Tag: Макаёнок

Дзень у гісторыі. 16 лістапада. Створана ЮНЕСКА. Ядвіга Анжуйская стала каралевай Польшчы. Нарадзіліся рэлігійны дзеяч Вінцэнт Гадлеўскі, паэт Ян Скрыган, футбаліст Аляксандр Пракапенка

Навіна ад

Міжнародны дзень талерантнасці.

Абвешчаны ў “Дэкларацыі прынцыпаў цярпімасці” ЮНЕСКА на 28-й Генеральнай канферэнцыі ЮНЕСКА (1995).

Пад цярпімасцю (талерантнасцю) у Дэкларацыі разумеецца “павага, прыняцце і правільнае разуменне багатай разнастайнасці культур нашага свету, нашых форм самавыяўлення і спосабаў праяў чалавечай індывідуальнасці”. 

Дэкларацыя абвяшчае “прызнанне таго, што людзі па сваёй прыродзе адрозніваюцца па вонкавым выглядзе, становішчы, гаворцы, паводзінам і каштоўнасцям і валодаюць правам жыць у свеце і захоўваць сваю індывідуальнасць”.

Дэкларацыя разглядае пагрозы чалавецтву, якія нясе нецярпімасць, прапануе метады і праграмы барацьбы з нецярпімасцю.

Часта беларусы блытаюць талерантнасць з саступкай, угодніцтвам, паблажкай, адмовай ад сваіх перакананняў або прыняццем іншага светапогляду.

Генеральны сакратар ААН Кофі Анан сцвярджаў: „Талерантнасць не варта блытаць ні з пасіўнасцю, ні з пагадненнем ці абыякавасцю. Гэта актыўнае, станоўчае і адказнае стаўленне да чалавечай разнастайнасці.“

1384 год. Ядвіга Анжуйская каранавана на каралеву Польшчы. 

Каталіцкая святая.

Абрана пасля смерці бацькі – караля венгерскага і польскага Людовіка Венгерскага. Каралева ў 1384-1399 гадах. 

У 1385 заключыла Крэўскую унію, у 1386 годзе выйшла замуж за Ягайлу. Атрымала ад яго ў падарунак Магілёў.

У 1397 годзе фундавала ў Пражскім універсітэце асобны калегіум для судэнтаў з ВКЛ («speciale collegium pro Lythwanorum nacione»). У тэстаменце запісала ўласныя сродкі на аднаўленне Кракаўскай акадэміі.

Памерла ў 1399 годзе падчас родаў, не пакінуўшы Ягайлу нашчадкаў.

Доўгі час неафіцыйна ўшаноўвалася ў Польшчы як святая. Афіцыйна беатыфікавана Каталіцкім Касцёлам ў 1986 годзе, кананізавана ў 1997 года. Дзень памяці –17 ліпеня.

wikimedia.org

 1673 год. Нарадзіўся Аляксандр Меншыкаў.

Расійскі дзяржаўны і ваенны дзеяч, генералісімус. Сын дробнага літоўскага шляхцiча. 

Паплечнік Пятра І, пасля яго смерці ў 1725-1728 – фактычны кіраўнік Расіі. Князь і адзіны рускі герцаг, князь Рымскай імперыі.

Першы генерал-губернатар Пецярбурга (1703-1727), кіраваў будаўніцтвам горада, Кранштата.

У 1705 годзе разам з Пятром І удзельнічаў у забойстве святароў у полацкім Сафійскім саборы. Пасля знішчэння ў агні Магілёва, удзельнічаў у бітве пад Лясной (1708). Удзельнік рабавання і руйнавання многіх беларускіх гарадоў і мястэчак.

wikimedia.org

 1898 год. Нарадзіўся Вінцэнт Гадлеўскі. 

Беларускі рэлігійны і грамадскі дзеяч, публіцыст.

Душпастырскую дзейнасць распачаў у 1916 годзе. Служыў вікарыем пры кафедральным касцёле ў Мінску. Браў удзел у дзейнасці беларускіх культурна-адраджэнскіх, рэлігійных і палітычных арганізацый.

Член Беларускага нацыянальнага камітэта, удзельнік Усебеларускага з’езда. Член Рады БНР.

У 1920-я гады шырока займаўся нацыянальна-рэлігійнай і культурна-асветнай дзейнасцю на Віленшчыне, за якую арыштоўваўся польскімі ўладамі, быў асуджаны на 2 гады турмы.

Адзін з заснавальнікаў Беларускага каталіцкага выдавецтва ў Вільні (1928).

Пераклаў на беларускую мову Новы запавет. Заснаваў газету «Беларускі фронт».

Падчас нямецкай акупацыі быў галоўным школьным інспектарам, кіраваў працай па падрыхтоўцы праграм навучання для беларускіх пачатковых школ, адначасова быў сябрам Цэнтралі Беларускай народнай самапомачы. Правіў службу ў Чырвоным касцёле ў Мінску.

За крытыку нямецкай палітыкі ў дачыненні беларускага народа быў арыштаваны нямецкай паліцыяй у Мінску 24 снежня 1942 года. У снежні 1942 года загінуў у канцлагеры Трасцянец.

wikimedia.org

1905 год. Нарадзіўся Ян Скрыган. Беларускі пісьменнік, паэт, публіцыст і крытык. Заслужаны работнік культуры.

Член літаратурных аб’яднанняў «Маладняк» і «Літаратурна-мастацкая камуна».

У 1929 годзе займаўся калектывізацыяй на Магілёўшчыне.

У 1936 годзе арыштаваны НКУС і асуджаны на 10 гадоў пазбаўлення волі з высылкай у Сібір. У чэрвені 1949 года зноў арыштаваны і высланы ў Сібір.

Пасля рэабілітацыі ў 1954 годзе вярнуўся ў Мінск. 

Адзін з першапраходцаў беларускага нарыса як новага літаратурнага жанру.

Аўтар вершаў, зборнікаў нарысаў, кніг апавяданняў, аповесцей, успамінаў, партрэтаў, нататак і артыкулаў па праблемах літаратурнага майстэрства і культуры мовы.

Пераклаў на беларускую мову рускіх, украінскіх, літоўскіх, латышскіх, эстонскіх пісьменнікаў.

Памёр 18 верасня 1992 года ў Мінску.

wikimedia.org

 1923 год. Нарадзіўся Мікалай Крукоўскі. 

Беларускі эстэтык, філосаф, культуролаг. Доктар філасофскіх, кандыдат філалагічных навук, прафесар.

Партызан брыгады К. Заслонава.

Працаваў у БДУ і ўніверсітэце культуры, Нацыянальным навукова-асветніцкім цэнтры імя Францыска Скарыны.

Аўтар артыкулаў, манаграфій па праблемах філасофіі, тэарэтычнай эстэтыкі, культуралогіі, станаўлення нацыянальнай самасвядомасці, узаемаадносін культуры і суверэнітэту народа. 

Лічыў, што культура ўяўляе сабой складаную і ў той жа час вельмі цэласную сістэму з выразнай іерархічнай будовай, у структуру якой уваходзяць матэрыяльная культура, мастацкая культура і культура духоўная.

У 2017 годзе выдадзены Збор твораў у 5 тамах.

Памёр 30 верасня 2013 года ў Мінску.

wikimedia.org

 1945 год. Створана Арганізацыя Аб’яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры (UNESCO — United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). 

Яе асноўнымі мэтамі з’яўляюцца садзейнічанне ўмацаванню міру і бяспекі за кошт пашырэння супрацоўніцтва дзяржаў і народаў у галіне адукацыі, навукі і культуры; забеспячэнне справядлівасці і захавання законнасці, усеагульнай павагі правоў і асноўных свабод чалавека, абвешчаных у Статуце ААН для ўсіх народаў, без адрознення расы, полу, мовы або рэлігіі.

Штаб-кватэра размяшчаецца ў Парыжы.

Зараз у арганізацыі 195 дзяржаў-членаў і 8 членаў-супрацоўнікаў. 182 дзяржавы-ўдзельніцы маюць пастаянныя прадстаўніцтвы пры арганізацыі, дзе таксама знаходзяцца 4 пастаянныя назіральнікі і 9 наглядальных місій міжурадавых арганізацый. 

У склад арганізацыі ўваходзіць больш за 60 бюро і падраздзяленняў, размешчаных у розных частках свету.

1953 год. У Бабруйску нарадзіўся Аляксандр Пракапенка. 

Беларускі футбаліст, паўабаронца. Майстар спорту міжнароднага класа.

Лепшыя гады футбольнай кар’еры прайшлі ў складзе «Дынама» (Мінск, 1972-1983).

Чэмпіён СССР (1982). Бронзавы прызёр Алімпійскіх гульняў (1980).

Гуляў так жа за «Дняпро» (Магілёў), «Нефтчы» (Баку).

У чэмпіянатах СССР (вышэйшая ліга) правёў 168 матчаў, забіў 52 гола, у тым ліку за «Дынама» (Мінск)— 163 матча, 51 гол.

“Народны” футбаліст, герой шматлікіх футбольных анекдотаў.

Памёр раптоўна 29 сакавіка 1989 года. Пахаваны на могілках у в. Такары Бабруйскага раёна.

У 2015 годзе ў Бабруйску адкрыты стадыён імя А. Пракапенкі.

 1957 год. Памёр Янка Чарапук. 

Дзеяч БНР, беларускай эміграцыі ў ЗША.

Меў псеўданім Янка Змагар. Стваральнік пецярбургскай культурна-асветнай арганізацыі «Вольныя беларусы», сакратар пецярбургскага прадстаўніцтва Цэнтральнай украінскай рады, супрацоўнік Міністэрства замежных спраў УНР, член Беларускай рады на Украіне. Член Рады БНР.

3 1922 года актыўны дзеяч беларускай дыяспары ў ЗША.

Падтрымліваў цесныя сувязі з В. Ластоўскім,  К. Душэўскім, Т. Грыбам.

Адзін з арганізатараў Беларуска-Амерыканскай нацыянальнай рады.

Кіраўнікі беларускіх прадстаўніцтваў i місій у еўрапейскіх краінах. Сядзяць (злева направа): Я.Ладноў, В. Захарка, П. Крачэўскі, Л. Заяц; стаяць: Л. Вітан-Дубейкаўскі, Я. Чарапук, Я. Бялевіч. Кастрычнік 1919 года (БДАМЛіМ), wikimedia.org

 1982 год. памёр Андрэй Макаёнак. 

Беларускі драматург. Народны пісьменнік.

Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы (1962) за п’есу «Лявоніха на арбіце», Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1974) за п’есы «Трыбунал» і «Таблетку пад язык».

Працаваў на камсамольскай і партыйнай рабоце, у тым ліку загадчыкам парткабінета Магілёўскага чыгуначнага вузла (1945-1946), у часопісах «Вожык», «Нёман».

Аўтар гумарэсак, фельетонаў, нарысаў, шматлікіх п’ес, у якіх бескампрамісна крытыкуюцца заганныя метады кіраўніцтва савецкай гаспадаркай, паказуха, фармалізм, казённае адміністраванне. Яго творы ставіліся на сцэнах беларускіх тэатраў.

Аўтар кінааповесці «Твой хлеб», сцэнарыяў фільмаў «Шчасце трэба берагчы», «Кандрат Крапіва», «Рагаты бастыён», «Пасля кірмашу».

Пераклаў на беларускую мову п’есы Л. Зорына, Н. Думбадзэ і Р. Лордкіпанідзэ, К. Сіманава і іншых.

Выдадзены яго Выбраныя творы ў 2-х і 5 тамах.

Імя драматурга носіць вуліца ў Мінску, Гродзенская цэнтральная гарадская бібліятэка і Журавіцкая СШ Рагачоўскага раёна, у якой створаны музей драматурга.

2021 год. Ад наступстваў COVID-19 памёр Мікола Шабовіч. 

Беларускі паэт, перакладчык, філолаг і педагог. Кандыдат філалагічных навук, дацэнт.

Працаваў ў Беларускім дзяржаўным педагагічным універсітэце імя Максіма Танка,  нацыянальным тэхнічным універсітэце, у Мінскім абласным драматычным тэатры ў Маладзечне.

Даследаваў аказіянальную лексіку ў мастацкіх тэкстах.

Аўтар сямі зборнікаў вершаў, кніг гумару, перакладаў.

На яго вершы напісана больш як 180 песень, якія выконвалі І. Дарафеева, А. Гайдук, А. Цівуноў, Дз. Мінько, Т. Валахановіч і іншыя.

30 песень на вершы Шабовіча напісаў магілёўскі кампазітар Мікола Яцкоў.

Аўтар слоў гімна БДПУ  імя Максіма Танка. Спрыяў развіццю маладых беларускіх паэтаў і празаікаў – удзельнікаў літаратурнай суполкі «Крокі».

На фота: М. Яцкоў і М. Шабовіч, wikimedia.org

Дзень у гісторыі. 12 лістапада. Заснаванне першага ваенна-палітычнага саюза ў Цэнтральна-Усходняй Еўропе. Віцябляне забілі Іасафата Кунцэвіча. У Магілёве адбыўся землятрус

Навіна ад

1335 год. У Вышаградзе, рэзідэнцыі караля Венгрыі Карла I Роберта, заснаваны першы ваенна-палітычны саюз у Цэнтральна-Усходняй Еўропе.

Саюз створаны манархамі Венгрыі, Польшчы і Чэхіі.

У Вышаградзе біскупы каранавалі наследных прынцаў, прысягалі на вернасць маладым каралям войскі, ствараліся атрады конніцы, якія сыходзілі з гэтага замка на барацьбу з асманскімі заваёўнікамі.

15 лютага 1991 года кіраўнікі Венгрыі, Чэхаславакіі (цяпер Чэхія і Славакія), Польшчы ў тым жа замку аб’явілі аб стварэнні Вышаградскай групы, Вішаградскага трыкутніка. Цяпер гэта Вышаградская чацвёрка, V4. 

Усе члены Вышаградскай групы 1 мая 2004 года сталі членамі Еўрапейскага саюза. 

У склад групы імкнуцца ўступіць Аўстрыя (супраць якой і ўтвараўся правобраз саюза ў 1135 годзе), Славенія.

tunnel.ru

 1572 год. Памёр Рыгор Хадкевіч. Вялікалітоўскі дзяржаўны і вайсковы дзеяч, асветнік.

З’яўляўся ваяводай віцебскім, кіеўскім, кашталянам троцкім, віленскім, гетманам польным, вялікалітоўскім. Удзельнік Лівонскай вайны.

Прыхільнік самастойнасці Вялікага княства Літоўскага і праціўнік Люблінскай уніі.

Заснавальнік друкарні ў Заблудаве (1568), дзе працавалі першадрукары Іван Фёдараў і Пётр Мсціславец, якія ўцяклі з Масквы. Яны надрукавалі «Евангелле вучыцельнае» з гербам Р. Хадкевіча на абароце тытульнага аркуша. Самастойна І. Фёдараў надрукаваў «Псалтыр з Часаслоўцам».

1623 год. Выбухнула Віцебскае паўстанне праваслаўных гараджан супраць уніяцкага архіепіскапа Іасафата Кунцэвіча. 

Па сігнале званоў ратушы і праваслаўных цэркваў некалькі тысяч паўстанцаў рушылі да рэзідэнцыі Кунцэвіча, уварваліся ў двор, падпалілі дом, забілі архіепіскапа, а цела кінулі ў Дзвіну.

Гараджане, у тым ліку члены магістрата былі аб’яўлены саўдзельнікамі паўстання. Віцебск быў пазбаўлены Магдэбургскага права. З горада спагнана 3 079 злотых. 

Каралеўскія камісары загадалі зняць званы з ратушы і ўсіх праваслаўных цэркваў і адліць з іх вялікі звон у памяць пра Кунцэвіча. Ратуша была разбурана. 

Затрыманы і пакараны смерцю 19 чалавек, у тым ліку 2 бурмістры і падбухторшчык паўстання – палачанін Пётра Васілеўскі, які на допыце прызнаўся, што была сувязь з праваслаўным брацтвам у Вільні. 

78 чалавек прыгавораны да пакарання смерцю завочна.

1823 год. Нарадзіўся Павел Шпілеўскі. 

Беларускі этнограф, пісьменнік, публіцыст і тэатральны крытык. Кандыдат багаслоўя.

Сабраў цікавыя звесткі з археалогіі, з гісторыі гарадоў, мястэчак і вёсак Беларусі, пагаворкі, апісанні побыту, павер’яў, абрадаў і звычаяў беларускага народу, становішча сельскай гаспадаркі і прамысловасці. Адзначыў самабытнасць беларускай мовы. Надрукаваў паданні пра Мянеска, паходжанне Менску.

Аўтар кнігі “Путешествие по Полесью и Белорусскому краю”.

Цэнтральная думка творчасці: беларусы – найстаражытнейшыя ў славянскім свеце.

Памёр 29 кастрычніка 1861 года. У гонар вучонага названа вуліца ў Мінску.

nashi-lyudi.by

 1868 год. Нарадзілася Ганна Місуна. Беларускі, польскі, літоўскі і расійскі геолаг.

Першая жанчына-геолаг на Беларусі і ў Расіі, якая праводзіла палявыя геалагічныя даследаванні.

У 1899 годзе пачалі выходзіць яе навуковыя артыкулы пра ледавіковыя адкладанні і рэльеф Беларусі, Літвы і Польшчы. Дала навуковае тлумачэнне ледавіковаму рэльефу Беларусі.

Асаблівую вядомасць набылі працы па геалогіі Гродзенскай і Мінскай  губерняў, карта-даведнік будаўнічых матэрыялаў заходніх раёнаў. 

Распрацавала методыку вывучэння канцавых марэн.

Пад час яе працы дацэнтам Маскоўскага ўніверсітэта, арганізавала геалагічны пакой (1919), які паступова ператварыўся ў музей.

Памерла 2 мая 1922 года.

wikimedia.org

 1885 год. Нарадзіўся Міхаіл Грамыка.  

Беларускі географ, геолаг, пісьменнік, вязень ГУЛАГу. Даследчык радовішчаў нафты.

Выхаванец Магілёўскай гімназіі.

Распрацоўшчык беларускай тэрміналогіі па геаграфіі, геалогіі, хіміі, падручнікаў «Пачатковая геаграфія», «Уводзіны ў навуку аб неарганічнай прыродзе».

Удзельнік пошукаў нафты на Палессі (на падставе аналізу тапоніма Гарывада).

Аўтар кніг паэзіі, п’ес, якія ставіліся ў тэатрах. Аўтар успамінаў пра Я. Купалу, Я. Коласа, А. Грыневіча.

Памёр 30 чэрвеня 1969 года.

1896 года. У Магілёве адбыўся землятрус у 4 балы.

Да гэтага дакументальна быў зафіксаваны землятрус 29 жніўня 1893, 4 бала. Напярэдадні і пасля гэтай даты, свойскія жывёлы паводзілі сябе неадэкватна: раўлі суткамі каровы, іржалі коні, кудысьці пахаваліся каты. Тады ніхто не мог растлумачыць прычыну такіх іх паводзін. 

Фіксаваліся хвалі карпацкіх землятрусаў 4 сакавіка 1977, 4-5 балаў, 30 мая 1990, 3-4 балы.

1902 год. Нарадзілася Таццяна Бандарчык. 

Беларуская актрыса.

У 1920 годзе на настаўніцкіх курсах у Бабруйску арганізавала драмгурток «Крыніца», дзе паставіла п’есу Янкі Купалы «Паўлінка» і выканала галоўную ролю.

Працавала ў купалаўскім, коласаўскім тэатрах, драмы і камедыі пры Белдзяржэстрадзе, у Бабруйскім вандроўным.

Найбольш каларытныя характары стварыла ў беларускай драматургіі: Паланея («Прымакі» Янкі Купалы), бабка Наста («Вайна вайне» Якуба Коласа), Сцепаніда («Пагібель воўка» Э.Самуйлёнка), Маці («Ірынка» Кузьмы Чорнага),Ганна Чыхнюк («Выбачайце, калі ласка!» А. Макаёнка) і іншыя.

Знялася ў фільме «Руіны страляюць…»

Памерла 24 ліпеня 1974 года.

wiki.bobr.by

 1920 год. Нарадзіўся Андрэй Макаёнак. Беларускі драматург. Народны пісьменнік БССР.

Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы (1962) за п’есу «Лявоніха на арбіце», Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1974) за п’есы «Трыбунал» і «Таблетку пад язык».

Працаваў на камсамольскай і партыйнай рабоце, у тым ліку загадчыкам парткабінета Магілёўскага чыгуначнага вузла (1945-1946), у часопісах «Вожык», «Нёман».

Аўтар гумарэсак, фельетонаў, нарысаў, шматлікіх п’ес, у якіх бескампрамісна крытыкуюцца заганныя метады кіраўніцтва савецкай гаспадаркай, паказуха, фармалізм, казённае адміністраванне. Яго творы ставіліся на сцэнах беларускіх тэатраў.

Аўтар кінааповесці «Твой хлеб», сцэнарыяў фільмаў «Шчасце трэба берагчы», «Кандрат Крапіва», «Рагаты бастыён», «Пасля кірмашу» (1973).

Пераклаў п’есы Л. Зорына, Н. Думбадзэ і Р. Лордкіпанідзэ, К. Сіманава і іншых.

Выдадзены яго Выбраныя творы ў 2-х і 5 тамах.

Імя драматурга носіць вуліца ў Мінску, Гродзенская цэнтральная гарадская бібліятэка і Журавіцкая СШ Рагачоўскага раёна, у якой створаны музей драматурга.

У Мінску на доме № 10 па Вайсковым завулку ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

Памёр 16 лістапада 1982 года.

wikimedia.org

1947 год. Прыгавораны судом да аднаго года пазбаўлення волі галандскі жывапісец Хан ван Меегерэн – самы вядомых фальсіфікатар ХХ стагоддзя.

Ён падрабіў палотны знакамітых майстроў на 25-30 млн даляраў па цяперашнім курсе.  

У 1945 годзе ван Меегерэн трапіў пад суд па абвінавачанні ў калабарацыянізме. Яму свяціў вялікі тэрмін за продаж карцін старых галандскіх майстроў лідарам Трэцяга рэйха. Пасля двух тыдняў турэмнага зняволення ён заявіў, што насамрэч прададзеныя ім карціны з’яўляюцца падробкамі.

Для праверкі сапраўднасці галандскі ўрад змясціў Меегерэна пад арышт у спецыяльна арандаванай кватэры, дзе той павінен быў пад назіраннем напісаць падробку. Так з’явілася яго апошняя карціна – “Малады Хрыстос, які прапаведуе ў храме”.

Дзякуючы таму, што мастаку ўдалося даказаць уласнае дачыненне да фальсіфікацыі карцін, ён абышоўся мінімальным пакараннем і быў прыгавораны да аднаго года пазбаўлення волі.

Аднак жыць мастаку засталося значна менш. 30 снежня гэтага ж года ён памёр ад сардэчнага прыступу.

tunnel.ru

1958 год. Нарадзіўся Леанід Пранчак. Беларускі паэт, перакладчык.

Працаваў на Магілеўскім абласным радыё, у тэатры-студыі «Верасы», дзяржаўным канцэртным аркестры Беларусі, карэспандэнтам газеты «Рэспубліка» ў ЗША, мастацкім кіраўніком Тэатра-студыі беларускай эстрады.

Аўтар вершаў, аўтар кніг вершаў, кнігі «Беларуская Амерыка».

Больш за 200 вершаў паэта пакладзены на музыку. Найбольш вядомыя з іх «Даставай Язэп гармонік», «Пад зоркай Пагоні», «Каля Чырвонага касцёла», «Адзінокая жанчына», «Жыве Беларусь!», «Сумны саксафон», «Паклонніца», «Талака», «Цёмная пані», «Каханая» і іншыя.

З 2018 года вядзе масавыя судовыя працэсы аб абароне аўтарскіх правоў на свае творы. 

Займаецца маніторынгам СМІ, дапаможнікаў, друкаваных выданняў, шукаючы радкі за сваім аўтарствам. Пасля чаго падае пазоў у суд з заявай аб парушэннях аўтарскіх правоў і патрабаваннем фінансавай кампенсацыі. 

Сярод тых, з кім аўтар судзіўся: «Наша Ніва», «Звязда» «Советская Белоруссия», «Мінская праўда», блогеры, бацькі дзяцей, якія спявалі песні на яго вершы і іншыя. Сярод аштрафаваных ёсць і магілёўцы.