Дзень у гісторыі. 9 студзеня. Прэм’ера фільма “Ідзі і глядзі”. Нарадзіліся Рычард Ніксан, кампазітар Уладзімір Солтан. Памёр святар Юзэф Булька

Сцяпан, Стэфан (народны каляндар). 

«На святога Сцяпана вышэй слуга за пана». Дзень найму парабкаў, слугаў, пастухоў. У пастухі наймешся – уся вёска ў цябе ў абавязку.

Прыйшоў Стэфан – на ім чырвоны жупан (марозны дзень).

У гэты дзень праводзілі абрады абароны ад сурокаў. За вёскай на заснежанай Чырвонай горцы сяляне ставілі 12 калоў ці жэрдак. Каля гэтых калоў дзяўчыны злівалі ваду ў чару згубную, нібы змывалі нуду з сэрца і выплюхвалі яе ў сярэдзіну кола.

Клапаціліся аб канях, паілі іх праз срэбра – вадой, прапушчанай праз срэбнае сіта.

На Сцяпана па ўсіх кутах двара ставілі асінавыя калы – каб ведзьмы не маглі падысці.

Час, калі пачыналіся маладзёвыя вечарынкі, хадзілі калядоўшчыкі па дварах.

1801 год. Нарадзіўся Восіп Кавалеўскі. 

Беларускі філолаг, манголазнавец. Акадэмік Пецярбургскай Акадэміі навук.

Удзельнічаў у тайных таварыствах філаматаў і філарэтаў, за што быў арыштаваны царскімі ўладамі і  высланы ў Казань. Падарожнік па Манголіі і Кітаі (1829).

Рэктар Казанскага ўніверсітэта (1855-1860). Прафесар і дэкан гісторыка-філалагічнага факультэта Варшаўскага ўніверсітэта (з 1862).

Аўтар «Кароткай граматыкі мангольскай кніжнай мовы», «Мангольскай хрэстаматыі», «Мангольска-руска-французскага слоўніка».

Памёр 21 кастрычніка 1878 года ў Варшаве.

1913 год. Нарадзіўся Рычард Ніксан. 

36-ы віцэ прэзідэнт (1953-1961) і 37-ы прэзідэнт (1969-1974) ЗША. Першы прэзідэнт ЗША, які наведаў Беларусь – 1 ліпеня 1974 года. Пры Ніксане палепшыліся адносіны з Кітаем, было падпісана Парыжскае пагадненне 1973 года пра спыненне вайны і аднаўленне міру ў В’етнаме, заключаны шэраг дагавароў з СССР пра абмежаванне стратэгічных узбраенняў, прадухіленне ядзернай вайны, супрацоўніцтва ў розных галінах навукі, тэхнікі, культуры.

Пры наведванні Беларусі, госця прынялі ва ўрадавай рэзідэнцыі “Заслаўе”. Ніксан азнаёміўся з горадам, усклаў вянок да падножжа манумента на плошчы Перамогі, наведаў мемарыяльны комплекс “Хатынь”. Падчас абеду ў тосце ён ушанаваў подзвіг беларускага народа ў Вялікай Айчыннай вайне і дадаў: “Я раней думаў, што Мінск і Беларусь увогуле знакамітыя толькі тым, што тут вырасла маленькая дзяўчынка Вольга Корбут”. А яшчэ ён разгадаў хітрыкі савецкіх палітыкаў: замест Катыні, яго прывезлі ў Хатынь.

Адзіны за ўсю гісторыю незалежнай Беларусі прыезд кіраўніка ЗША у асобе Біла Клінтана адбыўся 15 студзеня 1994 года.

1927 год. Памёр ураджэнец Ружанаў Аляксандр Дунін–Гаркавіч. 

Член геаграфічнага таварыства, даследчык Поўначы Заходняй Сібіры, краязнавец, лесазнавец.

Герой руска-турэцкай вайны 1877-1878 гадоў, узнагароджаны медалём “За адвагу”. Працаваў ляснічым у Самарскай, Ніжагародскай, Разанскай, Табольскай губернях. 

За даследаванні прыроды, насельніцтва Поўначы ў 1904 годзе ўдастоены малым залатым і вялікім сярэбраным медалямі Рускага геаграфічнага таварыства. Выкладаў у Табольскім зааветтэхнікуме, з’яўляўся Ганаровым членам таварыства вывучэння краю пры Табольскім музеі Поўначы. 

Аўтар 67 прац па краязнаўстве, геаграфіі, этнаграфіі, карты Табольскай губерні, манаграфіі «Табольская Поўнач». Яму пастаўлены помнікі ў Табольску, Ханты-Мансійску, імем вучонага названа вуліца ў Ханты-Мансійску.

1953 год. Нарадзіўся Уладзімір Солтан. 

Беларускі кампазітар. Выкладаў у Беларускай акадэміі музыкі.

Аўтар шэрагу інструментальных і вакальных твораў разнастайных малых і буйных жанраў. Найзначнейшае творчае дасягненне – опера «Дзікае паляванне караля Стаха» паводле матываў аповесці Уладзіміра Караткевіча,  найбольш папулярная беларуская опера у рэпертуары Тэатра оперы і балета Беларусі, атрымала Дзяржаўную прэмію БССР.

Сярод пазнейшых твораў У. Солтана – оперы «Пані Ядвіга» (паводле аповесці К. Тарасава «Чорны шлях»), «Mілавіца», вакальныя цыклы на вершы М. Багдановіча, А. Таркоўскага, пecні і музыка да некалькіх кінафільмаў, тэлесерыяла «Проклятый уютный дом» (34 серыi).

Загінуў 1 чэрвеня 1997 года ў дарожна-транспартным задарэнні.

1966 год. Трагічна загінуў ад рукі бандыта на падставе моўнай нянавісці Ігар Хадановіч (1940-1966). 

Беларускі пісьменнік. 

Скончыў аддзяленьне журналістыкі БДУ. Працаваў у газетах «Чырвоная змена», «Літаратура і Мастацтва», у Мінскім абкаме камсамола.

1986 год. Адбылася прэм’ера мастацкага фільма рэжысёра Элема Клімава “Ідзі і глядзі”

Фільм пра падзеі ў 1943 годзе зняты на кінастудыях “Беларусьфільм”, “Масфільм”. Сцэнарысты: Алесь Адамовіч, Элем Клімаў. У фільме вясковага хлопца-партызана сыграў Аляксей Краўчанка.

Фільм узяў 1-ы прыз “Залатая пласціна” на ХХV Міжнародным кінафестывалі ў Авеліна, 1985, Галоўныя прэміі на I Міжнародным кінафестывалі ў Троі, Партугалія, 1985, на XIX кінафестывалі ў Алма-Аце, 1986, Залаты прыз на XIV Маскоўскім Міжнародным кінафестывале, 1985.

1993 год. Будынак мінскага Архікафедральнага касцёла Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі вернуты каталікам. 

Кафедральны сабор Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі, у стылі віленскага барока.

Касцёл узведзены ў 1710 годзе як езуіцкая рэзідэнцыя, а касцёльныя вежы былі завершаны толькі ў 1730 годзе. У вежах былі ўстаноўлены прывезеныя з Данцыга гадзіннік і званы. 

Кафедральны сабор з 1798 года, у 1820 годзе пераасвячоны ў гонар Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі. Зачынены ў 1934 годзе і пераўтвораны ў гараж. 

Падчас Другой сусветнай вайны нямецкая адміністрацыя дазволіла касцёлу функцыянаваць, але ў 1947 годзе зноў зачынены. У 1951 годзе будынак ператварылі ў спартыўны комплекс таварыства «Спартак». 21 кастрычніка 1997 года касцёл асвечаны нанова.

2004 год. Памёр Юрый Сідараў. 

Беларускі акцёр тэатра і кіно. Народны артыст.

Працаваў у Гродзенскім абласным, Дзяржаўным рускім драматычных тэатрах, выкладаў у Беларускай акадэміі мастацтваў.

Яго творчасці ўласцівыя лаканічныя выразныя сродкі, знешняя стрыманасць пры нутранай напружанасці, дакладнасць дэталяў, пластычнасць мастацкага вобраза.

Выканаўца гераічных, лірычных, вострахарактарных, камедыйных роляў у пастаноўках па творах К. Губарэвіча, А. Петрашкевіча, В. Быкава і шматлікіх іншых. Удзельнічаў у тэлевізійных і радыёспектаклях.

2009 год. Памёр Аркадзь Жураўскі. 

Беларускі мовазнавец. Член-карэспандэнт АН БССР. Доктар філалагічных навук, прафесар.

Працаваў дырэктарам Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР. Даследаваў гісторыю беларускай мовы і беларускага мовазнаўства. 

Першым у славянскім мовазнаўстве даказаў існаванне беларускага варыянту царкоўнаславянскай мовы ў старабеларускі перыяд, прааналізаваў мову дзеячаў беларускай культуры мінулага (Ф. Скарыны, С. Буднага, В. Цяпінскага і іншых).

Адзін са стваральнікаў «Гістарычнага слоўніка беларускай мовы» (вып. 1-13, 1982-1993).

2010 год. Памёр Юзэф Булька. 

Каталіцкі святар, пробашч касцёла святой Ганны ў Мосары Глыбоцкага раёна.

Нарадзіўся ў 1925 годзе ў Літве. Пасля сыходу на пенсію з віленскага завода электрычных лічыльнікаў, стаў ксяндзом і 22 гады служыў у Мосары. Прапагандыст здаровага ладу жыцця, зрабіў Мосар турыстычнай Мекай: антыалкагольны музэй, Алея цвярознікаў, Крыжовы шлях, стадыён, страусіная ферма, дэндрапарк, помнік Яну Паўлу II, капліцы.

У 2005 годзе стаў першым беларускім ксяндзом, узнагароджаным прэміяй «За духоўнае адраджэнне», у 2006 годзе ўзнагароджаны медалём Францішка Скарыны.

Дзень у гісторыі. 16 кастрычніка. Пачатак уніяцкай царквы. Пакаранне Нюрнбергскім трыбуналам вярхушкі гітлераўскага рэжыма. Дзень нараджэння барда Сокалава-Воюша. Першы паказ “Рабыні Ізауры” ў СССР

Сусветны дзень харчавання (з 1999). Устаноўлены ў гонар даты ўтварэння Арганізацыі харчавання і сельскай гаспадаркі ААН 16 кастрычніка 1945 года, калі ўпершыню краіны свету афіцыйна абвясцілі адной з найважнейшых задач выкараненне голаду на планеце.

У цэлым 2,3 мільярды жыхароў планеты – каля траціны ўсяго насельніцтва – сутыкаюцца з недахопам прадуктаў харчавання. 

Гэта на 350 мільёнаў больш, чым да пандэміі. Каля 924 мільёнаў жывуць ва ўмовах вострага дэфіцыту харчавання – на 207 больш, чым у 2020 годзе. 

Ужо зараз становіцца зразумела, што перамагчы праблему голаду да 2030 года ўжо немагчыма.

Сітуацыя з харчовым забеспячэннем у свеце значна пагоршылася ў сувязі з нападам Расіі на Украіну, з вайной паміж гэтымі найбуйнейшымі сусветнымі пастаўшчыкамі збожжа, алейных культур і ўгнаенняў.

Сусветны дзень анэстэзіі. 

Анэстэзія – страта адчувальнасці нерваў. Штучная анэстэзія прымяняецца для абязбольвання пры хірургічных аперацыях.

16 кастрычніка 1846 года зубны лекар Томас Мортан правёў першую ў гісторыі аперацыю пад эфірным наркозам. Гісторыя новай вобласці медыцыны анэстэзіялогіі звязана са з’яўленнем наркозу ў 1846 годзе.

1596 год. У Берасці ў кафедральнай Свята-Мікалаеўскай царкве пачаўся царкоўны Сабор. 

Працаваў 16-20 кастрычніка. 

У Брэст на запрашэнне мітрапаліта Кіеўскага Міхаіла Рагозы з’ехаліся ўсе епіскапы, кіраўнікі найбольш значных манастыроў, прадстаўнікі духавенства і манаства, а таксама прыхільнікі і праціўнікі уніі з ліку свецкіх асоб.

У выніку працы Сабора Кіеўская мітраполія 18 кастрычніка афіцыйна абвясціла аб’яднанне Праваслаўнай царквы ў Рэчы Паспалітай з Каталіцкай царквой пад уладай Папы Рымскага. 

Унія зацверджана каралём Рэчы Паспалітай Жыгімонтам III Вазам.

У 1839 годзе ўніяцтва на беларускіх землях было забаронена. Да 1874 – 1875 гадоў уніяцкія парафіі (некалькі дзясяткаў тысячаў вернікаў) яшчэ існавалі на невялікай тэрыторыі – у Сапоцкінскім краі і на Падляшшы.

1894 год. У в. Міхалёва Бабруйскага раёна нарадзіўся Феафан Шырокі.

Генерал-маёр авіяцыі. Удзельнік  Першай сусветнай, Грамадзянскай, Вялікай Айчыннай войн.

Калі быў камандзірам 20 авіябрыгады у Прымор’і, у 1938 годзе быў арыштаваны ДПУ і знаходзіўся каля года пад следствам.

У вайну камандаваў дывізіяй дальняй бамбардзіровачнай авіяцыі. Удзельнік баёў за Маскву, Ленінград, Сталінград, Курск, па вызваленні Украіны, Беларусі, Венгрыі, Польшчы, Усходняй Прусіі.

Памёр у 1979 годзе ў Кіеве.

1925 год. У Берліне завяршылася Другая Ўсебеларуская канфэрэнцыя – нарада беларускіх палітычных дзеячоў у эміграцыі. 

Працавала 12-16 кастрычніка 1925 года. 

Склікана А. Цвікевічам у выніку расколу ў беларускім эмігранцкім асяроддзі, пераменаў  у БССР і Заходняй Беларусі пасля Першай Усебеларускай канфэрэнцыі ў Празе (1921).

Канферэнцыя прызнала Менск “адзіным цэнтрам нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння Беларусі», БССР, савецкую уладу, абвясціла «ўсялякія спробы актыўнай барацьбы» супраць Менску “здрадай справе вызваленчага беларускага руху”, ліквідавала ў Берліне палітычны эмігранцкі цэнтр БНР.

Старшыня Рады БНР П. Крачэўскі, яго намеснік В. Захарка, Прэзідыум Рады БНР не прызналі рашэнняў канфэрэнцыі.

1935 год. Нарадзіўся Барыс Забораў

Беларускі і францускі жывапісец і графік. 

З 1979 года жыў у Францыі.

Працаваў у галіне кніжнай графікі і ў розных жанрах станковага жывапісу.

Займаўся мастацкім афармленнем кніг балгарскіх паэтаў,  Я. Райніса, У. Шэкспіра, Я. Купалы, Р. Барадуліна, Я. Корчака, Ф. Дастаеўскага, А. Пушкіна, О. Уайльда.

У Нацыянальным мастацкім музэі  Беларусі захоўваецца каля 50 яго графічных прац. 

Яго палотно «Аўтапартрэт з мадэллю” захоўваецца ў галерэі Уфіцы ў Фларэнцыі.

Памёр у 2021 годзе.

1946 год. Па прыгаворы Нюрнбергскага трыбунала пакараныя дзесяць нацысцкіх верхаводаў. 

Былі павешаны: Іаахім фон Рыбентроп, Вільгельм Кейтэль, Эрнст Кальтэнбрунэр, Альфрэд Розенберг, Ганс Франк, Вільгельм Фрык, Юліус Штрэйхер, Фрыц Заукель, Альфрэд Ёдль, Артур Зэйс-Інкварт. 

Сярод павешаных абавязкова апынуліся б таксама Адольф Гітлер і Герман Герынг. Але Герынг за дзень да прывядзення прысуду ў выкананне пакончыў з сабой, а Гітлер зрабіў гэта яшчэ раней. 

Марцін Борман – быў прысуджаны да смяротнага пакарання завочна, бо здолеў уцячы. Найверагодней, мяркуюць сучасныя даследчыкі, ён загінуў у баях у 1945 годзе пры спробе ўцёкаў з Германіі інкогніта.

Нюрнбергскі суд – напамін сучасным дыктатарам і распальшчыкам вайны, што іх злачынствы не застануцца беспакаранымі.

13 кастрычніка 2022 года ПАСЕ прызнала сучасны расійскі рэжым тэрарыстычным. “За” прагаласавалі 99 дэлегатаў, адзін устрымаўся. Прыняцце рэзалюцыі ПАСЕ прадугледжвае стварэнне трыбунала. У рэзалюцыі таксама адзначаецца, што знаходжанне Расіі ў Савеце Бяспекі ААН – нелегальнае.

1948 год. Нарадзіўся Яўген Сямашка. Беларускі журналіст, гісторык.

Працаваў журналістам ў Ашмянах, Гродне, Мінску. Галоўны рэдактар газеты «Белорусская нива».

Даследуе дзейнасць польскага антысавецкага падполля на Беларусі ў 1940-я гады. Аўтар кнігі “Армія Краёва на Беларусі” (1994).

1957 год. Нарадзіўся Сяржук Сокалаў-Воюш

Беларускі бард, журналіст, пісьменнік.

Працаваў ў школе, навуковым супрацоўнікам філіяла музея Якуба Коласа ў Мікалаеўшчыне, загадчыкам літаратурнай часткі лялечнай трупы Беларускага дзяржаўнага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа, на радыё “Свабода”.

З 1991 года на эміграцыі.

Аўтар зборніка «Кроў на сумётах», кнігі «Крывавы памол», паэмы «Мяккі знак», пастаноўшчык  п’есы-казкі «Свецяць, свецяць зорачкі».

Перакладчык на беларускую мову твораў рускіх, польскіх і ўкраінскіх пісьменьнікаў.

У ЗША і Канадзе выйші  альбомы з яго песнямі.

1978 год. Караль Вайтыла (1920-2005) абраны 264-м папам рымскім і ўзяў сабе імя Ян Павел ІІ. 

Кананізаваны (у 2014). 

Першы Папа неітальянскага паходжання за апошнія 455 гадоў, першы са славян. 

Антыкамуніст, антысталініст, міратворац. 

Першы Папа, які кантактаваў з іерархамі іншых канфесій і веравызнанняў. 

Прем’ер-міністр Ізраіля А. Шарон назваў Яна Паўла ІІ “чалавекам міру, сябрам габрэйскага народа”. 

Першы пантыфік, які пачаў звяртацца да беларускіх вернікаў па-беларуску ў сваіх святочных віншаваннях, падчас сустрэч з дэлегацыямі беларусаў.

1983 год. Створана група “Мумі Троль”. 

Стваральнік – Ілля Лаценка, унук архітэктара, аўтара “лагуценкавак” або “хрушчовак”, ураджэнца Магілёва  Віталя Лагуценкі. 

Сам лідар групы мае запісы песень на беларускай мове, у тым ліку песні «Кантрабанды» у перакладзе А. Хадановіча для праекта «Перазагрузка-2».

1988 год. Пачаўся паказ бразільскага серыяла “Рабыня Ізаура” на Цэнтральным тэлебачанні СССР. 

Пачатак эры мыльных опер у СССР. 

Сам раман Бернарда Гімарайнша “Рабыня Ізаура” (1875) налічвае каля 50 старонак. 

Для пракату серыяла ў СССР тэленавела была перамантавана ў больш звыклы для савецкага тэлегледача фармат: 15 серый па 60-70 хвілін. 

Першыя 5 серый тэлесерыяла былі прадэманстраваны 16-20 кастрычніка 1988 года, наступныя – з 26 лютага па 7 сакавіка 1989 года. У верасні 1990 года тэлесерыял быў прадэманстраваны паўторна.

Пасля паказу фільма ва ўжыванне трывала ўвайшло слова “фазенда”, у асноўным для іранічнага абазначэння ўчасткаў на лецішчах, з’явіліся шматлікія кошкі, кабылы, каровы Ізаўры.