Цана парадку: колькі каштуе дзяржаве памідор

Улады зноў вырашылі навесці парадак — гэтым разам сярод памідораў і агуркоў. Новы праект пастановы патрабуе ад гандляроў на базары не толькі цэннік, але і поўны дакументальны пералік таго, чаму кошт менавіта такі. Калі вы думалі, што рынак — гэта пра попыт і прапанову, вас чакае сур’ёзны сюрпрыз.

Калі ў мінулы чацвер я стаяў каля прылаўка на базары і выбіраў паміж «агурком за тры з тлумачальнай» і «памідорам за чатыры, але з рызыкай для адміністрацыйнага рэсурсу», я раптам зразумеў: будучыня ўжо надышла. Яна пахне свежым кропам, ледзь падгніўшымі мерамі рэгулявання і непазбежнай папяровай бюракратыяй.

Новая ініцыятыва МАРТ, як яе ахрысцілі на форумах пад кодавым назовам «Прадавец-дакументаліст», імкнецца, ні многа ні мала, як навесці парадак. Той самы парадак, пра які мы ўсе чулі, але ніхто толкам не бачыў. Гэтым разам — на базарах. Прычына, як звычайна, высакародная: памідоры на базары, аказваецца, каштуюць не так, як сказалі статыстыкі. Няўжо і праўда не так? Пайду зверуся з прайсам Госплана.

Міністэрства антыманапольнага рэгулявання і гандлю прапануе, каб кожны прадавец, які гандлюе, скажам, рэдзькай, меў пры сабе не проста цэннік, а дакументальнае абгрунтаванне, чаму рэдзька каштуе менавіта столькі, колькі яна каштуе. Не больш, не менш, а менавіта столькі — у адпаведнасці з гандлёвымі надбаўкамі і логікай дзяржаўнага рэгулявання. Якая прыгажосць. Я ўжо ўяўляю сабе бабулю з кошыкам і лупай, што разглядае паперку з разлікамі ад дзядзькі Васі, у якога свой гарод пад Шкловам.

Але дзяржаве відней. Яна ж глядзіць звысоку — з вышыні рэгулявання. Адтуль бачна ўсё: і няшчасныя несанкцыянаваныя агуркі, і каварная спроба прадаўца не прыняць картку. Больш за тое — кожны дзень адміністрацыі базараў цяпер павінны правяраць дакументы ў прадаўцоў. Кожны. Дзень. Ну а раптам хтосьці ноччу пералічыў сабекошт бульбы і вырашыў з раніцы накінуць пару капеек? Без нагляду — ніяк. А ў дадатак — яшчэ і стэнд з інфармацыяй пра фіксаваныя цэны. Інфармацыйнае табло эпохі татальнага кантролю.

Што, калі прадавец двойчы паслізнуўся? Напрыклад, спачатку не разлічыў працэнт надбаўкі на часнок, а потым забыўся здаць справаздачу па экалагічных нормах? Усё проста — дамова на базар анулюецца. Як і ваша магчымасць купіць у яго часнок. Улада мілуе, улада і прабачае. Альбо не прабачае — калі кантралюючы орган на паперы папросіць гэтага не рабіць.

Усё гэта, вядома, нагадвае не гандаль, а тэатралізаваную пастаноўку паводле п’есы «Агурок у кайданах». І ролі ў ёй распісаныя загадзя: прадавец — патэнцыйны парушальнік, пакупнік — патэнцыйны даносчык, адміністрацыя — караючы меч парадку. У перапынках паміж спектаклямі можна яшчэ трохі падрэгуляваць: раптам заўтра батон падаражэе на дзве капейкі без санкцыі Савета Міністраў?

Але, як часта бывае ў нас, галоўная драма не ў фармальнасцях, а ў абсурдзе, што стаў нормай. Людзі хочуць купляць і прадаваць, а не гартаць папкі з паперамі і тлумачэннямі пра кожную бульбіну і весці бухгалтэрыю ў шуфлядцы пад лавай. Але ў свеце, дзе базарная цана — не эканамічная катэгорыя, а палітычны кампраміс паміж статыстычным бюлетэнем і фантазіямі дзяржаўнага апарата, усё магчыма. Нават тое, што кілаграм клубніц цяпер патрабуе не толькі грошай, але і доступу да ўнутранай дакументацыі прадаўца.

Што я вынес з гэтай камедыі гандлёвых нораваў? Магчыма, аднойчы я прачнуся ў краіне, дзе цану на банан рэгулюе не МАРТ, а здаровы сэнс. Але да той пары я, як і ўсе, буду выбіраць паміж агурком па гранічнай надбаўцы і анархіяй без чэка.

Можа, парадак — гэта проста спроба дзяржавы згуляць у бацьку, забыўшы, што мы даўно выраслі. Ці — проста сумны спектакль з удзелам падатковай, МАРТ і прылаўка з кабачкамі, дзе выканаўцы галоўных роляў даўно забылі, навошта ўвогуле выходзілі на сцэну.

Якуб Ясінскі

Фота: mogilev.media