Дзень у гісторыі.14 кастрычніка. Дзень маці. Пакроў Багародзіцы. У Рэчы Паспалітай створана першае ў свеце міністэрства адукацыі. Дзень памяці Івана Шамякіна

Дзень маці (з 1996 года). 

Свята з’яўляецца данінай глыбокай павагі і пашаны да жанчыны-маці, працаўніцы і захавальніцы сямейнага ачага. 

Дзень дапамагае нам яшчэ мацней адчуць веліч і святасць самай важнай місіі жанчыны, звязанай з нараджэннем і выхаваннем дзяцей, усвядоміць яе ролю ў захаванні і ўзмацненні духоўных каштоўнасцяў, маральных ідэалаў у грамадстве і перш за ўсё сямейных.

Пакроў Прасвятой Багародзіцы і Прыснадзевы Марыі. 

Галоўнае восеньскае свята, гісторыя якога ўзыходзіць да 910 года, калі ў адным з храмаў Іерусаліма падчас богаслужэння юродзівы Андрэй і яго вучань Епіфаній убачылі Багародзіцу, якая лунала ў паветры і распрасцерла над тымі, хто моліцца, сваё шырокае белае покрыва.

Пакроў – апякун вяселляў. 

У гэты дзень дзяўчаты моляцца і ставяць свечкі перад абразом Пакрова Багародзіцы ў царкве, імкнуцца правесці дзень весела, верачы, што “калі Пакроў весела правядзеш, сябрука мілага знайдзеш”.

Старыя кажуць: на Пакроў да абеду – восень, пасля – зіма.

1773 год. У Рэчы Паспалітай створана Адукацыйная камісія, Камісія народнай асветы

Першае ў свеце міністэрства адукацыі.

Заснавана Соймам Рэчы Паспалітай. Першы старшыня (1773-1776) – І. Масальскі.

Камісія ажыццявіла рэформу школ і ўніверсітэтаў у духу ідэй Асветніцтва.

Ёй  падпарадкоўваліся Ягелонскі ўніверсітэт у Кракаве і Галоўная школа Вялікага княства Літоўскага (Віленскі ўніверсітэт).

Сярэднюю ступень адукацыі складалі акруговыя і падакруговыя школы.

І. Масальскі

1838 год. Нарадзіўся Міхаіл Радзевіч. 

Беларускі і расійскі публіцыст, крытык, педагог, этнограф. Блізкі сябар Ф. Дастаеўскага, выхавацель ягонага пасынка П. Ісаева. 

Прататып Міхаіла Ракіціна ў рамане Дастаеўскага «Браты Карамазавы».

Выкладаў у Вільні, узначальваў Варшаўскую навучальную дырэкцыю. Прыхільнік ідэй Канстанціна Ушынскага.

На беларускім матэрыяле заснаваны яго педагагічныя і этнаграфічныя нарысы «У народнай школе», «Беларускія народныя школы»  і іншыя.

Публіцыст,  тэатральны крытык. Аўтар камедыі «Мяшчанская нявеста».

Памёр у 1919 годзе.

1899 год. Нарадзіўся Адам Бабарэка. 

Беларускі пісьменнік і крытык.

Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў літаратурных аб’яднанняў «Маладняк», «Узвышша».

Аўтар кнігі прозы, літаратурна-крытычных прац. Даследаваў гісторыю беларускай літаратуры, творчасць Я. Коласа, М. Багдановіча і іншых.

Рэпрэсаваны НКУС. У 1938 годзе памёр у ГУЛАГу.

1903 год. Нарадзіўся Лявон Рыдлеўскі. 

Беларускі палітычны, грамадскі і ваенны дзеяч. Удзельнік Слуцкага паўстання і антысавецкага партызанскага руху на Палессі.

Дзеяч беларускай дыяспары ў Чэхіі, Францыі, Вялікабрытаніі.

Віцэ-прэзідэнт Рады БНР. Старшыня «Сусветнага аб’яднання беларускай эміграцыі».

“Ён фактычна быў апекуном усіх новапрыезжджых беларусаў у Парыжы… быў сапраўды адданы свайму народу» – сведчыць Івонка Сурвіла.

Спрычыніўся да ўратавання каля 200 беларусаў з Даніі ад выдачы СССР.

Аўтар кнігі “Беларусь: Сціслы агляд гісторыі беларускага народу і нацыянальна-вызвольнага руху”. 

1926 год. Выйшла кніга Алана Мілна пра мядведзіка Віні-Пуха.

Прыгоды Віні і Крыстафера Робіна выдадзены дзясяткамі мільёнаў экзэмпляраў, сталі любімым чытаннем многіх пакаленняў дзяцей, перакладзены на 25 моў.  

Дзякуючы пераказу Барыса Заходэра “Віні-Пух і Усе-ўсе-ўсе”, а затым і фільмам студыі “Саюзмультфільм”, дзе мішку агучваў Яўген Лявонаў, Віні-Пух стаў вельмі папулярны ў СССР. 

1929 год. У вёсцы Віктараўка Бабруйскага раёна нарадзіўся Уладзімір Лемяшонак

Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Працаваў выкладчыкам, галоўным рэдактарам Арганізацыйна-метадычнага цэнтра па выданні гісторыка-дакументальных хронік «Памяць».

Даследаваў гісторыю Вялікай Айчыннай вайны.

Адзін з аўтараў выданняў «Гісторыя Беларускай ССР», «Усенародная барацьба на Беларусі супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў у гады Вялікай Айчыннай вайны».

1939 год. Нарадзіўся Ральф Лорэн. 

Амерыканскі мадэльер і бізнесмен, «Легенда моды». Выхадзец з сям’і яўрэйскіх імігрантаў з Беларусі. 

Яго бацькі Франк Ліўшыц (з Пінска) і Фрэйдл Котляр (з Гродна).

Заснавальнік кампаніі Polo Ralph Lauren. 

Акрамя адзення, выпускае прадметы інтэр’еру, аксэсуары, парфум, тавары для жывёл.

1964 год. У СССР адбылася змена ўлады. 

На Пленуме ЦК КПСС адхілены ад пасады Першы сакратар ЦК КПСС Мікіта Хрушчоў і прызначаны Леанід Брэжнеў.

У “хрушчоўскую адлігу” (1953-1964) быў выкрыты культ Сталіна, амніставаны многія палітвязні, знізіліся рэпрэсіі, адменена крымінальнае пакаранне за аборты і спазненні на працу і знята забарона на перамену месца працы. 

Былі праведзены рэформы аплаты працы, адпачынкаў, грашовай сферы, пенсійнага забеспячэння,  жыллёвага будаўніцтва, транспарта. Дасягнуты вялікія поспехі ў заваяванні космасу.

Але ўзмацнілася антырэлігійная кампанія. Адбыліся расстрэл працоўных у Новачаркаску, задушэнне Венгерскага паўстання 1956 года, выносіліся смяротныя прысуды валютчыкам, цэхавікам. 

Былі арганізаваны цкаванні Барыса Пастарнака, мастакоў-авангардыстаў.

На кіраванне Хрушчова прыйшліся Карыбскі крызіс, самая напружаная фаза халоднай вайны, крызіс у адносінах з КНР, Албаніяй.

1973 год. Нарадзілася Анжаліка Борыс. 

Грамадскі дзеяч. Настаўніца. Кіраўнік Саюза палякаў на Беларусі, які не прызнаецца сённяшнімі ўладамі.

У 2005 годзе ачоліла Саюз палякаў на Беларусі і змяніла на гэтай пасадзе Т. Кручкоўскага, які імкнуўся да супрацоўніцтва з уладамі. 

За сваю дзейнасць неаднаразова сутыкалася з беларускай праваахоўнай сістэмай.

25 сакавіка 2021 года ў дачыненні да яе распачата крымінальная справа. Борыс і яе паплечнікаў абвінавачваюць у правядзенні масавых мерапрыемстваў, падчас якіх нібыта ўшаноўваліся ўдзельнікі антысавецкіх бандфармаванняў, а іх дзеянні нібыта пераследвалі мэты рэабілітацыі нацызму, апраўдання генацыду беларускага народа.

2004 год. Памёр Іван Шамякін

Беларускі пісьменнік, сцэнарыст,  драматург, грамадскі дзеяч.

Герой Сацыялістычнай Працы. Народны пісьменнік. Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук.

Старшыня Вярхоўнага Савета БССР (1971-1985). Галоўны рэдактар «Беларускай савецкай энцыклапедыі» (1980-1992).

Аўтар многіх раманаў, п’ес, кніг апавяданняў і аповесцей. Некаторыя з іх былі інсцэніраваны на «Беларусьфільме», ставіліся ў тэатрах, уключаны ў школьную праграму па беларускай літаратуры.

У гонар Народнага пісьменніка названы Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт, Кармянская бібліятэка, усталяваны мемарыяльныя дошкі ў Мінску, у аграгарадку Карма Добрушскага раёна.

Бюст і помнік ўстаноўлены ў Карме і Добрушы.

2013 год. Загінуў у аўтакатострофе Аляксандр Саладкоў.  

Беларускі вучоны ў галіне фізіялогіі, дзяржаўны дзеяч. Доктар медыцынскіх навук, прафесар. 

Працаваў прафесарам, прарэктарам, рэктарам у Віцебскім медыцынскім універсітэце.

Сапраўдны член Нью-Ёркскай акадэміі навук, член таварыства эксперыментальнай біялогіі і медыцыны (ЗША), член Міжнароднай Акадэміі гуманізацыі адукацыі (Германія).

Дзень у гісторыі. 10 кастрычніка. Сталін перадаў Літве беларускую Вільню. Нараджэнне “рускай” водкі, гісторыкаў Міхаіла Без-Карніловіча, Кастуся Тарасава, Валеря Галубовіча і «паэта з рысамі рыцара» Леаніда Дранько-Майсюка

 Сусветны дзень псіхічнага здароўя (World Mental Health Day, з 1992 года). Псіхічнае здароўе з’яўляецца неад’емнай часткай і найважнейшым кампанентам здароўя. 

Яно вызначаецца як стан дабрабыту, пры якім кожны чалавек можа рэалізаваць свае здольнасці і ўласны патэнцыял, супрацьстаяць звычайным жыццёвым стрэсам, прадуктыўна і плённа працаваць і ўносіць уклад у жыццё сваёй супольнасці. 

У гэтым пазітыўным сэнсе псіхічнае здароўе з’яўляецца асновай дабрабыту кожнага чалавека і эфектыўнага функцыянавання ўсёй супольнасці.

У свеце больш за 450 мільёнаў чалавек пакутуюць на псіхічныя захворванні. 

Кожны сёмы – дакучлівы параноік / умераны шызафрэнік, альбо схільны дэпрэсіям і алкагалізму, розным фобіям.

1503 год. Манахі маскоўскага Крамля ўпершыню атрымалі “рускую” водку. Яе выкарыстоўвалі як антысептычны сродак.

Тэрмін «водка» уваходзіць шырока ў мову з 1533 года ў адносінах да лекавай спіртавой настойкі са збожжа. 

На землях ВКЛ першыя моцныя алкагольныя рэктыфікаваныя напоі называліся хлебнае віно, акавіта (з 1398), гаржалка (gorzałka, 1528-1532), віні крамаці (“паленае віно”,  1537 год).

1702 год. Капітуляцыяй абаронцаў горада скончылася аблога Быхава казакамі і войскам ВКЛ.

Гераічны старабыхаўскі гарнізон мусіў здацца на ганаровых умовах і прысягнуць каралю Аўгусту II. 

Усе абаронцы амнісціраваліся. Мяшчанам пакідаліся ўсе вольнасці і прывілеі.

Аблога цягнулася з 29 жніўня да 10 кастрычніка 1702 года. 

Прычына аблогі ў тым, што ўладальнік Быхава К. Сапега падтрымліваў шведскага караля Карла XII і быў супраць хаўруса Рэчы Паспалітай з Пятром І.

1783 год. Пайшоў з жыцця Людвік Грынцэвіч. 

Вялікалітоўскі архітэктар эпохі позняга барока, манах-дамініканец.

Злучыў традыцыі архітэктуры барока з элементамі мясцовай архітэктуры. 

Пабудаваў шэраг храмаў, у тым ліку  касцёл і дамініканскі кляштар Святога Юрыя каля в. Валынцы (зараз Верхнядзвінскі раён), спраектаваў фасад віленскага касцёла Узнясення Гасподняга.

У 1749 годзе апублікаваў неаднаразова перавыдаваны малітоўны даведнік па Жэмайцкай Кальварыі.

1794 год. У баі пад Мацяёвіцамі быў цяжка паранены і трапіў ў расійскі палон Тадэвуш Касцюшка.

На наступны дзень Т. Касцюшку, пад імем Шыманскага, праз Кіеў, Чарнігаў, Магілёў, Шклоў, Віцебск і Ноўгарад адправілі ў Санкт-Пецярбург.

Начальнікам узброеных сіл 12 кастрычніка 1794 года Найвышэйшая Рада прызначыла Тамаша Ваўжэцкага.

1796 год. Нарадзіўся Міхаіл Без-Карніловіч.

Беларускі гісторык, краязнавец, этнограф, вайсковы тапограф, статыстык, генерал-маёр. 

Брат дзекабрыста Аляксандра Карніловіча.

Карніловіч стаў Без-Карніловічам у выніку бюракратычнай памылкі.

Праводзіў тапаграфічнае і ваенна-статыстычнае вывучэнне Мінскай, Віцебскай і іншых губерняў, Беластоцкай акругі. 

Збіраў звесткі аб беларускіх старажытнасцях.

Аўтар ваенна-статыстычнага агляду Віцебскай губерніі, кнігі «Гістарычныя звесткі пра выдатныя мясціны на Беларусі…» (1855).

Тэрыторыю Беларусі абмяжоўваў Віцебскай i Магілёўскай губернямі, астатнія землі называў Літвой. 

Беларусамі лічыў нашчадкаў крывічоў, гаварыў пра беларусаў як пра асобны народ. 

1867 год. Памёр Ігнат Легатовіч

Беларускі і польскі паэт, педагог. 

Вёў педагагічную дзейнасць у Лепелі, Полацку, Вількаміры, Мінску. Блізкі сябар Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіч.

Бібліёграф, выдавец гісторыка-літаратурных помнікаў, перакладчык, збіральнік афарызмаў. Меў багаты кнігазбор з унікальнымі выданнямі.

Аўтар навуковай працы «Даследаванне пра лісты» (1817), кніг на польскай мове «Эпіграмы» (Вільня, 1848), дыдактычных двухрадковых максімаў «Алафтэгмы» (Вільня, 1854), павучальных кніг для дзяцей і юнацтва.  

1938 год. Памёр у ГУЛАГу Адам Бабарэка

Беларускі пісьменнік і крытык, паэт, філосаф.

Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў літаратурных аб’яднанняў «Маладняк», «Узвышша». Працаваў у БДУ, Інстытуце беларускай культуры.

Аўтар кнігі прозы, літатурна-крытычных прац, распрацоўваў  метадалагічныя пытанні літаратуразнаўства і эстэтыкі.

Даследаваў гісторыю беларускай літаратуры, творчасць Я. Коласа, М. Багдановіча, У. Дубоўкі, М. Чарота, З. Бядулі і іншых.

Рэпрэсаваны НКУС у 1930 годзе па справе «Саюза вызвалення Беларусі».

На фота А. Бабарэка сядзіць 2-гі злева

1939 год. Вільня і частка Віленскай вобласці БССР перададзены Літве. 

Сталінам перададзена Літве 6909 км² з 490 тысячамі жыхароў.

У склад БССР тэрыторыя ўваходзіла з 24 верасня 1939 года. 

Арганізоўваліся  беларускія школы, установы, выходзіла газета “Вiленская праўда”. Абмяркоўваліся планы аб переносе сталіцы БССР з Мінска ў Вільню.

Пасля далучэння Літоўскай ССР да СССР у кастрычніку 1940 года ад БССР дадаткова перададзена Літве тэрыторыя ў 2637 км².

1940 год. Нарадзіўся Кастусь Тарасаў. 

Беларускі пісьменнік, гісторык, дзеяч нацыянальна-дэмакратычнага руху.

Працаваў у  геалагічнай экспедыцыі, у выдавецтвах, часопісах, газетах, на кінастудыі «Беларусьфільм».

Аўтар кніг аповесцяў, эсэ, раманаў на гістарычныя тэмы, пра Грунвальдскую бітву, Рагнеду, Міндоўга. 

Па матывах яго аповесці  «Чорны шлях» драматург Аляксей Дудараў напісаў п’есу «Ядвіга» (Купалаўскі тэатр, рэжысёр Валер Раеўскі).

Узнагароджаны Прэміямі Міністэрства абароны СССР за раман «Пагоня на Грунвальд» (1988), «Залаты апостраф» журнала «Дзеяслоў» (2007), імя Францішка Багушэвіча Беларускага ПЭН-цэнтру (2010).

Памёр 20 сакавіка 2010 года.

 1943 год. У Магілёве нарадзіўся Валеры Галубовіч. 

Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук, прафесар.

Даследчык гісторыі гаспадаркі ў IX-XIII стагоддзях, БССР у 1940-1980-я, гісторыі развіцця ў Беларусі эканамічнай навукі і адукацыі.

Пад яго кіраўніцтвам упершыню для студэнтаў эканамічных спецыяльнасцяў распрацаваны курсы «Эканамічная гісторыя Беларусі», «Эканамічная гісторыя Беларусі і замежных краін».

Сябар рэдакцыйнай калегіі “Беларускага гістарычнага часопіса”.

1957 год. Нарадзіўся Леанід Дранько-Майсюк. 

Беларускі паэт. Аўтар 16 кніг. 

Асобныя яго вершы пакладзены на музыку. Уладзімір Караткевіч называў яго  «паэтам з рысамі рыцара». 

Па словах Уладзіміра Някляева, ўяўленні пра рыцарства Дранько-Майсюка «злучаны з яго стаўленнем да жанчыны, да сяброў, да паэзіі, да Беларусі і ўсяму крэўнаму, беларускаму».