У Магілёве вырашылі за тыдзень навучыць людзей працаваць у сістэме, адкуль усе ўцякаюць. Выпускнікі курсаў – пераважна жанчыны з рэгіёнаў. Што імі рухае? І чаму нават дыплом не можа ўратаваць дзяржаўную службу ад самой сябе?
Калі я глядзеў на фотаздымак з уручэння дыпломаў у Магілёве, адразу прыгадалася сцэна з савецкага фільма: шчыльныя шэрагі крэслаў, сцэна, сціплыя букеты, людзі, што хочуць верыць у сэнс таго, што адбываецца. У цэнтры – Ігар Шардыка, кіраўнік Інстытута павышэння кваліфікацыі, побач – дванаццаць слухачак, якія прайшлі курс па праграме “Забеспячэнне дзейнасці органаў прымусовага выканання”. Усё гэта выглядае так, быццам нехта сапраўды верыць, што сем дзён лекцый і напамін пра “ідэалогію беларускай дзяржавы” могуць змяніць сістэму, у якой ніхто не трымаецца.
Аддзелы прымусовага выканання (ОПИ альбо АПВ) – гэта тая частка дзяржавы, пра якую ўспамінаюць, калі ўсё ўжо дрэнна: калі трэба спаганяць штрафы, вяртаць пазыкі, апісваць маёмасць у даўжнікоў. Службы, што фактычна займаюцца прымусам, заўсёды стаяць на мяжы – паміж законам і рэальнасцю. Але менавіта ў гэтай зоне дзяржава раптам заўважае, што людзі сыходзяць. І не проста сыходзяць – уцякаюць.
Загадка гэтая толькі для тых, хто ніколі не размаўляў з маладымі жанчынамі, што трапляюць у АПВ. Яны часта ідуць туды не па ўнутранаму закліку, а таму што «ў горадзе больш няма куды». Звычайна гэта выпускніцы юрфаку або каледжа, часта з невялікіх гарадоў – Шклова, Бабруйска, Краснаполля. З гатоўнасцю працаваць, але без ілюзій. Іх сустракае не прафесійнае развіццё, а план па штрафах, нервовыя выклікі і безабароннасць перад сістэмай. Праз пару месяцаў частка проста сыходзіць. Іншыя – згараюць ці станавяцца цынікамі.
У адказ дзяржава запускае “ўнікальны курс перападрыхтоўкі” – сем дзён, падчас якіх людзей вучаць працэсуальнаму заканадаўству, асновам дзелавога этыкету і “патрыятызму”. Як быццам маральная падтрымка ад рэктара і слова “грамадзянская пазіцыя” могуць замяніць элементарныя рэчы: матывацыю, годны заробак, павагу да прафесіі.
У гэтай гісторыі ёсць адчуванне глыбокай бюракратычнай іроніі. З аднаго боку, з сістэмы ўцякаюць тыя, каго яна ж і выхавала. З другога – яна спрабуе выправіць сітуацыю праз тыднёвую інструктажную гімнастыку. Так, нібыта судовы выканаўца – гэта функцыя, а не чалавек. І што галоўнае – не ўменне размаўляць з людзьмі, а гатоўнасць падпарадкоўвацца ідэалагічным догмам.
Усё гэта – не навіна для саміх выканаўцаў. Але выглядае, што з’яўляецца навіной для тых, хто стварае падобныя курсы. Магчыма, і для самога Шардыкі, які, уручаючы дыпломы, кажа словы пра “высокую грамадзянскую пазіцыю”, нібыта гэта здольна абараніць чалавека ад прафесійнага выгарання.
Я не быў у АПВ. Я не апісваў пыласос у кватэры, дзе старая жанчына трымае пенсію “на чорны дзень”. Але я бачыў дастаткова гісторый, каб разумець: гэтая работа не пра законы, а пра здольнасць дзяржавы паглядзець на сябе збоку. І калі яна гэтага не зробіць – ніякі дыплом не ўратуе.
Можа, усё ж варта спытаць не “дзе знайсці кадры”, а “чаму кадры не хочуць працаваць”? Або яшчэ прасцей: што б вы сказалі сваёй дачцэ, калі б яна з’явілася ў аддзеле прымусовага выканання – з гэтым самым дыпломам і патрыятызмам у кішэні?
Якуб Ясінскі