Навіны

Як КДБ кантралюе заходнія грошы для беларускай апазіцыі: колькі з 170 мільёнаў еўра пайшло ў нікуды?

Еўрапейскі саюз і краіны Захаду з 2020 года выдзелілі каля 170 мільёнаў еўра на падтрымку беларускай грамадзянскай супольнасці. Але значная частка гэтай дапамогі не проста не даходзіць да мэтавых груп, а працуе супраць тых, дзеля каго яна прызначалася. Даследаванне паказвае: беларускія спецслужбы, у прыватнасці КДБ, стварылі сістэму перахопу, кантролю і маніпулявання гэтымі сродкамі.

Праз шчыліну падтрымкі у пастку спецслужбаў

Калі летам 2020 года Беларусь выбухнула пратэстамі, свет адгукнуўся нечакана магутна: у рэзалюцыях Еўрапарламента гучалі словы «рэпрэсіі», «незаконны рэжым», «гвалт», «салідарнасць з народам Беларусі». Упершыню за апошнія два дзесяцігоддзі на Захадзе гаварылі пра Беларусь не як пра «апошнюю дыктатуру Еўропы», а як пра краіну, якая змагалася за сапраўдную свабоду ад самага нізу да самага верху, праз страйкі, маршы, сотні тысяч у бел-чырвона-белым.

Еўрапейскі саюз, нароўні з іншымі міжнароднымі донарамі, вылучыў беспрэцэдэнтную фінансавую падтрымку на развіццё грамадзянскай супольнасці, праваабаронцаў, незалежных медыя, культурных ініцыятыў і дапамогу рэпрэсаваным. Паводле адкрытых звестак, агульны аб’ём выдзеленай дапамогі толькі з боку ЕС і яго агенцтваў перавысіў 170 мільёнаў еўра за тры гады.

Але ўжо ў 2022 годзе сярод прадстаўнікоў беларускага руху ў эміграцыі пачалі гучаць трывожныя пытанні:

  • Чаму адны і тыя ж структуры атрымліваюць фінансаванне рэгулярна, а іншыя – ніколі?
  • Чаму эфектыўныя ініцыятывы, якія маюць вынікі, застаюцца па-за гульнёй?
  • І самае галоўнае: хто насамрэч кантралюе размеркаванне гэтых сродкаў?

Каб разабрацца, мы пагаварылі з дзясяткамі людзей: арганізатарамі, якімі захапляюцца, і тымі, каго “не прынялі ў клуб”; экспертамі, аналітыкамі, былымі супрацоўнікамі сістэмы і нават з тымі, хто цяпер баіцца казаць адкрыта, бо бачыў, як выглядае “перахоп” дапамогі знутры.

Вынік няпросты, але неабходны для разумення сённяшняй беларускай рэальнасці: КДБ Беларусі імкнецца кантраляваць заходнюю дапамогу фінансавую, інстытуцыйную і чалавечую так, як некалі кантралявала галасы на выбарах. Ціхамірна. Сістэмна. Бяспакарана.

Гэты тэкст не абвінавачванне, а спроба вярнуць празрыстасць і давер. Таму што пакуль сотні тысячаў еўра трапляюць у фальшывыя рукі, сапраўдныя героі, якія страцілі ўсё, застаюцца без падтрымкі і без надзеі.

Мы зараз не маем на ўвазе ўвесь аб’ём грашовых патокаў, але перакананыя ў слушнасці нашых высноў што да пэўных сцэнарыяў.

Як гэта працуе: 3 асноўныя механізмы кантролю

▪️ Укараненне агентаў у структуру атрымальнікаў

Паводле інфармацыі, атрыманай ад двух незалежных журналістаў-расследавальнікаў з Варшавы і Вільні, ў некаторых еўрапейскіх НДА, што займаюцца Беларуссю, працуюць людзі з няпразрыстай біяграфіяй, звязанай з мінулым у дзяржаўных структурах ці пазней у адміністрацыі Лукашэнкі.

У 2022 годзе адно з такіх НДА (назва не публікуецца з юрыдычных прычын) атрымала грант на 500 000 еўра і было запрошана для кансультацый у працэсе размеркавання падтрымкі іншым арганізацыям. Паводле нашай інфармацыі, гэтыя людзі “фільтравалі” заяўкі, рэкамендуючы донару адхіляць “небяспечныя” структуры, напрыклад, тыя, што працуюць з палітычнымі эмігрантамі ці збіраюць доказы злачынстваў сілавікоў.

▪️ Стварэнне “фантомных” арганізацый пад НДА

У 2021–2023 гадах у Польшчы і Літве з’явілася больш за 60 (!) новых “праваабарончых”, “медыйных” і “культурных” і г.д. ініцыятываў, зарэгістраваных беларускімі грамадзянамі, якія не былі вядомыя ў колах супраціву да гэтага часу.

Некаторыя з гэтых структур атрымалі праекты, якія не пацвярджаюцца празрыстай публічнай справаздачнасцю. У прыватных гутарках прадстаўнікі рэальных ініцыятываў называюць гэтыя праекты “клапанамі” праз іх спускаецца пар, каб стварыць ілюзію плыні падтрымкі.

▪️ Маніпуляцыі з “партнёрамі” ўнутры Беларусі

Яшчэ адзін небяспечны канал гэта людзі, якія знаходзяцца ў Беларусі, але атрымліваюць заходнюю падтрымку праз кантакты з замежнымі структурамі. Ёсць сведчанні, што частка такіх “партнёраў” кантралююцца КДБ, і выконваюць ролю “стукачоў”, перадваючы інфармацыю пра людзей, якія маюць з імі зносіны.

Канфлікты і разбураныя супольнасці

Паводле апытання, праведзенага сярод 27 беларускіх ініцыятываў у эміграцыі, больш за 60% апытаных паведамілі, што не атрымлівалі ніводнага еўра з еўрапейскіх праграм падтрымкі, хаця мелі яўныя заслугі: дапамогу палітвязням, арганізацыю курсаў для рэпрэсаваных, інфармацыйную працу.

Цытата прадстаўніка ініцыятывы з Вільні:

«Калі глядзець на сайты атрымальнікаў, адчуванне такое, што Беларусь — гэта толькі тры-чатыры праекты. А ўсе астатнія пустое месца. Гэта ператварае падтрымку ў механізм іерархічнага кантролю, які нагадвае… саму Беларусь».

Шляхі выхаду: што мусіць быць зроблена?

  1. Празрысты механізм размеркавання фінансавання

  • Абавязковая публікацыя ўсіх атрымальнікаў фінансавання з агаворкай мэтаў, тэрмінаў і вынікаў праектаў (не тычыцца атрымальнікаў унутры Беларусі);
  • Стварэнне платформы агульнага доступу (кшталту адкрытага рэестра) з данымі пра падтрыманыя праекты.
  1. Незалежны аўдыт

  • Запрашэнне аўдытараў з краін, не звязаных з Беларуссю ці краінамі, дзе пражываюць асноўныя атрымальнікі;
  • Агляд кейсаў фінансавання на прадмет рэальнага ўздзеяння і вынікаў, а не толькі прэзентацый і фота з івэнтаў.
  1. Рэйтынг даверу і рэпутацыі

  • Донары павінны карыстацца не толькі грантавымі заявамі, але і меркаваннем супольнасцяў — каго людзі ведаюць, з кім супрацоўнічаюць, каму давяраюць;
  • Стварэнне індыкатараў аўтэнтычнасці праектаў: колькасць прамых атрымальнікаў дапамогі, сведкі дзейнасці, рэкамендацыі з боку іншых арганізацый.
  1. Інвестыцыі ў малыя і лакальныя ініцыятывы

  • Неабходна ўвесці квоты на фінансаванне малых ініцыятыў без юрыдычнай асобы (напрыклад, вясковыя або рэгіянальныя супольнасці);
  • Стварэнне мікрагрантавых праграм, дзе рашэнні прымаюцца супольнасцю, а не адзіным офісам у Бруселі ці Варшаве.

Вывад

Сістэма заходняй падтрымкі Беларусі, якая задумвалася як інструмент дэмакратыі і надзеі, патрапіла ў лабірынт спецслужбаў і маніпуляцый. Калі гэта не будзе прызнана адкрыта і сістэмна, мы рызыкуем страціць не толькі мільёны еўра — але і веру людзей у тое, што дэмакратыя магчымая.

✉️ Калі вы маеце інфармацыю пра няпразрыстасць фінансавання, фіктыўныя праекты або пагрозы рэальным ініцыятывам — напішыце ананімна ў рэдакцыю Mogilev.Media праз e-mail: newtvmogilev@gmail.com.

🕊 Мы гаворым пра гэта не дзеля скандалу — а дзеля будучыні, якой вартая Беларусь.

Апошнія навіны

Журналистский рейд по ночному Славгороду выявил громкий смех, перемежаемый искрометным матом

В то время как Беларусь, с помощью межпланетных туристок бороздит космическое пространство, создает свой ноутбук…

24 ліпеня, 2025

Праваабаронцы прызналі палітзняволеным магілёўца Віталя Чавусава

Сёння праваабарончая супольнасць Беларусі прызнала палітзняволенымі яшчэ 20 чалавек. Сярод іх магілёвец Віталь Чавусаў. Акрамя…

23 ліпеня, 2025

В Горецкой сельхозакадемии традиционный недобор абитуриентов

В этом году БГСХА стала одним из двух вузов Беларуси, где вынуждены объявить дополнительный набор…

23 ліпеня, 2025

Магілёўскія пракуроры заблакавалі сайты беларускіх і расійскіх праваабаронцаў

Па рашэнні пракуратуры Магілёўскай вобласці ў Беларусі заблакавалі сайты праваабарончых праектаў "Праваабаронцы супраць катаванняў" і…

23 ліпеня, 2025

Кто на самом деле строит высокотехнологичную электростанцию в Быхове?

Строящийся на гранты ЕС объект в Быховском районе кормит не только сотрудников, но и массу…

23 ліпеня, 2025

Секрет Полишинеля или тайна кировской смаженки

Тайна качества  знаменитой смаженка из Кировска кроется в том, чтобы  не соблюдать традиции райпо, а…

23 ліпеня, 2025