Сам сабе дырэктар і кадравік: жыццё ў Магілёве без «нармальнай» працы

У Беларусі растуць лічбы самазанятых, але не заўсёды расце разуменне таго, што гэта такое. Для магілёўца — гэта не трэнд, а ўмова выжывання. Сам сабе працадаўца, сам сабе рызыка: цёплая гісторыя пра халодную эканоміку.

Учора ўвечары мой сусед Сяргей — былы слесар з аўтазавода — запрасіў на вячэру. Ён частаваў пяльменямі ўласнай ручной лепкі з бярозавым сокам. Я спытаў: «Сярожа, а ты цяпер кім працуеш?» Ён задумаўся і адказаў: «А я цяпер — сам». І не тое каб з гонарам, але і без скаргі. Проста канстатацыя факта. У Магілёве, як і па ўсёй краіне, быць «самім сабой» — новы стандарт жыцця.

Паводле афіцыйных дадзеных Белстата, у 2024 годзе 4,5% усіх занятых у Беларусі — гэта тыя, хто не мае фармальнага наймальніка. З іх 3,7% — гэта самазанятыя ў сямейных прадпрыемствах, якія працуюць на рынак, яшчэ 0,8% — працадаўцы. І калі лічбы падаюцца невялікімі, то рэальнасць у Магілёве кажа іншае: сярод маіх знаёмых ледзь не кожны трэці «на сябе». Не ў сэнсе ІП або стартапера, а проста: рамантуе пральныя машыны, вырабляе мыла, шые нагавіцы на замову.

Насуперак уяўленням пра росквіт ІТ або экафермерства, тут, у Магілёве, самазанятасць — гэта хутчэй вынік, а не выбар. Вынік скарачэння на «Строммашыне», вынік незразумелага пазіцыянавання Бабруйскага машынабудаўнічага, вынік таго, што твой профіль у цэнтры занятасці не супадае з профілем рэальнай эканомікі. А значыць — ты сам сабе дырэктар, бухгалтар і менеджар па продажах.

Але ёсць тут нешта больш складанае. У адрозненні ад еўрапейскіх краін, дзе самазаняты — гэта чалавек з падушкай бяспекі, магчымасцю стажыровак, кансультацый і пенсійных пералікаў, у нас ты хутчэй сацыяльна нябачны. Так, табе не забараняюць працаваць на сябе — але і не дапамагаюць. І падчас эпідэміі, і цяпер, у эканамічны пераходны перыяд, ты сам-насам з рызыкамі.

У горадзе нават з’явіліся цэлыя «падполлі» — чаты, дзе людзі дзеляцца кантактамі заказчыкаў, лайфхакі па «самарэкламе» і саветамі, як не трапіць пад праверку. 

Вядома, некаторыя прыстасаваліся. Некаторыя нават знайшлі ў гэтым сэнс. Як мой іншы знаёмы, які кідаў школу, каб здымаць TikTok, а цяпер вучыцца на відэааператара і жыве з таго, што здымае вяселлі і прома-ролікі для магілёўскіх кавярняў. Ён кажа: «Я сам сабе працадаўца. І начальнік таксама я. І штрафы — калі што — сам сабе выпісваю».

Ці можна на гэтым пабудаваць будучыню? Ці магчыма з індывідуальных спробаў самавыжывання сабраць нешта накшталт эканомікі? Не ведаю. Але ведаю адно: Магілёў змяніўся. Ён больш не «прамысловы цэнтр». Ён — цэнтр самарэалізацыі пад ціскам. Горад, дзе дзяржава не змусіла, а проста — не прыйшла.

І калі Сяргей лічыць сябе вольным чалавекам — можа, так яно і ёсць. Але часам хочацца, каб гэта была не толькі свабода «ад», але і свабода «для»: для развіцця, для падтрымкі, для ўпэўненасці, што заўтра цябе зноў не спытаюць: «Ну і кім ты цяпер працуеш?» — з ухмылкай, якая трохі рэжа па сэрцы.

Можа, мы ўсе крыху Сяргеі. І калі дзяржава нас не падтрымае, дык, можа, хаця б не будзе перашкаджаць?

Якуб Ясінскі

Фота: mogilev.media, ілюстрацыйнае