Tag: история

«1 мільён знік беззваротна». Трагічная гісторыя беларускай кнігі. Не ўсё проста з ёю і цяпер

Навіна ад

Да акупацыі Беларусі нацыстамі ў 1941 годзе Нацыянальная бібліятэка мела 3 мільёны экзэмпляраў розных дакументаў. У 1945-ым іх засталося – 320 тысяч. Вярнуць удалося блізу 700 тысяч. Не менш за 1 мільён знік беззваротна, адзначае генеральны дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Аксана Кніжнікава ў інтэрв’ю інфармагенцтву Белта.

«Як вы разумееце, гэта былі самыя каштоўныя кнігі», падкрэслівае яна.

Фонд галоўнай бібліятэкі краіны налічвае больш за 10 мільёнаў экзэмпляраў дакументаў

Аксана Кніжнікава гісторыю беларускай кнігі назвала трагічнай.

«Мы захавальнікі духоўнай кніжнай спадчыны. Наша задача яе захаваць, зберагчы і перадаць нашчадкам. Адзін з самых важных праектаў прысвечаны гісторыі фармавання бібліятэчнага фонду нашай бібліятэкі», – даводзіць яна.

Паводле Аксаны Кніжнікавай фонд галоўнай бібліятэкі краіны налічвае больш за 10 мільёнаў экзэмпляраў дакументаў. Сярод іх калекцыя рукапісных і друкаваных выданняў XV – пачаткі XXI стагоддзі.

фота: ww.nlb.by, Уласнасць Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі 

Па яе словах калекцыі пачалі збіраць адначасова з заснаваннем бібліятэкі ў 1922 годзе. У яе аснову ўвайшлі былыя магнацкія і дваранскія бібліятэкі, бібліятэчныя фонды розных устаноў, прыватныя кніжныя зборы знакамітых дзеячаў культуры, мастацтва, навукі.

Цяпер у Музеі кнігі Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі разгорнутая

выстаўка «100 рарытэтаў: ад гістарычных кніжных калекцый да кніг сучаснага мастацтва». Экспазіцыя прысвечана гісторыі Нацыянальнай бібліятэкі, якая неўзабаве адзначыць сваё стагоддзе.

Пераслед прыватных цэнтараў кнігавыдання

Паводле звестак апублікаваных на сайце Рэспубліканскага інстытуту вышэйшай школы ў Беларусі ў 2021 годзе было выдадзена 4647 найменняў кніг агульным тыражом больш як 10 млн экзэмпляраў. Кнігавыданнем і распаўсюдам кніжнай прадукцыі займаюцца 23 субʼекты гаспадарання.

Незалежныя мэды  паведамляюць, што пасля пратэстаў 2020 году прыватныя цэнтры кнігавыдання трапілі пад падазрэнне ў супрацоўніцтве з апазіцыяй. Сёлета з 16 траўня паводле рашэння Міністэрства інфармацыі на тры месяцы прыпыненая дзейнасць выдацтваў «Лімарыус» «Кнігазбор».

фота: з адкрытых крыніцаў у інтэрнэце

Падставай стала, нібыта, невыкананне тэрмінаў звароту ў ведамствы з паведамленнем аб змяненні звестак, якія падлягаюць уключэнню ў Дзяржаўны рэестр выдаўцоў, вытворцаў і распаўсюджвальнікаў друкаваных выданняў.

«Лімарыус» займалася выданнем навуковай, метадычнай і класічнай жа мастацкай літаратуры, у асноўным на беларускай мове.

«Кнігазбор» жа займаўся выданнем беларускамоўнай літаратуры: твораў сучасных аўтараў, класікаў беларускай літаратуры, кніг для дзетак.

Раней на тры месяцы спынілі дзейнасць выдавецтва і друкарні «Медысонт». Яго звінавацілі ў парушэнні закону Аб выдавецкай справе ў Рэспубліцы Беларусь. У выдавецтве друкавалі кнігі, якія пазней улада прызнала экстрэмісцкімі.

фота: zviazda.by, Уласнасць газеты “Звязда”

 

Дзейнасць яшчэ аднаго прыватнага выдавецтва «Галіяфы», якое спецыялізуюцца на выданні беларускамоўнай літаратуры, прыпыненае на з месяцы з прычыны парушэння тэрмінаў звароту ў Міністэрства інфармацыі з апавяшчэннем аб змяненні звестак, якія падлягаюць уключэнню ў Дзяржаўны рэестр выдаўцоў, вытворцаў і распаўсюджвальнікаў друкаваных выданняў

Пад пераслед трапіла і новая кнігарні «Кнігаўка», якая мелася прадаваць кнігі выдавецтва «Янушкевіч». Дырэктар Андрэй Янушкевіч і супрацоўніца крамы Наста Карнацкая былі затрыманыя. Абодвум прысудзілі адміністрацыйны арышт – Янушкевічу 10 дзён, а Карнацкай – 13 дзён. Янушкевіч з ізалятару часовага ўтрымання не выйшаў па сканчэнні «Сутак».

загалоўнае фота: biblii_f._skoriny.jpg, “Уласнасць Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі” 

Дзень у гісторыі, 27 мая. 388 гадоў таму беларусы адстаялі Смаленск, а ў 1989-ым адбыўся першы конкурс «Міс Магілёў»

Навіна ад

27 мая 1606 года ў Маскве выбухнула паўстанне супраць цара (1605-1606) Дзмітрыя Самазванца I (кан. XVI ст.-1606) і шляхцянкі, царыцы Марыны Мнішак (1588-1614, адзіная каранаваная жанчына ў Расіі да Кацярыны I).

Паўстанне прывяло да забойства Дзмітрый і 524 выхадцы з Рэчы Паспалітай, галоўным чынам, з Беларусі.

Мнішак пазней стала жонкай цара (1607-1610) Дзмітрыя Самазванца II. У выніку гэтай і наступных падзей, на маскоўскі трон быў абраны кароль і вялікі князь Вялікага Княства Літоўскага Уладзіслаў ІY Ваза.

27 мая 1634 года ў сяле Сямлёва (Смаленская вобласць, Расія) пачаліся перамовы між прадстаўнікамі Рэчы Паспалітай і Масковіяй аб заканчэнні Смаленскай вайны 1632-1634 гадоў.

«Палянаўскі мір» быў заключаны 4 (14) чэрвеня 1634 году. Тады прэтэнзіі маскавітаў на Смаленск не былі задаволеныя.

Да Масковіі адышоў толькі Сярпейск. Паводле дамовы кароль і вялікі князь Вялікага Княства Літоўскага Уладзіслаў IV Ваза (1595-1648) адмовіўся ад далейшых прэтэнзіяў на маскоўскі трон.

Маскоўскім царом ён быў у 1610-1634 гадоў.

27 мая 1871 года ў вёсцы Кульшыцы (Слаўгарадскі раён) нарадзіўся Ісак Сербаў (1871–1943), этнограф, фалькларыст, археолаг, краязнавец, фатограф, Правадзейны член геаграфічнага таварыства і Інстытуту беларускай культуры.

Настаўнічаў шмат дзе, напрыклад, у Вільні, Мінску, Хоцімску. У 1910-1913 гадах арганізаваў этнаграфічную экспедыцыю геаграфічнага таварыства па вывучэнні творчасці і матэрыяльнай культуры беларусаў.

Узначальваў работы па збіранні і ахове помнікаў, кафедру этнаграфіі БДУ.

Сабраў багатыя калекцыі народнага адзення, мастацтва, на падставе якіх быў выдадзены альбом «Беларускае народнае мастацтва» (1951).

Першым сабраў вялізную фотатэку з фіксаваннем тыпаў адзення на Палессі, жытла, гаспадарчых пабудоў, рамесных вырабаў.

27 мая 1897 года ў Магілёўскай Васкрасенскай царкве (не захавалася) з ініцыятывы Еўдакіма Раманава быў адкрыты царкоўна-археалагічны музей, як епархіяльнае сховішча.

У музеі была экспазіцыя на 140 кв. м прыдатная для правядзення экскурсіяў. Музей працаваў штодня і бясплатна.

У 1904 годзе ў музеі было 6000 экспанатаў. Вялікую каштоўнасць уяўлялі 26 каралеўскіх прывілеяў XVI-XVIII стагоддзяў, грамата Стэфана Баторыя на магдэбургскае права Магілёву 1577 году, інвентар гораду, замка і воласці 1604 году.

Музей зачынілі ў 1918 годзе і ў 1919 г. усе экспанаты перададзены Магілёўскаму губернскаму музею.

27 мая 1895 года нарадзіўся Ігнат Дварчанін (1895-1937), беларускі грамадска-палітычны дзеяч, скарыназнаўца, навуковец, паэт, пісьменнік, доктар філасофіі.

Удзельнік Першай сусветнай вайны, падпаручнік, быў членам Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, сакратаром культурна-асветніцкага аддзелу Беларускім нацыянальным камітэце камісарыянт у Маскве, Віленскага Беларускага нацыянальнага камітэту, Цэнтральнай беларускай школьнай рады.

Ён быў укладальнікам «Хрэстаматыі новай беларускай літаратуры» (1927). У 1930 г. рэпрэсаваны польскімі ўладамі (8 год турмы), але ў 1932 г. трапіў пад абмен палітвязнямі паміж СССР і Польшчай.

Працаваў у акадэміі навук БССР у камісіі вывучэння Заходняй Беларусі, выконваў абавязкі дырэктара Інстытуту мовазнаўства.

Арыштаваны ў 1933 годзе. Высланы на Салаўкі, расстраляны 8 снежня 1937.

Загінуў у лагерах і ягоны родны брат Іларыён Дварчанін, беларускі грамадскі дзеяч Ігнат Дварчанін.

27 мая 1896 года нарадзіўся Міхась Філіповіч (1896-1947), беларускі жывапісец, графік, этнограф, педагог, адзін з першых айчынных мастакоў, хто звярнуўся да нацыянальнай тэматыкі.

Вялікую значнасць маюць замалёўкі народнай вопраткі, зробленыя Філіповічам на Міншчыне, Случчыне, Магілёўшчыне, Палессі. Творы Філіповіча вызначаюцца яркім нацыянальным каларытам, самабытнасцю.

27 мая 1957 года нарадзіўся этнічны беларус Алег Латышонак, беларускі і польскі гісторык, доктар гістарычных навук, старшыня Беларускага гістарычнага таварыства ў Польшчы, аўтар і суаўтар кніг і падручнікаў «Гісторыя Беларусі ад паловы XVIII да канца XX ст»., «Ад белых русаў да беларусаў» (аб фарміраванні беларускай народнай тоеснасці), «Жаўнеры БНР», «Нацыянальнасць – Беларус» (асвятляюцца пытанні этнагенезу беларусаў).

Узнагароджаны Кавалерскім крыжам ордэна Адраджэння Польшчы.

pics.livejournal.com

27 мая 1989 года ў Палацы культуры ВА «Хімвалакно» прайшоў першы ў гісторыі гораду конкурс «Міс Магілёў-89». Пераможцай стала Ларыса Каўдобіна.

фота: wikimedia.org

Дзень у гісторыі. 26 мая – Раскольнікі ў Беларусі, заснавана літаратурнае аб’яднанне «Узвышша». Нарадзіўся дыктар Ілля Курган

Навіна ад

26 мая 1666 году Сабор праваслаўнай царквы адлучыў раскольнікаў. Пачаўся царкоўны раскол.

Раскольнікі-стараверы сталі ўцекачамі з Масковіі і ўтварылі на беларускіх землях першыя свае паселішчы. Буйнымі цэнтрамі іх пражываньня зьяўляюцца ваколі Браслава, Відзава (цяперашні Браслаўскі раён), а таксама Веткі (раённы цэнтр Гомельскай вобласці).

Кароль Рэчы Паспалітай Ян III Сабескі ў 1691 г. дазволіў стараверам свабодна жыць у краіне. У Ветцы хаваўся ад рускіх уладаў будучы кіраўнік сялянскага паўстання Емяльян Пугачоў.

Маскоўцы рабілі набегі на беларускія вярталі стараабраднікаў назад.

Раскольнікі ў ХYІІІ стагоддзі рассяліліся па тэрыторыі Мінскай губерні. У Магілёўскай вобласці цяпер жывуць ва ўсходніх раёнах і ў Кіраўскім раёне.

Пра жыццё стараабраднікаў распавядаюць экспазіцыі Веткаўскага музею стараабраднікаў і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава

 

26 мая 1863 году ў баі з расійскімі войскамі пад Парэччам, што ля Докшыцаў, загінуў Генрых Дмахоўскі (1810-1863), беларускі і амерыканскі скульптар, паўстанец (1830-1831 і 1863), удзельнік Львоўскага паўстання 1846 г.

У ЗША вядомы як Генры Д. Сандэрс. Па сённяшні дзень упрыгожваюць памяшканне Кангрэсу ЗША ягонай працы бюсты Дж. Вашынгтона, Т. Джэфэрсана, Б. Франкліна, Т. Касцюшкі.

26 мая 1926 году заснавана беларускае літаратурна-мастацкае згуртаванне «Узвышша» (праіснавала да снежня 1931).

Утворанае групай былых сяброў літаб’яднання «Маладняк». Старшыня – Кузьма Чорны, намеснік – Кандрат Крапіва, сакратар – Адам Бабарэка. З магілёўцаў у арганізацыю ўваходзілі Васіль Шашалевіч, Андрэй Мрый (А. Шашалевіч).

Арганізацыя ставіла перад сабой задачы: дасягнуць вяршыні нацыянальнай літаратуры шляхам вучобы i выхавання талентаў, пераадолення эпігонскіх тэндэнцый i стварэння арыгінальнай школы літаратурнага мастацтва праз развіццё высокай культуры мовы, арганічнае спалучэнне рэалістычных традыцый са смелым наватарствам.

Савецкая крытыка 1930-1950-х гадоў адносіла абʼяднанне да варожых сацыялізму арганізацый. Літаратурныя дасягненні «Узвышша» абʼектыўна ацэнены толькі ў 1950-1960 гг.

26 мая 1926 году нарадзіўся Ілля Курган (1926-2019), беларускі актор, дыктар радыё, педагог, заслужаны артыст Беларусі, прафесар кафедры сцэнічнай мовы акадэміі мастацтваў і ўніверсітэту культуры. Беларусам старэйшага пакалення пазнавальны фразай: «Гаворыць Мiнск. У мікрафона Ілля Курган». На радыё Ільля Курган працаваў з 1949 году.

26 мая 2022 года ў Магілёўскім музеі этнаграфіі адкрываецца выстава фотаработ сябра клубу аматараў беларускай культуры і падарожжаў, магілёўскага фатографа і раварыста Аляксандра Сомава (1952-2019).

Аляксандр Сомаў загінуў у выніку няшчаснага выпадку. Кола ягонага ровара трапіла ў яміну, залітай вадой, на праезнай часткі.

Дзень у гісторыі. Дзень памяці Максіма Багдановіча

Навіна ад

25 мая – Міжнародны дзень зніклых дзяцей. Адзначаецца ад 1983 году.

25 мая 5493 да нашай эры – Александрыйская храналогія лічыла дату днём стварэння свету 

25 мая 1880 года нарадзіўся Вацлаў Іваноўскі (1880-1943), беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, доктар тэхнічных навук, заснавальнік Беларускай рэвалюцыйнай партыі, стваральнік пецярбургскай беларускай выдавецкай суполкі «Загляне сонца і ў наша аконца», міністр асветы Беларускай Народнай Рэспублікі.

25 мая 1907 года ў Вільні адбыўся з’езд настаўнікаў, на якім быў створаны Беларускі настаўніцкі саюз. Ва ўмовах рэакцыі пасля паражэння рэвалюцыі 1905-1907 гадоў саюз не змог разгарнуць шырокую дзейнасць і спыніў існаванне.

Ставіў мэту рэарганізацыю сістэмы асветы на шырокіх дэмакратычных асновах для ўздыму грамадзянскай самасвядомасці і культуры народу. Выступаў за свецкі характар асветы; адмену саслоўных, нацыянальных і рэлігійных абмежаванняў у сферы адукацыі, таксама перавод пачатковага навучання на беларускую мову паляпшэнне матэрыяльнага і культурнага становішча настаўнікаў.

25 мая 1917 года памёр Максім Багдановіч (1891-1917), беларускі паэт, літаратуразнавец, перакладчык, класік беларускай літаратуры.

Яго спадчына ўвайшла ў залаты фонд беларускай культуры. Упершыню пачаў гаварыць па беларуску ў 1895 г. у вёсцы Вяззе (цяпер – Асіповіцкі раён), гасцюючы ў сваякоў. На доме сваякоў, у якім цяпер месціцца спартовая база, усталяваная шыльда.

Памёр Максім Багдановіч у Ялце, куды паехаў лячыцца ад сухотаў. Пахаваны там жа. У 1924 годзе на ягонай магіле паставілі помнік з чатырма радкамі з верша паэта «Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі…».

У 2003 годзе стары помнік замянілі на новы. У 1980-х гадах уздымалася пытанне пераносу парэшткаў паэта з Ялты ў Мінск, але ініцыятары не атрымалі афіцыйнага адказу.

Музеі Багдановіча ёсьць у Мінску, Гродне, Яраслаўлі, імя паэта носяць вуліцы ва ўсіх абласных цэнтрах і буйных гарадах Беларусі, а таксама ў Расіі – Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі і ўкраінскай Ялце.

Ягоным імем названыя школы і бібліятэкі ў Беларусі.

У 1991 годзе імя Максіма Багдановіча ўнесена ў каляндарны спіс ЮНЕСКА «Гадавіны выдатных асоб і падзей».

25 мая 1937 года нарадзіўся Сяргей Сідор (1937–1998), вучоны, педагог,

Часта яго называюць «Смоліч» геаграфіі 1990-х гадах, бо ягонымі намаганнямі, геаграфія Беларусі стала вывучацца ў школах як асобны прадмет на працягу года. Раней геаграфія краіны асобна не вывучалася, хаця падручнікі былі.

У 1971–1974 гадах працаваў на кафедры эканамічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытуту.

25 мая 1991 года ў Мінску пачаўся I Міжнародны кангрэс беларусістаў (25-27 мая). Апошні, шосты, кангрэс працаваў 27-29 мая 2015 года.

Правядзенне кангрэсаў заклікана было садзейнічаць развіццю беларусістычных даследаванняў у галіне гуманітарных і сацыяльных навук, спрыяць выкладанню беларусазнаўчых дысцыплін за межамі Беларусі і палягчаць міжнароднае супрацоўніцтва паміж даследчыкамі ў свеце.

25 мая 1992 года ў Беларусі ўведзена нацыянальная валюта – беларускі рубель. У народзе атрымала назву «зайчык».

Уведзены былі купюры наміналам ад 50 капеек да 50 рублёў. Наміналы 100, 200 і 500 з’явіліся толькі ў снежні. Курс: 1 беларускі рубель = 10 савецкіх

Народны паэт Ніл Гілевіч са сваімі паплечнікамі адстойваў гістарычную назву для валюты – талер.

25 мая 1970 года памёр Мікола Абрамчык (1903-1970), беларускі грамадкі і палітычны дзеяч, публіцыст, інжынер, Прэзідэнт Рады Беларускай Народнай Рэспублікі (1947-1970). Пахаваны могілках Пер-Лашэз у Парыжы.

Ад 15 жніўня 1945 быў старшынём Беларускага нацыянальнага цэнтру. У снежні 1947 году афіцыйна аднавіў і ўзначаліў Раду БНР. Мікола Абрамчык быў праціўнікам пераходу беларускіх епіскапаў пад уладу Рускай праваслаўнай царквы за мяжой і адным з ініцыятараў адраджэння Беларускай аўтакефальнай царквы.

25 мая 1987 года памёр Аўген Калубовіч (1910-1987), беларускі гісторык, палітычны дзеяч, дзеяч эміграцыі ў ЗША настаўнік. Рэпрэсаваны ў 1930 г. па справе моладзевай «Беларускай Арганізацыі Альтруістых». У 1948-1953 гг. узначальваў Урад Беларускай Народнай Рэспублікі ў выгнанні.

Дзеяч беларускай дыяспары. Аўтар успамінаў пра палітычныя рэпрэсіі 1930-х гадоў. Укладальнік, рэдактар і адзін з аўтараў зборніка «Янка Купала і Якуб Колас. 1882–1982: Вянок успамінаў пра іх» (1982). Даследаваў гісторыю Беларусі XX стагоддзі. Аўтар прац «Мова ў гісторыі беларускага пісьменства», «Айцы БССР і іхны лёс», успамінаў «На крыжавой дарозе».

25 мая 2000 года пасля спектаклю «Жартаўлівы Пісарэвіч» магілёўскага народнага тэатру «Валянцін»,  адбылася сустрэча мясцовай інтэлігенцыі з акадэмікам Радзімам Гарэцкім – сынам акадэміка Гаўрылы Гарэцкага (1900-1988), пляменніка пісьменніка і літаратара і грамадскага дзеяча Максіма Гарэцкага.

Тэатр Валянцін быў тады асяродкам, гуртавання дэмакратычнай інтэлігенцыі. Пасля спектакляў абмяркоўваліся праблемы культурнага жыцця з удзелам запрошаных вядомых асобаў.

Кіраўніком тэатры быў франтавік, грамадскі дзеяч і брат гісторыка Міколы Ермаловіча – Валянцін Ермаловіч. На доме, дзё ён жыў у Магілёве, усталяваная памятная шыльда. (на фота Валянцін Ермаловіч). 

25 мая 1997 года ў Магілёве адкрыта тралейбусная лінія ад чыгуначнага вакзалу да заводу «Магілёўтрансмаш». А 10 гадоў назад, у 2012 г., агучваліся планы па будаўніцтву лініі да абласной больніцы. Намеры не рэалізаваныя.

Цяпер працягласць 5-ці тралейбусных маршрутаў складае 179,5 км; на іх 139 прыпынкаў. У горадзе працуе 107 тралейбусаў і 3 электробуса. 69,1% машын маюць тэрмін эксплуатацыі больш за 10 гадоў.

Дзень у гісторыі. 24 траўня

Навіна ад

24 мая – Дзень славянскай пісьменнасці. Дзень святых Мяфодзія і Кірылы, святых праваслаўнай і каталіцкай царквы, братоў-місіянераў, стваральнікаў стараславянскай азбукі і царкоўнаславянскай мовы.

24 мая 1377 года памёр вялікі князь (1345–1377) ВКЛ Альгерд (1296-1377), князь крэўскі і віцебскі, войскавод Вялікага Княства Літоўскага.

З 80 гадоў жыцця, кіраваў дзяржавай 32 гады. Бацька 12 сыноў. Сярод іх Ягайла, Андрэй Полацкі, Свідрыгайла, Скіргайла, Уладзімір. За часамі княжання тэрыторыя ВКЛ павялічылася больш чым удвая. Беларускія землі занялі цэнтральнае месца ў дзяржаве, што забяспечыла рост эканомікі, развіццё культуры, умацаванне беларускай мовы, якая тады была афіцыйнай дзяржаўнай. У 2014 годзе Альгерду паставілі помнік у Віцебску.

24 мая 1706 года ў Магілёў увайшлі рускія войскі генерала Бауэра – саюзніка Рэчы Паспалітай у вайне са Швецыяй і сталі лагерам пад Машакоўскай гарой.

Ад 1706-1708 гг. у Магілёве знаходзіліся рускія военачальнікі: Меншыкаў, Брус, Бауэр, Галавін, Рапнін, Даўгарукі, Сініцкі, Галоўкін, Нотаў, Чамберс, Сініцкі. Іх атрады, як і 30–тысячнае войска татар, спустошылі горад і наваколлі рабаваннямі.

8 верасня 1708 г. на загад Пятра I горад быў спалены.

24 мая 1780 года ў Магілёве сустрэлася расейская самаўладца Кацярына ІІ з аўстрыйскім імператарам Іосіфа ІІ для абмеркавання другога падзелу Рэчы Паспалітай.

Іосіф прыехаў у Магілёў 23 мая. У гонар сустрэчы з Іосіфам, 29 мая на Саборнай плошчы Магілёва быў закладзены Іосіфаўскі кафедральны сабор. Сабор будаваўся з цэглы ў 1780-1998 гг. архітэктарам Мікалаем Львовым у класіцыстычным стылі. Адзін з найбольш ранніх помнікаў класіцызму ў культавай архітэктуры Беларусі.

Зруйнаваны ў 1937 годзе, бо «не ўпісваўся» у архітэктуру будучай сталіцы БССР. На яго месцы пабудавалі гатэль «Дняпро».

У кастрычніку 2011 года намеснік старшыні Магілёўскага гарвыканкаму Ігар Шардыка паведаміў, што сабор трапіў у лік першых у чарзе на аднаўленне разбураных помнікаў архітэктуры Магілёва.

24 мая 1863 года расейцамі ў Вільні расстраляны ксёндз Раймунд Зямацкі (1810-1863). Ён зачытаў у Ваверскім касцёле (цяпер Лідзкі р-н) маніфест паўстання, вядомага, як паўстанне пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага.

24 мая 1891 года ў Менску арганізавана першая публічная выстава выяўленчага мастацтва, на якой былі прадстаўленыя амаль 100 работ мясцовых мастакоў.

24 мая 1917 года заснавана першая беларуская газета ў Мінску «Грамада» – орган Беларускай Сацыялістычнай Грамады. Выдавалася да 11 чэрвеня (4 нумары). Рэдагаваў выданне – ураджэнец вёскі Бацэвічы (зараз Клічаўскі раён), географ, грамадскі дзеяч Аркадзь Смоліч.

24 мая 1918 года Народны Сакратарыят БНР пастанавіў выдаткаваць 5000 рублёў на выданне штотыднёвай газеты ў Магілёве.

24 мая 1918 года першай на тэрыторыі Беларусі, у Магілёве створана губернская ЧК па барьцьбе з сабатажам і контррэвалюцыяй. ЧК размясцілася ў будынку Архіерэйскага палаца.

Пачынаюцца рэпрэсіі супраць іншадумцаў.

24 мая 1956 года ў швейцарскім Лугана прайшоў першы конкурс песні «Еўрабачанне», у якім прынялі ўдзел прадстаўнікі Бельгіі, Нідэрландаў, Італіі, Люксембурга, Францыі, ФРГ, Швейцарыі. Да конкурсу дапускалася толькі сольнае выступленне выканаўцаў.

Беларусь удзельнічала ў конкурсе «Еўрабачанне» з 2004 па 2019 год. Першымі прадстаўнікамі краіны стаў дуэт «Аляксандра і Канстанцін» з песняй «My Galileo» (10 балаў і 19-е месца ў паўфінале). Найлепшы вынік меў Дзмітрый Калдун. У 2007 годзе ў яго было 6 месца ў фінале.

За ўсю гісторыю ўдзелу Беларусь кваліфікавалася ў фінал усяго толькі 6 разоў і толькі аднойчы ўвайшла ў дзясятку найлепшых у фінале (2007).

У сакавіку 2021 годзе Беларусь дыскваліфікавалі з-за палітычнага падтэксту ў песні «Я навучу цябе» гурта «Галасы ЗМеста». 28 мая 2021 г. Еўрапейскі вяшчальны саюз пазбавіў членства Белтэлерадыёкампаніі ў арганізацыі з-за пытанняў адносна правоў чалавека ў краіне на фоне пераследу апазіцыі.

‌Гэты дзень у гісторыі: 22 мая

Навіна ад

22 мая – Сусветны дзень скрыпкі (World Fiddle Day).

22 мая – Дзень нараджэння тэхналогіі «Ethernet».

22 мая – Сусветны дзень гарадскіх фермераў (World Urban Farmers Day).

22 мая – Міжнародны дзень біялагічнай разнастайнасці (International Day for Biological Diversity). Свята было заснавана Генеральнай Асамблеяй ААН у 1995 годзе.

22 мая – Сусветны дзень гота (World Goth Day).

22 мая – Міжнародны дзень памяці памерлых ад СНІДу (трэцяя нядзеля мая, з 1983 г.).

22 мая 1501 года асвечаны Касцёл Святой Ганны ў Вільні.

22 мая 1863 года за падтрымку паўстання Каліноўскага ў Вільні расстраляны ксёндз Станіслаў Ішору (1838-1863). У 2003 годзе ў Лідзе ўсталяваная мемарыяльная шыльда, прысвечаная расстраляным у 1863 годзе ксяндзам.

22 мая 1928 года ў Вільні скончыўся суд над 56 сябрамі Беларускай сялянска-работніцкай грамады (заснавана ў 1925 году).

22 мая 1959 года ў Магілёве нарадзіўся Мікалай Яцкоў (псеўданімы: Адам Доман, Панас Прусак), беларускі паэт, публіцыст, кампазытар-песеннік, дырэктар Брылёўскага Дома культуры, Сябра Саюзу беларускіх пісьменнікаў. Аўтар 1300 песень на вершы беларускіх паэтаў, аўтар музыкі афіцыйна зацверджаных гімнаў Магілёва (у суаўтарстве з А. Шлеянковым) і Слаўгарада (у суаўтарстве з Ф. Шкірманковым).

22 мая 1962 года ў пасёлку Сосны пад Мінскам запусцілі першы ў Беларусі атамны рэактар.

22 мая 1964 года ў Воршы нарадзіўся магілёўскі гісторык Ігар Пушкін, кандыдат гістарычных навук, дацэнт.

22 мая 2004 года ў Вільні адкрыта мемарыяльная дошка Наталі Арсенневай (1903-1997), беларускай паэтцы, перакладчыцы. У 2003 г. у яе гонар усталяваны помнік у горадзе Старыя Дарогі.

 

Гэты дзень у гісторыі: 21 мая

Навіна ад

21 мая праваслаўныя вернікі шануюць памяць апостала і евангеліста Іаана Багаслова, або ў народзе – Яна Пшанічніка, любімага вучня Ісуса, аўтар “Апакаліпсісу”. 

21 мая Дзень Святых Арсенія Вялікага і Арсенія Працавітага, якія жылі ў IV i XIV стст.

21 мая – Сусветны Дзень культурнай разнастайнасці дзеля дыялогу і развіцця. Зацверджаны пастановай Генеральнай Асамблеі ААН 20 снежня 2002 году.

21 мая 1794 года загадам Тадэвуша Касцюшкі ўтворана Вышэйшая народная рада Рэчы Паспалітай – вышэйшы орган паўстання 1794 года.

21 мая 1797 года нарадзіўся Дамінік Стэфановіч (1797-1870), беларускі музыкант і прапагандыст музычнай культуры. У 1820-1837 гадоў кіраўнік Мінскага гарадскога аркестра.

21 мая 1804 года ў Парыжы з’явіліся новыя могілкі – Пер-Лашэз. Назва ад маёнтку былога духоўніка караля Людовіка XIV патэра Лашэза. На могілках пахаваны шэраг выхадцаў і ўраджэнцаў з Беларусі, у т.л. Мікалай Абрамчык, старшыня Рады БНР, Гіём Апалінэр (Кастравіцкі), адзін з найболей уплывовых дзеячаў еўрапейскага авангарду пачатку XX ст., Валеры Урублеўскі, дзеяч міжнароднага рэвалюцыйнага руху.

21 мая 1841 года памёр гісторык, пісьменнік, палітычны дзеяч Юльян Нямцэвіч (1757-1841).

21 мая 1846 года нарадзіўся каталіцкі дзеяч, дапаможны біскуп Магілёўскі Караль Недзялкоўскі (1846-1911).

21 мая 1869 года нарадзіўся Мікалай Чуркін (1869-1964), беларускі кампазітар і фалькларыст, Народны артыст Беларусі. З 1914 г. – педагог настаўніцкай семінарыі і школ, арганізатар мастацкай самадзейнасці ў Амсціславе, з 1924 выкладчык педагагічнага тэхнікума ў Магілёве.

21 мая 1901 года ў Мінску нарадзіўся савецкі авіяканструктар Сяргей Туманскі (1901-1973), акадэмік АН СССР.

21 мая 1904 года ў Парыжы была заснавана Міжнародная федэрацыя футбольных асацыяцый – ФІФА.

21 мая 1909 года памёр Апалінар Унукоўскі (1848-1909), магілёўскі арцыбіскуп  (1908-1909).

21 мая 1937 года Палярная паветраная экспедыцыя АН СССР дасягае Паўночнага полюса і ў 11:35 высадзіла дрэйфуючую навуковую станцыю “Паўночны полюс-1”. Кіраваў экспедыцыяй ураджэнец Магілёва акадэмік Ота Шміт.

21 мая 2000 года памерла Барбара Картленд, ангельская пісьменніца. Занесена ў Кнігу рэкордаў Гінеса як самы паспяховы англійскі аўтар. Напісала 723 кнігі, якія прададзены ў колькасці 1 мільярда паасобнікаў. 

21 мая 2016 года ў Магілёве на першым у краіне поля для міні-гольфа прайшоў першы чэмпіянат краіны па міні-гольфу. 

21 мая 2021 года ў шклоўскай вязьніцы памёр Вітольд Ашурак (1970-2021), беларускі грамадзкі і палітычны актывіст. Дзень, калі стала вядома пра смець Ашурка, апазыцыйная грамадскасць абвясціла Дзень палітвязня ў Беларусі. 

 

Гэты дзень у гісторыі: 20 мая

Навіна ад

20 мая –  Сусветны дзень метралогіі (World Metrology Day). У гонар падпісання 20 мая 1875 года ў Парыжы, на міжнароднай дыпламатычнай канферэнцыі знакамітай “Мятрычнай Канвенцыі”.

20 мая – Сусветны дзень пчол (World Bee Day).

20 мая – Дзень нараджэння джынсаў. Першая пара джынсавых штаноў была выпушчана ў Амерыцы Леві Страўсам 20 мая 1850 годзе і прададзена па цане 1,46 даляр.

20 мая –  Сусветны дзень лекара-траўматолага (World Traumatologist Day).

20 мая –  Свята цудоўнай з’явы на небе Крыжа Гасподняга ў Іерусаліме.

20 мая – Свята Жыровіцкай іконы Божай Маці.

20 мая – Еўрапейскі дзень мора (European Maritime Day).

20 мая –   Міжнародны дзень клінічных даследаванняў (International Clinical Trials Day).

20 мая – Сусветны дзень аўтаімуннага артрыту (World Autoimmune Arthritis Day).

20 мая 1498 года партугальскі мараплавец Васка да Гама першым з еўрапейцаў высадзіўся ў Індыі.

20 мая 1506 года памёр адкрывальнік Амерыкі Хрыстафор Калумб.

20 мая 1561 года кароль і Вялікі князь ВКЛ Жыгімонт Аўгуст дараваў Магілёву малое Магдэбургскае права.

20 мая 1570 года ў Антвэрпэне ў выдавецтве Крыстафа Плантэна быў надрукаваны першы ў свеце геаграфічны атлас Артэлія, які складаецца з 53-х карт вялікага фармату з тлумачальнымі тэкстамі.

20 мая 1755 года прывілеем караля Аўгуста III на магілёўскую праваслаўную кафедру зацверджаны рэктар Кіева-Магілянскай акадэміі Георгі Каніскі.

20 мая 1905 года адбылася дэманстрацыя салідарнасці рабочых з палітвязнямі магілёўскай турмы.

20 мая 1914 года ў Бабруйску нарадзіўся Майсей Плоткін, эканом–географ, падарожнік, даследчык Поўначы, прафесар, у 1949-1950 гг. загадчык кафедры эканамічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута.

20 мая 1918 года ад чыгуначнай станцыі Орша-Таварная на Магілёў прайшло 5 цягнікоў германскіх войск, якія выгрузіліся на поўначы горада разам з 2 эскадронамі конніцы. 

20 мая 1918 года памёр Карусь Каганец (Кастравіцкі, 1868-1918), беларускі пісьменнік, перакладчык, мастак, палітык, родзіч вядомага францускага паэта Гіёма Апалінэра (Кастравіцкага).

20 мая 1923 года нарадзіўся Васіль Ракашэвіч (1923-1984), удзельнік антысавецкага падполля.

20 мая 1942 года Указам Прэзідыума ВС СССР заснаваны Ордэн Айчыннай вайны I і II ступені – першая ўзнагарода, якая з’явілася ў гады Вялікай Айчыннай вайны,  першы савецкі ордэн са ступенямі.

20 мая 1954 года пачала вяшчанне беларуская секцыя Радыё “Вызваленне” (беларуская служба Радыё Свабода). 

20 мая 1962 года нарадзіўся Аляксандар Дзядзюшка (1962-2007), беларускі і расейскі акцёр.

20 мая 1969 года нарадзіўся Валеры Дзідзюля, беларускі гітарыст і кампазытар.

20 мая 1982 года ў Магілёве нарадзілася Натальля Падольская. 

20 мая 1983 года выйшлі дзве першыя публікацыі аб вірусе імунадэфіцыту чалавека Роберта Гало і Люка Мантанье.

20 мая  1991 года  ў СССР прыняты закон аб парадку ўезду і выезду савецкіх грамадзян за мяжу. Зняцце абмежаванняў з замежных паездак.

20 мая 1994 года ў Жыровічах адсвяткавалі 500-я ўгодкі з’ўлення цудоўнага абраза Маці Божай.

20 мая 2011 года парламент Грузіі прыняў рэзалюцыю пра прызнанне генацыду чаркескага народу Расіяй падчас вайны 1763-1864 гг.

20 мая 2014 года набыў моц Водны кодэкс Рэспублікі Беларусь.

 

Гэты дзень у гісторыі: 19 мая

Навіна ад

19 мая 1051 года кароль Францыі Генрых І ажаніўся са сваёй трэцяй жонкай Ганнай Кіеўскай, унучкай полацкай княжны Рагнеды Рагволодаўны (960-1000).

19 мая 1125 года памёр Вялікі князь Кіеўскі Уладзімір Манамах (1053-1125), унук полацкай княжны Рагнеды Рагволодаўны (960-1000).

19 мая 1782 года нарадзіўся  Іван Паскевіч (1782-1856), рускі палкаводзец, дзяржаўны дзеяч, душыцель горцаў, паўстанняў у Польшчы і Беларусі 1831, у Венгрыі 1849. З 1834 г. уладальнік гомельскага палаца Магілёўскай губерні. У 1917 г. канфіскаваны і калекцыі сталі асновай для краязнаўчага музея (1919).

19 мая 1802 года Наполеон зацвердзіў найвышэйшую ўзнагароду Францыі –  орден Ганаровага легіёна. Сярод беларусаў, якія ўдастоены ордэна: міністр абороны БНР генерал Кіпрыян Кандратовіч, начальнік Генштабу СССР падчас Вялікай Айчыннай вайны генерал Аляксей Антонаў, Нобелеўскі лаўрэат Жарэс Алфёраў.

19 мая 1890 года ў Дрысенскім павеце (зараз Верхнядзвінскі раён) нарадзіўся Данат Макіёнак (1890-1941), ас авіяцыі Першай Сусветнай вайны, георгіеўскі кавалер, стваральнік польскіх ВПС. Загінуў у Асвенцыме.

19 мая (1 чэрвеня) 1906 года пачала выдавацца губернская газета “Могілевскій вестнік”. Выдавалася  да 15 (28) красавіка 1917 года.

19 траўня 1910 гады Зямля “сутыкнулася” з хвастом каметы Галлея. Аднак нават самыя адчувальныя прыборы не зафіксавалі ніякіх незвычайных з’яваў у атмасферы Зямлі, якія можна было б адназначна звязаць з гэтай падзеяй. Так што хваля страху, якая пракацілася па шматлікіх краінах не мела пад сабой ніякай глебы.

19 мая 1922 года ў Савецкай Расіі ўтворана піянерская арганізацыя.

19 мая 1944 года ў Мінску заснаваны Дзяржаўны літаратурны музэй Янкі Купалы.

19 мая 1969 года памёр Георгі Пех (1897-1969), беларускі краязнавец, археолаг, заснавальнік Ваўкавыскага ваенна-гістарычнага музея, калекцыянер і мастак. Прымаў удзел у археалагічных раскопках Ваўкавыска, Мінска, Слоніма, Турыйска.

19 мая 1987 года закрыліся Дні культуры (12-19.05) Торуньскага ваяводства ў Магілёве.

19 мая 1989 года ў Маскве распачаўся першы конкурс “Міс СССР” (19-21 мая). На другім конкурсе, 1990 год, перамагла прадстаўніца Беларусі студэнтка Віцебскага тэхналагічнага інстытута Марыя Кежа. На апошнім, трэцім конкурсе ў 1991 г., тытул “Міс фота СССР” атрымала Ліка Ялінская (Агурбаш).

19 мая 2000 года ў МДУ імя А. Куляшова, Інстытуце Удасканалення настаўнікаў, абласной бібліятэцы імя У. Леніна адбыліся прэзентацыі кнігі “Прафесары і выкладчыкі геаграфачнага факультэта МДПІ імя А. Куляшова”.

19 мая 2014 года падпісана пагадненне аб партнерскіх сувязях паміж Магілёвам і амерыканскім Хьюстанам.

19 мая 2016 года ў Касцюковічах каля будынка РАУС устаноўлены знак у памяць пра загінулых пры выкананні службовых абавязкаў супрацоўнікаў міліцыі.

19 мая 2018 года ў Магілёве на стадыёне “Спартак” (на 7350 гледачоў) упершыню прайшоў фінал Кубку Беларусі па футболу. Сустрэліся БАТЭ і “Дынама-Брэст”, выйгралі дынамаўцы, 3:2.

19 мая 2018 года ў Крычаве адкрыты памятны знак да 100-годдзя ўтварэння памежных войск.

 

Гэты дзень у гісторыі: 18 мая

Навіна ад

18 мая  –  Міжнародны дзень музеяў. Ноч музеяў. У гэты дзень музеі ва ўсім свеце адчыняюць свае дзверы для ўсіх жадаючых, цалкам бясплатна і з радасцю паказваючы свае выставачныя залы, новыя экспанаты, расказваюць, адукоўваюць. Да свята прымеркаваны адкрыцці новых выставак, фестываляў, у музеях арганізуюцца тэматычныя лекцыі, экскурсіі, навуковыя чытанні, спецыяльныя заняткі з дзецьмі, праходзяць музейна-тэатральныя паказы.

Міжнародны дзень музеяў святкуецца з 1977 г. Акрамя гэтага, праводзіцца і  Ноч музеяў па ініцыятыве французскіх музейшчыкаў.

18 мая – Дзень памяці ахвяр дэпартацыі народаў Крыма.

18 мая – Сусветны дзень скандынаўскай хады.

18 мая – Сусветны дзень вакцыны супраць СНІДу.

 18 мая 1792 года войскі Расіі ўварваліся на тэрыторыю Рэчы Паспалітай з мэтаю скасавання Канстытуцыі 3 мая.

18 мая 1868 года нарадзіўся Мікалай ІІ (1868-1918), расійскі імпэратар, палкоўнік, адмірала брытанскага флота і фэльдмаршал брытанскай арміі, сьвяты ў РПЦ. У 1915-1917 гг. жыў у Магілёве пры Стаўцы.

18 мая 1888 года нарадзілася беларуска Ганна Барысевіч (1888-2007), адна з сусветных доўгажыхарак, якая пражыла 118 гадоў і 281 дзень. Праз спазненне не была занесеная ў Кнігу рэкордаў Гінэса як найстарэйшы чалавек у свеце.

18 мая 1906 года ў Пецярбургу заснавана беларуская выдавецкая суполка “Загляне сонца і ў наша аконца” (1906-1914), якая выдала 38 кніг агульным накладам больш за 100 тыс. асобнікаў.

18 мая 1910 года памерла Эліза Ажэшка (1841-1910), пісьменніца, грамадзкая дзеячка, педагог.

18 мая 1912 года ў Мінску створана Таварыства краязнаўства, этнаграфіі і археалогіі.

18 мая 1918 года ў Магілёўскай газеце “Праца” надрукаваны матэрыялы па абмеркаванню ў гарадской думе пытання аб падпарадкаванню Радзе БНР.

18 мая 1920 года нарадзіўся рымскі папа Ян Павал II (Караль Вайтыла, 1920-2005), першы пантыфік-славянін і першы папа, які не паходзіў з Італіі, за апошнія больш як 450 гадоў. Святы. Меў вялікую цікавасць да Беларусі, стварыў паўнавартасную каталіцкую структуру ў Беларусі. У Магілёве на тэрыторыі касцёла Небаўзяцця Панны Марыі і Св. Станіслава адкрыты помнік.

18 мая 1924 года ў Вільні пачала выдавацца газета “Сын беларуса”, 3 разы на тыдзень. Зачынена польскімі ўладамі 19 верасня 1924 г.

18 мая 1940 года нарадзіўся Ян Чыквін, беларускі паэт, гісторык літаратуры, перакладнчык, доктар гуманітарных навук, прафэсар, грамадзкі дзеяч Польшчы, прэзідэнт Беларускага Літаратурнага Таварыства «Белавежа»

18 мая 1942 года ў акупіраваным Мінску выйшаў 1-ы нумар падпольнай газеты “Звязда”. Выдавалася да верасня 1942 г.

18 мая 1944 года па загаду Сталіна савецкія карнікі распачалі дэпартацыю крымскіх татараў (18-20 мая) у раёны Сярэдняй Азіі, Прыўралля і Верхняга Паволжа. Усяго было выселена 194 тысячы чалавек. Толькі ў 1967 г. прыняты ўказ аб рэабілітацыі крымскіх татараў. Указ быў апублікаваны толькі ва Узбекістане. Права на вяртанне на Радзіму тады крымскім татарам дадзена не было.

18 мая 1972 года нарадзіўся Аляксандр Кулінковіч (1972-2018), беларускі рок-музыка, лідар гурта Neuro Dubel.

18 мая 1977 года памёр Андрэй Блажэвіч (1895-1977), беларускі актор, вядучы актор трупы Галубка — Беларускага дзяржаўнага вандроўнага тэатру.  Бываў на гастролях у Магілёве. У 1937 рэпрэсаваны.

18 мая 1982 года  адкрыўся XIX з’езд УЛКСМ (усяго 22 з’езды). Перад дэлегатамі і гасцямі з’езда выступіў Л. Брэжнеў. У Справаздачным дакладзе першы сакратар ЦК Барыс Пастухоў згадаў імя Брэжнева 38 разоў.

18 мая 1995 года памёр ураджэнец в. Малыя Бортнікі Бабруйскага раёна Іван Балыка (1937-1995), генерал-маёр.