Ідзе бітва праваслаўных цэркваў за Кіева-Пячэрскую лаўру

У чым сутнасць канфлікта паміж буйнейшымі праваслаўнымі цэрквамі Украіны

Украінскай праваслаўнай царкве Маскоўскага патрыярхату (УПЦ МП) не працягнулі арэнду двух галоўных храмаў Кіева-Печэрскай лаўры. На Раство ў іх правядзе набажэнства канкурэнт – Праваслаўная царква Ўкраіны (ПЦУ). 

Вакол лаўры разгарэліся жарсці, якія не прытушылі нават баявыя дзеянні. Падзея ўзрушыла ўсіх палітыкаў, журналістаў і блогераў краіны, якія прапануюць розныя варыянты вырашэння канфлікту. Асабліва гістэрычна рэагуюць на падзею маскоўскія прапагандысцкія СМІ. 

Большасць беларускіх і расійскіх вернікаў нават не ведаюць, што ў іх краінах не адна, а некалькі праваслаўных цэркваў. Так, у Расіі ў дадатак да усім знаёмай Рускай праваслаўнай царквы сёння афіцыйна зарэгістраваны яшчэ пяць праваслаўных цэркваў. Яшчэ больш іх ва Ўкраіне. 

Даведка. Праваслаўнымі лічыць сябе 70 % насельніцтва сучаснай Украіны ў пераважнай большасці цэнтральных, усходніх і паўднёвых рэгіёнаў краіны. Найбольшай доўгі час была Ўкраінская праваслаўная царква ў складзе рускай праваслаўнай царквы Маскоўскага Патрыархату. Але 15 снежня 2018 года на аб’яднальным Саборы была створана Праваслаўная царква Украіны, якой у студзені 2019 года патрыярхат Канстанцінопаля прызначыў статус аўтакэфальнай. Гэтыя акты не былі прызнаны Маскоўскім патрыярхатам, які лічыць тэрыторыю былой Украінскай ССР сваёй “кананічнай тэрыторыяй”. Ёсць таксама меншыя праваслаўныя структуры.

На Кіева-Пячэрскую лаўру прэтэндуюць ўсе праваслаўныя цэрквы Ўкраіны. Лаўра мае сакральнае значэнне як для ўкраінскага, так і для расійскага праваслаўя. Усе назіральнікі адзначаюць, што падпарадкаваныя раней Маскве праваслаўныя пачынаюць губляць лаўру, а галоўны “канкурэнт” гэтай царквы – Праваслаўная царква Ўкраіны (ПЦУ) пачынае яе атрымліваць.

Даведка. Свята Успенская Кіева-Печэрская Лаўра з 1990 года ў ваходзіць у спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА і з’яўляецца нефармальнай сталіцай усходнеславянскага праваслаўя. Манастыр пачаў дзейнічаць у XI стагоддзі, у часы князя Яраслава Мудрага прыблізна за сто гадоў да таго, як Масква была заснавана на поўночных балотах. Сёння Кіева-Печэрская Лаўра ўключае манастыр, музейны горад і запаведнік. 

Структурна лаўра складаецца з дзвюх частак, якія падзелены сцяной. Верхнюю лаўру ў асноўным займаюць аб’екты запаведніка: музеі, галерэі, Нацыянальная гістарычная бібліятэка. Але сярод гэтых аб’ектаў маюцца два храмы, якія знаходзяцца ў часовай арэндзе ў УПЦ.

Ніжняя лаўра – гэта 79 аб’ектаў, якія выкарыстоўваюцца на аснове рашэння 2013 года прэзідэнта Віктара Януковіча. Сярод іх – храмы, знакамітыя пячоры, семінарыя, тэалагічная акадэмія, сінаідальныя аддзелы і афіцыйная рэзідэнцыя кіраўніка УПЦ.

Бітва за лаўру 

Змаганне за лаўру працягваецца ўжо некалькі дзесяцігоддзяў. Яшчэ ў 1992 годзе, калі пачаўся рух за аддзяленне Украінскай царквы ад Масквы, была зроблена спроба захапіць і перадаць частку лаўры Кіеўскаму патрыархату. Але праваслаўныя святары, што аддзяліліся ад маскоўскага патрыархату, не рашыліся тады на адкрыты канфлікт. 

З сярэдзіны 1990-х Украінскі патрыархат прасіў даць ёй адзін з храмаў лаўры для карыстання. Але іх просьбы ігнараваліся.

У 2000 годзе, перад адкрыццём адноўленага за кошт украінскай дзяржавы галоўнага храма лаўры – Успенскага Сабора, які быў знішчаны ў 1941 годзе, Кіеўскі патрыархат правёў вялікі малебен з патрабаваннем прадухілення перадачы сабора ў Маскоўскі патрыярхат. Але сітуацыя зноў не памянялася. Больш таго, у 2013 годзе прэзідэнт Віктар Януковіч перадаў яшчэ і ніжнюю лаўру УПЦ МП. 

Яшчэ адным драматычным момантам у гісторыі Лаўры стаў вечар 22 лютага 2014 года. У той час як Кіеў аплакваў актывістаў, якіх застрэлілі на Майдане, а прэзідэнт Віктар Януковіч толькі што ўцёк з Кіева, Еўрамайдан атрымаў навіну, што маскоўскія святары забралі з лаўры гістарычныя каштоўнасці.

На Майдане была адразу ж сфарміравана калона, якая пачала рух у бок лаўры. Настрой актывістаў быў самым радыкальным. Пятро Парашэнка і Арсен Авакаў адразу прыбылі ў лаўру, і ім ўдалося затрымаць узбуджаны натоўп прама на бар’еры на ўваходзе ў лаўру. 

Канфлікт быў часова прытушаны. Аднак пытанне, чаму лаўру – уласнасць усяго ўкраінскага народа і ўсяго ўкраінскага праваслаўя – выкарыстоўвае толькі адна з яго галін, застаецца актуальным для значнай часткі грамадства. 

Ужо пасля стварэння ў 2019 г. аўтакэфальнай Праваслаўнай царквы Украіны, яго мітрапаліт Епіфаній заявіў, што Кіеўва-Пячэрская лаўра часова знаходзіцца  “у духоўнай акупацыі”, і ПЦУ не ставіць гэтую праблему рабром выключна з-за нежадання стварыць “унутраны рэлігійны фронт”.

Стрымліваючым фактарам апошняга дзесяцігоддзя быў страх, што Пуцін можа скарыстацца канфліктам і ўвесці свае войскі ва Ўкраіну. 

Вайна 2022 – 2023 гадоў і лаўра

Напад Расіі на Ўкраіну 24 лютага паставіў УПЦ МП перад складаным выбарам. Маскоўскі патрыархат афіцыйна стаў на бок агрэсіі і блаславіў расійскіх салдат на вайну. А для УПЦ такая пазіцыя азначала б самагубства і масавы пераход вернікаў у стан іншых праваслаўных цэркваў. 

Украінская праваслаўная царква асудзіла агрэсію расіян, заклікала да міру, змяніла статут і абвясціла пра сваё аддзяленне ад Маскоўскага патрыархату. Але Расійская праваслаўная царква па ранейшаму лічыць іх сваімі. “Духоўная сувязь” з Масквой, якой УПЦ на працягу многіх гадоў ганарылася, сёння выклікае недавер.

Пасля пачатку новай фазы расійскай агрэсіі ў 2022 годзе знікла боязь, што больш справядлівае рашэнне па карыстанню маёмасцю лаўры рознымі праваслаўнымі царквамі выкліча агрэсію Пуціна. Баяцца больш не было чаго. Так напад Расіі аслабіў прарасійскіх праваслаўных ва Ўкраіне.  

Першыя прыкметы таго, што ўкраінская дзяржава змяніла сваё стаўленне да УПЦ, з’явіліся прыблізна ў кастрычніку гэтага года, калі служба бяспекі Ўкраіны пачала рэгулярна праводзіць “меры контрвыведкі і меры бяспекі” у памяшканнях гэтай царквы. 

Падставай для вобшукаў стаў ідэалагічны пераход часткі іерархаў на акупаваных тэрыторыях на бок расіян. Было знойдзена шмат прапагандысцкай літаратуры, зброя, незарэгістраваныя грамадзяне і г.д. У выніку было заяўлена, што асяроддзе УПЦ з’яўляецца ідэальным месцам для функцыянавання рэзідэнтуры праціўніка. 

У рэшце рэшт, раніцай 22 лістапада СБУ наведаў Кіева-Печэрскую Лаўру. У выніку ператрусаў былі выяўлены “людзі без дакументаў, грамадзяне Расіі, прарасійская літаратура, а таксама наяўныя грошы ў памеры больш за 2 мільёны грыўняў, больш за 100 тысяч долараў ЗША і некалькі тысяч расійскіх рублёў.

Праваслаўная царква Ўкраіны 2 снежня пасля шматлікіх затрымак зарэгістравала манастыр пад назвай “Кіева-Пячэрская Лаўра”. Праўда, “паралельная лаўра” зарэгістравана па адрасе праз дарогу ад лаўры саспраўднай. Факт з’яўлення на рэлігійнай карце Кіева іншага манастыра з такім самым імем стаў паказальным і адкрывае магчымасць страты Украінскай праваслаўнай царквой манаполіі на Кіева-Пячэрскую Лаўру.

31 снежня было абвешчана, што тэрмін арэнды УПЦ дзвюх цэркваў верхняй лаўры – Успенскага сабору і трапезнай царквы заканчваецца. І вось учора з’явіліся паведамленні пра тое, што першае набажэнства Праваслаўнай царквы Украіны на тэрыторыі лаўры адбудзецца на Раство ва Ўспенскім саборы. 

Усе сродкі інфармацыі абмяркоўваюць гэтую падзею. Большасць украінскіх экспертаў выступаюць за мірнае рашэнне канфліктуі і схіляюцца да таго, што найлепшым выйсцем стане сумеснае карыстанне галоўнымі храмамі лаўры рознымі праваслаўнымі плынямі. У прыклад ставяць сумеснае карыстанне храмамі хрысціанамі розных канфесій у Ізраілі. 

Фота ўзята з адкрытых крыніц.