдарных хваляў. Атрымаў важныя вынікі ў распрацоўцы і вывучэнні газадынамічных лазерных сістэм, вывучаў працэсы пераходу гарэння ў дэтанацыю.

Прапанаваў метады вымярэння ціску, шчыльнасці, тэмпературы і іншых параметраў працэсаў ва ўдарных хвалях.

Памёр 6 студзеня 1988 года.

wikimedia.org

 1933 год. Нарадзіўся Лары Кінг. Амерыканскі тэлежурналіст, вядомы па ток-шоу «Larry King Live» (1985-2010).

Бацька Лары – Джэні і Эдзі Зэйгер,эмігранты з Беларусі: бацька з Мінска, маці з Пінска.

За сваю кар’еру правёў больш за 50 000 інтэрв’ю з палітыкамі, спартсменамі, артыстамі і іншымі знакамітымі людзьмі. Лаўрэат прэміі «Эмі», двухразовы лаўрэат прэміі «Пібадзі» і дзесяціразовы прызёр прэміі «Cable ACE».

У ліпені 2010 года Кінг абвясціў аб добраахвотным скорым закрыцці свайго шоу. Апошні выпуск выйшаў 16 снежня 2010 года. Госцем праграмы стаў Арнольд Шварцэнэгер.

1956 год. Нарадзіўся Сяргей Бандарэнка. Беларускі скульптар.

У 16-гадовым ўзросце яго скульптурныя работы былі прадстаўлены ў японскім Сапара на Сусветнай выстаўцы ЭКСПА (1972).

Ганаровы член Кітайскай акадэміі мастацтваў, яго працы ўключаны ў каталог 500 лепшых кітайскіх мастакоў.

Працуе ў станковай скульптуры. У сваёй творчасці звяртаецца да шматлікіх жанраў, але сапраўднай любоўю з’яўляюцца коні.

Найбольш значныя творы: стэла «Трыумф», Алея алімпійскай славы («Мінск-Арэна»), «Цыркавая танцоўшчыца на кані», «Клоўн з барабанам» (Беларускі дзяржаўны цырк), рэльеф «Песня пра зубра» (Нацыянальная бібліятэка), помнік Альгерду.

Працы мастака выстаўляліся ў многіх краінах Еўропы, Азіі, у ЗША. Яго скульптуры знаходзяцца ў фондах Нацыянальнага, Магілёўскага мастацкіх музеяў, галерэях Масквы, Санкт-Пецярбурга, Гале, Гамбурга, Дортмунда, Мінеапаліса і прыватных зборах шэрага краін Еўропы, Азіі і Амерыкі.

15 жніўня 2020 года адмовіўся ад спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва ў знак пратэсту супраць жорсткага здушэння мірнага выступлення беларусаў пасля фальсіфікацыі выбараў 2020 года.

wikimedia.org

 1982 год. Каманда «Дынама» (Мінск) стала чэмпіёнам СССР па футболу. 

Адзін з самых тытулаваных клубаў Беларусі. 

Каманда створана ў 1927 годзе. 

Гуляла ў вышэйшай лізе чэмпіянату СССР. 

З 1992 года мінскае «Дынама» выступае ў Вышэйшай лізе чэмпіянату Беларусі. 

Самыя вядомыя гульцы: Сяргей Алейнікаў, Анатоль Байдачны, Валянцін Бялькевіч, Сяргей Гурэнка, Андрэй Зыгмантовіч, Георгій Кандрацьеў, Юрый Курненін, Эдуард Малафееў, Міхаіл Мустыгін, Аляксандр Пракапенка, Андрэй Разін.

2008 год. Памёр Алег Лойка. 

Беларускі паэт, пісьменнік і літаратуразнавец. Член-карэспандэнт акадэміі навук Беларусі. Доктар філалагічных навук, прафесар.

Стылістычную адметнасць лекцый А. Лойкі адзначалі студэнты БДУ, Варшаўскага, Іенскага універсітэтаў.

Аўтар дапаможнікаў «Гісторыя беларускай літаратуры: Дакастрычніцкі перыяд», «Старабеларуская літаратура». Адзін са складальнікаў хрэстаматыі для ВНУ «Беларуская літаратура XIX стагоддзя».

Пад яго кіраўніцтвам абаронена 15 дысертацый.

Аўтар больш як 450 навуковых публікацый, у тым ліку шасці манаграфій, якія прысвечаны творчасці Якуба Коласа, А.Міцкевіча, М. Багдановіча, паэзіі пачатку XX стагоддзя:

Аўтар вершаў, зборнікаў паэзіі, аповесцей, раманаў, эсэ – усяго  100 кніг.

Аўтар сцэнарыя дакументальнага фільма «Максім Багдановіч» (1990).

Перакладчык на беларускую мову П. Верлена, І. Гётэ, Ф. Шылера, асобных твораў рускіх, украінскіх, літоўскіх, латышскіх, польскіх і іншых паэтаў.