Tag: Мавзон

Дзень у гісторыі. 23 верасня. Дзень раўнадзенства. Хрушчоў пагражае Захаду чаравіком. Дзень нараджэння паэта Юльяна Сергіевіча, пісьменнікаў Аркадзя Маўзона і Артура Вольскага, дзяржаўнага дзеяча Сямёна Шарэцкагa

Навіна ад

Дзень раўнадзенства. Часта гэта адбываецца 22 верасня, але роскід складае тры дні. У 2022 годзе гэта здарыцца 23 верасня ў 01:03 (па Грынвічу). Сонца знаходзіцца на экватары, дзень і ноч доўжацца па 12 гадзін. Пасля гэтага сонца будзе рухацца ў бок Паўднёвага Тропіка. У Паўночным паўшар’і пачынаецца астранамічная восень, у паўднёвым – вясна. Паўночны полюс хаваецца ў цень, а Паўднёвы, наадварот, “пераходзіць на светлы бок”.

Светлавы дзень пачне паступова скарачацца, пакуль не дасягне свайго мінімуму 22 снежня. І пачнецца зваротны працэс – сонца стане свяціць усё даўжэй, і 21 сакавіка 2023 года ўсё зноў ураўнуецца – на гэты раз ужо ў Дзень вясновага раўнадзенства.

У Паўночным паўшар’і астранамічны асенне-зімовы сезон (179 дзён) роўна на тыдзень карацейшы, чым у паўднёвым.

1848 год. Дзень нараджэння жавальнай гумкі. 

Амерыканец Джон Куртыс вырабіў першую жавальную гумку. 

Першая савецкая жавальная гумка выраблялася ў 1970-я гады ў Ерэване, потым – у Растове-на-Доне. На Талінскай фабрыцы “Калеў” у 1977 годзе была адчынена першая лінія па вытворчасці жавальнай гумкі.

У сакавіку 1975 года адбылася трагічная падзея на маскоўскім стадыёне ў Сакольніках: падчас юніёрскага матча Канада-ЦСКА каля 20 чалавек загінулі ў цісканіне, калі канадцы пачалі раздаваць балельшчыкам жавальную гумку.

1939 год. У Нью-Ёрку, пад час Сусветнага кірмашу, закладзена адна з самых вядомых “капсул часу”. 

У посуд з вогнетрывалага шкла даўжынёй 228 см уклалі шырокую калекцыю прадметаў: розныя кнігі, дакументальны фільм, энцыклапедыю на мікрафільмах, 75 узораў тэкстылю і іншых найноўшых матэрыялаў, а таксама 35 дробязяў паўсядзённага карыстання (жаночы капялюшык, курыльную трубку).

З нагоды правядзення новага Сусветнага кірмашу (Нью-Ёрк, 1964), побач з першай капсулай была закладзена і другая. 

Яе “сувенірамі” сталі: дадзеныя аб ядзернай зброі, крэдытная картка, супрацьзачаткавыя таблеткі, штучны сардэчны клапан, пласцінка групы Бітлз, кавалак абліцоўвання касмічнага карабля. 

Адкрыць абедзве капсулы адпісана адначасова – у 6939 годзе.

1916 год. У Вільні скончыліся першыя беларускія настаўніцкія курсы. 

Яны дзейнічалі са снежня 1915 года. Былі створаны школьнай камісіяй Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны для падрыхтоўкі настаўнікаў для віленскіх беларускіх школ. 

На курсах выкладалі: А. Пашкевіч (Цётка), Б. Пачопка (загадчык курсаў), С. Іваноўская, В. Ластоўскі, У. Рымша і іншыя. 

ФОТА – А. Пашкевіч (Цётка)

1910 год. Нарадзіўся Юльян Сергіевіч. 

Беларускі паэт і настаўнік, самадзейны мастак.

Грамадскі дзеяч Заходняй Беларусі. Як польскі вайсковец у 1939 годзе трапіў у нямецкі лагер (разам з Я. Брылём).

Арыштаваны НКУС. Вязень лагераў Поўначы, Сібіры, Казахстана.

Аўтар сцэнарыяў для самадзейных калектываў. Асобныя яго творы ўключаны ў зборнік «Ростані волі» (1990).

Размалёўваў насценныя кілімы, пісаў тэматычныя карціны з жыцця вёскі.

Яго вобраз стаў прататыпам аднаго з герояў рамана Я. Брыля «Птушкі і гнёзды» і кнігі польскага празаіка З. Жакевіча «Воўчыя лугі».

1918 год. Нарадзіўся Аркадзь Маўзон (Арон Маўшэнзон). 

Беларускі драматург.

Працаваў на кінастудыі «Беларусьфільм», у Міністэрстве культуры.

Аўтар шэрагу п’ес, у тым ліку «Канстанцін Заслонаў» (1946), зборнікаў драматургічных твораў.

Па яго сцэнарыях пастаўлены некалькі кінафільмаў.

Выступаў у перыядычным друку з артыкуламі аб драматургіі і сучасным тэатры.

1924 год. Нарадзіўся Артур Вольскі (Зэйдэль-Вольскі). 

Беларускі пісьменнік. Сын пісьменніка Віталя Вольскага і бацька музыкі Лявона Вольскага.

Працаваў у розных газетах, часопісах, дырэктарам тэатра юнага гледача, Дома літаратара, у  выдавецтве «Юнацтва».

Аўтар аповесцей, выдаў больш за 20 зборнікаў – кнігі паэзіі, прозы, казкі для дзяцей, апавяданні-эсэ. Кнігі Выбраных твораў выходзілі ў 1971, 1974.

Перакладаў з рускай, украінскай, літоўскай, латышскай, нямецкай і іўрыта.

1935 год. Памёр у турме НКУС Лявон (Леанард) Заяц. 

Беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, дыпламат, публіцыст, мемуарыст. 

Удзельнік Усебеларускага з’езда 1917 года, дзеяч Беларускай Народнай Рэспублікі.

Аўтар публіцыстычных артыкулаў і ўспамінаў пра дзеячоў беларускай культуры.

1936 год. Нарадзіўся Сямён Шарэцкі. 

Беларускі дзяржаўны дзеяч.

Доктар эканамічных навук, прафесар, акадэмік.

Стваральнік і старшыня Аграрнай партыі Беларусі. 

Старшыня Вярхоўнага Савета. 21 ліпеня 1999 года дэпутаты-прыхільнікі Канстытуцыі 1994 года прызначылі яго в.а. прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.

З канца ліпеня 1999 года  жыў у Вільнюсе, прызнаны легітымным кіраўніком Беларусі.

Эміграваў у 2001 годзе ў ЗША.

1939 год. Нарадзіўся Януш Гаёс. 

Польскі акцёр. 

Папулярны ў СССР пасля ролі Янэка ў першым тэлесерыяле ў сацыялістычных краінах  “Чатыры танкісты і сабака». 

Выкладчык лодзінскай Вышэйшай школы кінематографа, тэлебачання і тэатра. 

1960 год. Савецкі кіраўнік М. Хрушчоў пагражае заходнім краінам сваім чаравіком на трыбуне ААН. 

Выступаючы з трыбуны Генеральнай Асамблеі ААН па пытаннях аб каланіяльных народах і раззбраенні, моцна крытыкаваў палітыку заходніх краін і асабліва ЗША. У запале абвінавачання імперыялізму скінуў чаравік і пачаў стукаць ім з усіх сіл… 

Чаравік вытрымлівае, ААН – таксама.

2019 год. Памёр ураджэнец в. Ходарава Слаўгарадскага раёна Алесь Масарэнка.

Беларускі пісьменнік, перакладчык.

Працаваў на Беларускім радыё, у шэрагу газет, часопісаў, выдавецтве «Беларусь», на кінастудыі «Беларусьфільм».

Аўтар зборнікаў аповесцей і апавяданняў «Журавіны пад снегам» (1976), «Сонца майго дня» (1988), рамана «Баргузінскае лета» (1982).

У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў

 

Дзень у гісторыі: 19 жніўня. Путчысты адхілілі ад улады Гарбачова, у Мінску БНФ вывеў на пратэст беларусаў. Па захопе Беларусі расійская ўлада эксперыментуе з дзяленнем краю. У Вільні пабачыла свет беларускамоўная газета «Жыцьцё Беларуса». Нарадзіўся Барыс Мікуліч, пісьменнік, які зведаў гулагаўскае жыццё і сканаў у высылцы

Навіна ад

19 жніўня – Другі, або Яблычны Спас.

Старажытнае земляробчае свята, звязанае з выспяваннем пладоў. Ад гэтага дня можна спажываць яблыкі.

Гэты спас лічылі днём, калі ў вырай збіраліся адлятаць буслы.

1562 год. Беларусы разбілі пад Невелем маскоўскае войска на чале з Андрэем Курбскім.

Войскам Вялікага Княства Літоўскага камандаваў гетман Мікалай Радзівіл «Руды».

Вынікі перамогі, аднак, трывалі не доўга. Маскоўцы зноў захапілі горад пасля аблогі.

У 1580 годзе кароль і вялікі князь Стэфан Баторы вызваліў Невель, аднак паводле Ям-Запольскага міру яго мусілі аддаць Маскоўскаму княству.

У 1926 году кіраўніцтва савецкай Беларусі прасіла вярнуць горад беларусам, але Масква не пагадзілася таго зрабіць.

1823 год. Утворанае Віцебскае генерал-губернатарства.

Афіцыйна яно называлася ў 1823–1831 гадах як «Віцебскае, Магілёўскае, Смаленскае і Калужскае генерал-губернатарства».

Па захопе земляў Рэчы Паспалітай расійская ўлада пачала ствараць на новых тэрыторыях адміністрацыйныя адзінкі і гэта былі генерал-губернатарствы. Гэтак, беларускія землі штучна дзялілі на расійскі капыл.

Спачатку ўтварылі Беларускае генерал-губернатарства з цэнтрам у Магілёве. Яно праіснавала ад 1772 да 1796 гадоў.

У 1801–1823 гадах цэнтрам Беларускага ваеннага губернатарства стаў Віцебск. Яно складалася з Беларуска-Магілёўскай і Беларуска-Віцебскай губерні.

А затым ужо было ўтворанае Віцебскае генерал-губернатарства.

1831 год. Нарадзіўся Зыгмунт Чаховіч.

Бібліяфіл.

Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863 – 1864 году.

За ўдзел у ім прыгавораны да расстрэлу, які заменены 12 гадамі катаргі ў Нерчынскіх рудніках.

У ягоным маёнтку Малыя Бясяды Янка Купала ўпершыню прачытаў нелегальную літаратуру, даведаўся пра паўстанне, карыстаючыся бібліятэкай.

Зыгмунт Чаховіч паўплываў на фармаванне светапогляду Купалы. Вобраз Чаховіча перададзены ў п’есе Уладзімера Караткевіча «Калыска чатырох чараўніц».

1893 год. Нарадзіўся Баляслаў Слосканс.

Каталіцкі святар, рэлігійны і грамадскі дзеяч беларускага замежжа.

Апостальскі адміністратар Мінскі і Магілеўскі, пераследаваўся савецкімі ўладамі. Двойчы арыштоўваўся, знаходзіўся ў канцлагерах на Салаўках, сібірскай ссылцы.

З 1944 г. – у эміграцыі, апостальскі візітатар для беларусаў-католікаў у Заходняй Еўропе. Прымаў удзел у культурным і нацыянальна-рэлігійным жыцці беларускага замежжа.

1912 год. Нарадзіўся Барыс Мікуліч.

Пісьменнік, крытык.

Чалец суполкі «Маладняка», працаваў у Дзяржаўным выдавецтве, адказным сакратаром газеты «Літаратура і мастацтва».

Аўтар зборнікаў апавяданняў, аповесцяў. Адзін з твораў прысвяціў Максіму Багдановічу.

У жанры дзённікавых запісаў падаваў успаміны аб беларускіх пісьменніках, літаратурным і тэатральным жыцці Беларусі, сваім жыцці ў лагерах і турмах.

У 1936 годзе арыштаваны савецкімі органамі і асуджаны як «член контррэвалюцыйнай нацыянал-фашысцкай арганізацыі» і за «антысавецкую дзейнасць» да 10 гадоў калоніяў. Паўторна арыштавалі ў 1949-ым і выслалі ў Сібір на вечнае пасяленне.

Рэабілітаваны 29 снежня 1954, праз тры месяцы пасля смерці.

1925 год. Пабачыла свет беларускамоўная газета «Жыцьцё Беларуса».

Выдавалася ў Вільні і выходзіла 3 разы на тыдзень. Апошні нумар быў памножаны 12 лістапада 1925 году.

Агулам паспелі выдаць 20 нумароў, з іх 5 канфіскавалі.

Выпуск газеты згарнулі праз ціск польскіх уладаў.

Рэдагавалі выданне Язэп Туркевіч, Уладзімір Варава.

Пісала пра жыццё беларусаў, бараніла іх правы і права на родную мову.

1946 год. Нарадзіўся Віктар Гардзей.

Паэт, празаік, перакладчык.

Працаваў у часопісах «Беларусь», «Родная прырода», «Маладосць», «Полымя» і «Вожык», газеце «Літаратура і мастацтва».

Аўтар 6 зборнікаў паэзіі, шэрагу кніг вершаў для дзяцей, кніг прозы. Перакладчык на беларускую мову твораў Густава Флабера, Робэрта Стывенсана, Эрнста Гофмана, казак народаў Еўропы.

1977 год. Памёр Аркадзь Маўзон (Арон Маўшэнзон).

Драматург.

Працаваў акторам драматычнага тэатру ў Віцебску, на кінастудыі «Беларусьфільм», у Міністэрстве культуры савецкай Беларусі. Аўтар пʼес, зборнікаў драматургічных твораў.

Паводле яго сцэнарыяў пастаўлены кінафільмы «Канстанцін Заслонаў», «Зялёныя агні», «Наперадзе – круты паварот».

1991 год. Адхілены ад улады прэзідэнт СССР Міхаіл Гарбачоў.

У Савецкім Саюзе ўладу спрабаваў захапіць «Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы», вядомы, як «ГКЧП», а падзеі 18-21 жніўня ўвайшлі ў гісторыю як Жнівеньскі путч. Мэта путчыстастаў палягала ў вяртанні да парадкаў, якія існавалі ў СССР да перабудовы.

Адхіленне Міхаіла Гарбачова ад улады тлумачылася яго немагчымасцю выконваць абавязкі ў сувязі са станам здароўя. ГКЧП паскорыў развал Савецкага Саюзу і абвяшчэнне савецкімі рэспублікамі незалежнасці. У Маскве людзі выступілі супраць путчыстаў, а войскі не сталі выконваць загад страляць па пратэстоўцам. Путч праваліўся.

Камуністычнае кіраўніцтва Беларусі на чале з Аркадзем Малафеевым і сакратарамі партыйных арганізацый на месцах, сустрэлі путч з энтузіязмам.

Беларускі Народны Фронт абвясціў путчыстаў крымінальнымі злачынцамі. 19-21 жніўня з ініцыятывы апазіцыйнай фракцыі ў Вярхоўным савеце перад Домам ураду адбыліся акцыі пратэсту.

У ноч на 20 жніўня было абвешчана пра стварэнне Беларускага згуртавання вайскоўцаў на чале з Мікалаем Статкевічам. Путч праваліўся.

 

У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў