Морква, як доказ лаяльнасці: калі палітыка залазіць у гарод

Пакуль у свеце штучны інтэлект піша раманы, а брытанскія фермеры змагаюцца з кліматам, беларускі парламент вырашае больш зямныя пытанні — напрыклад, што рабіць, калі ў краме няма морквы. І адказ, як водзіцца, у нас адзін: штрафаваць. Гэтак у краіне, дзе свабода слова часта заканчваецца разам з сезонам клубніц, гародніна становіцца палітычным фактарам.

У маёй бабулі было залатое правіла: «Калі няма чаго сказаць — лепш пасадзі моркву». Але, здаецца, у беларускім парламенце вырашылі, што гародніна — гэта не проста ежа, а стратэгічны рэсурс, які патрабуе заканадаўчага кантролю. І вось ужо за адсутнасць морквы і бульбы на паліцах крам можна атрымаць не толькі вымову, але і рэальны штраф. Так, у 2025 годзе, калі ў свеце абмяркоўваюць штучны інтэлект і кліматычныя змены, мы ў Беларусі перажываем рэвалюцыю гародніннага права.

Пачалося ўсё з таго, што парламент прыняў закон, які абавязвае аптавікоў і рытэйлераў забяспечваць наяўнасць «сацыяльна значных» прадуктаў — бульбы і морквы. Не выканаеш — атрымаеш штраф. Здавалася б, клопат пра народ. Але калі прыгледзецца, узнікае пытанне: ці сапраўды праблема ў адсутнасці гародніны, ці ў тым, што дзяржава імкнецца кантраляваць усё — ад палітыкі да палеткаў?

У гэтым кантэксце варта згадаць, што ў 2025 годзе беларускі парламент прыняў шэраг законаў, якія ўзмацняюць кантроль над грамадствам. Напрыклад, былі ўнесены змены ў Кодэкс аб адукацыі, законы аб шлюбе і сям’і, а таксама прыняты новы Кодэкс аб ахове здароўя. Усё гэта падаецца як клопат пра грамадзянаў, але на практыцы часта азначае ўзмацненне дзяржаўнага кантролю над асабістым жыццём.

Усё гэта адбываецца на фоне таго, што ў Беларусі працягваюцца рэпрэсіі супраць апазіцыі і грамадзянскай супольнасці. Паводле даных Freedom House, у 2024 годзе ў краіне налічвалася больш за 1 200 палітычных зняволеных, а выбары-2025 праходзілі без удзелу апазіцыйных кандыдатаў. У такіх умовах законы аб гародніне выглядаюць як спроба адцягнуць увагу ад сапраўдных праблем.

Калі дзяржава пачынае рэгуляваць наяўнасць морквы на паліцах крам, гэта сведчыць не пра клопат аб грамадзянах, а пра жаданне кантраляваць усё і ўсіх. Гэта не пра ежу, а пра ўладу. І калі мы не хочам, каб нашы правы скараціліся да права на бульбу, варта задумацца: ці не час вярнуць дзяржаву да яе сапраўдных функцый — абароны правоў і свабод грамадзян, а не кантролю над гароднінай.

Можа, і сапраўды, часам лепш пасадзіць моркву, чым прымаць законы пра яе.

Якуб Ясінскі

Фота: mogilev.media