27 чэрвеня 1581 года менш за 200 гусараў з роты Марціна Казаноўскага на працягу сямі гадзін абаранялі Магілёў ад 30-тысячнага расійскага войска. Іх барацьба адбывалася не за гарадскімі мурамі, а ў адкрытым полі! Калі на дапамогу прыйшлі яшчэ каля 300 коннікаў лёгкай кавалерыі, вораг быў прагнаны з-пад горада.
Папярэдні ўдар
1581 год адзначыўся трэцім паходам войскаў Стэфана Баторыя супраць Маскоўскай дзяржавы. Два папярэднія завяршыліся перамогай: былі вызвалены Полацк і захоплены Веліж. Трэці паход быў накіраваны на Пскоў. Аднак яшчэ да падыходу войскаў Рэчы Паспалітай пад горад (у канцы жніўня), у чэрвені варожыя сілы ўварваліся на тэрыторыю ВКЛ.
Колькасць войска ацэньвалася розна: ад 40–45 тысяч да 30 тысяч (лічба, пададзеная Маркоўскім — паручнікам гусарскай роты Казаноўскага, які змагаўся пад Магілёвам).
Армія захопнікаў складалася пераважна з татарскай, казацкай і маскоўскай кавалерыі. Як адзначаў ксёндз Ян Пятроўскі: «люд нікчэмны, благі». Гэтыя сілы былі прыдатныя для рабавання слабых вёсак і мястэчак, але не для працяглых аблог умацаваных гарадоў. Яны спадзяваліся на заспеці знянацку, разлічваючы на слабую мараль абаронцаў.
У рэгіёне ад Дуброўна праз Оршу, Копысь, Шклоў да Магілёва і Мсціслава польска-літоўскія сілы былі нешматлікія — каля 1000 коннікаў, прычым яны былі рассеяны.
Склад маскоўскага войска
З ліста Стравінскага да караля вядома, што ў склад войска ўваходзілі старэйшыя ваяводы:
«…Міхайла Пятровіч Кайцераў, Андрэй Іванавіч Хварастэнін, Ізмаілаў, Раман Дзмітравіч Бутурлін, князь Міхайла Васілевіч Наздроваты, князь Іван Міхайлавіч Волхаўскі, князь Маркулей Шчарбаты, Іван Міхайлавіч Батуркін, Фёдар Фустаў, Міхайла Глебаў Салтыкоў, князь Іван Барацінскі… і іншыя, уключаючы татар і казакоў.»
Паводле таго ж ліста, агульная колькасць сіл — каля 45 000 чалавек, уключаючы 1000 стральцоў на конях.
25 чэрвеня яны перайшлі Дняпро, а 27 чэрвеня апынуліся пад Магілёвам.
Бітва
27 чэрвеня (аўторак) расійскае войска напала на прадмесці Магілёва, спаліўшы іх. Але, як пісаў Стравінскі:
«…яны хацелі ўвайсці ў горад і спаліць яго, але дзякуючы Божай дапамозе, агню з замка і з акопаў, стральцы і людзі з ружжамі стрымалі іх, не пусціўшы бліжэй… Спалілі некалькі соцень дамоў, але людзей не захапілі, толькі двух паранілі. А самі панеслі вялікія страты.»
Калі б не гусары з роты Казаноўскага (200 чалавек) і праз 7 гадзін — ротай лёгкай кавалерыі (петыгорская рота Темрука Шымковіча — 164 коні, і казацкая рота Хрыштафа Радзівіла — 150 коней), горад бы не ўстояў.
Ход бітвы
Згодна з паведамленнем шляхціца з-пад спаленага Галоўчына, 30 чэрвеня 1581 года:
«Магілёў і яго прадмесці спалілі, ледзь не ўварваліся ў горад і замак. Але з дапамогай Божай і рот Казаноўскага, Тэмрука і Радзівіла адбілі напад і змагаліся з імі.»
Ксёндз Ян Пятроўскі, пад датай 11 ліпеня 1581, занатаваў:
«Рота Казаноўскага (200 чалавек) адна без ротмістра прыйшла першай, пачула пра нападнікаў і 7 гадзін трымала абарону, не пусціўшы іх да горада. Пасля прыйшла рота Тэмрука. Масквіты, бачачы супраціў, уцяклі да Дняпра, пераправіліся, але нашы і там іх гналі. Некалькіх паланілі і прывезлі да караля.»
Ахвяры і вынікі
Сярод гусараў з роты Казаноўскага не загінуў ніводзін, але ў казацкай роце Радзівіла былі страты:
«…іншых забілі, трох таварышаў узялі жывымі: Гульскага, Жбікоўскага і Куроеда.»
Пасля бітвы
Магілёў быў уратаваны. Расійскае войска адступіла да Оршы, падпальваючы некаторыя сядзібы. Хаця ліцвіны і паведамлялі пра 2000 спаленых вёсак, рэальныя страты былі менш значныя.
Ксёндз Пятроўскі, са слоў паручніка Маркоўскага, пісаў:
«Шкод ва ўладаннях вакол Магілёва амаль няма. Літва ўсё перабольшвае. Дуброўна было толькі напалохана, нешта спалілі ў Мінскага і ў Галоўчынскага, які пісаў скаргу да караля.»
У выніку, пасля таго як 30-тысячнае войска Масквы адступіла, больш за 200-тысячнае войска Рэчы Паспалітай увайшло ў Маскоўскую дзяржаву і рушыла на Пскоў!
Д-р Радаслаў Сікора
kresy.pl Пераклад з польскай
