29 чэрвеня ў гісторыі. Ягелончык – збіральнік зямель. Нараджэнне партызаншчыны. Таран над Магілёвам. Вызваленне Бабруйска. Нарадзіўся Сэнт-Экзюперы.

Ціхан (народны каляндар).

Ціхан-суцішнік. На святога Ціхана сонца ледзьве дыхае.

На Ціхана пявучыя птушкі заціхаюць (акрамя салаўя і зязюлі).

У гэты дзень заканчваецца маладое лета, падыходзіць сталае. Лета перасягнула гарачы ўзрост. Канчаюцца спякотныя дні. Ночы становяцца халаднейшымі.

Дзень завяршэння сяўбы жыта і пачатак вывазу гною. У гэты дзень талакой чысцілі хлявы, двары, а потым садзіліся абедаць усе разам – ладзілі свята для працаўнікоў, якія ўгнойвалі палі.

1440 год. Вялікім князем ВКЛ абраны Казімір Ягелончык (1427-1492).

Кароль польскі (1447-1492).

Пры абранні абяцаў вярнуць ВКЛ Валынь і Падолле захопленыя Польшчай, што пазней і было выканана. Вярнуў і Дарагічынскую зямлю. У Казіміра было 13 дзяцей. Аказваў матэрыяльную дапамогу студэнтам з дзяржаўнага скарбу. Выдаў Судзебнік, ліквідаваў удзельныя княствы.

Пры яго панаванні васалам Польшчы стала Мазавецкае княства, было далучана Асвенцімскае княства. У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі (1454-1466) вярнуў Памор’е, прыдбаў Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасць. Казіміру давялося амаль штогод адбіваць татарскія наезды. Падтрымаў намер наўгародскіх баяр на чале з Марфай Барэцкай далучыць Вялікі Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III пасля доўгай аблогі захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.

1455 год. Ва ўрачыстай абстаноўцы папа Калікст III зачытаў булу з заклікам 1 мая 1456 года выступіць у крыжовы паход супраць турак.

У 1453 годзе яны разбурылі 1000-гадовую Візантыйскую імперыю, і перад асманскай дзяржавай ужо трапятала ўся Еўропа. Але з паходам так нічога і не выйшла. А “Турэцкай буле” папы быў прыгатаваны лёс найкаштоўнейшага помніка гісторыі культуры: адціснуты на толькі што запушчаным станку першадрукара Іагана Гутенберга, яна захавалася. У адзіным экзэмпляры.

1875 год. Нарадзіўся Гергард Шэнберг (1875-1954).

Буйны расійскі і савецкі географ.

Скончыў Берлінскі, Цюрыхскі, Пецярбургскі ўніверсітэты.

Прафесар 10 універсітэтаў, загадык кафедры фізічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута (1946-1954), аўтар тэрміна “паўпустыня”, даследчык прыроды Магілёўшчыны.

1896 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Казлоўскі (1896-1943).

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, паэт, публіцыст.

Скончыў Віленскую каталіцкую духоўную семінарыю, беларускія настаўніцкія курсы, школу падхарунжых у Варшаве.

Уваходзіў у ЦК Беларускай сялянскай партыі, быў інструктарам мінскага Беларускага нацыянальнага камітэта па арганізацыі нацыянальнага жыцця ў Ігуменскім павеце, інструктарам 1-га батальёна беларускіх стральцоў. У 1921-1930 гадах служыў у польскім войску, адначасова браў удзел у беларускім нацыянальным руху.

У 1930-х актыўна працаваў у Вільні ў беларускіх нацыянальных арганізацыях і ўстановах. Быў сакратаром Беларускага нацыянальнага камітэта, Цэнтральнага ўрада Беларускага інстытута гаспадаркі і культуры, Беларускай нацыянал-сацыялістычнай партыі, рэдактарам партыйнай газеты «Новы шлях», сакратаром (1939-1940) Беларускай групы дапамогі пацярпелым ад вайны пры Літоўскім Чырвоным Крыжы. Аўтар шэрагу кніг па фізічным выхаванні, паэтычных зборнікаў.

Забіты 13 лістапада 1943 года партызанамі ў рэдакцыі «Беларускай газэты» (рэдагаваў газету з 1941 года). Пахаваны на Кальварыйскіх могілках.

Рэдакцыя «Беларускай газеты» і «Голасу вёскі». Сядзяць (злева направа): Уладзіслаў Казлоўскі, Наталля Арсеннева, Аляксей Сянкевіч. Стаяць (злева направа): Уладзімір Кушаль, Антон Адамовіч, Караленка. Мінск, снежань 1942 года

1871 год. Памёр Ксенафонт Гаворскі (1821-1871).

Беларускі гісторык, археолаг, выдавец.

Піянер археалагічных даследаванняў на тэрыторыі Беларусі: займаўся археалагічнымі раскопкамі курганаў каля Полацка, Ушачаў, па р. Дрыса.

Першым у Беларусі падрабязна апісаў структуру курганных насыпаў. Даследчык царкоўнай гісторыі Беларусі. Заходнерусіст.

1900 год. Нарадзіўся Антуан дэ Сент-Экзюперы (1900-1944).

Французскі сусветна вядомы пісьменнік, прафесійны лётчык.

Загінуў у разведвальным палёце.

Вядомы па раману «Планета людзей» і казцы «Маленькі прынц». Паводле яго казкі ў Магілёве скульптарам А. Вараб’ёвым пастаўлена 30 чэрвеня 2017 года скульптура на вул. Будзённага.

1934 год. Памёр Эдвард Пякарскі (1858-1934).

Беларускі этнограф, географ, фалькларыст. Складальнік слоўніка якуцкай мовы, «бацька» якуцкай літаратуры.

Акадэмік АН СССР.

Вучыўся ў Мінскай, Мазырскай, Чарнігаўскай гімназіях, у Харкаўскім ветінстытуце. За ўдзел у народніцкім руху сасланы ў Якуцію (1881). Даследаваў геаграфію, фальклор і мову, супрацоўнічаў з Усходне-Сібірскім аддзяленнем Рускага геаграфічнага таварыства. Працаваў вучоным захавальнікам Музея антрапалогіі і этнаграфіі, сакратаром аддзялення этнаграфіі Рускага геаграфічнага таварыства. Працаваў у Інстытуце ўсходазнаўства Акадэміі навук СССР.

Прымаў удзел у экспедыцыях Усходне-Сібірскага аддзялення Рускага геаграфічнага таварыства (1894-1896), Аяна-Нельканскай (1914-1917) экспедыцыі.

Аўтар прац па этнографіі якутаў і эвенкаў. Рэдакар часопіса «Жи­вая старина» (1914-1917).

Пахаваны на ленінградскіх Смаленскіх лютэранскіх могілках.

Надмагілле ўнесена ў Пералік аб’ектаў гістарычнай і культурнай спадчыны федэральнага значэння, якія знаходзяцца ў Санкт-Пецярбургу.

1941 год. Савет Народных Камісараў СССР і ЦК ВКП(б) выдалі дырэктыву, у якой заклікалі распачаць падпольную і партызанскую барацьбу ў раёнах, пакінутых Чырвонай арміяй пры адступленні.

На Беларусі да канца чэрвеня 1941 года дзейнічалі 4 партызанскія атрады, у ліпені – 35, а ў жніўні – 61.

Спачатку атрады былі па 25-70 чалавек, потым – 100-350, былі і да 800 і больш партызан.

1941 год. Лётчык-знішчальнік старшы лейтэнант Анатоль Кобец (1910-1941) здзейсніў у небе над Магілёвам першы таран нямецкага самалёта.

У адрозненне ад аналагічнага выпадку, які адбыўся са знішчальнікам Мікалаем Цярохіным з 161-га авіяпалка, чый подзвіг апеў у баладзе «Сакрэт перамогі» К. Сіманаў, пра таран Кобеца ў друку згадваюць мала і скупа.

Праз некалькі дзён Кобец загінуў у Дрыбінскім раёне.

1944 год. З вызваленнем Бабруйска, Магілёўшчына поўнасцю ачышчана ад гітлераўскіх акупантаў.

Бабруйск быў пад акупацыяй 3 гады і 1 дзень.

24 чэрвеня 1944 года войскі правага крыла 1-га Беларускага фронту пад камандаваннем К. Ракасоўскага пачалі наступальную аперацыю па авалоданню Бабруйска.  27 чэрвеня ў «Бабруйскім катле» апынуліся варожыя дывізіі 9-й нямецкай арміі – каля 40 000 чалавек.

29 чэрвеня 1944 года горад на Бярэзіне быў вызвалены. «Сёння нашыя войскі цалкам ліквідавалі акружаную ў раёне Бабруйска варожую групоўку. У палон узята 33 тысячы нямецкіх салдат і афіцэраў…». Так пачыналася зводка ад Савецкага Інфармбюро 29 чэрвеня 1944 г.

За гераічнасць, праяўлены пры вызваленні горада, І. Кабякову, Н. Масонаву, К. Навумаву было прысвоена званне Герояў Савецкага Саюза. З ліку ўраджэнцаў Бабруйска гэтага высокага звання былі ўдастоены С. Гарэлік, У. Ярмак, С. Сікорскі.

1958 год. Упершыню бразільцы сталі чэмпіёнамі свету па футболе.

У фінальным матчы шостага па ліку футбольнага чэмпіянату свету на стакгольмскім стадыёне “Расунда” зборная Бразіліі разграміла шведаў – гаспадароў чэмпіянату з лікам 5:2 і ўпершыню заваявала чэмпіёнскі тытул.

Хоць першы гол забілі шведы, гульня фактычна прайшла “пад дыктоўку” гасцей з Паўднёвай Амерыкі, якія прадэманстравалі датуль нябачаны ў Еўропе віртуозны атакуючы футбол. Два рэдкія па прыгажосці галы, якія выклікалі бурнае захапленне гледачоў, правёў на 55-й і 90-й хвілінах самы малады з удзельнікаў турніру – бразільскі нападаючы Пеле, які яшчэ не дасягнуў 18 гадоў.

Гэты чэмпіянат быў першым, фінал якога трансляваўся па тэлебачанні.

Зборная Бразіліі па футболе, 1958 год

1958 год. памёр Фабіян Ярэміч (1891-1958).

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч.

Старшыня Беларускага нацыянальнага камітэта ў Вільні, сябра Рады БНР. Адзін з арганізатараў і лідараў Беларускага сялянскага саюза, Беларускага інстытута гаспадаркі і культуры.

Удзельнік Другога Усебеларускага кангрэса (1944).

У 1945-1956 гадах рэпрэсаваны і зняволены савецкімі ўладамі ў канцлагеры. Выйшаўшы на волю, жыў у Вільні.

Фабіян Ярэміч пад сцягам «Сялянскі саюз» на карыкатуры ў часопісе «Маланка» № 15, 1926

1984 год. Пачаўся рэгулярны рух цягнікоў ад станцыі «Маскоўская» да станцыі «Інстытут культуры» Маскоўскай лініі Мінскага метрапалітэна.

Зараз мінскае метро мае 33 станцыі на трох лініях: Аўтазаводскай, Маскоўскай і Зялёналужскай лініі, даўжыня 41,8 км.

Будаўніцтва метро пачалося 3 мая 1977 года. Аб’ём перавозкі пасажыраў метрапалітэнам амаль 220 мільёнаў чалавек. Сярэднясутачная перавозка пасажыраў складае каля 600 тысяч.

2011 год. Званне «Ганаровы грамадзянін горада Магілёва» прысвоена Уладзіміру Саханько і Людміле Мішчанка.

У. Саханько (1946-2020) – генеральны дырэктар ААТ «Магілёўскі завод «Строммашына»,  Л. Мішчанка (н. 1939) – дырэктар Магілёўскай гімназіі-каледжа мастацтваў. 

Зоркі з іх імёнамі закладзены на плошчы Зорак.

Роўна 80 гадоў таму загінуў Цярохін, які збіў таранам два “Юнкерса” над Магілёвам за адзін бой

Праслаўлены, ён так і не стаў Героем Савецкага Саюза. Яго імем названа вуліца ў магілёўскім Задняпроўі, а таксама яму прысвечаны верш Канстанціна Сіманава.

Мікалай Цярохін увайшоў у гісторыю Другой Сусветнай вайны, як адзін з двух савецкіх лётчыкаў (разам з А. Хлабыставым), якія тройчы ўчынілі паветраны таран. Але Цярохіну удалося пратараніць два самалёты за адзін бой у небе над Магілёвам.

20 ліпеня 1942 года камандуючы авіяцыяй 52-й арміі паслаў у Маскву прадстаўленне на маёра Цярохіна Мікалая Васільевіча, дзе значылася, што лётчык “варты вышэйшай урадавай узнагароды звання “Героя Савецкага Саюза” і, у адпаведнасці з указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета Саюза ССР ад 20 мая 1942 года, ордэна “Айчыннай вайны 1-й ступені”.

Але маёр М. Цярохін не атрымаў звання Героя ні летам 1942 года, ні пасля сваёй гібелі ў паветраным баі 30 снежня 1942 года.

Пры абароне Магілёва, 10 ліпеня 1941 года, старшы лейтэнант Мікалай Цярохін камандаваў звяном у 161-м знішчальным авіяцыйным палку 43-й знішчальнай авіядывізіі Заходняга фронту.

У гэты дзень ён у паветраным баі збіў адразу 3 варожыя самалёты, у тым ліку два таранам. За гэты бой ён быў узнагароджаны вышэйшым у СССР ордэнам Леніна.

Узгадвае адзін з непасрэдных сведкаў гэтага подзвігу, Герой Савецкага Саюза Міхаіл Дзевятаеў:

“У тую ліпеньскую раннюю раніцу адбыўся памятны няроўны бой над Магілёвам, удзельнікам якога аказаўся і я…

Калі накацілася хваля бамбавікоў, на аэрадроме было толькі 3 звяна… Камандзір звяна старшы лейтэнант Цярохін павёў сваіх лётчыкаў проста на галаўное звяно бамбавікоў. Напярэдадні ён ужо збіў “Юнкерс”. Цяпер яму не шанцавала: бліжэйшы да яго бамбёр, які Цярохін паліваў агнём сваіх кулямётаў, не гарэў. Растраціўшы боезапас, лётчык вырашыў тараніць ворага, не даць яму сысці. Ён падышоў да “Юнкерса” ушчыльную і шрубай свайго І-16 секануў яму хваставое апярэнне. Нямецкі бамбавік перайшоў у некіравальнае падзенне.

Вось тут – тое і здарылася тое, што можна ўбачыць раз у жыцці. “Юнкерсы” ішлі вельмі шчыльна. Пратаранены Цярохіным бамбавік ударыў крылом свайго вядучага. Той рэзка адвярнуў налева і сутыкнуўся з левым… Так на маіх вачах усё галаўное звяно Ju-88 і павалілася на зямлю…”

Бой Мікалая Цярохіна на гэтым не скончыўся. Ён спускаўся на парашуце ў асяроддзі збітых ім нямецкіх лётчыкаў, якія таксама прызямляліся на парашутах. Экіпаж аднаго з “Юнкёрсаў” страляў у нашага лётчыка з пісталетаў. Цярохін адстрэльваўся. Прызямліліся яны на полі, за некалькі кіламетраў ад аэрадрома. Да месца прызямлення падаспелі калгаснікі. Яны абяззброілі немцаў і звязалі ўсіх адной вяроўкай, канец якой далі ў рукі Цярохіну. Так ён і з’явіўся на камандны пункт дывізіі – з пісталетам у адной руцэ і з вяроўкай, якой былі злучаны палонныя немцы – у другой”.

Неўзабаве пасля бою, у палку пабываў Канстанцін Сіманаў. У выніку размовы з адважным лётчыкам у блакноце пісьменніка з’явіўся наступны запіс:

“Старшы лейтэнант Цярохін. Спачатку збіў аднаго “Юнкерса”. Выйшлі ўсе патроны. Тараніў другога “Юнкерса” плоскасцю па хвасце. Паламаў толькі кансоль. Трэцяга “Юнкерса” ўдарыў маторам у хвост. У яго, калі выкідваўся з парашутам, ірваная рана , разбіты моцна твар…”.

Сіманаў выказаў сваё захапленне мужнасцю пілота ў баладзе “Сакрэт перамогі”, своеасаблівым паэтычным апісанні паветранага тарана.

Мікалай Цярохін нарадзіўся ў 1916 годзе ў вёсцы Чардынь Пензенскай вобласці. Загінуў 30 снежня 1942 года. Пахаваны ў г. Валдай Наўгародскай вобласці.

Хроніка прыхаванай рэальнасці. Суды, зняволенні, вызваленні

Звесткі пра пераслед паводле праваабаронцаў, мэдыяў і родзічаў тых, хто зазнае яго.

Алесь Пушкін

Зняволены мастак пакараны пяццю месяцамі ў памяшканні камернага тыпу, паведамляюць праваабаронцы.

Гэтак званая камеры ПКТ – спецыяльнае памяшканне, у якою адпраўляюць вязняў за парушэнні правілаў унутранага парадку ў калоніі.

Алесь Пушкін утрымліваецца ў калоніі «Ваўчыныя норы», якая месціцца ў Івацэвічах. У калоніі мастак знаходзіцца з сярэдзіны красавіка. 

Ён асуджаны на 5 гадоў за партрэт удзельніка антысавецкага супраціву Яўгена Жыхара, выстаўленне якога ўлады палічылі “рэабілітацыяй нацызму”, і “здзекам над дзяржаўнымі сімваламі”.

Наталля Таран

Асуджаная на 3 гады і 6 месяцаў калоніі агульнага рэжыму.

74-гадовую жыхарку Бабруйску мясцовы суд прызнаў вінаватай у “абразе Лукашэнкі, паклёпе на яго і знявазе прадстаўніка ўлады”.

Паводле праваабаронцаў, працэс быў закрытым і падрабязнасці абвінавачвання пенсіянеркі не вядома.

Анатоль Букас

Адпраўлены судом на 15 дзён адміністрацыйнага арышту.

Былога галоўнага рэдактара газеты «Борисовские новости» затрымалі разам з жонкай 8 жніўня. У іхным доме быў ператрус. Жонку Букаса пазней вызвалілі.

Уладзімір Рабчанка 

Асуджаны да 2,5 гадоў пазбаўлення волі ў калоніі агульнага рэжыму і штрафу ў 3500 рублёў.

Суддзя Алег Харошка з Гомельскага абласнога суду прызнаў 63-гадовага мужчыну ў «распальванні расавай, нацыянальнай, рэлігійнай ці іншай сацыяльнай варожасці ці розні» і «публічнай знявазе прадстаўніка ўлады».

Паводле праваабаронцаў, Рабчанка пакінуў крытычны каментар пад пастом пра намесніка міністра МУС РБ Генадзя Казакевіча, а таксама крытыкаваў іншых міліцыянтаў, суддзяў, дзяржаўных службоўцаў.

Аляксандр Баран

Каталіцкі святар, асуджаны на 17 дзён адміністрацыйнага арышту.

Прызнаны вінаватым у «парушэнні парадку арганізацыі або правядзення масавых мерапрыемстваў».

Увесну ксяндзу прысуджалі былі 10 дзён арышту, але тады ён адседзеў 8 дзён – яго адпусцілі за некалькі дзён да Вербніцы.

Паводле праваабаронцаў, за кратамі ўтрымліваюцца чатыры святары.

Ксёндз Андрэй Вашчук адбывае 30 дзён арышту нібыта за перапост апошняга слова Змітра Дашкевіча. Праваслаўны бацюшка Сяргей Разановіч і пастар баптысцкай царквы Віталь Чычмароў праходзяць у крымінальных справах.

Усяго пацярпелі ад рэпрэсій за апошні час не менш за 30 святароў.

Павел Мазурэнка

Затрыманы.

32-гадовага жыхара Мінску вінавацяць ва ўдзеле ў акцыях пратэсту і перакрыцці транспарту. Тое ён казаў у «пакаяльным відэа», якое апублікавалі праўладныя тэлеграм-каналы.

Валерыя Шалесная

Затрыманыя.

Праўладныя тэлеграм-каналы паведамляюць, што дзяўчына разам з сяброўкамі прыняла ўдзел у паслявыбарчых акцыях пратэсту ў Мінску.