Tag: академик

Дзень у гісторыі. 14 лістапада. Сусветны дзень барацьбы з дыябетам. Нарадзіўся Паўлюк Багрым. Нэлі Блай паспаборнічала з героем Жуля Верна і аб’ехала Зямлю за 72 дні

Навіна ад

Сусветны дзень барацьбы з дыябетам (World Diabetes Day, з 1991 года) праводзіцца ў дзень нараджэння канадскага лекара і фізіёлага Фрэдэрыка Банцінга, які разам з лекарам Чарльзам Бестам адыграў вырашальную ролю ў адкрыцці ў 1922 году інсуліну – лекаў, што ратуе жыццё людзям, хворым на дыябет.

Мэтай Сусветнага дня дыябету з’яўляецца павышэнне дасведчанасці аб дыябеце, акцэнтаванні ўвагі на лад жыцця пры цукровым дыябеце, а таксама на тое, як можна прадухіліць развіццё гэтай хваробы. У гэты дзень дзяржаўныя і грамадскія арганізацыі, лекары нагадваюць людзям пра праблему цукровага дыябету і неабходнасць аб’яднання намаганняў каб змяніць сітуацыю да лепшага.

Некалькі апошніх дзесяцігоддзяў цукровы дыабет знаходзіцца на вяршыні ў спісе захворванняў, якія прыводзяць да інвалідызацыі і смяротнасці насельніцтва.

На жаль, з кожным годам тэндэнцыя толькі пагаршаецца. Цукровы дыябет стаў глабальнай праблемай.

Сёння на дыябет пакутуе каля 425 мільёнаў чалавек – 6% насельніцтва планеты. Статыстыка несуцяшальная і прагназуецца, што ў 2025 годзе колькасць пацыентаў з дыябетам павялічыцца ў 2 разы. Да 2030 года цукровы дыябет стане 7-й прычынай смерці ва ўсім свеце.

За 20 гадоў у Беларусі ў 3 разы вырасла колькасць хворых з цукровым дыябетам. У краіне хварэюць каля 340 тысяч чалавек, з іх амаль 20 тысяч цукровым дыябетам першага тыпу (інсуліназалежныя), каля 320 тысяч другога тыпу.

Кузьма і Дзям’ян (народны каляндар) Рукамеснікі, Курэтнікі, Кузьмінкі – заступнікі рамёстваў, земляробства, кавалёў і вяселля.

Кузьмінкі – сустрэча зімы. Кузьма і Дзям’ян – праводзіны восені, сустрэча зімы.

Устанаўліваецца першы нетрывалы зімовы шлях.

Снежны дзень абяцае будучай вясной вялікі разліў.

Калі Кузьма закуе раку, то Міхайла (21 лістапада) раскуе (Міхайлаўскія адлігі).

Кузьма-Дзям’ян з цвіком масты масціць.

Кузьмінкі – аб восені памінкі. Першае зімовае свята, пачатак зімы.

На Кузьму-Дзям’яна курыцу на стол – з гэтага дня пачыналі біць курэй на продаж.

Калі на Казмадзям’яна ліст застаецца на дрэве, на другі год у гэты дзень будзе мароз.

1812 год. Нарадзіўся Паўлюк Багрым. Беларускі паэт.

Быў кавалём. У рамястве дасягнуў мастацкіх вяршынь, пра што сведчыць зробленая ім каваная жырандоль, якая цяпер захоўваецца ў Крошынскім касцёле.

У сувязі з сялянскімі хваляваннямі 1828 года ў Крошыне і за распаўсюджанне верша «Бунт хлопаў» прыцягваўся да следства.

Пісаў вершы. Захаваўся толькі адзін верш «Зайграй, зайграй, хлопча малы…», які стаў хрэстаматыйным для беларускай літаратуры.

Некаторыя даследчыкі лічаць, што яму належыць і аўтарства ананімнага верша антыпрыгоннага духу «Гутарка Данілы з Сцяпанам».

У в. Крошын Баранавіцкага раёна працуе музей народнага мастацтва і рамёстваў імя Паўлюка Багрыма.

wikimedia.org

 1881 год. Нарадзіўся Аляксей Кайгарадаў.

Беларускі кліматолаг і геафізік. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар. Акадэмік акадэміі навук БССР. 

З сям’і знакамітых генералаў Кайгародавых, пляменнік прафесара, заснавальніка сучаснай феналогіі, аўтара тэрміна “прыродазнаўства” Дз. Кайгародава.

Працаваў у Галоўнай геафізічнай абсерваторыі ў Пецярбурзе, дырэктарам Геафізічнай абсерваторыі ў Мінску, супрацоўнікам фізіка-тэхнічнага інстытута АН БССР, у Галоўным упраўленні гідраметэаслужбы СССР, Маскоўскім гідраметэаралагічным інстытуце.

Аўтар натуральнай занальнай класіфікацыі кліматаў зямнога шару, прац пра клімат Беларусі, у тым ліку “Кліматычны атляс Беларусі”, “Клімат БССР, Заходняй Беларусі і сумежных краін”, “Нарыс сельскагаспадарчых кліматычных умоў БССР”.

Памёр 27 верасня 1951 года.

csl.bas-net.by

1889 год. Журналістка Нэлі Блай адправілася ў кругасветнае падарожжа, спаборнічаючы з героем Жуля Верна. 

Раман Жуля Верна “Вакол света за 80 дзён” на той момант чыталі ўжо 17 гадоў.

Адной лістападаўскай раніцай 1889 года Жуль Верн атрымаў тэлеграму, падпісаную “Блай”. У ёй паведамлялася, што парыжскім цягніком у Ам’ен прыбудзе амерыканскі кругасветны падарожнік, які вырашыў пабіць рэкорд Філеаса Фога і ахвяраваў сваім каштоўным часам, каб зрабіць крук і наведаць вялікага летуценніка і фантаста.

Пісьменнік паспяшаўся на вакзал. Ён чакаў сустрэць прапаленага шукальніка прыгод, а з вагона выйшла маладая дзяўчына.

Паўтарыць фантастычнае па тых часах дасягненне здавалася нечуванай дзёрзкасцю, але Блай перавысіла яго, аб’ехаўшы Зямлю вакол за 72 дні 6 гадзін 10 хвілін 11 секунд па маршруце: Нью-Ёрк – Лондан – Парыж – Брындызі – Суэц – Цэйлон – Сінгапур – Ганконг – Ёкагама – Сан-Францыска – Нью-Ёрк.

Спансаваў ваяж выдавец Джозэф Пулітцэр. Усе газеты свету стракацелі загалоўкамі: “Ці здзейсніцца мара Жуля Верна?”, “Ці паб’е Нэлі Блай рэкорд Філеаса Фога?”

За час падарожжа журналісткі раман Жуля Верна “Вакол святла ў 80 дзён” быў перавыдадзены 10 разоў.

Па прыбыцці ў Нью-Ёрк Блай салютавалі дзесяццю артылерыйскімі залпамі.

tunnel.ru

 1891 год. На Пружаншчыне нарадзіўся Іван Саланевіч. 

Манархіст, мысляр, журналіст. Працаваў журналістам, ваяваў у Белай арміі.

Прафесійна займаўся цяжкай атлетыкай. На Усерасійскім чэмпіянаце 1914 года заняў другое месца ў цяжкай вазе.

У 1933 года пры спробе ўцёкаў з СССР арыштаваны разам з братам-спартсменам і сынам. Усе трое былі вязнамі ГУЛАГа, адкуль здолелі збегчы ў Фінляндыю.

У Балгарыі выдаваў газету «Голос России» (1936-1938). Аўтар кнігі «Расія ў канцлагеры» (1936), якая была адразу перавыдадзена на шэрагу еўрапейскіх моў.  

Пасля замаху на яго жыццё, пераехаў у Германію, дзе пісаў кнігі «Дыктатура сволачы», «Дыктатура імпатэнтаў», «Вялікая фальшыўка Лютага», «Дыктатура пласта», «Белая імперыя», выдаваў газеты «Наша газета», «Радзіма».

За адмову падтрымаць Гітлера некалькі разоў арыштоўваўся.

З 1948 года жыў у Аргенцінуе. Стварыў газету «Наша страна», Народна-Манархічны рух (дзейнічаюць дасюль). Выдаў кнігі «Народная Манархія», «Раман у Палацы Працы» і іншыя.

Памёр 27 красавіка 1953 года ў сталіцы Уругвая – Мантэвідэа.

wikimedia.org

 1905 год. Нарадзіўся Міхась Васілёк. 

Беларускі паэт. Арганізатар гурткоў Таварыства беларускай школы, дзеяч вызвольнага руху ў Заходняй Беларусі.

Першы надрукаваны зборнік лірыкі «Шум баравы» быў канфіскаваны польскімі ўладамі, канфіскаваны і знішчаны быў і рукапіс другога зборніка. 

Аўтар некалькіх кніг паэзіі.

У яго гонар названа вуліца у Гродна, на якой стаяў дом паэта.

Памёр 3 верасня 1960 года.

wikimedia.org

1926 год. У Мінску распачалася Акадэмічная канферэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі. Арганізавана Інстытутам беларускай культуры ў Мінску 14-21 лістапада 1926 года.

Традыцыйна ў лінгвістычных працах лічыцца, што прычынамі склікання канферэнцыі былі недахопы арфаграфіі Б. Тарашкевіча. 

Згодна з іншым поглядам, канферэнцыя была склікана з-за палітычных меркаванняў і, увогуле, гэты форум меў пераважна палітычны характар. Што ўлады трактавалі канферэнцыю не столькі як навуковае мерапрыемства, колькі як палітычна-прапагандысцкую акцыю, замацаваць пазіцыі партыі сярод розных груп інтэлігенцыі рэспублікі.

У канферэнцыі ўдзельнічалі ўсе вядучыя супрацоўнікі Інбелкульта на чале з яго старшынёй У. Ігнатоўскім, прадстаўнікі Маскоўскага, Ленінградскага, Берлінскага, Літоўскага, Латвійскага, Варшаўскага ўніверсітэтаў, са Смаленска, Харкава і іншыя.

Галоўным дасягненнем канферэнцыі было наданне ёю выразнага імпульсу разгортванню лінгвістычных даследаванняў у Беларусі.

wikimedia.org

1958 год. Нарадзіўся Уладзімір Качан. Беларускі жывапісец-манументаліст.

Аўтар твораў для партрэтных галерэй Гродзенскага гарвыканкама, да 100-годдзя Гродзенскай Епархіі («Свяціцелі зямлі Гарадзенскай»), гродзенскіх губернатараў, кіраўнікоў Нацыянальнага банка Беларусі, рэктараў і прафесараў Гродзенскіх медыцынскага, аграрнага, дзяржаўнага ўніверсітэтаў і іншых.

Мастак па-свойму інтэрпрэтуе вядомыя сюжэты з сусветнай міфалогіі, мастацтва, сакральнай гісторыі.

wikimedia.org

1963 год. Падчас вывяржэння падводнага вулкана з’явіўся востраў Сюртсей у Ісландыі. Адзін з нешматлікіх астравоў, якія з’явіліся ў сучасны час, і ці ледзь не адзіны, на якім з першага моманту з’яўлення цвёрдай пароды вышэй узроўня акіяна праводзяцца навуковыя даследаванні. 

За некалькі дзён да гэтага на глыбіні 130 метраў пачалося вывяржэнне падводнага вулкана на паўднёвы захад ад астравоў Вестманаэйяр. 

Да чэрвеня 1967 года было каля ста вывяржэнняў, пасля чаго востраў дасягнуў плошчы 2,7 км ².

Востраў назвалі Сюртсей, што па-ісландску азначае “востраў Сурта”, у гонар уладара вогненных волатаў. Акрамя галоўнага вострава, утварыліся і некалькі маленькіх астраўкоў.

1986 год. Памёр Мікола Улашчык. 

Беларускі гісторык, археограф, празаік, перакладчык, мемуарыст. Доктар гістарычных навук. 

Аўтар навуковых прац па гісторыі ВКЛ, па праблемах летапісання, крыніцазнаўства і археаграфіі.

Удзельнік нацыянальна-культурнага, краязнаўчага руху 1920-х гадоў.

Чатыры разы арыштоўваўся НКУС і КДБ (1930, 1932, 1941, 1950), быў вязнем лагераў. Паміж адсідкамі працаваў выкладчыкам гісторыі і геаграфіі ў розных навучальных установах Расіі, у Маскоўскім універсітэце. Вызвалены 25 сакавіка 1955 года.

Да 1986 года працаваў навуковым супрацоўнікам Інстытута гісторыі АН СССР.

Даследаваў праблемы аграрнай гісторыі, крыніцазнаўства, археаграфіі Беларусі, айчыннага летапісання.

Асноўнымі працамі з’яўляюцца «Нарысы па археаграфіі і крыніцазнаўству гісторыі Беларусі феадальнага перыяду», «Працы па археаграфіі і крыніцазнаўству гісторыі Беларусі».

Упершыню пераклаў на рускую мову і падрыхтаваў да выдання «Хроніку Быхаўца», складальнік і рэдактар 32 і 35-га тамоў беларуска-літоўскіх летапісаў у серыі Поўны збор рускіх летапісаў. Адшукаў і апісаў спісы «Хронікі літоўскай і жамойцкай».

Навуковую значнасць маюць і яго меркаванні пра дзяржаўна-кансалідуючую ролю старажытнага Наваградка, мажлівае летапісанне ў ім, пра 15 страчаных беларускіх летапісаў, выкарыстаных у «Хроніцы» М. Стрыйкоўскага.

wikimedia.org

2008 год. Памёр Генадзь Кісялёў. Беларускі літаратуразнавец, пісьменнік, архівіст, гісторык, археограф. Доктар філалагічных, кандыдат гістарычных навук.

Працаваў у архіўных установах Літоўскай ССР (1953-1971), у Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы Акадэміі навук БССР.

Аўтар зборнікаў гісторыка-літаратурных нарысаў, гісторыка-літаратурных матэрыялаў, літаратуразнаўчых даследаванняў, гістарычных нарысаў.

Даследаваў беларускую літаратуру, гісторыю грамадскай думкі і нацыянальна-вызваленчага руху ў Беларусі XIX стагоддзя, жыццё і дзейнасць К. Каліноўскага, В. Дунін-Марцінкевіча, Ф. Багушэвіча, А. Вярыга-Дарэўскага, П. Шпілеўскага, Я. Коласа і Я. Купалы.

Атрыбутаваў аўтарства «Энэіды навыварат» і «Тараса на Парнасе».

Працаваў над скарыназнаўчымі тэмамі.

2008 год. Памёр Аляксандр Дракахруст. Паэт і перакладчык.

Служыў ваенным журналістам, карэспандэнтам газеты «Во славу Родины».

Аўтар 16 зборнікаў вершаў.

Пераклаў на рускую мову шэраг вершаў і паэм М. Аўрамчыка, А. Астрэйкі, Р. Барадуліна, А. Вялюгіна, С. Грахоўскага і іншых.

Дзень у гісторыі. 11 лістапада. Завяршэнне Першай сусветнай вайны. Успыхнуў першы ў свеце Вечны агонь над магілай невядомага салдата ў Парыжы. Час стрыжкі авечак, мядзведзю класціся ў бярлогу, частавацца смажанай гуссю. Пад Хоцінам Ян Сабескі выкарыстаў ракеты

Навіна ад

Міжнародны дзень энергазберажэння (з 2008 года). 

Асноўная мэта свята – прыцягненне ўвагі грамадскасці да рацыянальнага выкарыстання энергарэсурсаў

Дзень энергазберажэння – гэта выдатная нагода яшчэ раз пагаварыць аб энергаэфектыўных тэхналогіях, аб важнасці выкарыстання аднаўляльных крыніц энергіі, аб спосабах энергазберажэння дома і ў офісе. А лепш не толькі пагаварыць, але і прымяніць атрыманыя веды на практыцы: напрыклад, не пакідаць электрапрыборы, уключанымі ў рэжыме чакання, замяніць лямпачкі ў кватэры на энергазберагальныя, выключаць ваду падчас чысткі зубоў, карыстацца душам замест ванны і г.д. і меры рэсурсазберажэння – адмовіцца ад пластыкавых упаковак, асобна збіраць і перапрацоўваць адыходы. 

Настасся (народны каляндар, праваслаўныя). 

“Настуся стрыжэ авечкі”. Пастухі ў гэты дзень гасцявалі па сялянскіх хатах. Сяляне дзякавалі ім добрымі словамі і добрымі сталамі за тое, што збераглі авечак. 

З гэтага дня пачыналася стрыжка авечак. 

Лічыцца, што на Настассю мядзведзь кладзецца ў бярлогу.

Свята млынароў. 

Марцін (народны каляндар, каталікі). 

“Марцін святы – губіцель гагаты”.

З даўніх часоў на свята прынята рэзаць гусей ды адзначаць дзень рознымі стравамі, печанай ці смажанай гуссю – “птушкай Марціна”. 

Калісьці дзень быў адным з самых прыкметных у каталіцкім календары (урачыстасьці доўжыліся тры дні, з 10 па 12), а сам Марцін – адным з самых улюбёных святых з агульнаеўрапейскім культам. 

У праваслаўнай традыцыі гэтага святога называюць Марцінам Міласэрным і адзначаюць ягоную памяць 13 лютага.

Рымскі легіянер Марцін (імя ў гонар Бога вайны Марса) хрысціўся, стаў пачынальнікам гальскага (пазней французскага) манаства. Яго супраць волі гараджане абралі біскупам горада Тур. 

Народная традыцыя сцвярджае, што Марцін спачатку здолеў уцячы ад сваіх надакучлівых прыхільнікаў і схавацца ў гусятніку, але колішнія выратавальнікі Рыму выдалі яго сваім гергетаннем. 

Марцін – святы патрон Францыі. 700 населеных пунктаў Францыі, больш за 3 600 французскіх парафіяў носяць ягонае імя. 

У Рэчы Паспалітай яму было прысвечана больш за 200 касцёлаў.

Да 2005 года Чавусы мелі герб з выявай Св. Марціна, які быў нададзены ў 1634 годзе разам з Магдэбургскім правам.

1673 год. Пад час Хоцінскай бітвы ў страшэнную завіруху аб’яднанае польска-літоўскае войска Яна Сабескага разграміла 35-тысячную асманскую армію Гусейна-пашы, якая месцілася ў Хоцінскай крэпасці.

У гэтай бітве кароль і вялікі князь Ян Сабескі паспяхова выкарыстаў ракеты. Ракеты былі вынайдзены ўраджэнцам Магілёўшчыны генерал-лейтэнантам Казімірам Семяновічам (1600-1651).

На выяве – К. Семяновіч, wikimedia.org

 1714 год. Нарадзіўся Марцін Матушэвіч. Вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч, пісьменнік. Належыць да шляхты герба “Лебядзь”.

Берасцейскі кашталян.

Аўтар мемуараў «Дыярыуш майго жыцця, колькі магу памятаць» (4 тома). У іх паказаны ўнутрыпалітычныя падзеі Вялікага Княства Літоўскага, норавы і звычаі шляхты,  шляхецкая ментальнасць.

Пераклаў на польскую мову «Сатыры» Гарацыя, далучыў да іх тры свае вершаваныя «Дадаткі». Пісаў вершы на польскай і лацінскай мовах.

Памёр 21 лістапада 1773 года.

1821 год. Нарадзіўся Фёдар Дастаеўскі. 

Расійскі пісьменнік і філосаф. Паходзіў з літоўскага шляхецкага роду Дастаеўскіх герба «Радван», які меў маётак Дастоева на Піншчыне.

Вайсковы інжынер. Перакладчык «Яўгеніі Грандэ» Бальзака.

З выхадам першага свайго твора «Бедныя людзі» адразу здабыў папулярнасць.

За ўдзел у рэвалюцыйным гуртку М.Петрашэўскага арыштаваны (1849), асуджаны да пакарання смерцю, якое было заменена на катаргу ў Омску. Пасля катаргі, пераведзены радавым у лінейны сібірскі батальён.

Аўтар многіх вядомых твораў, у тым ліку «Злачынства і пакаранне», «Ідыёт», «Браты Карамазавы».

Фрыдрых Ніцшэ прызнаваў, што Дастаеўскі адзіны, хто здолеў яму растлумачыць, што такое чалавечая псіхалогія.

wikimedia.org

1875 год. Нарадзіўся Альберт Паўловіч. 

Беларускі паэт-гумарыст, драматург, перакладчык і мастак. Найбольш значная постаць беларускай гумарыстыкі пачатку XX стагоддзя.

Вышываў ваўнянымі ніткамі вялікія дываны з адлюстраваннем розных краявідаў, два з якіх дэманстраваліся на мастацкай выставе ў 1914 годзе.

Калекцыянер манет, пёраў, паштовак з пейзажамі, марак.

Друкаваўся у «Нашай Ніве». Аўтар 175 гумарыстычных, 120 лірычных вершаў.

Перакладаў творы А. Пушкіна, Т. Шаўчэнкі, М. Канапніцкай, У. Сыракомлі і іншых.

Распрацоўшчык беларуска-польскага слоўніка.

Аўтар шматлікіх копіяў карцін Левітана, Шышкіна і іншых мастакоў.

Памёр 17 сакавіка 1951 года ў Курску.

wikimedia.org

1903 год. Нарадзіўся Аляксандр Ільінскі. 

Беларускі тэатральны акцёр, народны артыст Беларусі і СССР. 

Працаваў у віцебскім тэатры імя Якуба Коласа (з 1926 года).

Лаўрэат Сталінскай прэміі першай ступені за выкананне галоўнай ролі ў спектаклі «Несцерка» В. Вольскага.

Сцэнічную дзейнасць пачаў у Мінску ў 1919 годзе.

Валодаў вялікай сцэнічнай прывабнасцю, выразнай мімікай.

Як акцёр-імправізатар, ён выкарыстоўваў у сваёй творчасці ўсё багацце творчай фантазіі і разнастайныя выразныя сродкі.

Памёр 28 сакавіка 1967 года ў Віцебску.

wikimedia.org

1910 год. Нарадзіўся Антон Каржанеўскі. 

Беларускі мастак. Працаваў пераважна ў галіне жывапіснага пейзажу.

У час Вялікай Айчыннай вайны немцамі ўзнагароджаны «Мэдалём для Ўсходу» за ўдзел у мастацкай выставе.

Арыштаваны 16 снежня 1944 года, асуджаны да лагераў, але ўжо ў жніўні 1945 года быў вызвалены.

Найбольш вядомыя і запамінальныя яго творы «Над Свіслаччу», «Сафійскі сабор у Полацку», «Горад над Дзвіной», «Стары Віцебск», «Богаяўленскі сабор у Полацку» і іншыя.

Яго творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Беларускім саюзе мастакоў, Віцебскім краязнаўчым музэі, мэрыі  Масквы.

Памёр 19 красавіка 1991 года.

1918 год. У Камп’енскім лесе заключана перамір’е паміж Германіяй, з аднаго боку, і Францыяй, Вялікабрытаніяй, ЗША і іншымі краінамі антыгерманскай кааліцыі – з другога. 

Завяршэнне Першай сусветнай вайны паражэннем Германіі. 

Падпісанне адбылося ў чыгуначным вагоне маршала Фердынанда Фоша у Камп’енскім лесе, у французскай Пікардыі, недалёка ад горада Камп’ен і за 70 км на поўнач ад Парыжа. 

У 5:10 раніцы было падпісана пагадненне. Перамір’е набыло моц у 11:00. Быў дадзены 101 залп – апошнія залпы Першай сусветнай вайны. Канчатковыя вынікі вайны падвёў Версальскі мірны дагавор.

Мінула без малога 22 гады, і 22 чэрвеня 1940 года Гітлер прымусіў пераможаных французаў падпісаць капітуляцыю ў тым жа чыгуначным вагоне-салоне і ў тым жа Камп’енскім лесе.

tunnel.ru

1923 год. Успыхнуў першы ў свеце Вечны агонь над магілай невядомага салдата каля падножжа парыжскай Трыўмфальнай аркі. 

Прымеркаваны да 5-й гадавіны заканчэння Першай сусветнай вайны.  Яго запаліў міністр абароны Андрэ Мажыно.

Гэты Вечны агонь стаў першым у свеце “дзяржаўным” мемарыяльным агнём пасля таго, як у 391 годзе па распараджэнні візантыйскага імператара Феадосія I, хрысціяніна, было згашана культавае вогнішча, якое стагоддзямі гарэла ў рымскім храме багіні хатняга агменю Весты. Пазней такія аформленыя помнікі з’явіліся ў мностве гарадоў – Рыме, Амстэрдаме, Вашынгтоне, Маскве, Пецярбургу, Сафіі, Магілёве.

tunnel.ru

 1929 год. Нарадзіўся Леанід Сушчэня. 

Беларускі гідрабіёлаг. Член-карэспандэнт Акадэміі Навук СССР, акадэмік, Прэзідэнт Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі (1992-1997).

Доктар біялагічных навук, прафесар.

Скончыў  БДУ. Працаваў на Севастопальскай біялагічнай станцыі АН СССР, у Інстытуце біялогіі паўднёвых мораў АН УССР, у Аддзеле заалогіі і паразіталогіі АН БССР, дырэктарам Інстытута заалогіі АН БССР

Аўтар прац па першаснай і другаснай прадукцыі вадаёмаў, экалагічнай фізіялогіі, харчаванню, дыханню, росту і балансу энергіі водных беспазваночных, ахове прыроды і навакольнага асяроддзя.

Памёр 19 красавіка 2015 году.

csl.bas-net.by

1955 год. Нарадзілася Галіна Тычка. 

Беларускі літаратуразнавец і крытык. Доктар  філалагічных навук, прафесар.

Настаўнічала ў Шклоўскім раёне, працавала гідам-перакладчыкам польскай мовы ў «Спадарожніку», у штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва», часопісе «Полымя», дацэнтам БДПУ імя М. Танка, прафесарам БДУ, загадчыцай кафедры беларускай філалогіі і сусветнай літаратуры ўніверсітэта культуры і мастацтваў.

Вывучае працэсы фармавання новай беларускай літаратуры, сучасныя літаратурныя працэсы на Беларусі ў еўрапейскім кантэксце.

1975 год. Памёр Пётр Савачкін. Беларускі гісторык. Дэкан гістарычнага факультэта БДУ (1955-1973).

Кандыдат гістарычных навук, дацэнт.

Даследаваў гісторыю ўстанаўлення савецкай улады ў заходніх абласцях Беларусі.

Працаваў загадчыкам кафедры, намеснікам дырэктара Мінскай школы прафруху ВЦСПС (1950-1955), загадчыкам кафедры гісторыі СССР і дэканам гістарычнага факультэта БДУ.

hist.bsu.by

Дзень у гісторыі. 7 лістапада. Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі. У Магілёве адкрыўся кінатэатр “Радзіма”. Выпуск першых аўтамабіляў на БелАЗе. Створаны Дом-музей Дзеда Талаша

Навіна ад

Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі. Дзяржаўнае свята ў Беларусі.

У 1917 годзе, а 21:45 у Петраградзе халастым стрэлам крэйсера «Аўроры» пачалася Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя, Кастрычніцкі пераварот (25-26 кастрычніка / 7-8 лістапада 1917). 

У 2 гадзіны ночы Часовы ўрад быў арыштаваны. 

Краіна, між тым, аб крутых пераменах не падазравала. У Петраградзе ў оперы “Дон Карлас” спяваў Фёдар Шаляпін, у Маскве ў Мастацкім тэатры давалі “Гора ад розуму”, у якім бліскалі Канстанцін Станіслаўскі, Васіль Качалаў, Іван Масквін. Там жа ў  Маскве праходзіў першы бенефіс Аляксандра Вярцінскага. 

Бальшавікі, што рваліся да ўлады, дэкларавалі: пабудову справядлівага грамадства, выкараненне эксплуатацыі чалавека чалавекам, роўнасць людзей у правах і абавязках, барацьбу супраць войнаў, сусветную сацыялістычную рэвалюцыю.

У той жа дзень адкрыўся II з’езд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, які прыняў пастанову пра пераход улады ў краіне да саветаў, сфарміраваў урад на чале з У. Леніным, абраў Цэнтральны Выканаўчы Камітэт, прыняў першыя дэкрэты аб міры, аб зямлі.

s1.stc.all.kpcdn.net

1579 год. У Гродна памёр Каспар Бекеш. 

Вялікалітоўскі ваенны і палітычны дзеяч, сябар і паплечнік Стэфана Баторыя. Паходзіў са старадаўняга венгерскага роду. 

Камандаваў венгерскай пяхотай. Вызначыўся асабістай мужнасцю і ваеннымі талентамі пры абароне Эльблонга (1577), у полацкай кампаніі (1579).

З імем Каспара Бекеша звязана назва бяке́шы – разнавіднасць кароткага прыталенага кафтана.

wikimedia.org

 1790 год. Нарадзіўся Караль Падчашынскі. 

Архітэктар, прадстаўнік класіцызму, прафесар Віленскага ўніверсітэта.

Аўтар рэканструкцыі касцёла Святых Янаў у Вільні, праектаў палацаў у Яшунах, Тускуленах, Жылічах, будынкаў гімназій у Слуцку, Камянцы Падольскім і Свіслачы, вучылішчаў у Бабруйску, Невелі, Мазыры і іншых.

Найбольш удалым яго творам лічыцца помнік позняга класіцызму евангелічна-рэфармацкая царква ў Вільні.

Аўтар першага ў Беларусі і Літве падручніка тэорыі архітэктуры «Пачаткі архітэктуры для акадэмічнай моладзі», артыкулаў пра выкладанне архітэктуры, даглядання за садамі і паркамі.

Памёр 7 красавіка 1860 года.

Палац ў Жылічах (Кіраўскі раён), upload.wikimedia.org

1896 год. Нарадзіўся Міхась Чарот (Міхаі́л  Кудзелька). 

Беларускі паэт, драматург, празаік, рэдактар, грамадскі дзеяч. 

Адзін з лідараў беларускай савецкай літаратуры 1920-х гадоў, пачынальнік беларускага імажынізму.

Настаўнічаў, спяваў у хоры У. Тэраўскага пры «Беларускай хатцы», быў старшынёй тэатральнай суполкі «Маладзік», Таварыства працаўнікоў беларускага мастацтва, выконваў ролі ў трупе У. Галубка, працаваў рэдактарам газеты «Савецкая Беларусь», двухтыднёвіка «Чырвоная Беларусь», загадчыкам літаратурнага сектара Дзяржаўнага выдавецтва БССР. Сустваральнік літаратурнага аб’яднання «Маладняк». 

Пісаць пачаў у 13-гадовым узросце. Аўтар шматлікіх зборнікаў вершаў, паэм, паэм-фантазій, зборнікаў апавяданняў, п’ес.

Вершам «Суровы прыгавор падпісваю першым» далучыўся да публічнага асуджэння рэпрэсіраваных беларускіх пісьменнікаў.

Арыштаваны ў 1937 годзе, прыгавораны да расстрэлу. Расстраляны ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года.

Іменем паэта названы вуліцы ў Мінску, Гродне, Маладзечне і Рудзенску. У апошнім, на будынку Дома культуры прымацавана мемарыяльная дошка.

1897 год. Нарадзіўся Міхась Каршук.  

Дзеяч беларускага нацыянальна-культурнага руху, краязнавец, публіцыст.

Арганізатар і настаўнік першай беларускай школы ў в. Пералёўка на Гомельшчыне, дзеяч і прапагандыст пашырэння беларускай школы ў Гомельскай губерні, якая тады ўваходзіла ў РСФСР.

Сакратар бюро выкладчыкаў беларусазнаўства ў Мінску (1924). Аўтар артыкулаў па пытаннях педагогікі, культуры, краязнаўства і беларусізацыі  ў часопісах «Асвета», «Наш край», газетах.

Член прэзідыума Цэнтральнага бюро краязнаўства ад Гомельскай акругі.

Пасля 1930 года лёс невядомы.

1918 год. Нарадзіўся Канстанцін Дамарад. Беларускі гісторык

Кандыдат гістарычных навук. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, партызанскагу руху.

Працаваў у інстытутах гісторыі партыі пры ЦК КПБ, гісторыі АН Беларусі. Даследаваў гісторыю падпольнага і партызанскага рухаў у часы Другой сусветнай вайны.

Памёр у 2001 годзе.

1922 год. Нарадзіўся Мікалай Саўчанка. 

Уролаг, доктар медыцынскіх навук, лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР і БССР, акадэмік.

Працаваў у розных медыцынскіх установах, рэктарам Беларускага інстытута удасканалення медыкаў, міністрам аховы здароўя (1966-1986), загадчыкам кафедры уралогіі Мінскага медінстытута (1987-1991).

Даследаваў прыроджаныя заганы развіцця ніжніх мачавых шляхоў, палавых органаў, прыроджаныя анамаліі нырак, праблемы лячэння анкалагічных захворванняў.

Зрабіў першую ў Беларусі перасадку ныркі. Падрыхтаваў 6 дактароў і 19 кандыдатаў медыцынскіх навук.

Памёр 12 чэрвеня 2001 года.

У яго гонар названа 4-я гарадская клінічная бальніца г. Мінска.

csl.bas-net.by

 1923 год. Нарадзіўся Аляксандр Дракахруст. Паэт і перакладчык.

Служыў ваенным журналістам, карэспандэнтам газеты «Во славу Родины».

Аўтар 16 зборнікаў вершаў.

Пераклаў на рускую мову шэраг вершаў і паэм М. Аўрамчыка, А. Астрэйкі, Р. Барадуліна, А. Вялюгіна, С. Грахоўскага і іншых.

Памёр 14 лістапада 2008 года.

1940 год. У Магілёве адкрыўся кінатэатр “Радзіма”. 

Пра гэта напісала “Савецкая Беларусь” 11 лістапада 1940 года. 

Само будаўніцтва скончылася ў сярэдзіне жніўня 1940. 

Пабудаваны ў межах плана пераноса сталіцы БССР у Магілёў.

1948 год. У Германіі на эміграцыі загінуў у аўтакатастрофе Хведар Ільяшэвіч.  Беларускі паэт, грамадскі дзеяч.

Выкладаў у Віленскай беларускай гімназіі, друкаваўся ў беларускіх часопісах. 

Хадзіў па вёсках, распаўсюджваў ідэі беларускасці, літаратуру. 

Па палітычных матывах двойчы арыштаваны польскімі ўладамі, быў вязнем Лукішскай турмы.

Абараніў дысертацыю «Друкарня дома Мамонічаў у Вільні» на ступень магістра філасофіі.

Падчас вайны дзеяч Беларускага камітэта, з вясны 1943 года старшыня Беларускага нацыянальнага аб’яднання ў Беластоку, адзін з арганізатараў беларускага школьніцтва на Беласточчыне, рэдактар штотыднёвіка «Новая дарога». 

Аўтар артыкулаў пра М. Забэйду-Суміцкага, Ф. Аляхновіча, У. Жылку і іншых беларускіх дзеячоў культуры.

З  1944 года на эміграцыі ў Германіі. Займаўся педагагічнай і выдавецкай дзейнасцю, уваходзіў у кіраўніцтва Беларускай незалежніцкай партыі. Удзельнічаў у Другім Усебеларускім кангрэсе.

1958 год. Выпуск першых  25-тонавых  аўтамабіляў МАЗ-525 Беларускім аўтамабільным заводам у г. Жодзіна.

Зараз БелАЗ кантралюе амаль 30% рынку кар’ерных самазвалаў грузападымальнасцю больш за 90 тон і ўваходзіць у лік сямі вядучых сусветных канцэрнаў па вытворчасці кар’ернай тэхнікі.

За гісторыю прадпрыемства тут выпушчана звыш 130 тысяч адзінак кар’ернай тэхнікі – гэта нашмат больш яго асноўнага канкурэнта, кампаніі Caterpillar.

У 2013 годзе завод прадставіў самы вялікі ў свеце самазвал «БелАЗ-75710» грузападымальнасцю 450 тон.

У “БелЛАЗ-Холдынг” уваходзяць  ААТ “Кузлітмаш”, Магілёўскі вагонабудаўнічы завод, Старадарожскі механічны завод, Магілёўскі аўтамабільны завод і іншыя.

chudo.tech

  1961 год. Нарадзіўся Сяргей Алейнікаў. 

Беларускі футбаліст, паўабаронца.

Выступаў за клубы «Дынама» (Мінск), «Ювентус» (Турын), «Лечэ» (Італія), «Гамба Осака» (Японія), «Адэвольд» (Швецыя) і іншых.

У чэмпіянатах СССР правёў 220 матчаў, забіў 31 гол, у еўрапейскіх кубкавых турнірах правёў 36 матчаў, за зборную СССР/СНД – 77 матчаў. У 1992-1994 гадах выступаў за зборную Беларусі.

Працаваў трэнерам італьянскіх «Ананьі Фантана», «Пантэдэру», «Крас», галоўным трэнерам маскоўскага «Тарпеда-Металург», падмаскоўнага «Віднае», літоўскай «Дайнава», у італьянскай дзіцячай школе ў Каперціна, у філіяле футбольнай акадэміі клуба «Ювентус».

Чэмпіён СССР (1982), фіналіст Кубка СССР (1987), віцэ-чэмпіён Еўропы (1988), уладальнік Кубка Італіі і Кубка УЕФА (1990).

У гонар футбаліста заснаваны Клуб Сяргея Алейнікава.

football-pitch.ru

 1989 год. Створаны Дом-музей дзеда Талаша ў вёсцы Навасёлкі Петрыкаўскага раёна. Размешчаны ў хаце Васіля Талаша, пабудаванай ім у 1918-1920 гадах. Васіль Талаш (1844-1946) – удзельнік партызанскага руху ў савецка-польскай і Вялікай Айчыннай войнах, народны герой, герой аповесці Якуба Коласа «Дрыгва», самы стары ўдзельнік Вялікай Айчыннай.

У музеі на 63 м² размешчана каля 500 прадметаў асноўнага фонду і 360 навукова-дапаможнага. Экспазіцыя мае раздзелы: сям’я дзеда Талаша; Дзед Талаш і аднавяскоўцы; 125–130-ая партызанскія брыгады.