25 мая ў гісторыі

25 мая ў гісторыі. Дзень памяці Максіма Багдановіча. «Няўдзячнае сэрца». Тэатр оперы і балета. З’явіліся “зайчыкі”.

Міжнародны дзень зніклых дзяцей (International Missing Children’s Day, з 2010 года).

Гэта дата вядзе сваю гісторыю з ЗША, а сімвалам Дня з’яўляецца выява сіняй незабудкі.

У гэты дзень у 1979 годзе па дарозе дадому знік амерыканскі 6-цігадовы школьнік Эвіян Пейтс, яго шукалі ўсім светам, справа атрымала шырокі рэзананс, але пошукі не мелі поспеху. Праз 4 гады пасля гэтай падзеі прэзідэнт ЗША Рональд Рэйган абвясціў 25 траўня Нацыянальным днём зніклых дзяцей, а яшчэ праз год, у 1984-м, быў заснаваны Нацыянальны цэнтр пошуку зніклых і эксплуатаваных дзяцей.

Неўзабаве дадзеную ініцыятыву падтрымалі і ў шэрагу еўрапейскіх краін, і ў 1997 годзе быў створаны Міжнародны цэнтр пошуку дзяцей, якія зніклі і эксплуатуюцца. Менавіта па яго ініцыятыве ў 2010 годзе і быў заснаваны Міжнародны Дзень зніклых дзяцей.

Зніклае дзіця – гэта надзвычайнае здарэнне сусветнага маштабу, а для бацькоў няма нічога горш дадзенага факту. І заснаванне гэтага Дня стала спробай прыцягнуць увагу сусветнай грамадскасці да праблемы знікнення непаўналетніх, да праблемы абароненасці дзяцей ад выкраданняў, цяжкіх жыццёвых сітуацый і супрацьпраўнай эксплуатацыі.

1780 год. Прыём Кацярыны II у Магілёве духоўных асоб.

У доме генерал-губернатара былі прыняты Магілёўскі праваслаўны біскуп Г. Каніскі і біскуп Беларускіх каталіцкіх цэркваў С. Богуш-Сестранцэвіч з канонікамі і іншымі духоўнымі асобамі.

1792 год. Геранёны атрымалі герб «Няўдзячнае сэрца».

Зараз гэта аграгарадок у Іўеўскім раёне. 

Раней існавалі Манівідавы Геранёны (цяперашнія Суботнікі), Жыгімонтавы Геранёны (Зыгмунцішкі) і Гаштольдаўскія, альбо Мураваныя, Геранёны, за якімі ўрэшце і засталася назва. 

Упершыню згадваюцца ў 1411 годзе. У мястэчку Гаштольды пабудавалі замак. Пры каралю Аўгусце III (1733-1763) Геранёны атрымалі магдэбургскае права (паводле іншых крыніц, у 1630-я гады).

1907 год. У Вільні адбыўся з’езд настаўнікаў.

Створаны Беларускі настаўніцкі саюз. Ва ўмовах рэакцыі пасля паражэння рэвалюцыі 1905-1907 гадоў саюз не змог разгарнуць шырокую дзейнасць і спыніў існаванне.

Адноўлены намаганнямі І. Луцкевіча ў час 1-й сусветнай вайны, але забаронены германскімі акупацыйнымі ўладамі.

І. Луцкевіч

1917 год. У Ялце памёр Максім Багдановіч (1891-1917).

Беларускі паэт, публіцыст, літаратурны крытык. Зорка беларускай паэзіі.

Напэўна, няма такога беларуса, які б не ведаў хоць некалькі радкоў з вершаў паэта, не захапляўся ім як асобай і чалавекам.

Яго спадчына ўвайшла ў залаты фонд беларускай культуры.

Упершыню пачаў гутарыць на беларускай мове ў 1895 годзе ў в. Вяззе (зараз – Асіповіцкі раён), калі гасцяваў у сваякоў. Там цяпер усталявана мемарыяльная шыльда (на доме сваякоў, з 1986 года – будынак спартовай базы).

Асноўны кірунак яго творчасці – патрыятычнае служэнне сацыяльнаму і нацыянальнаму вызваленню беларускага народа.

Сузаснавальнік пейзажнай і інтымнай любоўнай лірыкі ў беларускай паэзіі. Вялікая заслуга паэта ў распрацоўцы гістарычнай тэмы і урбаністычных матываў.

Яго творчасць мела першаступеннае значэнне ў гістарычным самапазнанні народа і сцвярджэнні яго месца ў гісторыі чалавецтва.

Пераклаў на беларускую мову вершы П. Верлена, Э Верхарна, Г. Гейнэ, А. Пушкіна, Авідзія, Гарацыя і іншых паэтаў, на рускую – творы Янкі Купалы, Т. Шаўчэнкі, І. Франко.

Пахаваны на Старых могілках у Ялце.

У 1980-х гадах уздымалася пытанне пераносу праху паэта з Ялты ў Мінск.

Працуюць музеі паэта ў Мінску, Гродне, Яраслаўлі, яго імя носяць вуліцы ва ўсіх абласных цэнтрах і буйных гарадах Беларусі, у Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі і Ялце, беларускія школы і бібліятэкі.

Помнікі паэту пастаўлены ў Яраслаўлі, Мінску.

У 1991 годзе імя Максіма Багдановіча ўнесена ў каляндарны спіс ЮНЕСКА “Гадавіны выдатных асоб і падзей”.

1937 год. Нарадзіўся Сяргей Сідор (1937–1998).

Вучоны, педагог,  доктар педагагічных навук, беларускамоўны прафесар БДУ, дзеяч ТБМ, БНФ, аўтар падручнікаў па геаграфіі Беларусі (1989-1990-я).

У 1971–1974 гадах працаваў на кафедры эканамічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута.

Часта яго называюць “Смоліч” геаграфіі 1990-х гг., бо яго намаганнямі, геаграфія Беларусі стала вывучацца ў школах як асобны прадмет і на працягу года. Раней геаграфія краіны асобна не вывучалася, хаця падручнікі былі.

Апісаў Беларусь у геаграфічным ракурсе («Геаграфія Беларусі. Энцыклапедычны даведнік», «Займальная геаграфія Беларусі», «Геаграфія Беларусі ў пытаннях і адказах»).

1938 год. У Мінску адкрыўся Беларускі дзяржаўны тэатр оперы і балета.

Зараз Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета – адзіны ў Беларусі тэатр оперы і балета, адзін з двух музычных тэатраў краіны разам з Музычным тэатрам. Галоўная музычная і тэатральная пляцоўка краіны.

Размешчаны ў гістарычным раёне Мінска – Траецкім прадмесці ў велічным будынку, акружаным маляўнічым паркам.

Будынак оперы – помнік міжнароднага значэння, узор савецкага канструктывізму з элементамі ар-дэко (архітэктары І. Лангбард, Г. Лаўроў).

Пастаноўкі большасці спектакляў у тэатры ідуць на мове арыгінала, а таксама на  беларускай і рускай.

1942 год. Памёр у ГУЛАГу Іван Замоцін (1873-1942).

Беларускі літаратуразнаўца. Акадэмік Акадэміі навук БССР, член-карэспандэнт АН СССР. Доктар філалагічных навук. Прафесар Варшаўскага, Пецярбургскага, Данскога, Беларускага ўніверсітэтаў.

Адзін з пачынальнікаў беларускага літаратуразнаўства XX стагоддзя. Першы загадчык кафедры беларускай літаратуры і этналогіі БДУ. Дырэктар Інстытута літаратуры і мастацтва АН БССР.

Складальнік і рэдактар выданняў М.Багдановіча, Алеся Гаруна, Паўлюка Труса, Цёткі і іншых.

Арыштаваны ДПУ БССР у 1938 годзе, асуджаны да зняволення ў лагерах.

1943 год. Партызаны ў Шклоўскім раёне паставілі рэкорд.

Партызаны брыгады “Чэкіст” адначасова разграмілі тры варожых гарнізона ў вёсках Шклоўскага раёна.

1948 год. У Польшчы расстраляны сталінскай сакрэтнай службай бяспекі Вітольд Пілецкі (1901-1948).

Жаўнер Другой Польскай рэспублікі, заснавальнік падпольнай арміі супраціўлення, ваенны Арміі Краёвай.

Дзеля таго, каб атрымаць звесткі пра злачынствы нацыстаў, пагадзіўся на ўвязненне ў канцлагеры Асвенцім. Падчас перабывання ў канцлагеры арганізаваў рух супраціву, а ў 1943 годзе ўцёк.

Аўтар першага выведніцкага данясення па Асвенціме, дзякуючы якому Польскі ўрад у выгнанні здолеў пераканаць саюзнікаў пра факты Халакосту. Прыняў удзел у Варшаўскім паўстанні.

Пасля вайны застаўся верным ураду ў Лондане і ў 1948 годзе быў абвінавачаны ў працы на «замежны імперыялізм», пад якім меркавана падразумявалася брытанская разведка МІ6.

Да 1989 года звесткі пра яго лёс і ўчынкі замоўчваліся польскімі камуністычнымі ўладамі..

1964 год. Памёр Васіль Залатароў (1872-1964).

Беларускі кампазітар і педагог. Заслужаны артыст Расіі, народны артыст Беларусі. Прафесар. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі. Пачынальнік беларускай акадэмічнай музыкі.

Вучыўся ў Прыдворнай пеўчай капэле ў М. Балакірава і А. Лядава, Пецярбургскай кансерваторыі па класу М. Рымскага-Корсакава.

Выкладаў у кансерваторыях і музычна-драматычных інстытутах у Расіі, Украіне, Беларусі. Яго вучнямі былі Л. Абеліёвіч, А. Багатыроў, У. Алоўнікаў.

У беларускую музычную культуру арганічна ўвайшлі яго балет па матывах народных легенд «Князь-возера», сімфонія «Беларусь», танцавальная сюіта і уверцюра-фантазія на беларускія тэмы для сімфанічнага аркестра, цыкл апрацовак народных песень для голасу з сімфанічным аркестрам «Кантрасты» і іншыя.

Аўтар манаграфіі «Фуга» – першай рускамоўнай працы, спецыяльна прысвечанай гэтай музычнай форме.

В. Залатароў з выпускнікамі С. Нісневіч, М. Вайнбергам, У. Алоўнікавым, Д. Лукасам, Р. Селіцкім, Л. Абеліевічам, Д. Лукас. Мінск, 1941 год.

1970 год. памёр Мікола Абрамчык (1903-1970).

Беларускі грамадзкі і палітычны дзеяч, публіцыст, інжынер, Прэзідэнт Рады БНР (1947-1970). Дзеяч беларускай эміграцыі ў Чэхаславакіі, Францыі.

Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтру, удзельнік антыкамуністычнага руху, прэзідэнт Лігі за вызваленне народаў СССР. Ініцыятар стварэння беларуская рэдакцыі Радыё «Вызваленне/Свабода».

Пахаваны на могілках Пер-Лашэз у Парыжы.

1991 год. У Мінску пачаўся I Міжнародны кангрэс беларусістаў.

Працаваў 25-27 мая 1991 года.

У Беларусі апошні, шосты кангрэс працаваў 27-29 мая 2015 года.

1992 год. У Беларусі уведзена нацыянальная валюта – беларускі рубель.

Адразу ў народзе атрымала назву “зайчык”.

Народны паэт Ніл Гілевіч са сваімі паплечнікамі адстойваў гістарычную назву для нацыянальнай валюты – талер.

Уведзены былі купюры наміналам ад 50 капеек да 50 рублёў. Наміналы 100, 200 і 500 з’явіліся толькі ў снежні. Курс: 1 беларускі рубель = 10 савецкіх рублёў.