Дзень у гісторыі. 22 красавіка. Дзень Маці-Зямлі. Закладзена Бастылія. Выкарыстанне хімічнай зброі. Нарадзіліся У. Ленін, анархіст М. Сака. Застрэліўся беларусізатар Я. Адамовіч.

Міжнародны дзень Маці-Зямлі (International Mother Earth Day, з 2009 года).

Абвешчаны па ініцыятыве Балівіі Генеральнай Асамблеяй ААН.

Зямля і яе экасістэмы з’яўляюцца нашым домам і для дасягнення справядлівага балансу паміж эканамічнымі, сацыяльнымі і экалагічнымі патрэбамі цяперашняга і будучых пакаленняў неабходна садзейнічаць гармоніі з прыродай і планетай Зямля.

Тэрмін “Маці-Зямля” з’яўляецца агульнапрынятай назвай планеты Зямля ў шэрагу краін і рэгіёнаў і адлюстроўвае ўзаемазалежнасць, якая існуе паміж чалавекам, іншымі жывымі істотамі і планетай.

У Паўночным паўшар’і Дзень Зямлі адзначаецца вясной, а ў Паўднёвым паўшар’і – восенню. Асноўнай мэтай гэтай сусветнай акцыі з’яўляецца прыцягненне ўвагі грамадства і кожнага чалавека планеты да праблем Зямлі, да праблем яе навакольнага асяроддзя.

1370 год. Закладзены першы камень Бастыліі.

Знакаміты парыжскі замак-турма быў закладзены французскім каралём Карлам V і за некалькі стагоддзяў Бастылія ператварылася ў сімвал абсалютызму і тыраніі. Першапачаткова задуманая як крэпасць, у якасці турмы стала выкарыстоўвацца з часоў праўлення Людовіка ХІ, ў другой палове XV стагоддзя.

 

Узяцце Бастыліі – галоўная падзея Вялікай французскай рэвалюцыі. Крэпасць-турму Бастылія штурмавалі 14 ліпеня 1789 года. Сімвалізм узяцця Бастыліі палягае ў сцаерджанні, што ўсе дыктатуры падуць ад волі і імкнення народаў да свабоды.

1529 год. У Сарагосе была падпісана дамова паміж Іспаніяй і Партугаліяй аб падзеле сфер уплыву ва Усходнім паўшар’і.

Гэты дакумент стаў свайго роду дадаткам да знакамітага Тардэсільяскага пакта 1494 года. Пактам была вызначана аналагічная мяжа на захадзе.

Новая лінія падзелу прайшла трохі ўсходней Малуцкіх астравоў, пры гэтым усе моры і землі – як выяўленыя, так і “гіпатэтычныя”, – на ўсход ад яе адыходзілі іспанцам, а на захад – партугальцам.

У выніку гэтай падзеі зямны шар канчаткова падзяляўся на дзве няроўныя часткі: Іспанія атрымала 45% тэрыторый, Партугалія – 55%.

Гэты дагавор аформіў таксама пагадненне аб продажы Іспаніяй Партугаліі за 350 000 дукатаў правоў на Малуцкі архіпелаг, які быў адкрыты Магеланам.

Толькі ў 1777 годзе бакі прызналі сарагоскі дакумент страціўшым сілу.

1794 год. У ноч з 22 на 23 красавіка Якуб Ясінскі ўзначаліў паўстанне ў Вільні. 

Ясінскі (1759–1794) – вялікалітоўскі і польскі ваенны і палітычны дзеяч, інжынер, паэт. Генерал-лейтэнант.

Галоўнакамандуючы Літоўскім паўстанцкім войскам. Яго радыкалізм моцна палохаў шляхту, а польскае кіраўніцтва паўстання лічыла Ясінскага «ліцвінскім» сепаратыстам.

У якасці галоўнакамандуючага літоўскімі паўстанцамі кіраваў арганізацыяй новага войска, з мэтай пашырэння сацыяльнай базы паўстання пісаў рыфмаваныя пракламацыі да сялян на беларускай мове.

Удзельнік абароны варшаўскай Прагі.

Аўтар вершаў, паэм. Некаторыя рамантычныя песні Ясінскага ў свой час карысталіся вялікай папулярнасцю.

1870 год. Нарадзіўся Уладзімір Ульянаў (Ленін, 1870–1924).

Стваральнік савецкай ідэалогіі і дзяржаўнасці. 

Самы папулярны персанаж на Беларусі – чэмпіён па колькасці помнікаў, назваў вуліц і плошчаў, прадпрыемстваў у яго гонар. У Магілёве – тры помнікі, плошча, вуліца

1891 год. Нарадзіўся Мікола Сака (1891–1927), амерыканскі шавец, рабочы-анархіст італьянскага паходжання. 

Амерыканскія рабочыя-анархісты Сака і Ванцэці сталі шырока вядомыя, пасля таго як у 1920 годзе ў ЗША ім было прад’яўлена абвінавачанне ў забойстве касіра і двух ахоўнікаў абутковай фабрыкі ў горадзе Саўт-Брэйнтры. На судовых працэсах, якія праходзілі ў Плімуце 14 ліпеня 1921 года, суд прысяжных, вынес вердыкт аб вінаватасці Сака і Ванцэці і прыгаварыў іх да смяротнага пакарання. Усе хадайніцтвы былі адхіленыя судовымі органамі штата Масачусэтс. 

Сака і Ванцэці пакаралі смерцю на электрычным крэсле 23 жніўня 1927 года. Працэс і спробы дамагчыся перагляду справы выклікалі шырокі рэзананс у свеце. Многія людзі былі ўпэўненыя ў невінаватасці пакараных, і гэты працэс стаў для іх сімвалам беззаконня і палітычных рэпрэсій.

У гонар Мікола Сака і ягонага паплечніка Барталамеа Ванцэці ў Магілёве названы завулкі Сака, Ванцэці паміж вуліцамі Касманаўтаў і Будаўнікоў.

1909 год. Нарадзілася Рыта Леві-Мантальчыні (1909–2012).

Італьянскі нейрабіёлаг, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне. Пажыццёвы сенатар Італьянскай Рэспублікі.

На свой 100-гадовы юбілей яна сказала: “Для паляпшэння стрававання я п’ю піва, пры адсутнасці апетыту я п’ю белае віно, пры нізкім ціску – чырвонае, пры падвышаным – каньяк, пры ангіне – гарэлку. А ваду? Такой хваробы ў мяне яшчэ не было…”, “Нягледзячы на тое, што мне спаўняецца 100 гадоў, цямлю я зараз – дзякуй вопыту – значна лепш, чым тады, калі мне было 20, у 20 мы ўсе такія дурні».

Скончыла Турынскі ўніверсітэт. Працавала прафесарам Вашынгтонскага ўніверсітэта, у лабараторыі клетачнай біялогіі ў Італьянскім нацыянальным даследчым савеце, яе дырэктарам.

Аўтар навуковых прац па вывучэнні механізмаў рэгуляцыі росту клетак і органаў. Адкрыла фактар росту нервовай тканкі.

Член Нацыянальнай Акадэміі навук ЗША, Амерыканскай акадэміі навук і мастацтваў, Італьянскай Нацыянальнай АН, Папскай акадэміі навук.

1915 год. Адбылося першае выкарыстанне хімічнай зброі.

Германія выкарыстала хлор супраць англа-французскіх войск каля бельгійскага горада Іпр.

На працягу 5 хвілін было выпушчана 180 тон хлору з 6 000 балонаў. Жаўтлява-зялёнае воблака рушыла на пазіцыі суперніка, за ім у марлевых павязках наступала германская пяхота. Англійскія салдаты задыхаліся і падалі мёртвымі. Іх пазіцыі без бою займалі германскія салдаты.

Ад хлору пацярпела 15 000 чалавек, 5 000 з якіх памерлі.

Праз 2 гады ў тым жа раёне немцамі была праведзена яшчэ адна газавая атака, толькі зараз у якасці паражаючага быў выкарыстаны гарчычны газ, названы іпрытам ад горада Іпр.

1937 год. Застрэліўся Язэп Адамовіч (1897–1937).

Беларускі палітычны дзеяч, старшыня СНК БССР (1924–1927), актыўны дзеяч палітыкі беларусізацыі ў БССР, удзельнік узбуйненняў тэрыторыі БССР.

Удзельнік Першай сусветнай вайны, георгіеўскі кавалер. Вёў рэвалюцыйна-прапагандысцкую дзейнасць сярод салдат.

У 1918 годзе фармаваў палкі дзеля спынення нямецкіх войск, удзельнік падаўлення антысавецкіх выступленняў ў Гомелі, у Віцебскай, Смаленскай губернях, камендант Смаленска, ваенны камісар Смаленскай губерні, Магілёўскага і Лепельскага ваенных Саветаў.

У 1920–1927 гадах сябра ЦВК БССР і прэзідыума ЦВК БССР, ваенны камісар Менскай губерні, старшыня Менскага гарнізона, народны камісар па вайсковых справах БССР і адначасова народны камісар унутраных спраў БССР, старшыня СНК БССР.

Браў удзел у падрыхтоўчай рабоце па ўтварэнні СССР, прыняў удзел у першым і другім узбуйненнях БССР

У 1924 годзе разам з А. Чарвяковым і У. Ігнатоўскім падпісаў «Палажэнне аб Інстытуце беларускай культуры». Паводле слоў Язэпа Пушчы, у Адамовіча знаходзілі падтрымку нацыянальна арыентаваныя літаратары.

Пасля канфлікта з Першым сакратаром ЦК КП(б)Б А. Крыніцкім быў пераведзены ў Маскву. Працаваў на розных пасадах у Маскве, на Далёкім Усходзе.

У атмасферы масавых рэпрэсій і цкаванняў застрэліўся ў цягніку Уладзівасток-Масква.

1954 год. Памёр Сяргей Сахараў (1880–1954).

Беларускі фалькларыст, этнограф, царкоўны гісторык, публіцыст, педагог.

Дырэктар Люцынскай і Дзвінскай гімназій. Старшыня беларускага грамадскага культурна-асветнага таварыства «Бацькаўшчына», кіраўнік беларускага аддзела Міністэрства асветы Латвіі.

Збіральнік беларускага фальклору Латгаліі, аўтар прац «Православные церкви в Латгалии», «Народная творчасць латгальскіх і лукстэнскіх беларусаў».

Даследчык беларускай дуды.

Арыштаваны ў 1945 годзе. Пакаранне адбываў у лагерах у Казахстане.

1961 год. Нарадзілася Алена Спірыдовіч.

Дыктар беларускага тэлебачання. Заслужаная артыстка.

Пасля сканччэння БДУ працуе ў Нацыянальнай дзяржаўнай тэлерадыёкампаніі Беларусі. Вядучая нацыянальных і міжнародных фестываляў: «Славянскі Базар у Віцебску», кінафестываляў краін СНД «Лістапад» і расійскага «Кінатаўр», фестывалю працаўнікоў сяла «Дажынкі», тэлефестывалю песні «На перакрыжаваннях Еўропы», конкурсу маладых артыстаў эстрады «Зорная ростань».

Узнагароджана ордэнам Францыска Скарыны.

2011 год. Загінуў у аўтакатастрофе Сяргей Лагун (1988–2011).

Беларускі цяжкаатлет.

Спартсмен-інструктар зборнай каманды Беларусі па цяжкай атлетыцы, чэмпіён свету і Еўропы сярод юніёраў, удзельнік Алімпійскіх гульняў, сярэбраны і бронзавы прызёр чэмпіянатаў свету.