Дзень у гісторыі. 15 кастрычніка. Дзень памяці змагароў за незалежнасць Тадэвуша Касцюшкі, Міхала Клеафаса Агінскага. Юбілей гісторыка Сяргея Абламейкі

Міжнародны дзень сельскіх жанчын (International Day of Rural Women, з 2008 года).

Сельскія жанчыны забяспечваюць харчовую бяспеку сваіх абшчын, ствараюць патэнцыял процідзеяння змене клімату і ўмацоўваюць эканоміку.

Сельскія жанчыны складаюць больш за чвэрць насельніцтва зямнога шара, 10% насельніцтва Беларусі (у Беларусі 5 мільёнаў жанчын, 20,9% з іх жывуць на сяле).

Міжнародны дзень белага кійка (International White Cane Safety Day, з 1970 года) нагадвае грамадству аб існаванні побач людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі, аб дапамозе і аб салідарнасці.

Зараз у свеце жывуць са слепатой або з той ці іншай формай парушэння зроку больш за 2,2 мільярды чалавек. З іх 65% – асобы ва ўзросце 50+ гадоў. Гэта ўзроставая група складае 20% насельніцтва Зямлі.

Сусветны дзень мыцця рук (Global Handwashing Day, з 2008 года).

Пандэмія COVID-19 пераканала зямлян, што гігіена рук – фундаментальны кампанент здароўя і развіцця.

3 мільярды жыхароў Зямлі, або 40% – не маюць магчымасці рэгулярна мыць рукі з вадой і мылам. Тры чвэрці тых, хто не мае доступу да вады і мыла, жывуць у самых бедных краінах свету, або ў лагерах мігрантаў і бежанцаў, раёнах актыўных канфліктаў.

1582 год. Папа Рымскі Рыгор XIII ўводзіць грыгарыянскі каляндар. Жыхары большасці еўрапейскіх краін ляглі спаць у чацвер 4 кастрычніка, а прачнуліся на наступны дзень – у пятніцу 15 кастрычніка. 

Рыгор XIII замяніў старую сістэму лічэння паводле юліянскага календара на новую і ліквідаваў назапашанную розніцу ў 10 дзён.

Пры далучэнні зямель Вялікага княства да Расійскай імперыі, насельніцтва зноў вярнулася да традыцыі юльянскага календара. А новае летазлічэнне ў Савецкай Расіі з’явілася толькі ў 1918 годзе, калі 1 лютага так і не наступіла, а адразу пачаўся новы дзень 14 лютага.

tunnel.ru

1817 год. У швейцарскім Золатурне памёр Тадэвуш Касцюшка

Лідар нацыянальна-вызваленчага паўстання 1794 года ў Рэчы Паспалітай. Удзельнік вайны за незалежнасць ЗША. Ганаровы грамадзянін Францыі. 

Адзін з першых афіцэраў-іншаземцаў, які атрымаў з рук Дж. Вашынгтана ордэн Цынцынаці.

У 1818 годзе яго цела было перавезена ў Кракаў, у 1819 змешчана ў склеп у Саборы Святых Станіслава і Вацлава, пантэоне польскіх каралёў і нацыянальных герояў. 

Унутраныя органы былі асобна пахаваныя на могілках каля Золатурна, а сэрца ў 1927 годзе было перавезена ў капліцу варшаўскага Каралеўскага палаца.

Памяць пра Тадэвуша Касцюшку захоўваецца ў легендах, паданнях і песнях беларусаў.

У гонар Касцюшкі названы самая высокая гара ў Аўстраліі, востраў каля Аляскі, акруга штата Індыяна, горад ў ЗША, тысячы вуліц, плошчаў і іншыя аб’екты ў шматлікіх гарадах Польшчы, ЗША, Беларусі, Швейцарыі, Францыі, Расіі, Украіны.

У Мерачоўшчыне дзейнічае сядзіба-музей.

12-13 кастрычніка 1943 года прыняла першы бой пад вёскай Леніна Горацкага раёна Першая пяхотная дывізія імя Тадэвуша Касцюшкі.

У пачатку 1990-х гадоў Вярхоўны Савет Беларусі разглядаў магчымасць заснавання ордэна імя Тадэвуша Касцюшкі.

holiday.by

1833 год. Памёр Міхал Клеафас Агінскі. 

Вялікалітоўскі кампазітар, дыпламат, дзяржаўны дзеяч. 

Адзін з лідараў паўстання Т. Касцюшкі, ганаровы член Віленскага ўніверсітэта, сенатар Расійскай імперыі. 

Аўтар знакамітага “Паланэзу Агінскага” (“Развітанне з Радзімай”).

Аўтар 20 паланэзаў, шматлікіх  маршаў, вальсаў, мазурак, рамансаў, опер, 4-томных «Мемуараў пра Польшчу і палякаў з 1788 да 1815 года»,  трактату «Лісты пра музыку».

Аўтар праекту (1811) пра аднаўленне Вялікага княства Літоўскага, які быў адхілены царом Аляксандрам ІІ.

У яго маёнтку Залессе створаны «Музей-сядзіба М. К. Агінскага».

У Маладзечне імя кампазітара носіць музычны каледж, там жа ўстаноўлены помнік. 

wikimedia.org

  1914 год. Нарадзіўся Лявон Случанін (Лявонцій Шпакоўскі). 

Беларускі паэт. Працаваў выкладчыкам мовы і літаратуры ў Чэрыкаве.

Рэпрэсаваны ў 1937 і 1945 гадах. Вязень ГУЛАГу.

Прымаў удзел у Другім Усебеларускім кангрэсе.

Аўтар вершаў, гістарычных паэм «Рагнеда», «Ісус Хрыстос», аўтабіяграфічнага рамана ў вершах «Алесь Няміра».

Урывак з паэмы «Рагнеда» пэўны час быў уключаны ў школьную праграму.

Памёр ў 1995 годзе.

1936 год. Нарадзіўся Мікола Гіль (Мікалай Гілевіч). 

Беларускі пісьменнік, журналіст, перакладнік. Брат Ніла Гілевіча.

Працаваў у рэдакцыях «Родная прырода», «Маладосць», «Мастацтва», «Літаратура і мастацтва».

Ягонае заступніцтва падчас знаходжання на пасадзе намесніка галоўнага рэдактара дапамагло надрукаваць у «ЛіМе» артыкул Зянона Пазняка «Курапаты – дарога смерці».

Перакладаў на беларускую мову творы літоўскіх, венгерскіх, шведскіх пісьменнікаў, творы С. Алексіевіч «У вайны не жаночае аблічча», «Цынкавыя хлопчыкі», «Зачараваныя смерцю» і «Чарнобыльская малітва».

Памёр 14 сакавіка 2022 года.

 1962 год. Нарадзіўся Сяргей Абламейка. 

Беларускі гісторык, журналіст і пісьменнік. Доктар гістарычных навук.

Працаваў у Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту, Нацыянальным навукова-даследчым цэнтры імя Ф. Скарыны, на Радыё Свабода. 

Ініцыятар аднаўлення Беларускай грэцка-каталіцкай царквы, першы кіраўнік грэцка-каталіцкай парафіяльнай супольнасці ў Мінску.

З 1995 году жыве ў Празе. Сябра Рады БНР.

Аўтар цыклаў гістарычных і культуралагічных перадач «Terra Incognita» і «Беларускія раздарожжы», аўтар перадачы «Сымбаль Веры» на Радыё Свабода.

Узнагароджаны Медалём да стагоддзя Беларускай Народнай Рэспублікі.

1944 год. Нарадзілася Таісія Доўнар

Беларускі юрыст. Доктар юрыдычных навук, прафесар БДУ.

Брала ўдзел у падрыхтоўцы энцыклапедычных выданняў: «Юрыдычны энцыклапедычны слоўнік», «Мысліцелі і асветнікі Беларусі», «Статут Вялікага княства Літоўскага 1588», «Энцыклапедыя гісторыі Беларусі».

Даследавала развіццё агульназемскага права Беларусі ў XV-XVI стагоддзях. 

Яе працы ліквідуюць пэўны прабел у беларускай гісторыка-прававой навуцы.

wikimedia.org

1978 год. Нарадзілася Вольга Фадзеева

Беларуская і расійская актрыса.

Працавала тэатрах імя М. Горкага, Нацыянальным акадэмічным імя Янкі Купалы.

Здымалася ў фільме «Зорка Венера», у галоўнай ролі серыялу «Салдаты».

avatars.mds.yandex.net

 1989 год. Памерла Вера Пола

Беларуская актрыса. Народная артыстка Беларусі. Прыма Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы. 

Выконвала ролі ў пастаноўках па творах Э. Самуйлёнка, Янкі Купалы, А. Маўзона і іншых. 

За выкананне ролі Паўліны ў спектаклі Кандрата Крапівы «Спяваюць жаўрукі» атрымала Сталінскую прэмію. 

Здымалася ў кіно (фільм «Несцерка»).

2000 год. У Парыжы на Манмартры адкрыта «Сцяна Кахання». На плошчы 40 квадратных метраў на сінім фоне белымі літарамі на 311 мовах, уключаючы беларускую, напісана «Я кахаю цябе». Ёсць таксама надпісы, якія зроблены з выкарыстаннем шрыфта Брайля для сляпых і з дапамогай знакаў.

Штогод тут на Дзень Святога Валянціна закаханыя выпускаюць белых галубоў.

Дзень у гісторыі. 4 кастрычніка. Запушчаны першы спадарожнік Зямлі. ВКЛ перайшло на грыгарыянскі каляндар. Гадавіна гібелі Пятра Машэрава

Сусветны дзень абароны жывёл (з 1931 года). 

Адзначаецца ў дзень смерці ў 1223 годзе святога Францішка, апекуна жывёл. 

Мэта дня – прыцягнуць увагу зямлян да неабходнасці гуманнага і адказнага стаўлення да жывёл, цяжкага становішча жывёльнага свету на нашай планеце.

Штогадзіны на Зямлі беззваротна знікаюць 3 віды жывёл. 

За апошнія дзесяцігоддзі біялагічная разнастайнасць Зямлі скарацілася больш чым на траціну.

1582 год. Жыхары Вялікага княства Літоўскага перайшлі на Грыгарыянскі каляндар. 

Яны, як і насельнікі еўрапейскіх краін, ляглі спаць у чацвер 4 кастрычніка, а прачнуліся на наступны дзень – у пятніцу 15 кастрычніка. 

Лік дзён быў перадзвінуты на 10 дзён наперад. 

Рэформу календара правеў папа Рыгор XIII.

Ён замяніў старую сістэму лічэння паводле юліянскага календара на новую і ліквідаваў назапашанную розніцу ў 10 дзён. 

Пры далучэнні зямель Вялікага княства да Расійскай імперыі, насельніцтва зноў вярнулася да традыцыі юліянскага календара. 

Новае летазлічэнне ў Савецкай Расіі з’явілася толькі ў лютым 1918 года, 14 лютага.

1890 год. Нарадзіўся Язэп Гладкі

Беларускі этнограф, мовазнаўца, лексікограф і педагог.. 

Удзельнік першага Усебеларускага з’езда. Кавалер трох Георгіеўскіх крыжоў. 

Арганізатар беларускага школьніцтва на Лагойшчыне.

Культурна-грамадскі дзеяч беларускай дыяспары ў ЗША: аднавіў выдавецтва «Заранка» (выданне “Лемантара”), выкладаў беларускую мову на курсах у Нью-Ёрку.

Аўтар прац «Прыказкі Лагойшчыны», «Краёвы слоўнік Лагойшчыны», успамінаў.

1929 год. Памёр Пётр Сяўрук. Беларускі паэт.

Дзеяч Таварыства беларускай школы, Беларускай сялянска-работніцкай грамады.

Аўтар апавяданняў, допісаў, вершаў, фельетонаў.

Яго паэзіі ўласцівыя тэмы свабоды творчага самавыяўлення, традыцыйнага сялянскага наракання на нядолю і матывы хрысціянскай любові да людзей.

1957 год. На калязямную арбіту выведзены першы ў свеце штучны спадарожнік Зямлі.

Спадарожнік запушчаны ракетай-носьбітам з казахстанскага касмадрома Байканур. Ён лётаў 92 дні і здзейсніўшы 1440 абаротаў вакол Зямлі (каля 60 мільёнаў км). ЗША свой спадарожнік запусцілі 1 лютага 1958 года. На будынку Магілёўскага педінстытута па Ленінскай, 35, пад кіраўніцтвам географа С. Маісеева ў канцы 1957 года быў адкрыты першы ў Беларусі назіральны пункт за штучныцмі спадарожнікамі.

1976 год. Памёр  Юльян Сергіевіч

Беларускі паэт і настаўнік, самадзейны мастак. Грамадскі дзеяч Заходняй Беларусі, эміграцыі.

Працаваў у Камітэце беларускай самапомачы ў Берліне.

Арыштаваны НКУС у 1946 годзе. Вязень лагераў Поўначы, Сібіры, Казахстана.

Аўтар сцэнарыяў для самадзейных калектываў. Асобныя творы ўключаны ў зборнік «Ростані волі» (1990).

Размалёўваў насценныя кілімы, пісаў тэматычныя карціны з жыцця вёскі.

1978 год. Нарадзілася Марына Вежнавец

Беларуская балерына, заслужаная артыстка. 

Вядучы майстар сцэны Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета Беларусі.

Працавала і выступала ў тэатрах Санкт-Пецярбурга, Парыжа, Лондана, Іспаніі.

1980 год. Перад самым прызначэннем на пасаду Старшыні Савета міністраў СССР у аўтакатастрофе загінуў Пётр Машэраў

Беларускі палітычны дзеяч.

Першы сакратар ЦК КПБ (1965-1980), Герой Савецкага Саюза, Герой Сацыялістычнай працы. 

Пры ім былі пабудаваны ў Магілёве многія буйныя прамысловыя прадпрыемствы, у тым ліку  “Хімвалакно”, “Ліфтмаш”, камбінат сілікатных вырабаў. Інтэнсіўна вялося жыллёвае будаўніцтва ў мікрараёнах “Мір”, “Юбілейны”, “Задняпроўе”, уступіў у строй тэлерэтранслятар, быў пушчаны тралейбус. 

У Магілёве адсутнічаюць назвы ў яго гонар.

1981 год. Памёр Часлаў Сіповіч

Грэка-каталіцкі біскуп, актыўны дзеяч беларускай эміграцыі ў Вялікабрытаніі. Доктар тэалогіі. 

Заснавальнік Беларускай бібліятэкі і музея імя Францішка Скарыны.

Член рэдкалегіі навуковага часопіса «The Journal of Byelorussian Studies».

Генерал ордэна айцоў марыянаў у Рыме. 

Ганаровы віцэ-прэзідэнт Таварыства Яна Златавуста ў Лондане.

2007 год. Пайшоў з жыцця Яўген Будзінас. 

Беларускі пісьменнік і журналіст.

Працаваў у рэдакцыях розных газет, часопісаў. Аўтар 7 кніг нарысаў, публіцыстыкі, раманаў. Выдавец серыі «Итоги века». 

Стваральнік музея «Дудуткі» (1994).