У Беларусі прынялі новы закон аб правах дзіцяці, які прадугледжвае ідэалагічную праверку тых, хто працуе з дзецьмі.
Уявіце: раніца суботы, утульная кухня, пах кававага зерня і дзіцячыя пытанні, якія заўжды заганяюць у тупік. Мая пляменніца, не адрываючыся ад смартфона, раптам пытае: «Дзядзька, а ці прайшоў бы ты сёння ідэалагічную праверку, каб цябе дапусцілі працаваць з дзецьмі?» Пытанне, натуральна, было не выпадковым, а прадыктавана чарговай заканадаўчай навіной з жыцця нашай краіны.
Гэтае пытанне застала мяне знянацку, як той момант, калі ты ўспамінаеш пароль ад старой пошты: здаецца, ведаеш яго, але ці не змяніўся ён за гады? Я задумаўся. І не пра паролі, а пра тое, як наша грамадства пераўтвараецца ў вялікую прыёмную камісію, дзе кожны чалавек мусіць пацвердзіць, што ён думае менавіта так, як патрабуе ідэалогія, каб мець права працаваць з дзецьмі.
Нядаўна прыняты закон «Аб правах дзіцяці» прапанаваў цікавы, але небяспечны элемент: супрацоўнікаў, якія маюць доступ да працы з дзецьмі, цяпер будуць правяраць на прадмет «правільнасці мыслення». Мэта нібыта высакародная: абараніць дзяцей ад дрэннага ўплыву. Але хто вызначае межы гэтага ўплыву? Ці не атрымаем мы замест абароны звычайны механізм кантролю за свядомасцю?
Здавалася б, няма нічога дрэннага ў тым, каб выхавацель быў годным прыкладам. Але вось тут і крыецца галоўная праблема. Праблема не ў тым, што дзяржава хоча клапаціцца пра дзяцей, а ў тым, што яна лічыць сябе адзіным правільным маральным арыенцірам. Мы ўжо бачылі падобнае ў савецкія часы, калі вучні «пільнавалі» настаўнікаў, а настаўнікі — вучняў. І добра, калі абмяжоўвалася гэта толькі размовамі на педсавеце, а не заканчвалася асабістымі трагедыямі.
Я не супраць, каб школы былі зонамі бяспекі і даверу. Але ці можа быць давер там, дзе праверка – гэта перадусім ідэалагічны экзамен, у якім галоўная ўмова – прадэманстраваць «правільныя» перакананні? На маю думку, гэта падобна да спробаў навучыцца плаваць у басейне, дзе вада заўжды мае адну і тую ж камфортную тэмпературу. Толькі жыццё не басейн, а неспадзяваны акіян, і «камфортная тэмпература» там рэдка сустракаецца.
Па сутнасці, гэты закон – яшчэ адна спроба дзяржаўнага ўмяшання ў прыватнасць чалавека пад выглядам дабрабыту дзіцяці. Я шчыра веру, што ў беларускіх школах дастаткова разумных людзей, здольных вызначыць, хто сапраўды небяспечны для дзяцей, а хто проста не ўпісваецца ў дзяржаўныя ідэалагічныя рамкі.
Ці трэба нам вяртацца ў эпоху ідэалагічных атэстацый і «правільных» анкет? Ці не лепш замест гэтага давяраць прафесіяналам і бацькам, а не чарговаму ідэалагічнаму кантралёру?
Магчыма, у маёй пляменніцы калісьці з’явіцца дзіця, і яна таксама сутыкнецца з гэтым дзіўным ідэалагічным выпрабаваннем. Я спадзяюся, што да таго часу мы знойдзем лепшы спосаб бараніць сваіх дзяцей, не ператвараючы школу ў месца пастаяннага падазрэння і страху.
Ці варта верыць у тое, што ідэалогія гарантуе нам будучыню лепшую за тую, якую мы можам стварыць самі – свабодна і адказна? Можа, лепш дазволіць сабе трохі больш сумневу, каб застацца людзьмі, а не правільнымі адказамі ў чыёйсьці анкеце?
Якуб Ясінскі
Фота ілюстрацыйнае, hrodna.life
