Калі беларусаў папрасілі назваць дасягненні і правалы краіны за апошнія пяць і трыццаць гадоў, вынікі апытання здзівілі нават сацыёлагаў. Даследаванне ў траўні правёў Цэнтр новых ідэй, і яго ўдзельнікамі сталі жыхары Беларусі. Упершыню грамадства загаварыла пра сябе не па сцэнары, а па сумленні – і гэта, магчыма, галоўнае дасягненне.
На мінулым тыдні я спрабаваў патлумачыць пляменніцы, чаму ў нашай краіне так шмат «святаў працы», але так мала працы, якая радуе. Яна, не задумваючыся, спытала: «А што, у вас ёсць святы, дзе можна проста адпачыць?». Мы абодва засмяяліся – яна з наіўнасці, я з горкай іроніі. Бо ў гэтай краіне нават адпачынак – гэта працоўная норма.
Такія размовы, як і нядаўняе апытанне, паказваюць: беларусы пачынаюць гаварыць пра сябе і сваю краіну без аглядкі на афіцыйныя лозунгі. І гэта, магчыма, галоўны сімптом зменаў, якія адбываюцца не ў кабінетах, а ў сэрцах людзей.
Першая рэакцыя на вынікі апытання – здзіўленне. Не таму, што беларусы назвалі пэўныя дасягненні ці правалы, а таму, што большасць наогул нічога не назвала. Больш за 60% апытаных не змаглі прывесці ні поспехаў, ні няўдач краіны – ні за апошнія пяць гадоў, ні за апошнія трыццаць. Па словах сацыёлагаў, такія лічбы – рэдкасць. Гэта маўчанне – ці то ад страху, ці то ад безнадзейнасці.
61% не назваў поспехаў за апошнія пяць гадоў, 62% – за апошнія трыццаць. Што да няўдач – тут маўчанне яшчэ мацнейшае: 66% не назвалі іх у бліжэйшай перспектыве і 67% – у доўгатэрміновай. Калі ж улічыць і тых, хто канкрэтна напісаў «няма поспехаў» – такіх ужо каля 70%.
І ўсё ж частка беларусаў адказала. І вось што цікава: топ-5 поспехаў за апошнія пяць і трыццаць гадоў амаль супадае. Гэта – эканоміка і развіццё (наколькі гэта слова яшчэ што-небудзь значыць), мір і адсутнасць вайны, стабільнасць хоць бы на мінімуме, захаванне сацыяльнай дзяржавы і адчуванне бяспекі. За трыццаць гадоў яшчэ дадаюць – незалежнасць і суверэнітэт. Гэта як калі чалавек пасля шторму радуецца, што хата не развалілася. Не таму, што яна прыгожая – а таму, што яна проста стаіць.
Сацыёлаг Андрэй Коршуноў адзначыў, што людзі лічаць поспехам ужо тое, што краіна хоць неяк функцыянуе. Гэтая “нармальнасць” – ужо перамога. І тут цяжка не пагадзіцца: калі палова жыцця праходзіць у чаканні горшага, тое, што нічога не мяняецца – успрымаецца як дабро.
Што да няўдач – сярод адказаў часцей за ўсё гучалі страта свабоды, рост рэпрэсій, эміграцыя, раз’яднанасць грамадства, знішчэнне палітычнай канкурэнцыі. Праўда, гэта гаварылі тыя, хто яшчэ не згубіў здольнасць гаварыць.
Але самае цікавае – гэта тое, што людзі пачалі аналізаваць. Не проста прымаць або адмаўляць, а думаць. Сумнявацца. І гэта, магчыма, галоўны крок да сапраўдных зменаў.
Можа, сапраўдныя дасягненні не ў заводах і дарогах, а ў тым, што людзі пачалі задаваць пытанні? Што яны перасталі верыць у простыя адказы і пачалі шукаць свае? І калі гэта так, то, магчыма, мы ўсё ж рухаемся наперад. Ці хаця б пачынаем рухацца. І гэта ўжо нямала.
Якуб Ясінскі
Фота: LookByMedia